شماره 2018 امورمطالعات و برنامه ریزی استراتژیک ساپکو 93/2/28
تحلیل صنعت خودروی ایران
پیشینه صنعت خودرو
دوره 1341-1279عرضه حدود 130هزار دستگاه خودرو از محل واردات
این دوره نسبتا طولانی تحت عنوان دوره پیش ازنوزایی صنعت خودرو
از سال 42 تا سال 56 دوره پانزده ساله تحت عنوان دوران زایش ونوزادی صنعت خودروی ایران
مشخصه بارزآن قوت گرفتن تولید داخلی خودرو با تاکید برمونتاژداخلی جهت مصرف بازارداخلی
سالهای 57 تا67 دوره دهساله فترت ناخواسته صنعت خودروی ایران
مشخصه بارز کاهش تولید,افزایش قیمت علیرغم استمرار واردات خودرو
سالهای اجرای برنامه اول توسعه اقتصادی,اجتماعی وفرهنگی جمهوری اسلامی ایران(1372-1368)
دوره پنجساله فرصت طلایی ازدست رفته صنعت خودروی ایران
مشخصه بارز نوسان تولید,نوسان قیمت علیرغم استمرار واردات
دهه منتهی به 1382 – نوزایی (تولدمجدد) صنعت خودروی ایران
تاکید براستراتژی جایگزینی واردات
ایجاد شرکتهای طراحی ومهندسی نظیر ساپکو و سازه گستر
ساخت داخل کردن قطعات خودروهای تولید داخل از طریق مهندسی معکوس
رشد مستمر تولید و به تبع آن رشد مستمر عرضه خودرو در بازارهای داخلی ( افزایش از حدود 82 هزار دستگاه در سال 73 به حدود 746 هزار دستگاه در سال 82)
مشخصه بارز : افزایش تولید ,تثبیت قیمت ,محدودیت واردات, اشباع بازارداخلی افت قابل ملاحظه کیفیت درسالهای آغازین وافزایش تدریجی آن درسالهای بعد
شروع طراحی ومهندسی خودروهای ملی توسط کارشناسان ایرانی ,سمند متبلورشد
دوره پیش رواز سال 83 تا کنون – دوره ناکامی گذاربه بلوغ صنعتی
تدوین,تصویب وابلاغ چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران
تدوین استراتژی توسعه صنعتی کشور با رویکرد برونگرایی وتاکید براستراتژی توسعه صادرات
رویکردهمکاریهای مشترک داخلی (سازمان گسترش و ایران خودرو وسایپا) وخارجی : قراردادساخت مشترک خودرو برروی پلت فرم مشترک باشرکت رنو- نیسان – پروژه L90
تاخیربیش از3سال درپروژه L90 ناشی ازتغییرات ریاست جمهوری درسال84
بازنگری درسند استراتژی توسعه صنعتی ونگاه تمرکزبردرون بجای تعامل با بیرون
تاکید بیش از اندازه براحداث سایتهای تولید خودرو درداخل وخارج کشورو بلوکه نمودن منابع محدود مالی عظیم
معجونی از چالشها : ناشی از اثرات ناشی از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها وتحریمهای بین المللی به همراه سرکوب مالی , قیمت گذاری غیر واقعی دستوری و کاهش سقف تسهیلات
مشخصه بارز دوره : نوسان درمیزان وتنوع تولید, تقاضا و قیمت خودروهای تولید داخل ,افزایش نوسان درمیزان صادرات و واردات خودرو وقطعه , بالا وپایین شدن ترازارزی درصنعت خودرو
چالشهای فراروی صنعت خودروایران
تعداد 24 شرکت خودروسازی فعال
12 شرکت سه گروه خودروسازی ایران خودرو,سایپا وکرمان خودرو
شرکت بهمن موتور متعلق به گروه سرمایه گذاری بهمن رفتاری غیرخودرویی
11 شرکت باقی سهمی ناچیز از بازارداخلی بصورت مستقل
واردات خودروهای سواری با حداقل تعرفه 40% به بازار
دوگروه ایران خودرو وسایپا حدود 90 درصد از سهم بازار داخلی
رشد سهم بازارخودروهای وارداتی به دلیل کاهش نرخ تعرفه خودروهای وارداتی از90% به40% درجریان افزایش نرخ رسمی ارز از1326 تومان به حدود2500تومان درسال91
