پس از هجوم ناپلئون به مصر ادبیات تطبیقی به مفهوم عربی در عالم عرب ظهور کرد. انتشار کتاب روحی الخالدی نقطه عطفی در اغاز مطالعات تطبیقی در زبان عربی بود.
مطالعات ادبیات تطبیقی در جهان عرب نخستین بار در سال 1904 و با انتشار کتاب تاریخ علم الادب عندالافرنج و العرب و ویکتور هوگو آغاز شد. مولف این اثر روحی الخالدی پژوهشگر فلسطینی بود.
پیشگفتار:
در قرون وسطی مقایسه هایی میان شاعران به منظور سنجش اینکه چه کسی شاعرتر است یا چگونه یک بیت در حد واندازه بیت دیگر یا برتر از آن قرار میگیرد انجام میشد. اعراب این نوع مقایسه را موازنه یعنی ارزیابی یا سنجش تطبیقی میخواندند.
چگونگی گستردگی و پیدایش ادبیات و سنجش تطبیقی در جهان عرب:
تاثیر آثار خارجی و کهن بر ادبیات عرب:
کلیله و دمنه ابن مقفع
هزار و یک شب
بررسی جایگاه شعر و نثر در ادبیات عربی:
در عرب به نثر توجه نمیشد و تنها شعربود که جایگاه ویژه ای داشت و همین امر باعث میشد تا به تطبیق ادبی در جهان عرب جایگاهی داده نشود. اگر حکمت عربی به همان اندازه که به موسیقی و بلاغت معطوف شده بود به داستان نیز توجه میکرد گرایش های تطبیقی نیز امکان ظهور میافتند.
تا اوایل قرن بیستم در ادبیات عربی هیچ توجهی به مباحث تطبیقی نشد. شعر, زبانشناسی عرب , متون مذهبی ادبیات عرب را به حاشیه کشاندند. بنابراین میتوان کتاب الخالدی با موضوع ادبیات تطبیقی را نشان دهنده تاثیر اندیشه های امروز فرانسه بر دانش پژوهشی عرب و همچنین نقش و تاثیر در فرهنگ کشورهای مستعمره دانست.
ادبیات تطبیقی به فرهنگ عربی یکی از ابعاد جنبش نوزایی عرب در اوایل قرن 20 بود که در باب خودش روی داد. چند نمونه از 50کتابی که از سال 1945 تا 2004 با موضوع ادبیات تطبیقی به عربی ترجمه شده اند نشان دهنده و دربرگیرنده گرایش های اصلی و مهم تحقیقاتی در غرب است.
فعالان عرب در ظهور و گسترش ادبیات تطبیقی در جهان عرب :
حمصی روین فرد برجسته و پایه گذار مطالعات تطبیقی در جهان عرب شناخته میشود. محمد غنیمی هلال که آثارش به منبعی استاندارد در ادبیات تطبیقی تبدیل شده اند و همچنان در تمام دانشگاه های جهان عرب تدریس میشوند.
ادبیات تطبیقی در دهه 1940 به یک رشته تحصیلی در دانشگاه قاهره تبدیل شد.
ظهور و رواج ادبیات تطبیقی در دانشگاه های جهان عرب:
به گفته احمد عتمان- ملک هاشم -رضوی عاشوری استادان در دانشگاهها بر آن شدند که پا یان نامه ها و مقالاتی درموضوعات تطبیقی بنگارند. کشور الجزیره نمونه دیگری از پیشرفت ادبیات تطبیقی در جهان عرب را عرضه میکند. زیرا دانشگاه پس از اشغال توسط فرانسه از لحاظ علمی و اداری یکی از زیر مجموعه های دانشگاه های این کشور است و همانگونه که در ادبیات فرانسه یک واحد درسی محسوب میشود در الجزیره هم همینگونه است.
فعالیت های مرتبط به پیشرفت ادبیات تطبیقی در جهان عرب:
عبدالماجد انونی در سال 1983 نشستی بین المللی برای بحث و بررسی در دانشگاه عنابه الجزایر ترتیب داد که به تشکیل انجمن ادبیات تطبیقی عرب در سال بعد انجامید.
مصر در چاپ آثار مربوط به ادبیات تطبیقی همواره پیشرو بوده است.
انتشار گزارش های همایش های بین المللی ادبیات تطبیقی که توسط گروه های انگلیسی و فرانسه در دانشگاه مصر برگزار میشد.
انجمن ادبیات تطبیقی مصر با انتشار مجله 3 زبانه اش القارنات و همچنین با برگزاریه هم اندیشی هایی در موضوع ادبیات تطبیقی سهمی بسزا درافزایش این مجموعه ها داشته است.
نشریه عالم الفکر از بهترین مجلات آکادمیک جهان عرب نیز در کویت منتشر میشود.
نشریه دو زبانه و معتبر الثقافه که در بحرین منتشر میشود و منحصرا موضوع ادبیات تطبیقی را کانون توجه قرار میدهد.
نتیجه
از آنجایی که کشورهای عربی کشورهایی مستعمره بوده اند از این رو ادبیات عربی تحت تاثیر قرار گرفته است به طوری که یک دانشجو بر دو یا سه زبان تسلط دارد و از فرهنگی دو یا سه رگه ترکیبی برخوردار است.در نتیجه علت پیشرفت ادبیات تطبیقی در جهان عرب را میتوان تاثیر ادبیات غربی بر ادبیات عربی و اینکه ادبیات تطبیقی خاستگاه پاسخگویی به دیدگاه های دو گانه و چند گانه است دانست.