بررسـی میـادیـن شهری
فهرست
1-5-تفاوت های میدان و میدان مدرن
6-میادین چراغ دار
1-6-معیارهای ترافیکی طراحی میدان
7-ظرفیت میدان ها
8-شیب ودور
9-معضلات شهری در میادین
10-مطالعات تطبیقی
11-تحلیل و ارزیابی
12-نتیجه گیری
13-منابع
1-مقدمه
2-تاریخچه میدان در ایران
3-موارد ساخت میدان
4-دایره های ترافیکی یا فلکه
1-4-تفاوت های عمده میدان و فلکه
2-4-طبقه بندی میدان ها
1-2-4-میدان کوچک
2-2-4-میدان فشرده
3-4-انواع میدان از نظر شکل ظاهری
4-4 -موارد ساخت میدان
5-میدان های مدرن
1-مقدمه
میادین شهری جز مهمترین فضاهای شهری هستند که بهسازی آنها نقش موثری در ارتقاء کیفیت فضاهای عمومی شهر دارد. این فضاها از دیرباز تا کنون بستر کالبدی تعاملات اجتماعی مردم بوده است و علی رغم همه تغییراتی که در طول زمان اتفاق افتاده، از میل و رغبت شهروندان جهت استفاده از وجود این فضاها کاسته نشده است.
تامین، طراحی و زیبایی میادین شهری در حیطه وظایف شهرداری هاست.
میدان ها لزوما مکان هایی با مراجعه کنندگان خاص نبوده؛ بلکه محلی برای برخورد و رویارویی روابط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهروندان بودند. عدم حفاظت صحیح، برچیدن فعالیت های عمومی از میدان ها و تسلط کامل اتومبیل بر فضای این میدان ها، سبب رکود و از بین رفتن نقش اصلی این فضاهای شهری در ایجاد شور و نشاط اجتماعی و رونق اقتصادی شهرها شده است.
2- تاریخچه میدان در ایران
در فرهنگ دهخدا در مورد میدان آمده است « واژه میدان » در اصل پارسی است و اعراب به « جمع بسته » میادین می گویند. دهخدا آن را در مفهوم فضای شهری « عرصه گشاده در جایی که اطراف آن ها خانه ها یا دکان هاست » می خواند.
جنبه ی اداری-نظامی و تشریفاتی میدان، در گذشته مهمترین کارکرد آن در ایران بوده است. اما هرگز تنها کارکرد آن نبوده،بلکه در بسیاری از میدان ها بازارهای موقت از تجمع عده ای دست فروش و خرده فروش تشکیل می شد .
مفهوم میدان :
میدان یا حیاط عمومی شهر و محله از همان آغاز، از عهد باستان گرفته، تا به امروز، نقش جمع کردن خانه ها یا عناصر شهری و محله ای را داشته است.
تعریف میدان :
فضاهای باز وسیعی که دارای محدوده ای محصور یا کمابیش معین بودند و در کنار راه ها یا در محل تقاطع آنها قرار داشتند و دارای کارکردی ارتباطی، اجتماعی، تجارتی،ورزشی، نظامی یا ترکیبی از دو یا چند کارکرد مزبور بودند میدان نامیده می شدند.
میدانچه :
میدان های کوچک، به خصوص میدانهای کوچک ارتباطی درون محله های مسکونی را میدانچه می نامیدند که در بعضی از شهرها مانند تهران قدیم، یزد و کاشان این میدانچه را تکیه یا حسینیه نیز خواندند.
3-موارد ساخت میدان
4-دایره های ترافیکی یا فلکه
میدان ها در گذشته به دو گونه میدان و فلکه ترافیکی یا دایره ترافیکی طبقه بندی می شدند.
دایره ترافیکی که در ابتدای قرن بیستم برای اولین بار استفاده شد عبارتست از تقاطعی دایره ای شکل یکطرفه بدون تجهیزات چراغهای ترافیکی که درآن جریان ترافیک حول یک جزیره دایره ای حرکت می کند .این تقاطعات در صورتیکه مطابق استانداردهای مطلوب و در محلهای مناسب بکار روند، می توانند ایمن ترین تقاطع را ایجاد نمایند.
