تحلیل موزه آبادان
خوزستان غنی ترین و قدیمی ترین تمدن های ایران را در دل خود جای داده است، پس با ساخت موزه هایی همچون موزه آبادان تلاش شده تا گوشه هایی از این تمدن کهن در معرض نمایش قرار گیرد. سال 1338 بود که احداث بنای این موزه آغاز شد، بنایی که از معماری سنتی این منطقه الهام گرفته است
تاریخچه
موزه آبادان، دومین موزه ای است که در سرتاسر ایران افتتاح شده و قدیم ترین موزه در سرتاسر استان خوزستان نیز هست. موزه ای که استارت اولیه طراحی و ساخت آن با طرحی چلیپایی در سال 1338 زده شده و در نهایت در سال 1341 شمسی مورد بهره برداری قرار گرفته است.
موسس موزه فردی به نام علی هانیبال است. یک روسی الاصل که پس از مهاجرت به ایران و تغییر مذهبش نام علی را برای خود برمی گزیند. مردی که علاقه وافری به فرهنگ و ادب ایرانی داشته و تلاش های فراوانی را برای جمع آوری و زنده نگاه داشتن فرهنگ و آداب رسوم بومی اقوام مختلف ایرانی می کند.
تاسیس موزه آبادان هم یکی از کارهای مهم آقای هانیبال است که البته به کمک شرکت ملی نفت آبادان صورت گرفته است. موزه افتتاح شده و آثار باستانی و مردم شناسی ارزشمندی در آن به نمایش گذاشته می شود.
با آغاز جنگ اما هیچ نقطه ای از آبادان در امان نبود. در همان روزها اول جنگ تمامی آثار باستانی موزه با احتیاط تمام برای مدتی نامعلوم به سایر موزه های همجوار که امنیت بیشتری داشتند به امانت سپرده شد، تا با اتمام جنگ دوباره به موزه باز گردانده شود. هیچ یک از آثار نمایش یافته در موزه آسیبی ندید اما ساختمان موزه در اثر جنگ صدمات زیادی دید.
بعد از اتمام جنگ و آغاز بازسازی آبادان، ساختمان موزه هم با اختصاص بودجه مورد مرمت قرار گرفت و آثار باستانی موزه کم کم عودت داده شد. تا اینکه در نهایت در سال 1382 و درست در سالگرد شکسته شدن حصر آبادان بار دیگر درب های موزه به روی علاقمندان گشوده شد
پس از چند سال یکی از تالارهای جنبی موزه آبادان تبدیل به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان های آبادان و خرمشهر شد و در نهایت امر در شهریور ماه ۱۳۹۱ جهت ارتقا و به روز رسانی سیستم حفاظتی و پوشش روشنایی محوطه خارجی موزه آبادان، مقرر شد که پروژه ای با اعتباری معادل ۵۰۰ میلیون ریال به همین منظور شروع شود.
موقعیت
موزه آبادان واقع در محله بوارده شمالی و ضلع جنوب غربی دانشکده نفت آبادان با وسعت تقریبی ۲۰۰۰ مترمربع توسط استاد جامعه شناسی روس، «آرکادی نستوویچ هانیبال» (علی هانیبال) و با همکاری شرکت نفت آبادان تاسیس شد و در سال ۱۳۴۰ به بهره برداری رسید.
گنبد مخروطی این موزه از گنبد آرامگاه دانیال نبی در شوش ایده گرفته شده است
هدف طراحی
هدف اولیه از پیدایش موزه ها به مفهوم نوین و به روش شناخته شده امروزی ایجاد مکانهایی برای نگهداری اموال شخصی و یا ثروتهای صرفاً ملی بوده است. اشتیاق به گردآوری اشیاء زیبا، گرانبها و کمیاب و یا صرفاً غریب امری است که ریشه در نهاد و سرشت آدمی داشته و دارد. همه ی تمدن ها از ابتدایی ترین تا پیشرفته ترین آنها در تمایل به گردآوری اشتراک داشته اند.
