انواع بیمه های اتکایی از لحاظ حقوقی
1
چکیده
ضرر و زیان سنگین ناشی از خساراتی در حجم زیاد در هر کجای دنیا، می تواند هر شرکت بیمه ای را با هر سرمایه و اعتباری، دچار مشکلات عدیده کند. بنابراین شرکت ها اجباراً قسمتی از ریسک های پذیرفته شده را به بیمه گر اتکائی داخلی یا خارجی مناسب منتقل می کنند. از آنجا که ایران از نظر منابع انرژی، معدنی، گردشگری و… کشوری غنی محسوب می شود و قراردادهای بلندمدتی در حوزه سرمایه گزاری های مربوط به انرژی (نفت، گاز و پتروشیمی) و پروژه های عمرانی و مهندسی در آن به انعقاد می رسد.
2
تعریف نخست
بیمه اتکایی یک معامله مالی است که توسط آن، ریسک از یک شرکت بیمه [بیمه گر واگذارنده] در مقال پرداخت حق بیمه اتکایی به یک شرکت بیمه اتکایی [بیمه گر اتکایی] انتقال می یابد. [وهرهاهن:1391:ص7] به زبان دیگر، بیمه ای که به موجب آن، تعهدات بیمه گری به بیمه گر دیگری منتقل میشود بیمه اتکایی خوانده می شود.بیمه اتکایی در ساده ترین مفهوم به معنای توزیع جهانی ریسک است.[لوئیس کارتر:1390:ص68] بیمه اتکایی شرکت بیمه را قادر می سازد تا پاسخگوی خسارت هایی باشد که در طول زمان اعتبار قرارداد به وقوع می پیوندد
3
4
ساختار بیمه اتکایی
تاریخچه پیدایش بیمه اتکایی:
اولین یافته درباره ی بیمه ی اتکائی دریائی مربوط به بیمه نامه های سال 1370 میلادی است که سفری از جنوا به اسولویس را تحت پوشش بیمه قرار داده است. بیمه گر اولیه خطرناک ترین بخش سفر را که از کادیز آغاز و به اسولویس ختم می شده بیمه اتکائی نموده بود. این امر به وضوح نمایانگر این واقعیت است که بیمه اتکائی بدان جهت صادر نگردیده بود که بیمه گر اولیه قدرت نگهداری و پذیرش کل سرمایه ی مورد بیمه را نداشته است. بلکه برعکس با نگاهی به سهم نگهداری کامل او در بخش کم خطر تر سفر درمی یابیم که مسئله ی توان مالی مطرح نبوده بلکه صرفاً هدف و دیدگاه او گسترش خطر به صورت اتکائی بوده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که بیمه گران بزودی دریافتند که چگونه با استفاده و بکارگیری بیمه اتکائی می توانند ظرفیت بیمه نویسی خود و قابلیت انعطاف آن را افزایش دهند
5
بیمه اتکائی جایز و قانونی نیست مگر اینکه بیمه گر اولیه از نظر مالی در وضع رضایت بخشی نباشد و یا این که ورشکست شده و یا فوت کرده باشد و در صورت تحقق هر یک از موارد بالا وکیل، کارگزار و یا جانشین او می تواند یک بیمه اتکائی را برای همان مبلغ بیمه نامه اولیه اخذ و در گواهی بیمه کلمه (بیمه اتکائی ) را قید نماید .کلیه ی بیمه های اتکائی اولیه یه صورت اختیاری تنظیم شده بود یعنی هر خطر به صورت مجزا به بیمه گران پیشنهاد شده بود و آن ها مخیر در قبول و یا رد آن خطر بودند و این عمل تا اواسط قرن 19 ادامه پیدا کرد و در این زمان اولین قرارداد اتکائی بیمه باربری تنظیم گردید که بر اساس شرایط آن بیمه گر واگذارنده مجبور بود بخشی از بیمه نامه های صادره خود را به بیمه گر اتکائی پیشنهاد نماید و بیمه گر اتکائی هم ملزم به پذیرش این خطرات شده بود.
