برنامه ریزی بافت های فرسوده و تاریخی
فهرست
تعاریف مهم
اهمیت و ضرورت مشارکت مردمی در توسعه شهری
اهداف مشارکت
نقش و جایگاه مشارکت مردم در پروژه های شهری
انواع مشارکت
طیف مشارکت ها
روش ها وفنون اطلاع رسانی و ترغیب مشارکت در شهروندان
تجارب داخلی در زمینه مشارکت های مردی در نوسازی و بهسازی شهری
نقش مشارکت در نوسازی بافت های فرسوده
مزایای مشارکت مردمی در امر بافت های فرسوده
موانع مشارکت مردمی در نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده
جمع بندی
تعاریف مهم
بافت فرسوده :
بافتهای فرسوده عمدتاً بخشهایی از شهر هستند که از چرخه تکاملی حیات آن جدا گشته و به شکل کانون مشکلات و نارساییهای کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی درآمدهاند. ظهور این مشکل به زمانی باز میگردد که عناصرسازنده شهر یعنی کالبد، فعالیت و معنا دچار فرسودگی شده باشد و سرعت تحول و پویایی آنها، با آنچه که نیاز و خواست شهرهای امروزی است مغایر باشد. از آنجا که نیروهای متحولساز درون این بافتها، قدرت و سرعت لازم برای همگام کردن خود با سایر بخشهای شهر را دارا نبوده، لذا این بافتها اجباراً حرکتی واپسگرا را در پیش گرفته و روز به روز از گردونه توسعه پویای شهر دور میگردند.
تعاریف مهم
مشارکت :
واژه مشارکت از حیث لغوی به معنای درگیری و تجمع برای منطوری خاص میباشد. در مورد معنای لغوی آن بحثهای فراوانی شده است ولی در مجموع میتوان جوهره اصلی آن را درگیری، فعالیت و تاثیرپذیری دانست (علوی تبار، 15:1379 ). مشارکت مردم به معنای شرکت داوطلبانه و ارادی آنها در فرآیند توسعه است، مشارکت مردم در روند توسعه از چنان اعتباری برخوردار است که توسعه را معادل مشارکت دانسته اند.
مشارکت کردن به معنی سهم در چیزی یافتن و از آن سود بردن و یا در گروهی شرکت جستن و با آن همکاری داشتن است. به همین جهت از دیدگاه جامعه شناختی باید بین مشارکت به معنی حالت یا وضع (امر شرکت کردن) و مشارکت به عنوان عمل و تعهد (عمل مشارکت) تفاوت قائل شد. مشارکت در معنای دوم از تعلق به گروهی خاص داشتن و سهم در هستی آن خبر می دهد و معنای شرکت فعالانه در گروه را میرساند و به فعالیت اجتماعی انجام شده نظر دارد.
تعاریف مهم
مشارکت مردمی:
مشارکت مردمی به معنی گرد هم آیی و تشکل آگاهانه جمعی از شهروندان ساکن در یک محدوده به منظور بهبود وضعیت زندگی و براساس آگاهی فردی و جمعی آن ها در کلیه مراحل تهیه ی طرح، نظارت و اجراست. جلب مشارکت مردم به ویژه ساکنین و مالکان بافت های فرسوده شهری و توسعه ی سرمایه گذاری بخش غیر دولتی در یک سازوکار تشویقی از تهیه ی طرح تا اجرا و بهره برداری ، از اصول محوری بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری است که تقریبا مورد توافق همگان قرار گرفته است
اهمیت و ضرورت مشارکت مردمی در توسعه شهری
پس از تجارب بسیار در سطح ملی، محلی، بین المللی، پارادایم جدید توسعه به چهار نتیجه اصلی رسیده است:
نخست اینکه دولتها به تنهایی قادر نیستد با چالشهای توسعه پایدار مقابله کند.
دوم اینکه مشارکت عموم مردم در تمام مراحل برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی ضرورت مبرم دارد.