بررسی تالارها
ساختمان موزه یک بنای یک طبقه است که از سه تالار اصلی تشکیل شده است. که عبارتند از :
یک تالار اصلی محل نمایش آثار باستانی
تالار دوم تالار جنبی ؛ محل موزه مردم شناسی و صنایع دستی استان خوزستان
تالار سوم کارگاه آموزشی صنایع دستی محل برگزاری نمایشگاه ها و بازارچه های صنایع دستی موقت
تالار اصلی
کارگاه آموزشی
تالار جانبی
ساختمان موزه ی آبادان با زیر بنای ۸۴۰ متر مربع، در یک طبقه و با فرم معماری چلیپا (صلیبی شکل) که جزء طرح های ماندالایی می باشد.
این موزه در سال ۱۳۳۸ه.ش. توسط آندره گدار طراحی و با پیگیری های علی هانیبال در سال ۱۳۴۰ه.ش احداث شده است. فرمی بر پایه ی مربع که مرکز آن در تقاطع دو فرم عمود برهم را گنبدی زیبا و خاص تشکیل می دهد
صلیب یا چلیپا با قدمتی نزدیک به هفت هزار سال، اولین بار به شکل سواستیکا (صلیب شکسته) در خوزستان مشاهده شده و هرتسفلد آنرا گردونه ی خورشید یا مهر نامیده است. چلیپا از دیرباز نمادی جهانی بوده، همچنین مرکز جهان و و نقطه ارتباط بین زمین و آسمان محور کیهانی به شمارمی رفته است. . همانگونه که »چلیپا « از منظر هندسه رمزی و قدسی، عامل تبدیل مربع با خصلت های زمینی اش به دایره با خصلت های نامتناهی و آسمانی آن است، فرم چلیپا نیز با بازوان شکسته به خوبی تداعی کننده ی چنین مفهومی است.
طرح اصلی بناهای مذهبی و غیر مذهبی تمامی تمدن ها بر ماندالا استوار است. هر بنایی خواه مذهبی و یا غیر مذهبی که بر مبنای طرح ماندالا ساخته شده باشد، فرافکنی تصویر الگویی کهن از ناخودآگاه به جهان خارج می باشد.
طرح چلیپایی موزه
در هنر معماری پیش از اسلام تا دوره ساسانی، از نقش چلیپا و چلیپای شکسته بسیار استفاده شده است. در دوران اسلامی بیشترین تحولات این نقش در گذر از دوره ی سلجوقی به تیموری روی داد.
کیفیت استفاده از نقوش چلیپایی مخصوصا چلیپای شکسته چه به لحاظ مفهومی و چه به منظور صرف تزیینی در دوره های سلجوقی و صفوی نسبت به سایر ادوار هنری اسلامی ایران بهتر بوده است
معماری و ساخت
گنبد مخروطی و طبقه این موزه با بلندی ۲۲٫۵ متر، از گنبد آرامگاه دانیال نبی در شوش الگو گرفته است. پس از تعمیرات و مرمت ۱۵ ساله، موزه آبادان به یک تالار اصلی و دو تالار جنبی تبدیل شد.
تالار اصلی موزه آبادان، محل نمایش آثار دائمی موزه از جمله آثار به دست آمده از شوش (هزاره اول قبل از میلاد) و آثار دوره صفوی و قاجاری شد و البته آثار مردم شناسی و نیز هنرهای سنتی در این مجموعه قرار گرفت. یکی از تالارهای جنبی موزه به تالار نمایشگاه های موقت اختصاص داده شد و تالار جنبی دیگر را اختصاص به کتابخانه و سالن اجتماعات موزه آبادان دادند و کارگاه آموزشی هم در آن برگذار می شود.
