اضطراب امتحان چیست؟
اضطراب امتحان از دو کلمه اضطراب(ANXIETY) و امتحان(TEST) تشکیل شده است. منظور از اضطراب نوعی حالت هیجانی، ناخوشایند و مبهم است که با پریشانی، وحشت،هراس، تپش قلب، تعرق،سردرد، بی قراری،تکرر ادرار و تشویش همراه است . انچه این حالات را از هراس یا ترس شدید مجزا می کند این است که در اضطراب معمولا به طور دقیق منبع و علت اضطراب را نمی دانیم، اما در ترس شدید اغلب علت هراس برای ما مشخص است.
اما امتحان نوعی ارزشیابی است که طبق اصول معین انجام میگیرد و وسیله ای است برای توصیف و اندازه گیری تغییر رفتار دانش اموزان در جهت اهداف اموزش و پرورش و کمک به بهبود یادگیری انها. امتحان، به ویزه امتحاناتی که از دانش اموزان گرفته می شود معمولا دارای هفت هدف اساسی است:
١-کمک به یادگیری دانش اموز، ٢- کمک به دانش اموز برای اشنایی با هدف های اموزشی- درسی، ٣- برانگیختن رغبت و علاقه دانش اموزان به یادگیری، ٤- تصمیم گیری برای شروع مراحل بعدی تدریس، ٥- اصلاح روش تدریس، ٦- ارتقا و طبقه بندی دانش اموزان و ٧- تصحیح نتایج فعالیت های دانش اموز و دادن باز خورد به وی.
با تعریف کوتاه این دو اصطلاح، حال به اضطراب امتحان می پردازیم. هنگامی که فرد نسبت به کارامدی عمل کرد، توانایی و استعداد خود در شرایط امتحان و یا در موقعیت های که در انها مورد ارزشیابی قرار می گیرد دچار نگرانی، تشویش و تردید شود می توان از اضطراب امتحان سخن گفت. در واقع برخی از دانش اموزان در هنگام امتحان، به ویزه امتحانات سرنوشت ساز (مثلا امتحان ثلث سوم و کنکور) دچار تشویش شدید شده، ضربان قلبشان تند می شود، دست هایشان می لرزد و عرق می کند و احساس می کنند که ذهنشان خالی شده است. وقتی که سوالات امتحانی را می خوانند احساس می کنند که گیج شده اند، منظور سوال را متوجه نمی شوند و گویی همه ان چیزهایی را که خوانده بودند فراموش کرده اند.
در نهایت، بعد از اینکه فشار زیادی به ذهن خود می اورند، سوال را بدون پاسخ رها می کنند یا پاسخ بی ربط و نادرستی می نویسند. در اینجا انها به اهمیت امتحان و عدم موفقیت خود می اندیشند و همین نکات اضطراب انان را بیشتر می کند و عمل کردشان را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد.
رابطه اضطراب امتحان و پیشرفت تحصیلی
باید مقدمتا خاطر نشان کرد که وجود اضطراب در انسان به عنوان یک حالت عاطفی و هیجانی، نه تنها تا حدی طبیعی است، که فقدان ان ممکن است مشکلات جدی برای انسان به وجود اورد و درواقع بقای انسان به ان وابسته است. به عنوان مثال، اضطراب است که موجب می شود در یک جاده لغزنده با احتیاط رانندگی کنیم،با مشاهده یک ناراحتی جسمانی به پزشک مراجعه کنیم،مطالعه کنیم و به موقع سر کلاس و جلسه امتحان حاضر شویم،و. . . اما همین اضطراب که چاشنی زندگی است و انسان را به کار و کوشش و تکاپو وامی دارد، اگراز حد اعتدال خود تجاوز کند بسیار زیان بخش خواهد شد.
وجود مقدار کمی از اضطراب در دانش اموزان در مورد مدرسه و انجام تکالیف ان ضروری است و موجب احساس مسئولیت، برنامه ریزی و مطاله بیشتر انها می شود. حتی در مواردی که برخی از دانش اموزان نسبت به درس، امتحان و مدرسه هیچ گونه مسئولیتی احساس نمی کنند گاه لازم است که معلمان و یا اولیا با تشریح عواقب ، قصور و کوتاهی و تنبلی دانش اموزان مقداری اضطراب در انها ایجاد کنند . اما از طرف دیگر، مطالعات متعددی نشان داده است که اگر اضطراب شدید باشد کاهش پیشرفت تحصیلی دانش اموزان را به همراه خواهد داشت . به بیان دیگر، یکی از علل اساسی افت تحصیلی و یا مردودی دانش اموزان، اضطراب امتحان است که در برخی مطالعات سهمی در حدود 20-15 درصد داشته است.
