برنامه های بهبود وضعیت تغذیه
کارگاه آموزشی کارآموزی بهداشت 1391
زینت سالم
عضو هیئت علمی گروه پزشکی اجتماعی
تحقیق درباره برنامه های بهبود وضعیت تغذیه
یکی از اهداف PHC تلاش در جهت بهبود وضعیت تغذیه جامعه می باشد از جمله بخش های طراحی شده در سیستم بهداشت، واحد تغذیه و بهداشت خانواده می باشد که عمده فعالیت بخش تغذیه، اجرای اقداماتی است که به بهبود تغذیه در سطح جامعه و خصوصا گروههای آسیب پذیر کمک می کند
یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده الگوی غذایی جامعه، مجموعه عادات و فرهنگ غذا و تغذیه ای افراد آن جامعه است این عادات از بدو تولد در درون خانواده شکل می گیرد که خود وابسته به بستری است که جامعه فراهم می آورد. اما مجموعه عواملی که این بستر را می سازد از فرهنگ و آداب و سنن هر جامعه گرفته شده است که خود تحت تاثیر وضعیت جغرافیای، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و آگاهیهای تغذیه ای در افراد جامعه است
در حال حاضر در کشور ما روند بیماری های مزمن هشدار دهنده است. از دلایل عمده آن تغییر الگوی مصرف و رفتارهای نامطلوب غذایی است.
از بعد دیگر سوتغذیه از نوع کمبودهای تغذیه نیز همچنان از مشکلات جامعه میباشد
حوزه معاونت بهداشتی ( دفتر سلامت خانواده و جمعیت )در راستای بهبود تغذیه جامعه برنامه های زیر را در دست اجرا دارد:
1) برنامه بهبود تغذیه گروههای آسیب پذیر
2) برنامه پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی ازکمبود ریز مغذیها
3) برنامه ارتقا سلامت دانش آموزان از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری
4) برنامه کاهش درصد شیوع اختلال رشد و سوء تغذیه در کودکان زیر 6 سال
دربرنامه کودکان
1. آموزش کارکنان بهداشتی در زمینه تغذیه دوران بارداری و شیردهی
2. مشاوره مادران باردار که به دلیل توده بدنی نامناسب ارجاع داده میشوند
3. آموزش جهت ارتقاء آگاهی زنان در سنین بارداری و زنان باردار در زمینه تغذیه دوران بارداری
برنامه ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه ای جامعه و بهبود شیوه زندگی
1. برگزاری جلسات و برنامه های آموزشی جهت کارکنان بهداشتی در خصوص مطالب کار بردی تغذیه ای
2. نظارت بر وضعیت تغذیه اماکن عمومی و ارتقاء کیفیت تغذیه از طریق آموزش
4
3- آموزش پرسنل بهداشتی در زمینه مصرف صحیح روغن،
4- طراحی مطالب آموزشی در مورد استفاده بیشتر از سبزیجات و
5. برگزاری کارگاههای آموزشی در سطوح مختلف در زمینه مصرف صحیح روغن
6. طراحی مطالب آموزشی مناسب برای جامعه در مورد اصول صحیح تغذیه
برنامه مشاوره تغذیه به گروه های آسیب پذیر
1. پیگیری جهت تامین وسایل و تجهیزات مورد نیاز(ترازو، قد سنج،وزنه و…)
2. تهیه متون آموزشی مناسب
3. جلب مشارکت مادران در برنامه آموزشی و استفاده از تجارب آنان
4. برگزاری کلاسهای عملی تغذیه تکمیلی برای مادران
5. آموزش و مشاوره با مادران در زمینه مسائل تغذیه ای کودکان از جمله تغذیه تکمیلی ،نحوه مقوی کردن و مغذی کردن غذا و…
6. ارائه مشاوره و برگزاری کلاس های آموزشی جهت مادران باردار و شیرده
7. ارائه مشاوره و برگزاری کلاس آموزشی جهت تغذیه میانسالان , سالمندان و …..