گنبدی ملقب به اورچین که مختص خوزستانی هاست که توسط هشت ستون سنگی بلند که در نهایت در نوک گنبد یه هم رسیده اند و حلقه های سنگی متعددی آن ها را احاطه کرده اند. این گنبد اما 22.5 متری ارتفاع دارد و نمای خاصی به ورودی موزه بخشیده است
یکی از ویژگی های این گنبد پله ای بودن آن می باشد و بصورتی است که در هر پله ی آن نقشه قاعده اصلی تکرار می شود و در هر پله ابعاد نقشه کمتر از ابعاد قاعده در پله پایین تر می باشد. به لحاظ سازه ای مهمترین مشخصه گنبد های اُرچین حفظ تعادل در آنها است که لازمه ی این حفظ تعادل وجود قرینه سازی در آنها می باشد. اصولاً حفظ تعادل در گنبد هایی که قاعده آنها به شکل کثیرالاضلاع طراحی می شود، بیشتر است. گنبد پله ای (ارچین) را می توان بدلیل فرم مثلث شکلی که دارد جزء سازه ی پایدار دانست. مکانیسم نیارشی در این سازه بگونه ای ست که نیروهای فشاری را بصورت متوازن از بالاترین نقطه به پایینترین نقطه انتقال می دهد و همچنین فرم پله ای آن علاوه بر جنبه ی زیبایی شناختی در مقابل نیروهای رانشی نیز بدلیل تغییر سطح مقطع دارای مقاومت بیشتری م یباشد.
هشت ستون که گنبد را نگه داشته اند
نقشه اولیه گنبد های اُرچین همان نقشه اصلی ساختمان زیگورات ها است که قاعده مربع اولیه در طبقات بعدی با ابعاد کاهش یافته مکرراً تکرار می شود. در واقع ریشه ی فرم پله ای گنبد اُرچین را می توان در دنیای باستان اعم از زیگورات های بین النهرین و عیلامی و بعد از آن در کاخهای هخامنشی و سکه های سلوکی و ساسانی مشاهده کرد، علاوه بر وجود نقش پله ای در معماری، حضور این فرم در تاج های پادشاهان ساسانی و پوشش ایل بختیاری نیز دیده می شود.
گنبد ارچین ایده گرفته از چغازنبیل
هدف طراح گنبد ساختمان موزه آبادان علاوه بر حفظ تعادل، افزایش ارتفاع، خلق فرمی نمادین از معماری اسلامی، تاکید بر آسمان شهری، تلفیق هنر و مذهب، بهره گیری از خلوص و سادگی معماری ایرانی و در نهایت ایجاد یک نماد و نشانه در بافت شهری بوده است.
محل قرار گیری گنبد
ریزفضاها
این موزه در حال حاضر دارای بخش های مختلفی است که عبارتند از :
بخش اداری
سالن معرفی آموزش
دو سالن نمایش
ارزش هر موزه باستان شناسی اما به قدمت آثار به نمایش گذاشته در آن و تنوع آثار ارائه شده بستگی دارد. دور تا دور تالار اصلی مملو از قفسه هایی است که پر از آثار باستانی از دوره های مختلف تاریخی است. در میانه تالار هم چندین قفسه و تعدادی از آثار باستانی قرار گرفته که توضیحاتی بر روی قفسه ها و آثار باستانی درج شده است.
نگاهی کلی به تالار نشان می دهد که در این تالار نه چندان بزرگ آثاری از دوره های پیش از تاریخ گرفته تا تاریخ، دوران اسلامی و دوره های متاخر به نمایش گذاشته شده است. آثاری از هزاره های قبل از تاریخ که از حفاری های متعدد از شوش پیدا شده تا نامه نگاری ها و اسنادی که متعلق به دوران قاجار و پهلوی است و در این موزه نگهداری می شود.
این گنبد مخروطی به ارتفاع بیست و دو متر و پنجاه سانتی متر متشکل از ۸ ستون اصلی که این ستونها در راس به هم متصل می شوند ، بنا شده است.
ساختمان اصلی موزه آبادان در یک طبقه ساخته شده و سالن جنبی سمت راست تبدیل به موزه مردم شناسی و پوشاک مردم خوزستان و قومهای عرب ، بختیاری ، قشقایی ، صائبین مندایی و .. است در مرکز این سالن ، ماکتی از پالایشگاه آبادان قرار دارد.
آثار موزه
در موزه آبادان آثار مردم شناسی و آثار باستانی به معرض نمایش گذاشته شده است و ظروف سفال تاریخی و اشعار نگاشته شده بزرگان شعر و ادب پارسی روی دیوارهای آن قابل مشاهده است. برخی از آثار موزه عبارتند از: بت های مفرغی، سرگرزه ها، دهانه های اسب، مجسمه حیوانات، ظرف کروی لوله دار خاکستری رنگ ساخته شده به شیوه چرخ ساز، نیم تنه یک زن ساخته شده از سفال به رنگ آجری، تنگ لوله دار با کف ساده ساخته شده و از شوش به دست آمده است و… از جمله آثار این موزه هستند.
