پاورپوینت بررسی معماری مسجد نصر الملک شیراز

بررسی معماری مسجد نصر الملک شیراز

تاریخچه
به حکومت رسیدن سلسله صفویه در ایران موجب به وجود آمدن حکومتی شد که در ایران بعد از سلسله ساسانیان به خود ندیده بودکه سازمان فرقه ای(شیعه) و تشکیلات منضبط ناشی از آن باعث شد که این دولت بر تمام شئون زندگی مرم مسلط شود. اوج گرفتن حیات عقلی شیعه در این دوره که ملازم با تجمع متفکران و اندیشمندان شیعه در مراکز عمده آن روزگار به ویژه اصفهان و تبادل آراء و افکار آنان است، دوره جدیدی را در زمینه حکمت و فلسفه شیعه به همراه داشت و جلوه ای از تمدن را در این کشور پایه گذاری کرد. و حکومت بنا به سنت های گذشته، سازماندهی، راه اندازی و ایجاد تاسیسات و تجهیزات زیر ساختی را عمدا بر عهده گرفت در واقع سیاست های دنبال شده توسط آنان را می توان الهام گرفته از سیاست های ساسانیان دانست.

موقیت جغرافیایی بنا
نشانی اثر: ایران، استان فارس ، شیراز، خیابان لطف علی خان زند، کوچه نصیر الملک، کوچه تریاکچی.
دوره اثر / تاریخ ساخت : قاجاریان/ ۱۲۹۳ ق تا ۱۳۰۵ ق

بانی-معمار
این بنا به دستور میرزا حسن علی ملقب به نصیرالملک ساخته شد، که یکی از بزرگان سلسله قاجار بود. معماری آن کار محمد حسن معمار بوده است. مدت ساخت آن حدود ۱۲ سال و از سال ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۵ خورشیدی به طول انجامیده است. زیربنای مسجد برابر با ۲۲۱۲ متر مربع و مساحت آن برابر با ۲۹۸۰ متر مربع است. مرمت، حفظ و نگهداری این بنای باشکوه و ارزشمند با رعایت استانداردهای بین المللی مرمت آثار تاریخی از سال‏ ها پیش توسط موقوفه نصیرالملک به تولیت آقای محمود قوام و مدیریت آقای مهندس کوروش جاویدی پارسی جانی آغاز شده و همچنان ادامه دارد.

اطلاعات معماری مجموعه مسجد نصیرالملک
مجموعه بناهای نصیر الملک شامل مسجد، منزل، حمام ، آب انبار و … در محله قدیمی “اسحق بیگ” شیراز واقع است. قسمت اعظم مجموعه در جریان خیابان سازی تخریب و ساختمان های جدید در آن احداث شد. آنچه اکنون از منزل نصیر الملک باقی مانده شامل تالار اصلی ، قسمتی از حیاط اندرونی، بخش بیرونی و زیرزمین است. “حاجی میرزا حسنعلی خان نصیر الملک” پسر سوم حاجی قوام الملک، از حکام فارس در دوره قاجاریه بود. تالار آینه به صورت قرینه ساخته شده و در دو ضلع آن دو اُرسی (نوعی درِ قدیمی که دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شد) بزرگ سراسری با گره چینی های ظریف و شیشه های رنگی که به دو حیاط اندرونی و بیرونی ارتباط دارد، وجود دارد. در دو ضلع دیگر تالار یک شاه نشین مرکزی قرار دارد که از دو طرف با ارسی به دو اتاق مجاور باز می شود.اتاق ها با نقوش ترکیبی ایرانی و اروپایی پوشیده شده است. سقف هر طبقه تخته کوبی شده است.

مسجد نصیرالملک یکی از مساجد قدیمی شیراز است این مسجد به دلیل نورهای رنگارنگی که از پشت شیشه های رنگی آن درطول روز شکل می گیرد و زیبایی خاصی در فضای مسجد خلق می شود معروف است.  