این تقاطعات برای عبور ترافیک طراحی می شوند و در آنها روانسازی جریان ترافیک اهمیت دارد. (امروزه در کشور ما از دایره های ترافیکی یا فلکه به عنوان میدان یاد می شود. )
وقتی ۲ گذر یا خیابان به هم می رسند یک گره ترافیکی ایجاد می شود و کارشناسان برای کنترل این گره ترافیکی در این محل یا چراغ های زماندار نصب می کنند تا اتومبیل ها پس از توقف کامل به نوبت ادامه مسیر دهند یا اینکه با ایجاد فلکه،بدون توقف و ایست کامل،گره ترافیکی کنترل می شود.
مشکل اصلی فلکه ها در تنظیم حجم زیاد ترافیک است، اگر ترافیک راه ها کمتر از ظرفیت آن ها باشد فلکه کنترل کننده ی مناسبی است که بر خلاف چراغ راهنما جریان ترافیک را متوقف نمی سازد.
1-4-تفاوت های عمده میدان و فلکه
فلکه میدان
محل توزیع و تفرق محل تجمع و گردهمایی
استفاده کنندگان سواره ها استفاده کننده ها پیاده ها
مرگ حیاط اجتماعی زنده کننده ی حیات اجتماعی
عدم مکث مکث
کارکرد ارتباطی کارکرد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و …
پدیده جدید پدیده قدیمی
نبود کنش ها و تعاملات اجتماعی محل کنش ها و تعاملات اجتماعی
رو به افزایش در حال نابودی
2-4-طبقه بندی میدان ها
میدان ها بر اساس محیط، تعداد خطوط و ابعادشان به 6 گروه زیر تقسیم می شوند :
1-میدان های کوچک
2- میدان های فشرده شهری
3- میدان های تک خطه شهری
4-میدان های چند خطه شهری
5- میدان های تک خطه برون شهری
6- میدان های چند خطه برون شهری
1-2-4-میدان کوچک
2-2-4-میدان فشرده
3-4- انواع میدان از نظر شکل ظاهری :
1-دایره
2-بیضی
3-مربع
4-مستطیل
5-هشت ضلعی
6-ذورنقه
7-مثلث
4-4-موارد ساخت میدان
زمانی که وسایل نقلیه ای که گردش به چپ می کنند بیش از 30% کل ترافیک را تشکیل دهند.
زمانی که بیش از چهار مسیر به هم برسند.
مواقعی که عرض مسیر منتهی به تقاطع به اندازه ای نباشد که امکان ایجاد خطوط اختصاصی برای وسایل نقلیه گردنده به چپ وجود داشته باشد.
مواقعی که تقاطع بعدی آنقدر نزدیک باشد که امتداد صف وسایل نقلیه متوقف در پشت چراغ قرمز به تقاطع برسد.
موقعی که مسیرها در تقاطع زاویه ای غیر از 90 درجه داشته باشند.
5-میدان های مدرن
میدان مدرن عبارتست از شکل تازه ای از کنترل تقاطع که ایمنی و بازدهی عبور جریان را تامین می کند. این کار با کنترل دسترسی در نقاط ورودی میدان انجام می شود و به وسایل داخل میدان اولویت می دهد.
در برخی از این نوع میدان ها بناهای منفرد ولی نزدیک به هم با نظم هندسی و معین فضایی را اشغال کرده اند. ترکیب این احجام با هم و فضاهای خالی مابین آنها در ارتباط با سطح زمین، پیکری واحد را به وجود می آورد.
1-5-تفاوت های میدان و میدان مدرن
6-میادین چراغ دار
این میادین در مکانهایی که حجم تقاضا در ساعات اوج و غیر اوج با هم اختلاف زیادی دارند استفاده می شود.
در مکان هایی که حجم تقاضا آنقدر نیست که از تقاطع چراغ دار استفاده شود، استفاده از چراغ در این میدان ها بصورت غیر دائمی است و فقط در زمان هایی که تقاضا زیاد است (ساعت اوج ) به کار گرفته می شوند.