سوم اینکه دست اندرکاران اصلی، یعنی دولت، بخش خصوصی، جامعه مدنی و نهادهای بینالمللی باید برای نیل به مقصود، همکاری صمیمی و نزدیکی داشته باشند.
چهارم آنکه بهره مند شدن از دانش و مهارت و تخصص برای دستیابی به توسعه مطلوب ضروری است
اهمیت و ضرورت مشارکت مردمی در توسعه شهری
تجربه نشان داده است که مشارکت مردمی در اداره امور شهری باعث بهبود کارایی، تخصیص هزینه به سوی اولویت های اجتماعی پروژه های زیربنایی میگردد. مشارکت مردمی که نوعی تمرکزگرایی در اداره امور شهر می باشد، باعث افزایش توسعه انسانی و عامل برابری و تحقق عدالت اجتماعی – سیاسی می گردد.
به طور خلاصه باید گفت مشارکت گسترده و استفاده مناسب از مشاوره عموم مردم است که به میزان قابل توجهی موجب واقعگرایی در تدوین اهداف و قابلیتهای اجرایی طرحها و اتکا طرح بر دادههای موثق و دقیق میشود و تضمین کننده موفقیت طرحها میگردد. تجربه کشورهای مختلف جهان در اجرای طرحهای توسعه شهری نیز این نتیجه را به دست میدهد که اجرای طرحهای توسعه شهری بایستی خارج از قدرت دولتها قرار گیرد و سرانجام اینکه موفقیت طرحها درگرو مشارکت گسترده مردم، نهادهای محلی، شهرداریها و دولت مرکزی است.
اهداف مشارکت
سپردن مدیریت شهری در سطحی خاص به مردم با توجه به شرایط موجود جامعه؛
تقویت کار جمعی و تا حد امکان صرف نظر از منایع فردی به نفع منافع جمعی
ایجاد برابری و مساوات بین همه ی افراد در برابر قانون اساسی و ارتقاء عدالت اجتماعی
نگاهی نه از بالا به پایین و نه از پایین به بالا بلکه همزمان از دو طرف
دخالت دادن شهروندان در فرآیند های تصمیم سازی، برنامه ریزی و طراحی و در نتیجه مهم تر ساختن تاثیر آن ها در نظام های جست و جوی راه حل مسائل
ارتقای حس اجتماعی از طریق گردهم آوردن آن دسته از شهروندان که اهداف عمومی مشترک دارند
نقش و جایگاه مشارکت مردم در پروژه های شهری
انواع مشارکت
به طور کلی در دسته بندی انواع مشارکت از دو معیار نقش مردم در عمل مشارکتی و موقعیت مردم در مقابل برنامه های توسعه استفاده شده است.براساس هریک از این دو معیار،دوگونه مشارکت تعریف شده است:
الف-نقش مردم
1- فعال ( مشارکت فعال ) 2- منفعل( مشارکت منفعل )
مشارکت فعال : مشارکتی است که درمقابل مفهوم منفعلانه مشارکت مطرح می شود . مشارکت فعال دارای دو خیصیه مهم می باشد:
– مشارکتی است جوشیده از متن جامعه که به مشارکت از پایین تر نیز معروف است .
– مشارکتی نا محدود که در برگیرنده تمامی عرصه های کار و زندگی بوده و مشارکت آحاد مردم را در کل چرخه مشارکت می رساند .
از سوی دیگر این مشارکت ، در جهت غلبه بر نابرابری ها گام برمیدارد و مدیریتی را بر اساس سن ،جنس ، وضعیت تحصیل ، جایگاه وطبقه اجنماعی و نظایر ان را نمی پذیرد .
مشارکت فعال را همچنین مترادف با مشارکتی با اقبال مردمی نیز خوانده اند .
مشارکت منفعل : مشارکت منفعلانه ، اجبار به مشارکت بالا و یا مشارکت اجباری است .