6
مهمترین علل خرید پوشش اتکایی
بالا بودن سرمایه بیمه نامه
بالا بودن ریسک بیمه نامه (احتمال وقوع خسارت)
سابقه بد خسارتی (تعدد/ شدت وقوع خسارت) – (اتومبیل/ هواپیما)
افزایش ظرفیت بیمه نامه نویسی جهت صدور بیمه نامه بیشتر
کسب اطمینان خاطر جهت صدور بیشتر بیمه نامه های با سرمایه های بالاتر
پراکنده کردن ریسک تامین پوشش فاجعه
7
مهم ترین جنبه های حقوقی بیمه اتکایی
استقلال (قرارداد) بیمه مستقیم از (قرارداد) بیمه اتکایی
محدودیت تعهدات بیمه گر اتکایی، نسبت به بیمه گر مستقیم
عدم مراجعه بیمه گذار به بیمه گراتکایی
شرط CUT THROUGH در صورت عدم توانایی مالی بیمه گر مستقیم
8
جنبه های حائز اهمیت بیمه اتکایی
اقتصادی: بیمه های اتکائی ابزاری در جهت توسعه بیمه و پذیرش تعهدات سنگین توسط بیمه گر اولیه می باشد و از شرکت های بیمه تازه تاسیس حمایت می نماید.
فنی: بیمه گر اولیه سهم نگهداری خود از یک ریسک (معمولاً ریسک های بزرگ) را به میزانی تعیین می نماید که از لحاظ فنی و مالی قادر به نگهداری آن باشد و مازاد بر آن را به شرکت های بیمه اتکائی و یا شرکت های بیمه واجد شرایط وفق قراردادهای مختلف واگذار می نماید.
بین المللی: بیمه های اتکائی منجر به مبادلات پولی بین کشورها و ایجاد درآمد ارزی و افزایش سرمایه گذاری می گردد.
9
هدف از بیمه های اتکایی:
به طور کلی هدف بیمه اتکایی کاهش ریسک از دیدگاه آماری و به حداقل رساندن خسارت برای بیمه گر است.
شرکت بیمه ی مستقیم از بیمه گر اتکایی خود انتظار دارد که:
– قادر به اداره ریسک های بزرگ باشد تا توانایی شرکت در این زمینه افزایش یابد.
-در نتایج عملیات فنی واگذارنده ایجاد ثبات کند.
-از موسسه ی واگذارنده در مقابل خسارت های کلی یا خسارت های سنگین که افزون بر توانایی منابع مالی است حمایت کند.
-توزیع جغرافیایی ریسک های بیمه شده در مقابل خطرهای فاجعه آمیز به مطلوب ترین حالت انجام پذیرد.
-راهی برای ورود و خروج از بازارهای بین المللی داشته باشد.
-کمک و تسهیلات فنی و اداری برای بهبود روش ها و سیستم ها نظیر کامپیوتر و مشکلات خاص فنی و مدیریتی دریافت کند.
10
انواع بیمه اتکایی
بیمه ی اتکایی اختیاری
بیمه اتکایی اجباری یا قراردادی
قرارداد اتکایی نسبی
قرارداد اتکایی غیرنسبی یا مازاد خسارت
11
چهار ویژگی قراردادهای اتکایی:
1- بیمه گر اتکایی که عهده دار و متعهد پرداخت غرامت بیمه گر اولیه است ، به خودی خود تشکیل یک قرارداد بیمه را می دهد
2- بیمه گر اتکایی ممکن است تمامی و یا قسمتی از غرامت و خسارت را در قبال تعهداتی که بیمه گر اولیه با صدور بیمه نامه اولیه متعهد پرداخت شده است بپردازد.
3- قرارداد بیمه اتکایی یک قرارداد مستقل و مجزایی است که میان بیمه گر اتکایی و بیمه گر اولیه (شرکت واگذارنده) منعقد گردیده که بیمه گذار در این قرارداد ثانویه نقشی ندارد و نخواهد داشت.
4- حدود وگستره پوشش بیمه ای یک قرارداد بیمه اتکایی می تواند کمتر از پوشش و گستره بیمه نامه اولیه باشد، اما بیشتر از آن نمی تواند باشد.
