تهیه کنندگان: بهروز نیک آریا محمد محمدپور ناصر سرباز امام زاده
وزارت علوم،تحقیقات وفناوری
موسسه آموزش عالی کمال الملک
گره شهرسازی
واحد درسی:بافت های فرسوده وتاریخی
استاد راهنما:سرکارخانم مهندس پورکلهر
موضوع تحقیق:بازار تبریز
بازار تبریز یکی از بزرگترین ومهم ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران وقاره آسیا به شمار می رود.این بازار با مساحتی حدود 1کیلومتر مربع،بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است.بازار تبریز در سال 1354 در فهرست آثار ملی ایران وسپس درمرداد ماه سال 1389 به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته سرپوشیده شمالی-جنوبی وشرقی-غربی تشکیل شده است.عرض بازارها بین4تا5 متر وبلندی سقف آنها 5تا6 متر است،که در مقایسه با سقف بازارهای نقاط گرمسیری ایران کوتاه تر است.
مجموعه بازار ونواحی پیرامون آن با داشتن421 هکتار وسعت،3 درصد از مساحت کل تبریز را دربرمی گیرد.در این مجموعه،13340 واحد تجاری و1990 واحد تولیدی وجود دارد که 24 درصد از کل واحد های تجاری تبریز را شامل می شود
بازار تبریز همواره یکی از نشانه های وسعت،اهمیت وبزرگی شهر تبریز بوده است.موقعیت جغرافیایی این شهر چنان است که در تمامی طول تاریخ آن را به محل تلاقی تمدنهای باستانی تا دوران معاصر بدل ساخته است.اصلی ترین راه های ارتباطی شرق وغرب وشمال وجنوب، از چین واروپا واز مصر به روسیه از آن عبور کرده ویکی از شهرهای بزرگ بر سر راه جاده ابریشم بوده است.این موقعیت ممتاز وجایگاه ویژه آن در جلگه سرسبز وآباد تبریز،در کنار دریاچه ارومیه،تبریز را همواره مرکزی بزرگ وآباد برای مبادله ساخته است.
جغرافیای تاریخی استان آذربایجان شرقی
موقعیت جغرافیایی وتقسیمات سیاسی استان آذربایجان شرقی
تاریخچه شهرستان تبریز
تبریز یکی از قدیمی ترین مناطق ایران است ومجموعه آثار تاریخی ونشانه های باستان شناختی که از محل های مختلف آن به دست آمده دلالت بر دیرینگی وقدمت تاریخی این شهر دارد.
از قرن 10 میلادی یا قرن 3هجری به بعد نام تبریز در ردیف شهرهای بزرگ آذربایجان آمده است که در آنجا همزمان با پیشرفت صنعت وتجارت علم وتمدن نیز شکوفا شده است.اهالی تبریز در سال 616 قمری موفق شدند با دادن هدایای قیمتی وپول فراوان از هجوم مغولان به شهر و ویرانی آن جلوگیری کنند
شهر اسلامی-بازار
شهر های سنتی ایرانی-اسلامی کارکردها وویژگی هایی دارند:
1-وجود سلسله مراتبی از کارکردها با مسجدآدینه وبازار به عنوان هسته مرکزی فضایی هر شهر اسلامی
2-وجودسلسله مراتب بازرگانی وپیشه وری در درون بازار،به طوری که نظم وترتیب مشخصی از فعالیت های کسب وکار وصنف بندی در سراسر مجموعه بازار به چشم می خوردواز منظر بازرگانی نیز دکان ها با کالاهای مرغوب وطراز اول در مجاورت هسته بازار وگذرگاه ها یا راسته های معتبر استقرار می یابند ودادوستد کالاهای کم ارزش تر در فاصله دورتری از مرکز صورت می پذیرد.