این گونه مشارکت ها، اگرچه از اشکال مشارکت اند لیکن فاقد جامعیت لازم بوده وامکان بروز خلاقیت هایی که در شرایط مشارکت های داوطلبانه ظاهر می شود را ندارند. این گونه مشارکت ها ، دستوری و آمرانه و با نفس مشارکت ، در تناقض اند .
انواع مشارکت
ب- موقعیت مردم ( در قبال طرح ها و برنامه ها )
1- انگیزشی ( اغوا و تحریک کننده) 2- تعاملی ( اخباری و ایجاب کننده )
مشارکت انگیزشی : این مفهوم عمدتا پوشش دهنده وضعیتی است که دران عامه مردم به پذیرش برنامه ای که کلیات ان طراحی و تبیت شد است ،تشویق و ترغیب شده باشند .احتمال نسبی که مردم بتوانند به طور اگاهانه و بر اساس منافع شخصی خویش اتفاقات را به نفع خود برگردانند،کم است .به طور ایده ال ،مشارکت انگیزشی در برنامه ریزی ،سه فاز یا (مرحله اصلی)را می تواند داشته باشد.
-مرحله فهمیدن که طی ان مردم انتظار دارندکه به اهداف برنامه تغییر و توسعه دست یابند؛
-مرحله ای که طی ان مردم به این مسله جلب میشود که اهداف برنامه با منافع ایشان سازگاری دارد؛
-مرحله ای که در ان مردم بایستی برای تکمیل سهم خود در برنامه دست به عمل بزنند؛
مشارکت تعاملی : این مفهموم عمدتا پوشش دنده وضعیتی است که طی ان مردم بر سر تدوین اشارات و راهنماییهایی توافق می کنند که در پایه گذاری اهداف اصلی و فرضیات روند برنامه ریزی
طیف مشارکت ها
اصولا طرح های شهری و به طور خاص طرح های ساختاری ،راهبردها و سیاست هایی را جهت اقدام تعریف و تعیین می کنند اما تحقق پیدا کردن طرح ها به کاربرد روش های اجرایی و نحوه مشارکت بخش های مختلف در فرایند اجزا بستگی دارد.در طرح های توسعه شهری ،بخش های مختلف جامعه نقش های گوناگونی را ایفا می کنند،اما این نقش ها هم از جهت مقیاس مداخله و هم نحوه مشارکت با یکدیگر تفاوت دارند.
مقیاس کلان بخش دولتی
یکی از تناقض های اساسی در طرح های توسعه شهری کشور ما فرایند بسیار متمرکز و دولتی تهیه طرح ها است؛حال انکه بیش ترین سهم اجرای این طرح ها به عهده بخش عمومی (شهرداری ها)،بخش خصوصی(سرمایه گذاران بخش ساخت و ساز)ومردم(سازندگان انفرادی ) است.وجود چنین تناقضی بزرگ ترین مانع بر سر اجرای طرح های توسعه بوده است و لذا بیش از انکه طرح ها ترسیم کننده و هدایت گر روند توسعه باشند،اقدامات منفرد و پراکنده را در ساختار فضایی و کالبدی شهرها و محله های شهری رقم زده اند. برای دگرگون کردن این وضعیت نقش بخش دولتی باید دوباره تعریف شود .این به معنای کاستن از وظایف و مسولیت ها نیست ،بلکه منظور تصحیح ان هاست که در سیاست های کلی زیر بیان می شود:
1- سیاست کذاری های کلان برای تشویق عمران در محله های فرسوده مرکز شهر
2- رفع موانع و عوامل محدود کننده فعالیت بخش های عمومی و خصوصی ،نهادهای محلی و بخش عمومی ؛
3- تدوین قوانین و مقررات حمایتی برای موسسات عمرانی غیر دولتی و غیر انتفاعی محلی و ارایه راهکار های تشویقی برای نهادهای محلی و مردم (اعتبارات ارزان)
مقیاس میانی ،بخش خصوصی
