به نام خدا
نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری
تعاریف
بافت : بافت گسترده ای هم پیوند است که از بناها ، راهها ، مجموعه ها ، فضاها ، تاسیسات وتجهیزات شهری ویا ترکیبی از آنها تشکیل شده است
بافت فرسوده چیست؟
در ادبیات علمی جهان بافت فرسوده به “شهر درونی” نیز یاد شده و این چنین تعریف می شود:
“بافت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره رو، تاسیسات، خدمات و زیرساخت های شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند.”
بافت فرسوده گسترده ای هم پیوند است که از بناها، راهها، مجموعه ها، فضاها، تاسیسات وتجهیزات شهری و یا ترکیبی از آنها تشکیل شده است.
۱- انواع بافت های فرسوده بافت های فرسوده به سه دسته: الف) بافت های دارای میراث فرهنگی ب) بافت های شهری (فاقد میراث فرهنگی ج) بافت های حاشیه ای (سکونتگاههای غیررسمی ) تقسیم می گردند.
نگرش به بافت فرسوده
نگرش سیستمی و جامع
( کالبدی ، اقتصادی ، اجتماعی ، زیست محیطی و … )
نگرش توسعه ای
( فرصتی برای توسعه درون زای شهر تهران در راستای اهداف چشم انداز )
نگرش مشارکتی
( تکیه بر نقش آفرینی کلیه ذینفعان اعم از ؛ مالکین، ساکنین ، نهادهای عمومی و محلی ، سرمایه گذاران ، سازندگان و … )
بافت فرسوده و اصلاح الگوی مصرف
زمین شهری ثروتی است ؛
ملی ، کمیاب و تجدید ناپذیر
تمرکز بر نوسازی بافت های فرسوده شهـری می تواند نقش موثر و تعیین کننده ای در اصلاح الگوی مصرف این ثروت ارزشمند داشته باشد.
راهبردهای سازمانی
اجرایی
متمرکز
دیوان سالار
ساختار سازمانی گذشته
بزرگ و زمین گیر
تعامل ضعیف
اقدام راهبردی تغییر ساختار سازمانی
تشکیل شرکت نوسازان شهر تهران با ماموریت راهبری مدیریت اجرایی نوسازی با مشارکت ؛
سازمان نوسازی شهر تهران
وزارت مسکن و شهرسازی
بانکهای پاسارگاد ، سامان و اقتصاد نوین
با سرمایه اولیه 150 میلیارد ریال
اقدام راهبردی تغییر ساختار سازمانی
تشکیل 20 شرکت موضعی ( منطقه ای ) در 18 منطقه شهرداری ( تا این تاریخ ) و 3 شرکت موضوعی با مشارکت ؛
سازمان نوسازی شهر تهران
وزارت مسکن و شهرسازی
شرکت نوسازان شهر تهران
با سرمایه 5 میلیارد ریال برای هر شرکت
راهبری و پایش
سیاستگذار
غیر متمرکز
چابک و IT محور
برنامه ریزی
ایده پردازی و سیاستگذاری
معاونت شهرسازی و معماری
معاونت پشتیبانی
معاونت برنامه ریزی
ساختار سازمانی جدید
هماهنگ و یکپارچه
چرا باید خانه ها و بافت های شهری را نوسازی، بهسازی یا بازآفرینی کرد؟
اتخاذ رویکرد مبتنی بر «مداخله عملیاتی مستقیم»
تمرکز بر روی مسئله «تهدیدی» بودن این بافت ها (زلزله و …)
اتخاذ رویکرد مبتنی بر «محوریت داشتن تغییرات کالبدی»
ناهماهنگی میان دستگاه های متولی
نگاه مبتنی بر اجبارهای قانونی و دستوری
نگاه مبتنی بر تملک خانه های مردم و تخلیه و …
آسیب شناسی وضع موجود
ناکامی رویکردهای مختلف در حل مشکلات
مهم ترین دلیل:
فقدان نگرش و تبیین صحیح مسئله
آسیب شناسی وضع موجود
بافت شهری یعنی محیط زندگی مردم؛ یعنی وجهی از زندگی مردم
مسئله کالبدی/مسئله انسانی
مسئله خیابان ها و ساختمان ها/مسئله کیفیت زندگی
ناتوانی اقتصادی و اجتماعی ساکنین این بافت ها
ناکارآمدی محل زندگی به عنوان مسئله ای بعید در فهرست اولویت ها
امکان ناپذیری بازآفرینی و نوسازی توسط ساکنین، بخش خصوصی یا دولت
پس، ناکارآمدی سیاست فعلی زیرا مسئله کالبدی-اقتصادی نیست
مسئله شناسی
مواجهه با موضوعی با ابعاد پیچیده در سطوح:
فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی
چنین موضوعاتی جز از طریق تحقق «مشـارکـت» حل نخواهد شد.
