اضطراب انسان که در اثر موردارزشیابی قرار گرفتن است در همه افراد وجود دارد.
.
این اصل امتحان دادن است که باعث اضطراب امتحان می شود. 10 تا 20 درصد دانش آموزان دارای اضطراب امتحان هستند.
رابطه اضطراب و یادگیری (برانگیختگی – هشیاری – یادگیری).
Test Anxiety
در گذشته این قدر امتحان و ارزیابی از دانش آموزان گرفته نمی شد ولی در حال حاضر خیلی زیاد است. از ورود به مدرسه ابتدایی گرفته تا تیزهوشان و مدارس دولتی و غیردولتی.
کنکور و دانشگاه و آزمون های استخدامی همه نیاز به امتحان و ارزیابی دارند و نتایج آنها هم برای دانش آموزان و والدین و معلمان مهمتر از قبل است.
معلمان چقدر وقت صرف امتحان گرفتن و تصحیح اوراق می کنند؟
چقدر نتیجه این امتحانات برای دانش آموزان، والدین ، مدارس و آموزش و پرورش مهم است؟ !
یک فرد لیسانسیه چقدر باید امتحان داده باشد؟ چقدر وقت باید صرف امتحان دادن کرده باشد؟ چقدر اضطراب باید متحمل شده باشد؟!
سالانه چقدر امتحان گرفته می شود و چقدر وقت صرف امتحان دادن می کنند؟!
ملاحظه می شود که اضطراب و استرس امتحان مشکل بسیار فراگیری در جامعه امروزی است. تقریباً 20 درصد دانش آموزان به دلیل اضطراب امتحان نمی توانند عملکرد واقعی خود را در امتحان نشان دهند. بنابراین اضطراب امتحان مسئله خیلی مهمی است.
حدود 10 میلیون دانش آموز در دوره راهنمایی و دبیرستان به دلیل اضطراب امتحان و نداشتن راهبردهای مقابله عملکرد واقعی شان را نشان نمی دهند.
تعریف اضطراب امتحان:
به مجموعه ای از پاسخهای پدیدار شناختی ، فیزیولوژیکی و رفتاری به همراه نگرانی از نتایج منفی یا شکست در امتحان گفته می شود.
ویژگی های دانش آموزان دارای اضطراب امتحان:
آستانه پایین برای اضطراب در شرایط ارزیابی ، آمادگی برای دیدن موقعیت ها و شرایط بصورت ارزشیابانه و تهدید کننده شخصیت .
اضطراب وقتی ایجاد می شود که فرد معتقد است که قابلیت های ذهنی ، انگیزشی و اجتماعی اش برای گذراندن امتحان یا موفقیت کفایت نمی کند.
در واقع اضطراب امتحان مجموعه ای از پاسخهاست که به ارزشیابی داده می شود که شامل: پاسخهای فیزیولوژیکی همچون تنفس سریع، عرق کردن ، افزایش ضربان قلب، پاسخهای رفتاری مثل ضربه زدن با مداد روی میز یا چیزی دیگر، خیره شدن ، وول خوردن ، راه رفتن ، بی قراری ، تقلب کردن.
در واقع اضطراب امتحان در اثر احساس تهدید توسط ارزشیابی ایجاد می شود. این تهدید زمانی احساس می شود که دانش آموز بر این باور باشد که دانش ، مهارت یا توانایی ذهنی او برای موفق شدن در امتحان کافی نیست.
از آنجا که اضطراب عملکرد فرد را در امتحان کاهش می دهد باعث می شود تا باور دانش آموز از تهدید آمیز بودن امتحان تقویت گردد.
دو نوع اضطراب
اضطراب صفت: که شخص در همه شرایط زندگی اضطراب دارد و نه فقط در شرایط امتحان.
اضطراب حالت: شخص در برخی مواقع از جمله امتحان دچار اضطراب می شود و در سایر شرایط مضطرب نیست.
دانش آموزان دارای اضطراب امتحان بیشتر از نوع اضطراب صفت هستند.
دانش آموزانی که اضطرابشان در حد پایین و بالاست نمرات خوبی ندارند ولی دانش آموزانی که اضطراب متوسط دارند عملکرد بهتری نشان می دهند.
قانون کلی : برای عملکرد بهتر در تکالیف آسان اضطراب بالا سودمند است و برای عملکرد بهتر در تکالیف دشوار اضطراب نسبتاً پایین لازم است.
تاثیر اضطراب بر دانش آموزان:
ایجاد استرس.