در نظام اقتصادی بازار ،بخش خصوصی حداکثررساندن سود گرایش داردو اگربه حال خود رها شود ،فعالیت انچه بسا هزینه های بخش عمومی را در امر توسعه افزتیش دهد .فعالیت این بخش باید از طریق سیستم گذاری های صحیح و مشارکت عمومی-خصوصی هدایت شود،اقداماتی که می تواند مشوق بخش خصوصی در فعالیت های عمرانی و بهسازی و نوسازی شود؛در زیر فهرست شده است ؛
1-تهیه طرح های راهنما و برنامه های روشن توسعه و عمران
2-تهیه ضوابط و مقررات برای تعیین مشخصات استاندارد بناها و فضاها
3-ارایه سیاست های مشوق برای مشارکت در کار بهسازی و ایجاد خدمات مورد نیاز محله (مانند تشکیل شرکت های عمران عمومی-خصوصی)
4-اموزش و کنترل کیفیت
5-ارایه سیاست های تشویقی برای تجمیع و مشارکت در طرح های مقیاس بزرگ
مقیاس خرد، نهادهای محلی
شهرسازی مشارکتی بدون تشکیل نهادهای محلی و پشتیبانی بخش عمومی (شهرداری )با موفقیت همراه نخواهد شد.ایجاد یک هسته مشارکت محلی که در فرایند تکامل خود به سازمان محلی عمران و بهسازی تبدیل شود؛بنیان اصلی تامین مشارکت خواهد بود .برای شکل دادن به این نهاد لازم است اقدامات زیر صورت گیرد:
1-اختصاص بخشی از بودجه تهیه و اجرای طرح به شکل نهاد مشارکت محله
2-فراهم اوردن اعتبارات ارزان و قابل تامین زمانی برای ان
3-ارایه برنامه ها و طرح های اجرایی مشخص که با هم نظری جامعه محلی تهیه شده باشد
4-انعقاد قراردادی بین سازمان عمران و بهسازی یا شهرداری منطقه با این نهاد مشارکت برای سپردن پاره ای اقدامات اجرایی به ان
5-اموزش روش های ساخت بادوام و ارزان قیمت به علاقه مندان
6-تدارک یارانه مستقیم برای برخی اقدامات بهسازی که به منافع عمومی کمک برساند؛از جمله:تعمیر مدارس،حمام ها و…
شیوه مشارکت از نظر انگیزه روانی
روش ها وفنون اطلاع رسانی و ترغیب مشارکت در شهروندان
روش های فراگیر: مراجعه ی حضوری اشخاص به درب منازل افراد ساکن و دادن اطلاعات کامل و جامع و به دست آوردن بهترین اطلاعات جهت برنامه ریزی در یک محله
روش های جمعی: جلب مشارکت مردم از طریق تلویزیون ملی، ایستگاه های رادیویی محلی و ملی، تلویزیون کابلی محلی و…
دفتر محلی – مرکزی جهت مراجعه مردم: هدف از این کار اطلاع شهروندان از تغییرات و روند رشد انجام پروژه می باشد
به معرض نمایش گذاشتن طرح ها در محل های حساس: ارائه ی عکس ها، نقشه ها، ماکت و… در رابطه با برنامه ریزی و طراحی محله در یک مکان مشخص جهت اطلاع مردم از روند پیشرفت کار
تجارب داخلی در زمینه مشارکت های مردی در نوسازی و بهسازی شهری
حسینی در سال 1387،در پژوهشی به بررسی طرح مشارکت محله در بازسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری می پردازد و بیان میکند که اکثر روش های معمول روش های موسوم و معمول مداخله در بافت های فرسوده در سطح جهان و ایران با شدت و ضعف،دارای نقاط مثبت و منفی میباشند.روش های سنتی تملک اجباری در عمل با شکست مواجه شده اند و روش های معمول داوطلبانه به رغم نکات مثبت نتوانسته اندآنگونه که شایسته و بایسته است مشارکت مردم را برانگیزند؛لذا از دیدگاه اکثر مردم روش های مداخله در بافت های فرسوده نامناسب به نظر میرسند.نتایج این پژوهش نشان میدهد که طرح مشارکت محله به عنوان یک شیوه جدید میتواند مشارکت واقعی و پایدار مردم را موجب شود.