چالشهای فراروی صنعت خودروایران
ناپایداری نظام ارزی حاکم برکشور(افزایش نوسانات نرخهای ارزمعتبر, دوگانگی نرخ ارز, نامشخص بودن نرخ ارزتعادلی,…)
استمراراثرات تحریم برتامین مواد, قطعات وتکنولوژی مورد نیازصنعت خودرو وقطعه سازی ازخارج
وابستگی درتامین قطعات های تک مورد نیازخودروهای تولید داخل به خودروسازان وسورسهای خارجی(عدم پیشرفت پروژه های خودکفایی قطعات High Tech)
عدم کاهش قیمت مواد اولیه مورد مصرف درصنعت خودرو وقطعه سازی متناسب با کاهش نرخ ارز
افزایش حقوق ودستمزد سنواتی (افزایش مستمرهزینه های پرسنلی علیرغم حاکم بودن رکود درداخل کشور و عدم امکان تعدیل نیروی انسانی خودروسازان)
استمرارتحریم های داخلی (محدودیت درتامین نقدینگی لازم برای خودروسازان وقطعه سازان داخلی)
عدم تخصیص یارانه سوخت صنایع درفازنخست هدفمندسازی یارانه ها ‘مورد تصویب مجلس شورای اسلامی’ ازسوی دولت به خودروسازان وقطعه سازان
بلاتکلیف بودن وضعیت قیمت فروش خودرودرب کارخانه وبازارهای داخلی (استمراراختلافات بین شورای رقابت وخودروسازان وسایرنهادهای تاثیرگذاربرقیمت گذاری خودرو)
افزایش واردات خودروهای خارجی به انحاء مختلف(تخصیص ارزدولتی,کاهش نرخ تعرفه,تسهیل درورود,…)
کاهش تقاضای داخلی برای خرید خودرو بدلیل کاهش قدرت خرید مردم
عدم امکان تولید خودرو ارزانقیمت (خودروی سواری با قیمت کمتراز10میلیون تومان)
اجرای فازدوم هدفمندسازی یارانه ها وآثار احتمالی زیانبارمترتب برصنایع درسال93
استمرارزیاندهی شرکتهای خودروساز وقطعه سازداخلی وافزایش زیان انباشته اکثریت این شرکتها وافزایش احتمال ورشکستگی صنعت خودرو وبه یغما رفتن سرمایه های ملی ناشی از سرکوب مالی قیمت گذاری دستوری
راهکارهای پیشنهادی
استمراروتسریع مذاکرات هسته ای با1+5 جهت تسریع انعقاد موافقتنامه نهایی
بسترسازی بمنظورجایگزینی منابع تامین غیر وابسته خارجی
حمایت همه جانبه دولت ازتسریع درتوسعه وگسترش تولید خودروهای با برندداخلی با همکاری خارجی
انجام مذاکرات جدی برای جذب شرکتهای خارجی خوشنام و علاقمند برای کسب سهم بازاربیشتروتبدیل کردن ایران به مرکزصادراتی خاورمیانه ای خود
تمرکزشورای رقابت , وزارت اقتصاد وسایرنهادهای رسمی برنحوه وچگونگی کاهش قیمت مواداولیه وسایرنهاده های تاثیرگذاربرتولید بجای قیمت خودرو
تجدید نظردرقوانین کاروتامین اجتماعی و مالیاتی بارویکرد حمایت ازتولیدکنندگان داخلی
پشتیبانی وحمایت دولت ازصنایع داخلی مشابه اقدامات آمریکا واروپا درمواجه با رکود شدید سنوات اخیر
رفع تحریم داخلی و تامین و تزریق نقدینگی جهت شکستن دور باطل دام نقدینگی واجرایی کردنLC30%
تجدید نظردرخصوص قیمت گذاری خودروهای تولید داخل ویا جبران خسارت ناشی ازافزایش هزینه ها وزیان انباشته ازطریق اعطای تسهیلات ارزان قیمت ویا یارانه های مرتبط
تدوین وتصویب جدول زمانبندی شده میان مدت وبلندمدت تعرفه خودرو وقطعات وارداتی
سازماندهی بازارخودروهای فرسوده جهت جایگزینی با خودروهای نوازطریق تولید داخل
آینده صنعت خودروی ایران براساس سناریوی بدبینانه
محدودیتهای ایجادشده ناشی ازتحریمهای بین المللی و جنگ احتمالی
عدم امکان صادرات محصولات به خارج ازکشور
مشکلات زیاد تامین نیازمندیهای خارجی وانتقال وجذب تکنولوژیهای نوین ازشرکتهای خارجی