استفاده از این سیستم موجب کم کردن مشکل تاخیر بیش از حد و کاهش طول صف می شود.
1-6-معیارهای ترافیکی طراحی میدان
به شبکه ترافیک درون شهری متصل می شود
ارتباط مناسب با محدوده ی عابر پیاده
اتصال به مسیر دوچرخه
اتصال به محورهای خیابان و وسایل حمل و نقل عمومی
متصل به پارکینگهای زیرزمینی و ایستگاههای تاکسی
روانسازی ترافیک عبوری
بهبود یا کاهش تاثیر ترافیکی
7-ظرفیت میدان ها
ظرفیت عملی یک میدان را می توان از فرمول زیر بدست آورد :
Qp= ظرفیت عملی میدان ( (P.C.U / h
w= عرض مقطع ( (m
e= عرض متوسط ورودی (m )
P= نسبت تردد تغییر دهنده به کل تردد
8-شیب ودور
دور برای میدان توصیه نمی شود زیرا باعث افزایش سرعت وسایل نقلیه می گردد.
فقط برای زهکشی آبهای سطحی شیب عرضی معادل 2تا 2.5 درصد اعمال می شود.
شیب پروفیل طولی بین0.5 تا 0.67 درصد جهت جلوگیری از تجمع آبهای سطحی در سطح جاده اعمال می شود.
9-معضلات شهری در میادین:
یکی از مهمترین نقاط ضعف در موارد بررسی شده توقف اتومبیل های شخصی و عمومی در میدان است. این کار سبب کم شدن ظرفیت میدان و بدنبال آن افزایش تاخیر در میدان می گردد. این در حالی است که توقف در میدان و ورودی و خروجی های آن ممنوع می باشد و باید با این متخلفین برخورد کرد.
از مشکلات دیگر توقف اتوبوس در ورودی و خروجی میدان است که با توجه به کاهش عرض سبب ایجاد ترافیک در ورودی میدان می گردد.
علاوه بر این عابرین برای دسترسی به اتوبوس در ابتدای میدان تجمع می کنند و بصورت عرضی از خیابان گذر می کنند که این خود بشدت بر عملکرد میدان تاثیر گذار است
ورودی ایستگاه های مترو در دور میدان ها سبب ایجاد ترافیک عابر پیاده در میدان در ساعات اوج ترافیک می گردد. میدانها به عنوان نقاط اصلی جمع و پخش عابرین در شهر تهران شناخته می شوند و مسافرین بسیاری برای دسترسی به سایر نقاط از این میدان ها استفاده می کنند.
دسترسی مستقیم این ایستگاه ها به میدان سبب ورود حجم عظیمی از این مسافرین به میدان در یک زمان می گردد.
سوار و پیاده کردن مسافرین در درون میدان نیز یکی از نقاط ضعف می باشد. این امر نه تنها سبب ایجاد ترافیک در ساعات پرتردد در میدان شده و تاخیر را در میدان افزایش می دهد بلکه پیاده کردن و ایجاد دسترسی برای مسافرین در قسمت گردشی میدان نیز ایمنی عابرین را کاهش داده و نقاط برخورد در میدان را افزایش می دهد.
عبور عابرین از درون میدان نیز در تمامی میدان ها مشاهده شد. این امر سبب کاهش ایمنی عابرین می گردد. و سرعت وسایل نقلیه را در درون میدان کاهش می دهد. کاهش سرعت نیز سبب ایجاد صف در درون میدان شده و ظرفیت میدان را کاهش می دهد.
یکی از معضلات دیگر که وجود کاربری ها با قدرت جذب ترافیک بالا در اطراف میدان ها می باشد. این کاربری ها در ساعات مشخص ترافیک زیادی به خود جذب می کنند، جدا از اینکه آیا پارکینگ لازم برای آنها پیش بینی شده است یا نه باید توجه کرد که این ترافیک در ساعات اوج ترافیک موجب مختل شدن فعالیت میدان می گردد.