تجارب داخلی در زمینه مشارکت های مردی در نوسازی و بهسازی شهری
در پژوهشی مهندسی اجتماعی و نقش مشارکت مردمی در تحقق پذیری نوسازی در بافت های فرسوده شهری در محله نعمت آباد، منطقه 19 تهران بررسی شده و نگارندگان بیان کردند که امروزه توجه به ابعاد اجتماعی نوسازی بافت های فرسوده و توجه به برنامه ریزی مشارکتی تحت عنوان برنامه ریزی با مردم به جای برنامه ریزی برای مردم رهیافتی تازه برای مداخله در بافت های فرسوده به شمار می آید. نقش مشارکت مردمی از عوامل بسیار مهمی است که باید در هر برنامه توسعه مورد توجه قرار گیرد. نظریه مهندسی اجتماعی در بافت فرسوده محله نعمت آباد واقع در منطقه 19 تهران در فاطله سال های 1386 تا1389 به اجرا درآمده است که از نتایج ان می توان به سرعت اجرای کار، رضایت گروه های هدف، اعتمادسازی، کاهش معارضان و بالاخره ارتباط مستقیم بین مردم و مدیریت شهری اشاره کرد.
تجارب داخلی در زمینه مشارکت های مردی در نوسازی و بهسازی شهری
در پژوهشی با عنوان بررسی میزان مشارکت مردم در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده
ف در محله سیروس تهران به تحلیل نقش مردم در بهسازی و اصلاح بافت های فرسوده شهری پرداخته و انرا امری تعیین کننده و تاثیرگذار تعریف کرده است. به نظر میرسد در بافت های فرسوده با توجه به وسعت دامنه و شدت مسایل گریبان گیر این بافت ها، کار امدترین رویکردی که بتوان برای مواجهه با کاستی ها و نارسایی ها اتخاذ نمود رویکرد مشارکتی باشد.محله سیروس در بافت مرکزی تاریخی تهران از جمله بافت های فرسوده ای است که وسعت و شدت مشکلات در ان توجه مسولان و متخصصین را نسبت به تهیه طرحی ساختاری جهت بهسازی و نوسازی جلب نموده است. هدف از این پژوهش ارزیابی میزان اثر الگوی مشارکتی در نوسازی و بهسازی بافت فرسوده محله سیروس تهران و فراهم بودن زمینه های لازم جهت عملی شدن مشارکت در شرایط این محله بوده است. نتایج نشان میدهد که طرج محله سیروس چه در تهیه و چه در اجرا، مولفه های یک طرح طرح مشارکتی را دارا نبوده است و اقدامات عملی در جهت توانمند کردن مردم صورت نپذیرفته است.
تجارب داخلی در زمینه مشارکت های مردی در نوسازی و بهسازی شهری
اسدیان م سیاحی (1390) درپژوهشی به بررسی نقش الگوی مشارکت مردمی در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در محله عامری اهواز پرداختند و بیان کردند که امروزه بسیاری از شهرهای کشور به دلیل افزایش جمعیت،مهاجرت های بی رویه و توسعه افقی شهر، عدم خدمات رسانی جدید به هسته های قدیمی شهر، تمرکز فعالیت های اقتصادی و اجتماعی در این بخش باعث شده است بافت قدیمی از نظر امنیتی، اجتماعی و اقتصادی با مشکل روبرو شده و به مرور زمان دچار فرسودگی شوند که این فرایند،شهرها را از درون می پوساند و محله های خوب شهری را به محله های نامطلوب تبدیل می کند.
