بازار وکیل شیراز
بازاروکیل
تاریخچه بازار وکیل شیراز
پیشینه بازار وکیل
معماری بازار وکیل
حجره های بازار وکیل
کاروانسراهای قدیمی بازار وکیل
سرای مشیر بازار وکیل
سرای فیل بازار وکیل
مصالح ساختمانی
بازاروکیل:
بازاروکیل شیرازقیصریه لاربرگرفته شده که در زمان صفویان ساخته شده وکوچیکترازبازار وکیل است.
ساخت بازار درسال 1187آغاز شده، دوراسته،یکی شمالی –جنوبی ودیگری شرقی -غربی که در برخوردگاه این دو راسته ،چهارسو جای دارد. بخش شرق بازار، راسته علاقه مندان وبخش غربی، راسته ترکش دوزهاست.، همراستای آن در بخش دیگر چهارسو، بازار دیگری است بنام شمشیر گرهاکه درایگاه آن جلوی سردرمسجد وکیل است. بازار وکیل پنج در بزرگ دارد بلندای تاق آن بیش از ده متر است،که در گذشته کف آن یک متر پایین تر بوده است. در این بازار،کاروانسرای روغنی ،احمدی،گمرک ،ضرابخانه وفیل جای دارد.
تاریخچه بازار وکیل شیراز:
بازار وکیل که بازمانده دوران زندیه است آینه تمام قد از شکوه و جلال حکومت این سلسله می باشد. ساخت بازار وکیل به زمانی باز می گردد که کریم خان زند در سفرش به شهر لار و بازدید از بازار آن دستور ساخت بازاری را داد که از نظر معماری شبیه به بازار لار باشد. هدف کریم خان از ساخت بازار وکیل، ایجاد کردن مکانی برای دادوستد ،خرید و فروش و حتی امانت داری بوده است به گونه ای که مردم وسایل خود را به امانتداران می سپردن و در مواقع لزوم آن را پس می گرفتند. جالب است بدانید ساخت این بنای باشکوه ۲۱ سال به طول انجامید. بازار وکیل نیز همانند تمام بازارهای قدیمی ایران دارای سراها و راسته های مختلفی است که بر اساس نوع و دسته مغازه هایی که در آن فعالیت دارند نام گذاری شده اند. مانند راستای بزازان، بازار مسگرها، بازار کلاهدوزها، بازار سراج ها و شمشیرگرها است. از طریق ۵ درب ورودی می توانید داخل بازار شوید.
پیشینه بازار وکیل :
این بازار از بهترین آثار بر جای مانده از کریم خان زند است که هنوز مورد بهره برداری قرار دارد. گمان می رود شاه زند پس از دیدن بازار قدیمی لار (از آثار دوران شاه عباس کبیر) طرح آن را در شیراز ریخته است تمام کارهای بازرگانی، خرید و فروش کالاهای داخلی و خارجی و مبادلات پایاپای، صدور یا دریافت حوالجات و صرافی ها همگی در حجره های این بازار انجام می گرفته و در واقع بازار وکیل مانند قلب اقتصادی شیراز بوده است بازار وکیل سازمانی داشته که بازرگانان می توانستند با اطمینان کامل کالاهای خود را در آن به امانت بسپارند و در موقع لازم از آن استفاده نمایند.
فرصت الدوله شیرازی در آثار عجم دربارهٔ جایگاه و موقعیت این بازار چنین می نویسد:
این بازار از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم امتداد دارد و مشتمل بر حجره هائی با سکوی پهن در طرفین و ۷۴ دهانه طاقهای بلند و خوش تناسب بوده است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا قطع می نموده است.
معماری بازار وکیل:
طرح اصلی بازار وکیل از بازار قدیم شهر لار و بازارچه اصفهان اقتباس شده است؛ به همین دلیل ویژگی های معماری صفویه را می توان در آن دید. این بازار در ارتفاع پایین تری از خیابان زند قرار دارد.