لزوم اتخاذ رویکردی با بنیان «فرهنگی-اجتماعی»
رویکردی انسان محور که تغییرات کالبدی را در قالب فرآیندهای فرهنگی-اجتماعی تعریف کند و نه بالعکس.
مسئله احیا و نوسازی بافت ها به عنوان یک «مسئله توسعه ای»
مسئله شناسی
توسعه چگونه محقق می شود؟
توسعه نیازمند مسئله شناسی است
مسئله توسعه: حداکثرسازی مشارکت خردمندانه
نیاز به ارائه طرح های توسعه ای با اولویت بندی
مدخل ورود «گروه توسعه ایرانیان» به موضوع
«شهر» به عنوان مدخلی برای توسعه
شهر حاصل بناها نیست بلکه حاصل روابط و نهادهاست؛ یعنی حاصل مشارکت انسان هاست.
توسعه شهر مناسب ترین زمینه برای اصلاح توسعه ای؛ به دلیل:
امکان مشارکت شهروندان و مفاهمه
امکان هدف گذاری کیفیت زندگی مردم
تنها زمینه مهیا برای اقتصاد مردمی
فراگیری و وسعت مسائل درهم تنیده
امکان حل زنجیره ای مسائل از طریق تمرکز بر روی یک مسئله
امکان ملاحظه پویا و توامان ابعاد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی
راهبرد عملی
این مسئله به عنوان مسئله محوری توسعه موضوع کار «گروه توسعه ایرانیان» قرار گرفته است.
کدام طرح می تواند مصداقی از چنین طرحی باشد؟
تولید انبوه مسکن
در بافت های فرسوده، ناپایدار و ناکارآمد
راهبرد عملی: شناسایی مسئله توسعه ای
بافت های فرسوده:
– فرصتی کم نظیر برای توسعه و پیشرفت کشور
– و موضوعی برای زمینه سازی اقتصاد مردمی
(امید، مشارکت، تولید ثروت با مردم، توزیع منافع به سوی مردم، توانمندسازی، درون زایی اقتصاد، تقویت ساخت درونی قدرت)
مشروط به داشتن:
الگوی منسجم توسعه ای؛
رویکرد بنیادین عملیاتی برای ایجاد چرخه فرایندی
میان ساحات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی؛
راهبرد عملی: سازوکار حل مسئله
توسعه
با رویکرد فرهنگی-اجتماعی
تمرکز بر روی نهاد تولید
همراه با طراحی جریان صحیح پول و اعتبار:
لزوم تاسیس و فعالیت سازمان های «توسعه گر»
برای حداکثرسازی مشارکت
تابع هدف سازمانی: حل مسئله توسعه ای تعریف شده
راهبرد عملی: سازوکار حل مسئله
توسعه گر
مردم
شهرداری
بانک
دولت
بخش خصوصی
توسعه گر به مثابه حلقه اتصال و تحقق بخش مشارکت ذی مدخلان
ابتنا بر سابقه مطالعاتی نظری
بهره گیری و آسیب شناسی تجارب پیشین
طراحی الگو و پایلوت آن
تمرکز سازمان در منطقه هدف، طرح پرچم، تعامل با مردم و نهادها
تعریف نقش های مشارکتی، نهادسازی و نهادینه کردن فرآیندها و تعاملات (هم اندیشی، همراهی، همکاری)
انعقاد قراردادهای مشارکت با مردم برای تجمیع املاک
ساخت پروژه ساختمانی (ورود فعالین محلی، الگوی ساخت و معماری)
تحویل سهم الشرکه ها
قوام یابی سازمان
سیاست معاوضه
الگوی کاری «گروه توسعه ایرانیان»
تلاش برای هویت بخشی به «محله» و «واحدهای مسکونی»
نهادسازی برای تعامل با مردم (دشوارترین کارها؛ سودبخش ترین کارها)
اقناع ساکنین برای تجمیع و فایده بخشی آن