تجارب داخلی در زمینه مشارکت های مردی در نوسازی و بهسازی شهری
در پژوهشی مهران فر و همکاران (1391) به بررسی تاثیر کیفیت زندگی مالکان و ساکنان بافت های فرسوده بر تمایل آنان به مشارکت در بهسازی و نوسازی در شهر مشهد پرداختند.در این پژوهش بیان کردند که در برنامه های نوسازی عموما کنش گران گوناگونی از سرمایه گذاران گرفته تا مالکان بافت ها لازم است باهم همکاری کنند.ایده اصلی این پژوهش این است که شهروندانی که از کیفیت زندگی بالایی برخوردارند دارای امکانات و توانایی های بیشتری برای مشارکت در نوسازی و بهسازی هستند و به همین خاطر تمایل بیشتری برای نوسازی دارند .نتایج نشان می دهد که اکثریت کسانی که در محدوده بافت فرسوده سکونت دارند؛یعنی بیش از نیمی از افراد،از کیفیت زندگی متوسط و پایین برخوردار هستند. و بیش از 78% مردم تمایل دارند که به نحوی موقعیت زندگی خود را تغییر دهند و در بهسازی و نوسازی محل زندگی خود مشارکت داشته باشند.
نقش مشارکت در نوسازی بافت های فرسوده
منشور شهروندی بر مفهوم فراهم آوردن کیفیت بهتر زندگی برای مردم با مشارکت شهروندان تاکید دارد و از سوی دیگر توسعه درون زای شهری،به کارگیری توان ها بالقوه موجود در برنامه ریزی های شهری، تلاش در جهت ایجاد تعادل در نحوه توزیع کیفی و کمی جمعی، هماهنگی در میان بنیان های زندگی اجتماعی و گریز از فقر شهری و در نهایت استفاده از مشارکت و پوشش اجتماعی مردم با بهره گیری از قدرت و توان شهروندان است.
قدرت شهروندان کنایه ازتوانمندی ویژه ای است که مردم سالاری مشارکتی را در اداره امور و مدیریت جامعه فراهم میکند.واگذاری قدرت به مردم، نیرومند کردن و قدرت بخشی با انسان ها،فراهم نمودن فرصت برای رشد،پذیرش مسئولیت و مشارکت بیشتر مردم در امور شهری، بالا رفتن کیفیت کار و ارتقا کیفیت کحیط زندگی شهری،کاهش اتلاف در منابع انسانی کارکنان و ضایعات پروژه های شهری،صرفه جوی در هزینه های نگهداری شهر و نوسازی آن و تسریع در اجرای پروژه های شهری،صرفه جویی در هزینه های نگهداری شهر و نوسازی آن و تسریع در اجرای پروژه ها،ایجاد روابط صمیمانه بین مردم و مدیریت شهری، ارتقاء فرهنگ شهروندی، کاهش تنش و مسائل اجتماعی و امنیتی در اجرای برنامه های مدیریت شهری از جمله نمودهای تحقق مشارکت شهروندان است.
بدیهی است که تحقق مشارکت مستلزم متقاعد شدن و متقاعد شدن نیازمند گفتگو و انعطاف پذیری است. با گفتگو و انعطاف پذیری می توان تولید انرژی گروهی نمود که میتوان انرژی لازم را برای اجرای طرح های عظیم شهری فراهم نمود.