12
انواع قراردادهای اتکایی
1- قرارداد اتکایی نسبی: سیستمی که براساس آن مبلغ بیمه شده یا حق بیمه و خسارت به نسبت درصدی که از قبل مشخص شده است بین بیمه گر اتکایی و بیمه گر واگذارنده تقسیم می شود.
1-1- قرارداد اتکایی مشارکت: درصد معین و مشخصی از کلیه خطرات بیمه گر اولیه به بیمه گر اتکایی واگذار می شود.
2-1- قرارداد اتکایی مازاد سرمایه: فقط مبالغ زیادتر از سهم نگهداری بیمه گر اولیه به بیمه گر اتکایی واگذار می شود. به عبارت دیگر در این سیستم، شرکت واگذارنده آن بخش از عملیات بیمه ای را که خود نمی تواند و یا نمی خواهد به حساب خود نگهدارد، را واگذار می کند.
2- قراردادهای اتکایی غیرنسبی: مسولیت واگذارنده و بیمه گر اتکایی براساس خسارت تعیین می شود.
1-2- قرارداد مازاد زیان در مدت معین: بیمه گر اتکایی متعهد پرداخت خسارت است اگر مجموع خسارت های یک سال بیمه گر واگذارنده بیشتر از مبلغ معین توافق شده در یک سال یا بیشتر از درصدی از حق بیمه باشد.
2-2- قرارداد مازاد خسارت: هدف اصلی در این پوشش آن است که بیمه گر واگذارنده نسبت به مازاد مبلغی از خسارت در هر ریسک ، که خود توان جبران آن را ندارد مورد حمایت قرار گیرد.
13
شکل قرارداد
نیازهای اصلی و اساسی برای موجودیت و اعتبار یک قرارداد اتکایی عبارتند:
1- طرفین قرارداد باید اختیار عقد قرارداد را داشته باشند.
2- طرفین قصد برقراری یک رابطه صحیح حقوقی را در نظر داشته باشند.
3- یک پیشنهاد و اعلام قبولی در این قرارداد موجود باشد.
4- حق بیمه «عوض» هم پرداخت شده باشد
14
فسخ قرارداد اتکایی
فسخ قرارداد اتکایی به دلایل مختلفی صورت می گیرد نظیر: نتیجه قرارداد و میزان خسارت وارده، نبود سود دهی و ورشکستگی، تصویب قوانین نظارتی جدید از قبیل وضع قوانین نظارت وکنترل ارز که پرداخت و خروج هرگونه ارزی را برای حق بیمه اتکایی و تسویه حساب های فی مابین غیرممکن می سازد ،ممکن است یکی از طرفین قرارداد بیمه اتکایی و یا هر دو طرف بخواهند قرارداد را فسخ نمایند
15
در موارد زیر قرارداد بیمه اتکایی از سوی طرفین می تواند فسخ فوری شود:
1- زمانی که تغییری در مالکیت، وضعیت مالی و یا مدیریت هر یک از طرفین حادث شود.
2- زمانی که تغییرات در قانون و مقررات و یا شرایط باعث گردد که هر یک از طرفین قرارداد نتوانند به تعهدات خود عمل کنند.