بررسی صحن
مسجد دارای صحن وسیعی است که در سمت شمال مسجد قرار گرفته است. در ورودی دارای طاق نمایی بزرگ است٬ که سقف آن با کاشی های هفت رنگ رنگارنگ مزین گشته است. ازاره طاقنمای آن از سنگ گندمک است و طاقنمای ورودی آن دارای مقرنس کاری زیبایی از کاشی هفت رنگ است. درهای ورودی این مسجد٬ دو در بزرگ چوبی است که در بالای آن بر روی سنگ مرمر شعری از شوریده شیرازی به مناسبت سازنده مسجد و سال اتمام آن نوشته شده است.

شبستان مسجد نصیرالملک
سنگتراشی و تزیین این شبستان الهام گرفته شده از مسجد وکیل  و مسجد مشیر شیراز است و از سنگ گندمک یکپارچه ساخته شده است. طاق و دیوارهای این شبستان با کاشی کاری های زیبا تزیین شده است.آسمانه این شبستان با نقشهایی چون گل و بته و نقوش اسلیمی تزئین و چند آیه از آیات قرآن به خط ثلث عالی مزین شده است.کف آن با کاشی های فیروزه ای این و سنگ کف محراب آن از جنس مرمر است و از سطح کف شبستان پایین ار است.

عرقچین های بین تویزه های این شبستان دارای خیز کمی است. این شبستان در واقع شبستان تابستانه محسوب می شود.نمایی از شبستان غربی- در این عکس ستونها و تزئینات آسمانه شبستان به صورت کلی نشان داده شده است.

شبستان زمستانه
شبستان شرقی که شبستان زمستانه است، نیز دارای سقفی کاشی کاری شده است و دارای هفت ستون است که ستون های آن ساده (بدون شیار) است و در وسط قرار گرفته اند، سقف آن نیز با کاشی کاری معقلی تزیین شده است. در جلو این شبستان ایوانی به عرض ۶ متر قرار دارد که به وسیله ۸ طاق نما از حیاط جدا می شود و دارای ۷ جرز آجری است. بر روی این جرزها و در پیشانی طاق نماها آیات قرآنی و نقش های گل و بوته کاشی کاری شده است.

در این شبستان دری وجود دارد که به یک چاه آب گشوده می شود که به این راهرو چاه گاو یا گاورو گفته می شود. همچنین در این مکان یک حوضچه و یک دالان نیز موجود است. هر دو شبستان بر خلاف معمول به خاطر جهت گیری ساختمان قبله در امتداد محور قبله واقع شده اند. این شبستان هم اکنون به موزه اوقاف تبدیل شده است. در دالان شمالی سنگ نوشته ه‏ای وجود دارد که شعر زیر با خط نستعلیق زیبایی نوشته بر روی آن حک شده است. در پایان نام محمد حسن معمار و استاد محمد رضا کاشی پز که از معماران و سازندگان بنا بوده اند و نیز تاریخ شروع آن در ۱۲۹۳ ه.ق و پایان آن در ۱۳۰۵ ه.ق ذکر شده است.

سبک بنا-بررسی ایوان
مسجد دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است که شبیه هم نیستند و ایوان شمالی زیباتر از ایوان جنوبی است. ایوان شمالی دارای سه نیم طاق در سه طرف است و از سمت چهارم به صحن راه دارد. طاق میانی طاقی بلند است، که به طاق مروارید معروف است. بر دیوارهای این طاق آیات قرآنی و احادیث نوشته شده است ،و در سمت چپ آن نیز تاریخ ۱۲۹۹ ه.ق  قید  شده است. همچنین این ایوان داری ۴ غرفه است و سقف میانی آن با مقرنس کاری و کاسه سازی پنج کاسه مزین شده است.در لابلای آجرهای بدنه این طاق چوب هایی برای جلوگیری از لرزش زلزله کار گذاشته اند.