مزایای مشارکت مردمی در امر بافت های فرسوده
مزایای آن را میتوان در غالب سه گروه استفاده کنندگان، تصمیم سازان، تصمیم گیران و مجریان بررسی نمود:
• مزایایی برای استفاده کنندگان:
– سهیم شدن مردم در قدرت و به دست گرفتن کنترل روند بهسازی و نوسازی در بافت
– افزایش سطح آگاهیهای عمومی ساکنین بافت به لحاظ اجتماعی و حقوقی
– ایجاد حس مسئولیت اجتماعی و تعلق به محیط زندگی
– دخالت ارزشهای اجتماعی- فرهنگی مردم ساکن درون بافت فرسوده در تصمیمگیریها
– افزایش حس تعلق ساکنین و حفاظت و نگهداری آنها از اقدامات انجام گرفته درون بافت
– تقویت شبکه های اجتماعی محلی
– ایجاد علاقه و اعتماد مردم برای توسعه و پیشرفت
– تقویت همبستگی اجتماعی و روحیه همکاری و همدلی ساکنان محلی
– بازگرداندن مستقیم منافع طرحها به ساکنین اصلی بافت فرسوده
مزایای مشارکت مردمی در امر بافت های فرسوده
• مزایایی برای تصمیم سازان و تصمیم گیران:
– بالارفتن کیفیت طرح ها و برنامه های نوسازی و بهسازی شهری
– اتخاذ تصمیمات درست تر و منطقی تر به لحاظ تصمیم گیری جمعی
– افزایش شناخت برنامه ریزان و طراحان نسبت به معضلات و توانایی های بافت فرسوده
-کاهش درگیری ها و مناغشات
مزایای مشارکت مردمی در امر بافت های فرسوده
• مزایایی برای مجریان:
-کاهش هزینه و زمان اجرای طرح های نوسازی و بهسازی شهری
-گسترش امکانات و منابع مالی مورد نیاز اقدام در بافت فرسوده
– پذیرش طرحها به وسیله مردم و عدم عکسالعمل های منفی نسبت به آن
– ازدیاد نیروی انسانی مورد نیاز جهت پیشبرد اقدامات
موانع مشارکت مردمی در نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده
درحال حاضر مهمترین موانع عمده ای که باعث عدم مشارکت مردم می شود به طور خلاصه به شرح زیر می باشد :
موانع ساختاری : شامل فقدان مدیریت شهری یکپارچه ، برنامه ریزی بسیار متمرکز، فقدان ساختار های محلی یا نبود سازماندهی
موانع فرهنگی _ اجتماعی: شامل عدم اعتماد مردم به مسئولان، فقدان انگیزش برای کار گروهی ، احساس بیم و خطر از مشارکت مردم از سوی مدیران شهری، عدم وجود بستر های فرهنگی مناسب برای مشارکت ، کمبود آموزش های لازم و …
عدم مداخله واقعی مردم : چنانچه مشارکت مردم جنبه تحمیلی داشته و در تصمیم گیری نقشی نداشته باشند و صرفا انجام دهنده کار باشند ؛ هیچگاه مشارکت فعالی نخواهند داشت .
عدم اطلاع مردم از برنامه ها : محرمانه بودن برخی برنامه ها موجب میشود که مردم به اطلاعات دسترسی نداشته باشند و در نتیجه از آن بیبهره بمانند و از سوی دیگر بی اطلاعی از برنامه ها باعث عدم مشارکت آنها میشود
محدودیت های قانونی : نبود قوانین و مقررات ویژه در خصوص مشارکت مردمی
موانع مشارکت مردمی در نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده
احساس عدم تعلق به محله : اغلب به دلیل شرایط نامناسب محلات با بافت های فرسوده و نا کارآمد شهری ، مردم محله از زندگی در آنجا احساس رضایتی نداشته و تعلق خاطری نسبت به محیط خود حس نمیکنن و حتی گاهی در محافل عمومی از بیان اینکه ساکن چنین محلاتی هستند اجتناب می کنن، این شیوه تفکر بدیهی است که به کاهش مشارکت مردمی می انجامد .
عدم شناخت جایگاه سازمان های غیر دولتی : مردم اطلاع چندانی از نقش و جایگاه نهاد های غیر دولتی در احیای بافت ها ندارند و این باعث عدم همکاری آنها با چنین نهاد هایی میگردد
موانع سیاسی مشارکت : هرچه یک نظام سیاسی و ساختار قدرت متمرکز باشد مشارکت مردم در اداره امور محدودتر صورت میگیرد .