بر نامه پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید
1. هماهنگی لازم برای اجرای برنامه سالیانه پایش ید در دانش آموزان 8-10 ساله
2. برنامه آموزشی پرسنل جدید و بازآموزی رده های مختلف بهداشتی در خصوص پیشگیری و اختلالات ناشی از کمبود ید
3. نظارت بر فعالیت بهورزان در مناطق روستایی در زمینه مصرف نمک ید دار به طور مستمر
شرح وظایف دربرنامه مکمل یاری آهن
1. آموزش رده های مختلف بهداشتی در زمینه کم خونی فقر آهن علل و عوارض بیماری، میزان دوز مصرفی مکمل آهن در گروههای در معرض خطر(کودکان زیر دو سال، مادران باردار،دختران در مقطع راهنمائی، دبیرستانی و سایر افراد کم خون)
2. آموزش گروههای مختلف مردم در زمینه کم خونی فقر آهن
بازدید از مدارس شهرستان در خصوص نحوه اجرای طرح آهن یاری
شرح وظایف در برنامه ترویج تغذیه با شیرمادر
. برنامه ریزی در زمینه خدمات کودکان وتغذیه با شیر مادر
– نظارت بر کیفیت و کمیت خدمات برای کودکان و شیرخواران
– تجزیه و تحلیل و ارزشیابی اطلاعات برنامه کودکان و شیر مادر
– اجرای برنامه های آموزشی برنامه کودکان و شیر مادر در سطوح مختلف
همکاری در اجرای طرح های تحقیقاتی کودکان ، شیرمادر خواران ، شیر مادر و
– بررسی موارد فوت نوزادان و مرگ کودکان 59-1 ماهه
همکاری واحد تغذیه با بهزیستی در روستا مهدهای موجود ( برای هر کودک 5000 ریال توسط بهزیستی منظور میشود )
برنامه حمایتی با همکاری کمیته امداد امام خمینی استفاده از سبد غذائی برای خانوارهای فقیر و کم درآمد در روستاهای شهرستان انجام میشود ( سه روستای کشکوئیه ،انار و نوق )
هدف این دوره ارتقا سطح مهارت دانشجو:
شناسائی و غربالگری زنان باردار مراجعه کننده به مراکزبهداشتی
روستائی و خانه های بهداشتی از نظر عوامل خطر
شناسائی زنان در معرض خطر سو تغذیه
آموزش مطابق با نیازهای تغذیه ای در دوران بارداری و …..
آموزش مناسب تغذیه بر اساس گروههای غذائی
نحوه کنترل و پی گیری وزن گیری با ثبت وزن و منحنی وزن گیری
آموزش تغذیه بر اساس نمایه توده بدنی
شناسائی و غربالگری کودک در معرض خطر با ابزار مناسب
آموزش مادر مطابق با نیازهای تغذیه ای کودک با استفاده از
دستورالعملهای موجود و بر حسب شرایط اقتصادی و اجتماعی خانواده ….
آموزش مناسب تغذیه بر اساس گروههای غذائی به مادران دارای نوزاد و
کودک تا سن 9 سال
نحوه کنترل و پی گیری کودک با مراقبت ویژه یا بر اساس نوع مداخله
آموزش تغذیه بر اساس کارت رشد و یا نمایه توده بدنی
ابتلا به بیماریهای سیستمیک مزمن یا استفاده از رژیم های خاص قبل از بارداری بایستی به پزشک ارجاع داده شوند
جهت تامین ذخیره کافی املاح و ویتامینها رعایت فاصله بین موالید ضروری است ( حداقل 3 سال )
در صورت ابتلا به دیابت و چاقی، کاهش وزن تا رسیدن نمایه توده بدن به محدوده طبیعی ضرورت دارد
تنظیم برنامه غذائی :
رژیم مناسب : تعادل در دریافت انرژی و مواد مغذی با در نظر گرفتن تفاوتهای فردی ، عادات غذائی و امکانات ، موقعیت اجتماعی و شرایط فیزیولوژیک
تغذیه ( دکتر سید ضیا الدین مظهری . )
رژیم متعادل : تامین نیازهای انرژیتیک ، نگهداری ، سنتز ترمیم و تنظیم فرایندهای بدن
تغذیه ( دکتر سید ضیا الدین مظهری . )
توصیه های تغذیهای برای زنان باردار خیلی مشابه با رژیم سایر بالغین با کمی استثنا است . توصیه اصلی خوردن یک رژیم سالم و متعادل است اما بعضی توصیه های خاص نیز وجود دارد مثل دریافت مکمل اسید فولیک
هم جنین توصیه های دیگر شامل مصرف غذای ایمن
.
شاخص مهم تغذیه ای مادر برای وزن هنگام تولد
1- سایز مادر
2-افزایش وزن در دوره بارداری
بهترین معیار محدوده وزن گیری مناسب در دوران بارداری
با استفاده از نمایه توده بدنی بر پایه وزن قبل از بارداری
و یا حداکثر قبل از 12 هفته اول بارداری میباشد
در زنان با نمایه توده بدن کمتر از حد طبیعی ( سنین باروری )
تنوع غذائی رعایت شود
از غذاهای پر انرژی استفاده شود
میان وعده ها اضافه شود ( نان و پنیر، خرما، گردو ، انواع مغزها ، میوه های تازه )
برای تهیه سالاد از روغن های مایع( مثل زیتون ) اضافه شود
سبزیجات و میوه زیتون اضافه شود
از انواع چاشنیها استفاده شود
طبق دستورالعمل کشوری شروع مکمل اسید فولیک
از سه ماه قبل از بارداری یا حداقل یک ماه قبل از بارداری
در غیر اینصورت از بدو تشخیص بارداری
اسید فولیک موجود در سبزیجات در اثر پختن از از بین میرود .