در ایام نوروز که موزه مورد استقبال بیشتری است، نمایشگاه صنایع دستی شامل صنایع دستی بومی از قبیل محصولات لیف خرما و کالاهای حصیری در بخشی از این موزه نمایش داده و به فروش می رسد
سنجاق ها، تابوت ها، پیکرک های باستانی و متعدد، مهرها، سفال های لعابدار، سفال های لوله دار باستانی، مجسمه هایی از ایلام باستان و آثار کشف شده از لرستان، آثاری مختص ناحیه شوش، حجاری ها، ابزارهای سنگی متعلق به قبل از تاریخ و حتی ابزارهای استخوانی در کنار گل نوشته ها و آثار فلزی و مفرغی در قفسه های تالار به نمایش گذاشته شده است
از دوران ما قبل از تاریخ که بگذریم آثاری از دوران پیش از اسلام و پس از اسلام به خصوص از دوره های صفویه و قاجار نیز به چشم می خورد. بخشی هم مختص اسناد و مکتوباتی است که مرتبط به آبادان و یا استان خوزستان است. کوزه های گلی بزرگ و کوچک با شکل و شمایل خاص هم در گوشه و کنار تالار اصلی چشم نوازی می کنند، که هرکدام متعلق به یک دوره تاریخی است.
تحلیل پلان
ورودی بنا به صورت هشتی طراحی شده است ، این موزه دارای یک تالار اصلی و دو تالار جنبی می باشد در تالار اصلی، آثار دائمی موزه در معرض نمایش قرار دارد یعنی آثاری به دست امده از شوش، آثار از عصر صفوی و آثاری از عصر قجری است . همچنین بت های مفرغی، مجسمه حیوانات، سرگرزه ، تنگ لوله دار، دهانه اسب که برخی از آنان متعلق به ایلام و لرستان بوده اند به همراه آثار مردم شناسی و تابل وشعرهایی روی دیوار از دیگر آثار بخش دائمی موزه آبادان به شمار می آیند.
در یکی از تالارهای جانبی، نمایشگاه های موقت برگزار می شود و تالار جانبی دیگر به کتابخانه و سالن اجتماعات اختصاص یافته است.
در تالاردوم قفسه هایی شیشه ای قرار دارد که هر کدام پوشش زنان و مردان اقوام مختلف خوزستانی را به نمایش گذاشته اند. از لباس مردان و زنان عرب گرفته تا صائبی ها، قشقایی ها و بختیاری هایی که در شهرها و روستاهای خوزستان ساکن هستند. در کنار این قفسه های خوش رنگ و لعاب زیبا اما صنایع دستی و آثار هنرمندان خوزستانی هم به نمایش گذاشته شده است. تالار سوم هم به کارگاهی برای آموزش صنایع دستی آبادان به خصوص لیف بافی اختصاص یافته و گاهی بازارچه هایی نیز برای ارائه این محصولات برپا می شود. سازمان میراث فرهنگی آبادان هم از همین چند سال پیش به این موزه نقل مکان کرده است و در یکی از قسمت های آن مشغول به فعالیت است.
کفپوش موزه از سنگ
ورودی موزه
بخش اداری
سالن آموزش
سالن نمایش
لابی
تالار اصلی
بنای موزه آبادان دارای یک طبقه است. این بنا در آغاز دارای چهار تالار برای نمایش مجموعه آثار باستان شناسی، مردم شناسی، و هنرهای ملی بود
https://www.kojaro.com/2016/5/30/119434/abadan-museum-a-tourist-attraction-of-khuzestan/
https://www.mizanonline.com/fa/news/397841/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D9%88-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1
http://www.parsacity.com/iran-attraction/44-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/8516-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86.html
https://www.kojaro.com/attraction/9613-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86/
https://fa.tripyar.com/iran/%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D9%87%D8%A7/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86.html
http://safarnevis.com/?p=4471
https://www.alaedin.travel/attractions/iran/abadan/abadan-museum/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86
http://tourleader.blogfa.com/post/1391
https://www.iranhotelonline.com/blog/post-1784/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86