بدتر شدن ترازتجاری وارزی منفی صنعت خودرو درطی این دوره
کاهش تنوع محصولات وهمچنین افزایش هزینه های تولید وکاهش کیفیت
رشدجمعیت و ضرورت از رده خارج کردن خودروهای فرسوده
دخالتهای دولت برای جلوگیری ازافت تولید واشتغال
تولیدات نوسانی صنعت خودرو بدلیل محدودیتهای پیش گفته
آینده صنعت خودروی ایران براساس سناریوی بدبینانه
کاهش تقاضای داخلی برای خودرو ازحدود750 هزاردستگاه درسال92 به کمتراز500 هزاردستگاه درسالهای بعد
صادرات خودرو وقطعات نیزدر پایان سال 96 در حدسال 92 (رقمی حدود 50 میلیون دلار)
رقم واردات صنعت خودرو بدلیل تامین غیرمستقیم کالا وافزایش هزینه های تامین از خارج درپایان سال96 قطعا از رقم سال 92 که حدود3 میلیارد دلاربوده, بیشتر خواهد بود(بین 4 تا6 میلیارد دلار)
افزایش تراز ارزی منفی صنعت خودرو
عدم امکان انتقال وجذب تکنولوژیهای نوین برای خودروسازان وقطعه سازان بدلیل اعمال تحریمهای بین المللی
احتمال ناتمام ماندن برخی از قراردادهای فعلی نیز(نظیر پروژه U90 وتوسعه موتورملی وخودروی دنا,…)
فشارهای مضاعف به بخشهای طراحی ومهندسی
آینده صنعت خودروی ایران براساس سناریوی خوشبینانه
تعامل سازنده با صنعت خودروی جهان بدلیل شرایط مطلوب حاکم برفضای بین المللی
حرکت تخصصی شدن وادغام درشبکه های بین المللی تولید ,توزیع و مصرف جهانی
عضویت درسازمان تجارت جهانی وانتقال مالکیت خودروسازان داخلی به خودروسازان خارجی
چارچوب مسالمت آمیزی جهت حل وفصل اختلافات خودروسازان وقطعه سازان داخلی وخارجی
وجودشکاف تکنولوژیک مابین صنعت خودروی ایران وصنعت خودروی جهان
سطوح بهره وری پایینتر صنعت خودروی داخلی درمقایسه باصنعت خودروی کشورهای پیشرفته
سطح پایینتر مزیت رقابتی صنعت خودروی ایران با رقبای جهانی
به احتمال قریب به یقین این صنعت شاهد اخراجهای دسته جمعی شاغلین خود خواهد بود
بحرانهای اجتماعی ناشی از بیکاری شاغلین داخلی این صنعت
افزایش چشم گیر هزینه های مربوط به مدیریت بحرانهای پیش گفته برای صنعت خودروی کشور وکل اقتصادکشور
پیش بینی ناپذیری مقداری و روند رشد صنعت خودروی کشور برخلاف سناریوی قبلی
ناچیز بودن آثارنامطلوب چنین سناریویی بررشدصنعت خودروی داخلی بدلیل شریک شدن شرکتهای ترازاول صنعت خودروی جهان با صنعت خودروی ایران
بافرض متوسط رشد اقتصادی 8 درصد درطی این دوره متوسط رشد 25 درصدی تقاضای خودرو دربازارداخلی محتمل خواهدبود.
آینده صنعت خودروی ایران براساس سناریوی خوشبینانه
براین اساس تقاضای داخلی برای خودرو ازحدود750 هزاردستگاه درسال92 به حدود1 میلیون و800هزاردستگاه درپایان سال 1396بالغ خواهد شد.
ازآنجا که طبق این سناریو صنعت خودروی کشوربه شبکه های تولید, توزیع ومصرف جهانی پیوسته است داشتن ترازتجاری منفی متعادلتر ازسال 92 برای سال 96پیش بینی می شود(رقمی بین 2 تا 4 میلیارد دلار)
بدلیل تعاملات سازنده با جامعه بین الملل نه تنهاامکان انتقال وجذب تکنولوژیهای نوین برای خودروسازان وقطعه سازان بوجود خواهد آمد بلکه احتمال تمام شدن زودتر ازموعد قراردادهای فعلی نیز(نظیر پروژهU90 وتوسعه موتورملی وخودروی دنا ,…) قوت می گیرد.حتی احتمال ورود بخشهای طراحی ومهندسی صنعت خودروکشور به شبکه های بین المللی طراحی ومهندسی صنعت خودروی جهان افزایش پیدا خواهد کرد.