طبق دستورالعمل کشوری شروع مکمل قرص آهن
از پایان 16 هفتگی تا سه ماه پس از زایمان
در کم خونی شدید دوز درمانی 4-5 میلی گرم / کیلو گرم وزن توصیه
این دوز 2-3 ماه باید ادامه یابد تا ذخائر آهن تامین شود
افزابش هموگلوبین پس از چندین روز ایجاد اماباید اطمینان حاصل شود
که ذخیره فریتین به مقدار طبیعی رسیده است
در مورد زنان تالاسمی طبق برنامه کشوری مکمل آهن توصیه می شود
مکمل ویتامینی
از پایان 16 هفتگی تا سه ماه پس از زایمان مولتی ویتامین
ساده یا همراه با مینرال
معیارهای وزن گیری نامناسب
بعد از هفته 15 زن باردار چاق کمتر از نیم کیلوگرم
افزایش وزن در ماه داشته باشد
بعد از هفته 15 زن باردار با وزن طییعی کمتر از یک
کیلوگرم افزایش وزن در ماه داشته باشد
بعد از هفته 20 زن باردار بیشتر از از 3 کیلوگرم
افزایش وزن در ماه داشته باشد
افزایش وزن بیش از از یک
کیلوگرم در هفته در طول بارداری داشته باشد
علل وزن گیری نامناسب راهکار پیشنهادی
عدم دسترسی معرفی جانشینهای غذائی در هر گروه غذائی
خرافات غذائی شناسائی خرافات غذائی منطقه و اصلاح نگرش با ارائه آموزش مناسب
افسردگی و بی اشتهائی ناشی از آن مشاوره با مادر جهت علت یابی– ارجاع به پزشک
مشکلات مالی معرفی به کمیته امداد با هماهنگی مرکز بهداشت
بیماریهای زمینه ای تشخیص نوع بیماری و درمان آن و درصورت نیاز ارجاع به پزشک
بعد از هفته 15 زن باردار با وزن طییعی کمتر از یک
کیلوگرم افزایش وزن در ماه داشته باشد
علل وزن گیری نامناسب راهکار پیشنهادی
ناآگاهی تغذیه ای آموزش چهره به چهره و ارائه متون آموزشی ساده
تهوع و استفراغ بارداری در صورت شدید بودن ارجاع به پزشک متخصص
استراحت ناکافی و افزایش فعالیت روزانه مشاوره با همسر و سایر اعضای خانواده جهت کمک به او و کاهش حجم کار و استراحت بیشتر
استعمال سیگار مشاوره جهت قطع سیگار و آموزش در زمینه مضرات آن
ابزار آموزش تغذیه ای هرم تغذیه سالم
تغذیه در دوران شیردهی :
اهداف تا سال 2010
75% شروع شیردهی پس از زایمان ، 50 % تا شش ماهگی
25 % تا یکسالگی شیر بدهند ( فروزانی )
نیاز به مواد مغذی و انرژی؟
نیاز به ویتامینها و مواد معدنی؟
نیاز به روی در این دوره نسبت به دوره بارداری بیشتر است
در مادران با کمبود روی حداقل برای 2 ماه اول شیردهی با افزایش جذب و کاهش دفع میزان آن در بدن نگه داری میشود
کمبود ویتامین D شایع است
ویتامین و املاح :
بجز آهن و کلسیم نیاز به بقیه مواد معدنی نسبت به دوره بارداری بیشتر است
تغذیه دوران شیردهی
با وجودیکه شیردهی نیاز به تمام مواد مغذی را افزایش میدهد ولی نیاز را میتوان با یک رژیم متعادل تامین نمود
استفاده از مکملها بجز در موارد کمبود نیازی نیست
استفاده از هرم تغذیه سالم کمک کننده خواهد بود.
ارزیابی وضعیت تغذیه
از فعالیتهائی است که برای شناسائی افراد یا گروههای در معرض خطر یا نیازمند به مداخله به کارمیرود
روش به کار رفته برای ارزیابی افراد بر حسب وضعیت سنی و فیزیولوژیک آنها باید از حساسیت کافی برخوردار باشد
ارزیابی آنتروپومتری
بدست آوردن اندازه های جسمانی و فیزیکی فرد و مقایسه با استاندارد رشد و تکامل است
تغذیه ( دکتر سید ضیا الدین مظهری .)
پنج شاخص مورد استفاده برای ارزیابی :
وزن برای قد
دورسر برای قد
وزن برای سن
قد برای سن
شاخص توده بدن