تلاش برای تعریف مشارکت با سازندگان و فعالین خصوصی محلی (در ضمنِ کانال کشی توزیع منافع)
توجه به وجه نمادین توسعه (معماری و سنت اسلامی-ایرانی)
تعریف فعالیت در مقیاس بزرگ در درون بافت های شهری (در عرض شهر)
تعریف فعالیت مبتنی بر اقتصاد مردمی
الگوی کاری «گروه توسعه ایرانیان»
امکان پذیر کردن حل مسئله توسعه ای با رویکرد صحیح
امکان پذیر کردن مشارکت عموم
توسعه گری بر مبنای بهره گیری از فرصت ها و ظرفیت ها
کارآیی
حلقه اتصال ذی مدخلان
کانال کشی مجدد توزیع منافع با هدف حل مسئله
پرهیز از مکندگی منافع
نقش سازمان توسعه گر
«اعتماد برای تحقق مشارکت»
نیاز به الگوسازی عملی؛ به منظور حل مسئله به صورت مشارکتی، بزرگ مقیاس و پایدار
سه سطح عملیات: محلی سازی، محله سازی، شهرسازی
الگوسازی با راهبرد سلولی
ناحیه ای: نازی آباد (شکل گیری سازمان)
منطقه ای: منطقه 16 شهر تهران (سلول نخست)
شهری: تهران و سایر شهرها (تکثیر و گسترش)
راهبرد عملی: لزوم الگوسازی برای حل مسئله
ماتریس حل مسئله با مشارکت
«طرح شمس ایرانیان» راهکاری برای:
طرح شمس ایرانیان به مثابه طرحی توسعه ای؛ که در الگوی ما برای زمینه سازی مشارکت عام مردم و به عنوان پشتیبان عملیات نوسازی استفاده می شود.
طرح شمس ایرانیان منابع پایدار و سیال برای امکان پذیری و گسترش نوسازی را فراهم می کند.
این طرح به منابع خُرد مردمی متکی است.
قالبی برای مشارکت عام مردم، با وساطت منابع برگشت پذیر (قرض الحسنه توسعه ای)
سازوکاری برای اصلاح کانال کشی منافع اقتصادی
سازوکاری برای توانمندسازی
گسترش و تکثیر جزو اصول اساسی الگوی «گروه توسعه ایرانیان» است؛ چون سبب حل مسئله و توسعه می شود.
گسترش و تکثیر این الگو نمونه ممتازی از اقتصاد مردمی و مشارکت اجتماعی برای حل مسائل را، مبتنی بر شئون سنت و مبانی اسلامی-ایرانی، به نمایش خواهد گذاشت.
گسترش و تکثیر عملیات
گسترش و تکثیر گفتمان؛ سفیران توسعه تعالی بخش
گسترش و تکثیر الگوی مبنایی برای حل سایر مسائل توسعه ای
الگوی «گروه توسعه ایرانیان»: گسترش و تکثیر
تنها از جانب خداست؛ ….
و هر آنچه جامه توفیق یابد،
شروع از دانشگاه تهران، با عزم کاری بنیادین در عرصه اقتصاد
تاسیس موسسه مطالعات و تحقیقات مبین در سال 1379
ورود به حوزه مشاوره، پژوهش، آموزش
احساس نیاز به یک «الگو» برای توسعه، پیشرفت و عدالت
تدوین الگوی توسعه تعالی بخش (مبنای نظری – راهبرد عملی)
مدخل ورود ما به حوزه عملیات، «توسعه» بوده است؛ و توسعه تنها مبتنی بر «اصل مشارکت» قابل تحقق است.
راهبرد عملی توسعه: 1- شناسایی مسئله توسعه ای 2- حل آن مسئله
سابقه گروه
در اقتصاد: سیستم و شبکه ی «تولید» ارزش + سیستم و شبکه ی «توزیع» ارزش
در اقتصاد: کانال کشی منافع و ارزش اقتصادی (ساختار اقتصاد)
کانال کشی منافع = گردش و جریان «پول»
در اقتصاد ایران: کانالهای تولید و توزیع ارزش به میزان قابل توجهی متکی به درآمدهای نفتی شکل گرفته است.