دانش اموزی که اضطراب امتحان دارد، در هنگام امتحان به جای انکه وقت و تمرکز خود را صرف پاسخ دادن به سوالات امتحان کند، با افکار نا مربوط و ناخواسته ای که دران هنگام در مورد امتحان و پیامدهای منفی ان گریبانش شده، سروکله می زند،مثلا: من این سوال را بلد نیستم، حتما سوال بعدی را نیز بلد نخواهم بود و نتیجه این می شود که نمره پایین تر می اورم. چطور ان نمره را به مادر و پدر یا دیگر اقوام نشان دهم؟ چگونه طعنه و پرخاش انها را تحمل کنم؟ دراین ثلث تجدید می شوم، در ثلث دیگر نبز همین طور و بالاخره مردود می شوم. مردود که شدم چکار کنم؟
باید اضافه کرد افرادی که دارای اضطراب امتحان اند معمولا نه فقط در موقعیت امتحان، بلکه در دیگر مواقع و موقعیت ها نیز ممکن است دچار اضطراب شده، حالات فوق را نشان دهند که می توان انها را به صورت زیر برشمرد:
١-هنگام مطالعه واماده شدن برای امتحان
٢- شب قبل از امتحان و صبح روزامتحان
٣- هنگام حرکت به طرف محل امتحان و ورود به جلسه
٤- هنگام شروع امتحان، در حین امتحان و پس از ان
٥- زمان انتظار برای اخذ جواب امتحان
٦- هنگام گفت و گو درباره امتحان
٧- هنگام ثبت نام برای امتحان
علل اضطراب امتحان
کلیه عوامل موثر در ایجاد اضطراب امتحان را می توان در یک طبقه بندی کلی به سه دسته عوامل فردی و شخصیتی، عوامل خانوادگی و عوامل اموزشگاهی و جامعه ای تقسیم بندی کرد.
الف) عوامل فردی و شخصیتی:
در مورد عوامل فردی و شخصیتی موثر در ایجاد اضطراب امتحان به عوامل زیر می توان اشاره کرد:
١-اضطراب عمومی
بین اضطراب امتحان و اضطراب عمومی که یک خصیصه و صفت شخصیتی است و در افراد مختلف میزان ان متفاوت است، رابطه وجود دارد. مطالعات نشان داده است افرادی که اضطراب امتحان دارند، این اضطراب خود معلول اضطراب کلی و عمومی است که بروجود انان حاکم است و حال در موقعیت امتحان که زمینه فراهم شده است خود را نشان می دهد. به سخن دیگر فردی که اضطراب امتحان دارد ممکن است که در کار، رانندگی، سخنرانی،… نیز اضطراب داشته باشد. توجه به این نکته ازان نظر مهم است که در درمان و پیش گیری فقط نباید بر اضطراب امتحان تکیه کرد، که اضطراب عمومی فرد هم باید توجه داشت.
٢- عزت نفس
عزت نفس و اعتماد به نفس میزان ارزش و اعتباری است که یک فرد در زمینه های مختلف زندگی، به ویزه در زمینه های خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی، جسمانی و هوشی برای خود قائل است. افراد دارای عزت نفس بالا توانایی برخورد شایسته با امتحان و مشکلات ان را در خود می بینند، تحت تاثیر تغییرات محیط قرار نمی گیرند و به توانایی های خویش اطمینان دارند. در مقابل افراد دارای عزت نفس پایین به سمت عدم اعتماد و اطمینان به توانایی های خود در موقعیت های اجتماعی و ارزش یابی، عملکرد ضعیفی ارائه می دهند، ضمن انکه ارزوها و اهداف سطح پایین را نیز برای خود در نظر می گیرند.
نتایج مطالعات مختلف حاکی ازان است که بین اضطراب عمومی به صورت کلی و اضطراب امتحان به صورت اختصاصی با عزت نفس پایین رابطه وجود دارد.
٣-هوش
هوش یک توانایی ذهنی و شناختی است که نقش عمده ای در کلیه رفتارها، فعالیت ها، اندیشه ها و عواطف و هیجانات ادمی ایفا می کند. مطالعات مختلف از جمله پزوهش هایی که ساراسون و همکاران وی انجام داده اند، نشان می دهد که بین هوش و اضطراب امتحان رابطه معنادار وجود دارد. کودکان با سطوح هوشی مختلف از نظر تجربه اضطراب امتحان متفاوت اند. کودکان دارای بهره هوشی متوسط در مقایسه با کودکان دارای بهره هوشی بالا و پایین از اضطراب ناتوان کننده ای رنج می برند.
فهرست مطالب:
اضطراب امتحان چیست؟ 1
رابطه اضطراب امتحان و پیشرفت تحصیلی 2
علل اضطراب امتحان 3
الف) عوامل فردی و شخصیتی 3
ب) عوامل مدرسه ای، اموزشگاهی و جامعه ای 7
ج) عوامل خانوادگی 10
راهبردهایی برای پیشگیری از اضطراب امتحان 12
منابع 14