علیرغم چشم اندازمطلوب فراروی صنعت خودرو برطبق این سناریو که بازار6 میلیونی خودرو دریک دوره چهارساله تنها نمونه ای از فرصتهای پیش روی آن می باشد لیکن حضورآزادانه تر رقبای خارجی دربازارداخلی فرصتی جدی برای رقابت پذیری صنعت خودرو و معضل بالقوه ای برای اشتغال کشور بشمار می آید.این واقعیت بمعنای آن است که حتی درخوشبینانه ترین حالت نیز چالش هایی برای رشد و پیشرفت وجود خواهد داشت.
آینده صنعت خودروی ایران براساس سناریوی محتمل
شرایط حاکم برفضای بین المللی نه کاملا بضرر ما ونه کاملا بنفع ماست. ازاینرو شرایط اضطراری برکشورحاکم نمی شود لیکن تعارضات و مناقشات منطقه ای وبین المللی که هرازچندگاهی در روابط خارجی کشور بوجودمی آید برساختارو عملکرداقتصادی جمهوری اسلامی تاثیر می گذارد که بسته به میزان شدت وتاثیر آن می تواند آثاری عمده همانند سناریوی بدبینانه ویا آثاری ناچیز همانند سناریوی خوشبینانه برجای بگذارد.
اما مسلم است که این مناقشات وتعارضات از طریق دیپلماتیک قابل حل خواهد بود ودرعین حال تمام شدنی هم نیستند. براین اساس اقتصادکشورعملکردی نوسانی خواهد داشت, دربرخی از سالها که روابط ومناسبات نسبتا خوبی با کشورهای خارجی داریم از عملکرد اقتصادی مطلوب(نرخهای رشد اقتصادی بالای 6 درصد)ودربرخی از سالها که درگیر تعارضات ومناقشات منطقه ای وبین المللی هستیم ازعملکرد اقتصادی زیرمتوسط (نرخهای رشد اقتصادی کمتر از3 درصد) برخوردارخواهیم بود.اما درنهایت محتمل است که طی این دهه ازمتوسط نرخ رشد 5 درصدی برخوردارشویم.
آینده صنعت خودروی ایران براساس سناریوی محتمل
درطی این دوره متوسط رشد 20% تقاضای خودرو دربازارداخلی محتمل خواهد بود.
افزایش تقاضای داخلی برای خودرو ازحدود750 هزاردستگاه درسال92 به حدود1500000دستگاه درسال 1396
ازآنجا که طبق این سناریو انتظارنداریم صنعت خودروی کشوربه شبکه های تولید, توزیع ومصرف جهانی بطور کامل پیوسته باشد. لذا ترازتجاری منفی برای آن درسال 96 پیش بینی می کنیم که رقم آن عددی مابین رقم دو سناریوی خوشبینانه وبدبینانه یعنی حدود 4میلیارد دلارمی باشد.
طبق پیش فرضهای این سناریو صنعت خودرو با جامعه بین الملل تعاملاتی خواهد داشت که امکان انتقال وجذب تکنولوژیهای نوین را برای خودروسازان وقطعه سازان داخلی بوجود خواهد آورد لیکن بدلیل وجود ریسک بالای سیاسی واقتصادی کشور که درنوسانات عملکردی دراقتصاد ومناسبات سیاسی خارجی کشور بروز می کند هزینه انتقال وجذب تکنولوژی کماکان درسطح بالا قرارخواهد گرفت.
مهمترین فرصت رشد صنعت خودروی داخلی چشم انداز 5 میلیونی تقاضای خودرو دریک دوره چهارساله دربازارداخلی است وهمچنین مهمترین تهدید وچالش فراروی صنعت خودرو حضور رقبای خارجی در بازارداخلی جهت کسب سهمی از این بازار می باشد که هنگام عضویت قطعی ایران درسازمان تجارت جهانی درصورتی که صنعت خودروی کشور الزامات وبسترمناسب برای ورود به شبکه های تولید وتوزیع جهانی را فراهم نکرده باشد این تهدید به اوج خود خواهد رسید.
15
امور مطالعات و
برنامه ریزی استراتژیک
ساپکو
پایان
15