3- چنانچه آغاز و شروع جنگ بر تعهدات هر یک از طرفین اثر بگذارد
16
انهلال و تهاتر
روش تهاتر سیستمی است که در آن بستانکاری، طلب خود را از بدهی خود به طرف مقابل کسر می نماید و مانده حساب را یا می پردازد و یا دریافت می نماید و عکس این عمل نیز صادق است یعنی بدهکاری در زمان تصفیه حساب خود مانده بستانکاری خود از طرف مقابل را از رقم بدهکاری خود کسر و مانده حساب را بپردازد. لذا در زمان ورشکستگی چنانچه قروض مشترک و موضوعات مشترک بین طرفین قرارداد اتکایی وجود داشته باشد، هرگونه مبلغ بستانکاری یک طرف را می توان در قبال بدهکاری طرف دیگر تهاتر نمود و در نتیجه بستانکار می تواند مانده این عملیات تهاتر شده را ادعا نماید. ذخایر نگهداری شده برای مصارف خاص را نمی توان در قبال سایر بدهی ها تهاتر کرد
17
تعارض قوانین
خصوصیت بین المللی تجارت بیمه اتکایی در این است که قراردادهای بیمه اتکایی معمولاً بین شرکت هایی منعقد می گردد که مقیم کشورهای مختلف می باشند. باتوجه به این وضع خاص ممکن است این سوال پیش آید که برای حل وفصل هرگونه اختلافی در مورد قرارداد می بایستی از چه نظام حقوقی استفاده کرد. برای حل این مشکل باید قانون حاکم بر قرارداد و شرط داوری در قرارداد مشخص شود. در صورت فقدان چنین توافقی بین دو طرف، باید به اصول «حقوق بین الملل خصوصی» برای تعیین نظام حقوقی حاکم بر قرارداد مراجعه نمود.
18
اختلاف بین طرفین قرارداد
هرگونه اختلاف بین بیمه گر و بیمه گذار، به ویژه از نظر فنی ، ترجیحاً در مرحله اول از طریق توافق و سازش حل و فصل می گردد. طرفین قرارداد به ویژه بیمه گر علاقه ای به طرح دعوا در دادگاه ندارند. زیرا اولاً مراحل رسیدگی طولانی است و ثانیاً ممکن است به اعتبار حرفه ای و حسن شهرت شرکت بیمه لطمه وارد شود. اگر اختلاف وعدم توافق طرفین در شمول یا عدم شمول قرارداد یا میزان خسارت از طریق سازش امکان پذیر نباشد موضوع به داوری ارجاع می گردد. مزیت داوری در این است که اولاً به دور از تشریفات دست و پاگیر اداری وکم هزینه است و ثانیاً داوران از میان افراد فنی و مدیران بازنشسته یا شاغل متخصص در امر بیمه و موضوع مورد اختلاف طرفین انتخاب می شوند. شرایط داوری در بیمه نامه درج می شود اگر طرفین توافق کنند موضوع به یک داور واحد ارجاع می شود در غیر این صورت هریک از طرفین قرارداد یک داور انتخاب می کنند که مشترکاً موضوع مورد اختلاف را رسیدگی کنند. در این مرحله نیز اگر موضوع اختلاف حل نشود یا داوران در مورد نکته خاصی هم رایی نداشته باشند سرداور انتخاب می شود که به موضوع رسیدگی کند و رای هیات داوران به طرفین برای اجرا ابلاغ می گردد.
19
منابع:
کارتر، رابرت لوئیس، هادی دستباز، بیمه اتکایی، پژوهشکده بیمه، 1390
کریمی، آیت، کلیات بیمه، پژوهشکده بیمه، 1390
ساسان نژاد، امیرهوشنگ، مجموعه قوانین و مقررات بیمه، فردوسی، 1389
وهرهاهن، ردلفو، نوشین تقی ختایی، بیمه از منظر بانک جهانی: معرفی بیمه اتکایی، پژوهشکده بیمه، 1391
مدنی، عارفه، حقوق بیمه، پژوهشکده بیمه، 1383
نکوئی، لطف الله، جزوات درسی بیمه های اتکائی دانشکده حسابداری و مدیریت دانشگاه علامه طباطبائی تهران، 1391
زرندی، مریم، جنبه های حقوقی بیمه اتکایی، www.modiriran.ir، 1392
وبسایت خبری بیمه ایران (دنیای اقتصاد)، زمستان 1392
وبسایت خبری پژوهشکده بیمه، زمستان 1392
بیمه اتکایی، مدخل دانشنامه مجازی ویکپدیا
ماهنامه چتر نشریه داخلی شرکت بیمه پارسیان؛ ضمیمه نظارت بر امور بیمه های اتکائی موسسات بیمه/ دی ماه 1388
www.irbimeh.com
www.aminre.netTop of Form
http://www.dadname.org/index.php
20