ایجاد نگرش منفی نسبت به امتحانات و امتحان گرفتن یعنی می تواند تلاش را کم کند یا به بی تفاوتی نسبت به امتحان بینجامد.
تغییر دادن نگرش نسبت به خود یعنی می تواند عزت نفس ضعیف را بیشتر کند یا موجب ضعف عزت نفس گردد و یا باعث شکل گیری ارزشیابی ضعیف یا غیر دقیق از خود شود " من احمق هستم ، من نمی توانم درس یاد بگیرم"
اضطراب امتحان می تواند شخصی را وادار به تقلب نماید.
اضطراب امتحان می تواند انگیزه دانش آموز را برای یادگیری کاهش دهد.
اضطراب امتحان می تواند باعث ترک تحصیل ، مردود شدن و جایدهی در برنامه های ویژه شود.
اضطراب امتحان باعث افت عملکرد تحصیلی شده و از این طریق موجب افزایش اضطراب امتحان در موقعیت های بعدی شود.
علایم اضطراب امتحان در دانش آموزان
جویدن مداد ، ور رفتن با لباسها ، کشیدن و کندن موها ، گریه ، عدم تمایل برای آمدن به مدرسه ، بیمار شدن ، اظهار ترس یا نگرانی ، مشکل در خوابیدن ، بدرفتاری کردن، شکایت از خسته شدن ، وول خوردن روی صندلی.
عوامل موثر در اضطراب امتحان:
جنسیت: در دختران بیشتر از پسران است. دختران بیشتر از پسران اضطراب خود را ابراز می کنند. زنان امتحان را تهدید کننده و مردان چالش برانگیز در نظر می گیرند.
کلاس: در کلاس های پایین تر بیشتر از کلاسهای بالاتر است دلایل احتمالی آن می تواند به قرار زیر باشد:
در کلاسهای بالاتر دانش آموزانی که اضطراب امتحان شدید داشته اند وارد نشده اند. مثلاً ترک تحصیل کرده یا درمان شده اند.
والدین در سالهای پایین تر فشار بیشتری به فرزندان درمورد درس خواندن وارد می کنند(تا راهنمایی و دبیرستان).
اثرات تراکمی شکست ها باعث می شود تا اضطراب در سالهای میانی تحصیل بیشتر شود.
موضوع درس: اضطراب امتحان در بعضی دروس بیشتر از سایر دروس است مثلاً اضطراب ریاضی ، اضطراب آمار ، فیزیک ، عربی.
اضطراب معلم و ویژگی های او و شرایطی که بر امتحان حاکم می نماید.
در دانش آموزان توانایی متوسط بیشتر دیده می شود.
در دانش آموزانی که کلاً افراد مضطربی هستند بیشتر دیده می شود.
در دانش آموزانی که دارای مهارتهای مطالعه ضعیف هستند بیشتر دیده می شود.
در دانش آموزانی که دارای عزت نفس و اعتماد به نفس پایینی هستند بیشتر دیده می شود.
در دانش آموزانی که معتقدند امتحان سخت است بیشتر دیده می شود.
در دانش آموزانی که به تازگی وارد مدرسه جدید شده اند بیشتر است.
در دانش آموزانی که دارای معلمانی هستند که درباره امتحان اضطراب دارند بیشتر دیده می شود.
عوامل موثر در اضطراب امتحان: 1-عوامل فردی:
کمال طلبی – احساس رقابت با دیگران – پایین بودن اعتماد به نفس – خود ارزیابی پایین – خودگویی های منفی – طرز تفکر نسبت به امتحان – زیاد اهمیت دادن به نمره – خلاصه کردن ارزشمندی خود در نمرات درس – شک کردن به خود – خودگفتاری غیرمرتبط با تکلیف – استفاده از افکاری که باعث افت عملکرد می شوند : عصبی و نگران هستم – ایکاش این امتحان زود تمام می شد – ایکاش الان در خانه بودم – احساس عدم آمادگی برای امتحان یا عدم آمادگی واقعی برای امتحان ( احساس عدم کنترل) – فقدان مهارت در پاسخ دادن به سوالات امتحانی.
2-عوامل خانوادگی :
انتظارات زیاد از دانش آموز – محدود کردن فعالیت خانواده در مواقع امتحانات – مقایسه دانش آموز با دیگران – اهمیت زیاد قایل شدن به نمره – واکنش های منفی در مقابل نمرات پایین فرزند – تعیین تنبیهات شدید برای نمرات پایین – خلاصه کردن ارزشمندی فرزند در نمرات و درس – تاکید زیاد بر درس خواندن به ویژه در شب امتحان – تفاوت زیاد بین شب امتحان و سایر شب ها.