3-وجود محله های مسکونی درون شهری با جدایی گزینی مناسب وهماهنگ با تفاوت گذاری های اجتماعی،قومی ودینی میان مردم شهر
4-وجود تاسیسات واستحکامات نظامی-دفاعی مانند حصار،برج،بارو،دروازه،بندها،دربندهای محله ها
5-مشخصات و ویژگی های دیگری مانند گورستان ها وبازارهای دوره ای بیرون باروی شهر
الگوها وعناصر وفضاهای بازار:
راسته اصلی
راسته فرعی(رسته)
دالان
خانبار
قیصریه
چهار سو
میدان
جلوخان
حجره
تیمچه
مجموعه ها
فضاهای خدماتی بازار
معماری بازارهای ایرانی
بازارهای ایرانی معمولا به دو دسته خطی ومتمرکز تقسیم می شوند.بازارهای خطی به دو دسته مستقیم وارگانیک تقسیم می شوند.بازارهای ارگانیک که به صورت غیرمستقیم می باشد،در طول زمان و به علت وجود تک مغازه ها شکل گرفته اند و از یک طرح از پیش طراحی شده برخوردار نمی باشند
مختصری از بازارهای ایرانی بعد از اسلام
در دوران تیموریان بازارهای شهرهایی چون سمرقند،بخارا، هرات،مرو،مشهد مورد توجه قرار می گیرد که امروزه اکثرا جزءکشورهای دیگر به حساب می آیند
در اوخر قاجاریه واوایل حکومت پهلوی با تلقی تازه وجدیدی که از شهر وشهرنشینی پدید آمد،تبریز که مجددا با وسعتی بسیار دومین شهر بزرگ کشور بود، در معرض اندامهای جدید شهری وفضاهای تازه از آن جمله خیابان قرار گرفت
ساختار کنونی بازار
این بازار امروزه به عنوان یک بلوک شهری در بافت تاریخی شهر ومهمترین رکن این بافت می باشد
بسیاری از مخاطبین وافرادی که قصد استفاده از مغازه های آن را دارند تا چندین سال درداخل آن سردرگم می شوندکه این خود لذتی وصف ناپذیر دارد ویک ایهام واقعی را در معماری بازار شاهدیم.
معرفی برخی از عناصر وقسمت های شاخص بازار تبریز
1-راسته دلاله زن بزرگ
2-راسته بازار جدید
3-راسته بازار قدیم
4-بازار حرمخانه
5- بازار امیر
6-تیمچه مظفریه
7-تیمچه امیر جنوبی
8-مسجد جامع
9-مسجد63ستون(مجتهد)
10-سرای میرزا جلیل
11-بازار صادقیه
12-بازار یمنی دوز
ورودی های بازار تبریز
آسیب شناسی بازار تبریز وراهکارهای رفع آسیب
1-تبدیل جرزها به مغازه ها
2-رطوبت وترک
3-سقفها
4-کف سازی
5-ضعف سازه ای وخستگی بازار
6-مشکلات تاسیساتی
بیماری های بصری بازار
مطالعات رفع آسیب
1-اولین ومهمترین کار اولویت دار همانا تملک مغازه های داخل جرزها وبرگرداندن آن به حالت اولیه است.
2-با استفاده از کانالهای نم زدا وزهکشی پای دیوارها تا حدی از وجود نم صعودی در داخل بازار کم کرد وبا عایق کاری مناسب بامها از نفوذ رطوبت نزولی به داخل ساختمان ممانعت به عمل آورد.
3-در جاهائیکه آشفتگی از لحاظ مصالح وسازه در سقف ها وجود دارد،در حد امکان وبه صورت کاملا اصولی از سقف های یکپارچه استفاده نمود.
4-برای کفسازی بازار از مصالح متناسب با بازار نظیر آجر فرش استفاده شود.
5-می بایست تدبیری اساسی برای شناخت گسلها،زمین ودرنهایت ساختمان بازار اندیشید ودر نهایت با استفاده از سازه های متناسب امروزی ودر عین حال همگون با مصالح سنتی برای مقاوم سازی بازار سریعا اقدام نمود.چراکه تبریز شهری است زلزله خیز.
6-در رابطه با مشکلات تاسیساتی باید اذعان نمود که می بایست لوله های آب به طور صحیح مدفون شوند وحتی می توان در یک محفظه ای آنرا قرار داد تا به صورت روکار انجام گیرد واز لوله های پلی اتیلن استفاده نمود.برای سیمهای آویزان وبدون طرح بازار می بایست محفظه هایی تعبیه نمود تا تمامی سیم های برق ویا تلفن به صورت کاملا منظم وبا برنامه داخل آن قرار گیرد
منابع
منابع
تبریز،خشتی استوار در معماری-دفتر پژوهش های فرهنگی
تاریخ ومعماری-بازار تبریز نوشته آقایان اسمعیلی سنگری و بهروز عمرانی
www.fa.wikipedia.org
www.bazaretabriz.ir
www.tebyan.net
www.shahrim Tabriz.blogfa.com
www.vsadeghi1.blogfa.com
www.sesdu.somee.com
www.tabriz.ir
www.mehrizan.blogfa.com