محدودیت های اقتصادی : اغلب ساکنین چنین بافت هایی به لحاظ سطح اقتصادی از وضعیت خوبی برخوردار نیستند لذا تلاش آنها برای تامین معشیت ، فرصت مشارکت از آنها را می گیرد . آنها مجبوراند اکثر انرژی ، فرصت و توان خود را برای بقا و معاش خود بکار گیرند و به رغم این تلاش از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند. این شرایط با توسعه مشارکت مغایرت دارد و مشارکت در این راستا ، احتمالا مختص گروه هایی خواهد بود که از کیفیت نسبتاً بهتری برخوردار هستند . حال آنکه در شیوه جلب مشارکت مردمی باید عامه مردم به ویژه محرومان جامعه محور قرار گیرند
در یک دسته بندی کلی از موانع مشارکت مردم ، میتوان سه نوع از موانع را به شرح زیر مشاهده نمود :
– موانعی که به ساختار سیاسی جامعه و حکومت مربوط میشوند .
– موانعی که به ساختار اجتماعی جامعه و مردم مربوط می شوند .
– موانعی که به ساختار برنامه ریزی و برنامه ریزان مربوط می شوند
بحث مشارکت مردم در بهسازی و عمران مناطق شهری از ابتدای فعالیت سازمان های مربوطه مطرح بوده است ، لیکن به نظر میرسد مراد و منظور از مشارکت به خوبی تشریح نشده است . از آنجا که تا کنون معماران به این مقوله پرداخته اند و اجازه داده نشده تا جامعه شناسان وارد گود شوند و با مطالعه ساختار اجتماعی، نوع مشارکت مناسب برای هر منطقه را مشخص کرده و در اختیار مسولان قرار دهند ، لذا به نظر میرسد با توفیق در جلب مشارکت مردم حاصل نشده است و یا معنای مشارکت ، مناسب آنچه که برای احیای بافت های فرسوده و قدیمی لازم است ؛ درک نگردیده است.
جمع بندی
بافت های فرسوده، عمدتاً بخش هایی از شهر هستند که از چرخه ی تکاملی حیات آن ها جدا گشته و به شکل کانون مشکلات و نارسایی ها در آمده اند. از آنجا که نیرو های متحول ساز درون این بافت ها قدرت و سرعت لازم برای همگام کردن خود با سایر بخش های شهر را دارا نبوده اند؛ لذا حرکتی واپس گرا در پیش گرفته و روز به روز از گردونه ی توسعه پویای شهر دور می گردند. در این میان سودمندی رویکرد مشارکت جویانه و استفاده از مشارکت مردمی در پروژه های نوسازی و بهسازی اینگونه یبافت ها انکار ناپذیر می باشد. به طوریکه امروزه ارگان های دولتی، مقامان نصمیم گیرنده و مجریان طرح ها همگی به این موضوع واقف شده اند که حضور مردم در امور شهر به ویژه در بافت های فرسوده نقش اصلی را در تحقق پذیری این طرح ها ایفا می کند.
جمع بندی
در این راستا همه ی کشور های مورد مطالعه در زمینه ی نوسازی بافت های فرسوده با رویکرد مشارکتی به تمرکز محلی و محلی شدن برنامه ها در سطح محلی، اتخاذ روش های مدیریتی، توجه به نهاد های محلی، افزایش فرصت اقتصادی و بهبود موقعیت اجتماعی و اقتصادی در سطح محله تاکید دارند. بنابراین برای مشارکت مردم در نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده ابتدا باید بسترسازی های لازم صورت گیرد و ساز و کارهای مناسب فراهم شود. به این صورت که سازمان های مسئول ازجمله شهرداری ها، وزارت راه و شهرسازی ( سازمان عمران و نوسازی ) و وزارت کشور به نمایندگی از طرف دولت امکانات قانونی برای مشارکت مردم را فراهم سازد و سپس از طریق مختلف نسبت به بالا بردن سطح آگاهی مردم از حقوق شهر وندی و فواید حاصله از مشارکت آن ها تلاش به عمل آید و مردم از واقعی بودن نقش خودشان در برنامه ریزی نوسازی و بهسازی اطمینان حاصل کنند. سپس شیوه های جلب مشارکت مردمی با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در بافت های فرسوده ابداع شود.