3-عوامل آموزشگاهی :
تاکید زیاد بر نمره به عنوان بهترین شاخص یادگیری – ایجاد رقابت بین دانش آموزان- تعیین زمان محدود برای امتحان- استرس زا کردن جلسه امتحان- سختگیری بی مورد – اهداف و انتظارات دشوار و بالا.
روش های کاهش اضطراب امتحان:
رفتاری : تن آرامی ، هیپنوتیزم، حساسیت زدایی منظم ، تقویت منظم ناآشکار.
شناختی : اصلاح یا حذف الگوهای فکری مرتبط با علائم اضطراب.
شناختی – رفتاری: آموزش مدیریت زمان، آموزش توجهی ، اصلاح شناختی و ایمن سازی استرس.
آموزش مهارت های مطالعه : پیش سازمان دهنده ، بیش خوانی ، تمرین و مرور فراوان ، مدیریت زمان.
آموزش های مهارت های امتحان دادن: راهبردهایی چون مدیریت زمان، مدیریت اضطراب، حدس زدن حساب شده.
مدرسه و کلاس
فراهم ساختن فرصت هایی برای پیش مطالعه و مرور مطالب در کلاس درس.
تعیین هدفهای رفتاری در کلاس. اختصاص وقت کافی برای آموزش کلاسی.
عدم تاکید بر امتحان توسط معلم در کلاس ( مثلاً موفقیت معلمان را با نمرات و در حد قبولی سنجیدن). انجام امتحانات متعدد به جای امتحان واحد و تعیین نمرات کمتر برای هرکدام از امتحانات. عدم تاکید زیاد بر خوب عمل کردن توسط معلم، همکلاسی ها و همسالان(مثلاً گفتن:شب خوب بخوابید ، خوب بخورید مخصوصاً صبحانه ، توسط مسئولان مدرسه باعث افزایش اضطراب امتحان می شود). عدم تاکید بر نتیجه مداری بلکه تاکید بر یادگیری مداری.
گرفتن امتحانات مناسب
ارائه اطلاعات مناسب درباره شیوه ارزشیابی به دانش آموزان ( نوع امتحان ، دفعات آن، مقدار نمره هر امتحان ، تاریخ امتحان ، تکالیفی که باید در طول ترم در کلاس انجام شود و هر عاملی که در نمره دانش آموز نقش دارد را به دانش آموزان بگویید).
در مورد امتحانات با دانش آموزان روراست و باز عمل کنید.
در مورد نحوه نمره دادن به تکالیف دانش آموزان روراست و باز عمل کنید.
عوامل دیگری را که بر روی دانش آموزان فشار ایجاد می کند را در امتحان در نظر بگیرید. مثلاً سایر امتحانات و یا دروسی که دانش آموزان همزمان با امتحان باید انجام دهند . یا تعطیلات و میهمانی ها و …. که در امتحان نقش دارند.
تعداد امتحانات را می توانید محدود کنید. قرار نیست هر امتحانی نمره داشته باشد بعضی امتحانات باید به خاطر یادگیری صورت گیرند.
آنچه را که نمی خواهید ارزیابی کنید در امتحان قرار ندهید. مثلاً اگر آزمون شما از نوع قدرت است ، تعیین زمان و حساسیت زیاد به آن لازم نیست چون آزمون سرعت هدف معلم نیست.
از امتحان تنها به عنوان یکی از شاخصهای پیشرفت استفاده کنید نه همه آن.
به دانش آموزان بگویید ما با امتحان می خواهیم بدانیم نقاط قوت و ضعف کارمان کجاست تا آنها را اصلاح و تقویت نماییم.
تکنیک های ارزیابی
از روشها و شکلهای مختلف برای ارزیابی دانش آموزان استفاده کنید. مثلاً آزمونهای تستی ، تشریحی ، شفاهی.
از گرفتن امتحانات ناگهانی و بدون اطلاع پرهیز شود.
در راهنمای سوالات، دانش آموزان را می توان به آرامش رسانید یعنی توصیه ها و مطالبی که باعث کاهش اضطراب آنها می شود را قرار دهید.
مکان ارزیابی
فضای کافی برای کارکردن در امتحان ، نور و درجه حرارت و بدور از سرو صدا بودن در کاهش اضطراب دانش آموزان نقش دارد.
آماده بودن برای امتحان
وقتی دانش آموزان برای امتحان به اندازه کافی آمادگی داشته باشند اضطرابشان کمتر خواهد شد.