بازار وکیل چنان مستحکم ساخته شده است که با وجود زلزله های مختلفی که در طی این سال ها رخ داده، کوچک ترین خرابی در آن پدید نیامده است. سقف راسته ها با ردیفی از طاق های گنبدی آجری ساخته شده است. بلندی بیشتر راسته ها از کف به سقف بیش از ده متر است که چنین ارتفاعی کمتر در این بازار نور از روزنه های موجود در طاق ها عبور می کند. روزنه ها از تابش شعاع مستقیم آفتاب و ریزش باران در داخل بازار جلوگیری می کند. پنجره های جاسازی شده بر پایه بلند سقف و بر فراز حجره ها گذشته از نقش تهویه، روشنایی داخل بازار را فراهم می کند. ترکیب نور و حجم و دمای مناسب هوا در فضای داخلی بازار، آرامش و امنیت خاطر را برای بازدیدکنندگان در این بازار فراهم می آورد. با وجود این که تابستان در شیراز بسیار گرم است و در این بازار دستگاه تهویه مصنوعی نمی بینید، اما هنگامی که در هرم گرما وارد آن می شوید، انگار که پا به بهشت گذاشته اید. در بازارهای قدیمی دیگر دیده می شود.
پهنای بازار وکیل بیش از سایر بازارهاست. همچنین 74 دهانه تاق ضربی بازار با بلندای بیش از 11 متر بلندتر از تاق سایر بازارهاست که البته هم اینک به علت خاکریزی کف بازار، ارتفاع طاق ها به ده متر تقلیل یافته است
این بازار که از نظر معماری دارای سه فضای جداگانه است، گذرگاه (برای گذر مشتریان)، حریم مغازه (به بلندای نزدیک به ۲ پله بالاتر از سطح زمین)، فضای مغازه (جایگاه فروش) است. بازار دارای پنج در بزرگ است که در چهار سوی آن جای گرفته است. هم چنین شامل دو راهروی شمالی – جنوبی و شرقی – غربی است که چون صلیبی یکدیگر را قطع کرده اند. در تقاطع این دو رشته چهار سوق قرار گرفته است که بر روی یک هشتی قرار دارد. این چهار سوق دارای طاق بزرگ ضربی محکمی است و در پای طاق نیز چند ترنج آجرکاری شده است. در هشتی نیز مغازه هایی چهارگوش در دو طبقه وجود دارد.ضلع شمالی – جنوبی بازار از دروازه اصفهان شروع می شود و تا کوچه جنوبی سرای مشیر ادامه می یابد.
در شمال شرقی این بازار چند کاروانسرای قدیمی به نام های روغنی، گمرک و احمدی ساخته شده است که بازار ترمه فروش هاست هر یک از این کاروانسرها دارای چندین حجره هستند. راسته شمالی – جنوبی را بازار بزازان نیز نامیده اند – سرای مشیر مجرای چارسوها سرای مشیر یا سرای گلشن از آثار دوره قاجاریه در شیراز است که در انتهای جنوبی بازار وکیل در گوشه شرقی آن قرار گرفته است این سرا که دارای طرح و نقشه ای دایره ای (هشت گوش) است توسط میرزا ابوالحسن خان مشیر الملک احداث شده است. حجره های طبقه یا اشکوب اول تودرتو می باشد و به وسیله راهرویی به حیاط متصل می شوند. این حجره ها دارای درهای چوبی منبت و مشبکی هستند که از چوب ساج ساخته شده اند.
سر در ورودی سرای مشیر دارای دو طبقه کاشی کاری شده است که در زیر آن کتیبه ای کاشی کاری شده با زمینه لا جوردی و خط نستعلیق عبارت سرای گلشن بنای مرحمت پناه حاجی میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی را نشان می دهد
حجره های بازار وکیل:
بعضی از حجره های بازار وکیل دوطبقه هستند و طاق ضرب های بر فراز آن ها با نقش های زیبا تزیین شده است. از ویژگی های شاخص حجره ها در بازار وکیل، ارتفاع آن ها از سطح زمین است. سکوهای بلندی بازار را به حجره ها ارتباط می دهد. درواقع این سکوها نقش پیشخوان مغازه های مدرن را دارند و فاصله مناسبی را میان خریدار و فروشنده برای تعامل و گفتگو را ایجاد می کنند. همچنین این سکوها، حجره ها و اجناس موجود در آن ها را از گزند رطوبت در امان نگه می دارند.