اشارات متون تاریخی به مسجد نصیر الملک
در کتاب فارسنامه ناصری به این مسجد اشاراتی بدین گونه شده است: در استحکام بنیان و سنگ ازاره و ستون های سنگی، شبستان و دریاچه(حوض) و صحن، مانند مسجد مشیر الملک و بلکه اندکی بزرگتر است و بعضی تصرفات تازه در آن افزوده که بر محاسن آن افزوده است. در کتاب آثار العجم به این مسجد اشاره و فضاهای آن توصیف شده است.

ویژگی معماری
از ویژگی های معماری مسجد ؛ هشتی مسجد است که با یک پیچ ۹۰ درجه در سمت چپ راهرویی دارد که به حیاط مسجد وصل می شود این هشتی با اجر ساخته شده وتنها به قرینه در ورودی تابلوی از کاشی نصب گردید که در پایین این تابلو شعر معروف سعدی و نام معمار ان آماده است. حیاط این مسجد به شکل چهار گوش است که در میان ان یک حوض به طول وعرض ۴/۵ _۱۶/۵ متر در مقابل ایوان مسجد احداث شده و دور تا دور مسجد با کاشی هفت رنگ تزیین شده است. این مسجد دارای دو ایوان است ایوان شمالی که با ارتفاع هشت متر ساخته شده و ایوان جنوبی که فاقد کاربری خاصی می باشد به منظور قرینه سازی با ایوان شمالی ایجاد شده. طاق نمای سمت ایوان جنوبی به علت وجود دو در که یکی به داخل اتاق کوچک ایجاد شده و دیگری به گلدسته ها راه دارد تقارن خود را از دست داده اند.

ستون های مسجد نصیرالملک یکی اززیبا ترین ستون های اماکن تاریخی شیراز است که با یک سری گلدان شروع می شود این شبستان دارای ستون ۶ تائی است که دو طاق چشمه پوشش سقف را نگه داشته پوشش ها از کاربندی ۲۲ است هفت طاق چشمه ای در بین دو ستون قرار دارد . بدنه این مسجد عمدتا اجر است اما معمار برای پرهیز از یکنواختی دیوار کاشی آورده است در شبستان غربی یک محراب بسیار زیبا با ایجاد یک فرورفتگی در بدنه چوبی شبستان ایجاد گردیده است.

مسجد دارای صحن وسیعی می باشد که در سمت شمال مسجد قرار گرفته است. در ورودی دارای طاق نمایی بزرگ است، که سقف آن با کاشی های رنگارنگ مزین گشته است. درهای ورودی این مسجد، دو در بزرگ چوبی است که در بالای آن بر روی سنگ مرمر شعری از شوریده شیرازی به مناسبت سازنده مسجد و سال اتمام آن نوشته شده است. مسجد دارای دو شبستان شرقی و غربی است. شبستان غربی که پوشش آجری دارد و بیشتر بروی آن کار شده و زیباتر است٬طاق این شبستان بر روی ستونها سنگی و با طرح مارپیچ بر روی آن در دو ردیف شش تایی و به تعداد دوازده عدد به نیت دوازده امام قرار گرفته است و همچنین این شبستان دارای هفت درگاه که آن را به صحن مسجد مرتبط می کند، با هفت در چوبی با شیشه های رنگارنگ می باشد. سنگتراشی و تزیین این شبستان الهام گرفته شده از مسجد وکیل شیراز است. طاق و دیوارهای این شبستان با کاشی کاریهای زیبا تزیین شده است. کف آن با کاشی های فیروزه ای و سقف آن با نقش گل و بوته و آیات قرآنی مزین گشته است. این شبستان در واقع شبستان تابستانه محسوب می شود.

https://memarsabz.com/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9/
http://saeedsun.ir/blog/2015/08/09/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2.html
https://tarikhema.org/subject//26097/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9/
https://www.kojaro.com/2015/12/17/44979/nasir-ol-molk-mosque-shiraz/
https://mihanbana.com/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9-%D8%B4/