10-مطالعات تطبیقی
کانالیزه کردن و محدود کردن دسترسی به میدان برای عابرین
عدم توقف خودرو در میدان
استفاد از علائم برای کنترل دسترسی به میدان
کاربری های اطراف میدان : در کشورهای اروپایی و آمریکا تا مقدار مشخصی جزء حریم آن میدان است و از آن به عنوان پیاده رو استفاده ی شود و بعد از آن نیز کاربری ها با جذب ترافیک بالا بطور مستقیم به میدان دسترسی ندارند.
برای افزایش ایمنی و هدایت بهتر رانندگان در میدان ها، لازم است که علایم کافی تهیه و نصب شود.
میدان ها باید در شب نور کافی داشته باشند.
11-تحلیل و ارزیابی
مزایای میدان :
به علت یکطرفه بودن ترافیک در میدانها، حرکت وسایل نقلیه در آنها با سرعت نسبتاً یکنواخت و به طرز متعارف صورت می گیرد. با وجودی که در صورت تراکم نسبتاً کم، تاخیر مختصری به وسایل نقلیه وارد می شود، تقریباً هیچ گونه توقفی در ترافیک وجود ندارد.
وجود انحراف در ابتدای ورودی میدان سرعت را کاهش می دهد.
سکوهای مخصوص عابران پیاده و جداسازی ترافیک باعث تسهیل در امر عبور عابران و ترافیک می شود.
می توان کلیه ی گردش ها و حرکات لازم را در میدان ها انجام داد.
وجود زیرگذر و یا روگذر و پل های عابر پیاده که از اختلاط انواع ترافیک با یکدیگر و با عابر جلوگیری می کند از مزایای در میدان ها می باشد.
چراغ های راهنمایی عابرین و وسایل نقلیه در بیشتر میدان ها بصورت چشمک زن می باشند.
یکی از نکات اصلی میدان های مدرن کنترل جریان در آنها بواسطه ی چراغ های راهنمایی و علایم کننرل کننده می باشد؛ مزیت استفاده از این وسایل نظم بخشیدن و کانالیزه کردن درست جریان می باشد که بواسطه ی آن می شود ظرفیت و ایمنی مورد نیاز را تامین نمود.
نقاط ضعف ( معایب ) میدان :
1-میدان ها نمی توانند بیش از آن ترافیکی را تحمل کنند که با توجه به کانالیزه کردن مسیرهای آن طرح و منظور می شود. به همین علت، گاهی ایجاد یک تقاطع معمولی جداسازی شده به جای یک میدان نتایج بهتری می دهد.
2-زمانی که میزان ترافیک در در چند مسیر منتهی به میدان به حد ظرفیت آن مسیر ها نزدیک شود، میدان کارآیی خود را برای عبوردادن ترافیک از دست می دهد.
3-برای ایجاد میدان، زمین بیشتری مورد نیاز است.
12-نتیجه گیری
میدانها به عنوان ایمن ترین تقاطع در دنیا شناخته می شوند. شناخت اجزای یک میدان جدید موجب می شود تا با صرف هزینه های نه چندان زیاد، با تبدیل میدان ها به میدانهای جدید، ایمنی و ظرفیت مطلوب را تامین کرد. این امر علاوه بر صرفه جویی در منابع در روانی جریان ترافیک نیز تاثیر گذار است.
در کشور ما متاسفانه توجهی به تغییرات ایجاد شده در طرح های جدید نگردیده است. و کماکان از میدان با ظرفیتی ناقص و کم استفاده می شود.
در شهر تهران چراغ راهنمایی بر میدان ارجحیت داده می شود که در برخی نقاط از نقاط ضعف بشمار می آید.
13-منابع
شاهی، ج.، مهندسی ترافیک، چاپ سوم، 1379
بهبهانی، ح.، ح. معروف، " اصلاح تقاطعات دایره ای به میدانهای جدید "، 1387
میدان های شهری، معماری و طراحی فضاهای باز، ترجمه دکتر فریدون قریب، 1388
میادین شهری ،آسیابی،1389