هر یادگیری یعنی تمرین و مرور فراوان می تواند در کاهش اضطراب امتحان بسیار سودمند باشد. هرچقدر دانش آموزان با نحوه امتحان آشناتر باشند اضطرابشان کمتر خواهد بود. یعنی مدت زمان امتحان ، تعداد سوالات ، چه مباحثی در امتحان مطرح است ، پاسخهایی که از آنها انتظار می رود باید چه کیفیتی داشته باشند.
دانش آموزان باید با نوع امتحانی که قرار است بدهند از قبل آشنایی پیدا کرده باشند.
بهترین کار این است امتحانات با استاندارد های تعیین شده انطباق زیادی داشته باشند.
آنها باید با اینکه آیا امتحان نمره منفی دارد یا خیر آشنا باشند( آگاه باشند).
عوامل مربوط به زندگی خانوادگی
والدین به عنوان ضد اضطراب امتحان محسوب می گردند. چون اضطراب امتحان می تواند ریشه در تجارب کودکی و اضطراب والدین داشته باشد.
محیط کلی خانواده مانند سبک تربیتی ، کیفیت روابط، تشویق کردن رشد فردی و روابط خانوادگی رابطه نیرومندی با اضطراب امتحان و اضطراب صفت فرزندان دارد.
اضطراب امتحان در دانش آموزانی که فرزند طلاق هستند بیشتر از دانش آموزان غیر طلاق است. هرچقدر تاکید بر رشد فردی فرزندان پسر بیشتر باشد اضطراب امتحان آنها بالاتر خواهد بود ولی در مورد دختران اینگونه نیست.
سبک تربیتی : شکست در فراهم کردن حمایت عاطفی در مواقع حل مسئله و شکست در تقویت ارزیابی با منبع کنترل درونی می تواند موجب نمرات تحصیلی پایین شود . وجود روابط مثبت والدین و فرزندان اضطراب امتحان را کاهش می دهد و باعث افزایش عملکرد تحصیلی می گردد.
انتظارات زیاد و یا غیر واقعی از عملکرد کودکان می تواند موجب اضطراب امتحان و ترس از شکست در آنان شود.
والدین از طریق کمک به شکل گیری اعتماد به نفس بالا، احساس ارزشمندی و مفهوم خود مثبت می توانند در کاهش اضطراب نقش داشته باشند.
روشهای کاهش اضطراب مربوط به دانش آموز:
تغییر نحوه حرف زدن با خود: پیام هایی که دانش آموزان در ذهن خود بارها مرور می کنند که در دانش آموزان مضطرب عمدتاً منفی هستند. باید آنها بیاموزند تا افکار مثبت را جاگزین افکار منفی نمایند.
حذف کلمه باید از ذهن دانش آموزان. آموزش تن آرامی – آموزش مهارتهای مطالعه – یادگیری مهارت های امتحان دادن – پر یادگیری مطالب درسی از طریق مرور – مرور- مرور.
داشتن وسایل مورد نیاز برای امتحان( مثل برگه امتحان ، پاک کن ، مداد و ….).
مرور سطحی تمام سوالات امتحان – پاسخ دادن به سوالات آسان در وهله اول به منظور فراهم ساختن آرامش و اعتماد به نفس – گذشتن از سوالات دشوار و برگشت دوباره به آنها بعد از نوشتن سوالات متوسط و آسان- استفاده از دعا و روش حواسپرتی در آغاز امتحان.
عدم ایجاد رقابت در کلاس . رقابت انگیزه و عملکرد دانش آموزان را کاهش می دهد و به جای اینکه دانش آموز برای موفقیت تلاش کند به آنها می گوید برای اجتناب از شکست تلاش کند و تلاش برای اجتناب از شکست می تواند دانش آموز را به کارهای غیر اخلاقی همچون تقلب سوق دهد.
تشویق تلاش دانش آموزان تاثیر مثبتی بر عملکرد او دارد تا تشویق هوش و توانایی او. تشویق توانایی و هوش تاثیر منفی بر روی عملکرد تحصیلی دارد . چراکه دانش آموز فکر می کند نمرات به هوش مربوط است نه به تلاش و از این طریق تلاش کاهش می یابد و به دنبال آن عملکرد افت می نماید.
توجه والدین و معلمان به کارکرد امتحانات
کارکرد امتحانات چیزی بیشتر از نمره است. امتحانات به قصد ارزیابی داشتن و پیشرفت دانش آموزان ، نقایص یادگیری آنها و تغییر روش هایی برای اصلاح این نقایص مورد اجرا قرار می گیرند.