ساختار غیرارزش افزا و غیرثروت آفرین اقتصاد ایران؛ سفته بازی گسترده، گسترش بی وجه واسطه گری، شکاف های درآمدی، فقرافزایی، فساد نهادینه، اتلاف منابع و …
عدم وجود ارتباط با فرصت های واقعی، شیب دفع کننده جریان، نشتی در مسیر.
نیاز توسعه به اعتبار و ساختار غیربهینه تخصیص؛ سرمایهگذاری در موجودی
در توسعه باید اندیشید که چگونه می توان این مسائل را به تدریج اصلاح کرد و بهبود بخشید.
تحلیل و آسیب شناسی اقتصاد
ایجاد جریان پولی به سوی ثروت آفرینی حقیقی؛ تمهید کانال های جدید تولید و توزیع منافع، عمق دادن به مسیر جریان صحیح، از بین بردن مسیرهای نشتی، استقرار افراد در مسیرهای توزیع.
دو الزام اصلی برای دستیابی به این اهداف:
1- استفاده از ظرفیت نهاد پول
2- سازمان نوین به نهاد تولید
تعیین موضوع فعالیت و طرح توسعه ای
راهبرد عملی
مزایای طرح نوسازی
از جمله مزایای بهسازی و نوسازی بافتهای شهری ، حفظ و صیانت ازسرمایه و منابع انسانی و کاهش صدمات و تلفات ناشی از زلزله است که با هیچ معیاری قابل ارزش گذاری نیست در کنار آن بهینه سازی استفاده از زمین با ارتقای شاخص نفر درهکتار و کاهش اراضی بایر و رها شده دردرون شهرها به استفاده از ظرفیت بالای جمعیت پذیری مناطق یادشده منجر خواهد شد .
کاهش هزینه های اسکان سرریزجمعیت ، کاهش هزینه های نگهداری شهرها کاهش هزینه های امنیتی و انتظامی شهرها ، کاهش هزینه های رفت و آمد خانوارها و کاهش مصرف انرژی و آلودگی هوا از دیگرمزایای اجرای این سیاست است .
حفظ محیط زیست و منابع طبیعی در حاشیه شهرهای بزرگ و در نهایت تخصیص بهینه منابع ملی (باجلوگیری از ، آسیب باغ ها و اراضی کشاورزی و نظایر آن ) از جمله نتایجی است که از احیا و نوسازی بافت های فرسوده شهری حاصل خواهد شد .
از جمله مشکلات اقتصادی بافت های فرسوده شهری می توان به وضعیت نامطلوب اشتغال و درآمد و در نتیجه کم بضاعتی مالی و اقتصادی ساکنان، موقعیت و ارزش اقتصادی زمین، تغییر الگوی مصرف، سرمایه گذاری نامتعادل در امور عمرانی شهر، مالیات و عوارض شهری و ضعف همکاری نهادها و موسسات اقتصادی، فرهنگی در توسعه اقتصادی- اجتماعی بافت قدیم اشاره کرد.
برای جلوگیری از راکد شدن این مناطق باید تدبیر مناسب اندیشید و با تحرک بخشیدن، احیا و بازسازی مناطقی که پویایی خود را از دست داده اند حیاتی دوباره بخشید و مانع از غیرفعال بودن و تحمیل هزینه به شهر گشت.
منابع
-فرخ زنوزی، عباس، ضرورت نوزایی شهری، هفت شهر سال دوم شماره 4 تابستان و پاییز، 1380.
-مهدوی، شهرزاد، گزارش گردهمایی سالانه مرکز اسکان بشر و بانک جهانی1999، هفت شهر ، شماره نهم ودهم،1381.
-Abbott, Carl, towards an urban renaissance, ADA jurnal.vol 66, no 4, 2001.
-Hall,tony,Turning around town , Blackwell Publishing ,2008.
-Cherry, Alan H & MRTPI, Hon,Towards an Urban Renaissance—a Report by the
-Urban Task Force,Countryside Properties PLC,1999.
-Rogers,Richard, toward a strong urban renaissance(an independent report by members of urban task force, 2005.
-Rogers,Richard,toward an urban renaissance, By Urban Task Force (Great Britain, Published by Taylor & Francis, 1999.
-http://www.urbantaskforce.org/
-http://www.doncaster.gov.uk/
-http://www.RichardRogers.co.uk/
با تشکر از توجه شما