کاروانسراهای قدیمی بازار وکیل:
در زمان زندیه، کاروانسراهای مختلفی در کنار بازار وکیل ساخته شده است که اکنون چهار تا از آن ها باقی مانده است. در نیمه شمال شرقی کاروانسرای گمرک وجود دارد. کاروانسرایی که در قدیم محل گرفتن مالیات از کاروان های تجاری بوده است. کاروانسرای روغنی در راسته شمالی قرار دارد و اکنون انبار اجناس بازاریان است. کاروانسرای احمدی که اکنون انبار پارچه و پوشاک بازاریان است، یکی از زیباترین کاروانسراهای بازار وکیل به شمار می آمده است. این کاروانسرا حجره هایی زیبا با کاشی کاری هایی قدیمی دارد. کاروانسرای ضرابخانه روبروی کاروانسرای روغنی قرار دارد و در دوران زندیه محل ضرب سکه های قدیمی بوده است. متاسفانه کاروانسراها امروزه رونق قدیم را ندارد و بسیاری از نقش و نگارهای آن در طول زمان تخریب شده است.
سرای مشیر بازار وکیل:
راسته جنوبی بازار وکیل به راسته پارچه فروش ها یا بزازها مشهور است که از چهارسوق شروع می شود و به سرای مشیر بازار وکیل می رسد. سرای مشیر و حجره هایش بسیار زیبا و دیدنی هستند. در سرای مشیر می توانید از انواع عتیقه جات، خاتم کاری ها، بدلیجات و صنایع دستی گوناگون دیدن کنید. در سرای مشیر، بسیاری از حجره ها، هرکدام به تنهایی نمایشگاهی بی بدیل و بی نظیر از صنایع دستی ایران به شمار می رود. از صنایع دستی موجود در این سرا می توان به گبه بافی، خاتم سازی، معرق، قلم زنی، حکاکی، تراش سنگ های قیمتی و زیورآلات دست ساز اشاره کرد.
سرای فیل بازار وکیل:
در میانه بازار وکیل قسمتی به نام سرای فیل وجود دارد که تبدیل به کافه ای زیبا شده است. حوض بزرگی در این قسمت دیده می شود که اطراف آن با گلدان های شمعدانی تزیین شده است. میز و صندلی های این کافه با سایه بان هایی زیبا در اطراف حوض چیده شده اند. در اینجا شما می توانید انواع عرقیجات شیراز و بستنی و فالوده شیرازی را امتحان کنید و از نشستن در این فضای چشم نواز و پرنقش و رنگ نهایت لذت را ببرید.
اطراف بازار وکیل:
قسمتی از فضای بیرونی بازار وکیل، کنار یکی از ورودی های بازار که در کنار درب مسجد وکیل قرار دارد، با نام سرای تیمچه گل شناخته می شود. این قسمت فضای بسیار زیبایی در هنگام غروب و شب دارد. در این مکان علاوه بر مغازه های متنوع با آثار و صنایع دستی گوناگون، کافه ها و رستوران ها زیبایی با فضای سنتی را می توانید مشاهده کنید.
مصالح ساختمانی:
مصالح ساختمانی این بازارها گچ و آجر وآهک بوده که روی پایه هائی از تخته سنگ های تراشیده قرار گرفته است. سقف چهار سوق که از چهار طرف آن چهار بازار منشعب می شود بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شده است. بخش های گوناگون این بازارها، بر پایه صنایعی که در آن انجام می گرفته بنام های ویژه خود خوانده می شوند مانند: بازار بزرگ که انواع کالاها در آن یافت می شد. بازار بزازان، بازار بلور فروشان، بازار خیاطها، بازار کلاهدوزها، بازار سراج ها و بازار شمشیرگرها.