پاورپوینت آهن و آهن یاری در دختران دبیرستانی

بسم الله الرحمن الرحیم

آهن وآهن یاری در دختران دبیرستانی

آهن چیست؟
آهن یک ماده مغذی مورد نیاز برای ادامه حیات است.

آهن اساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون می باشد.

برای ساخته شدن گلبولهای قرمز خون بدن به مواد مغذی مختلفی مثل آهن ، اسید فولیک ، ویتامین ب 6 ، ویتامین ب 12 ، ویتامین ث وپروتئین نیاز دارد که باید از طریق غذایی روزانه تامین می شود.

نقش گلبول قرمز خون انتقال اکسیژن به سلولهای بدن است .

کمبود آهن وکم خونی فقر آهن چیست ؟
چنانچه برای ساختن گلبولهای قرمز خون ، آهن به مقدار کافی دردسترس بدن نباشد ابتدا فرد ازذخائر آهن بدن خوداستفاده می کند ، سپس درصورت ادامه کمبود ، ذخائر آهن بدن کاهش می یابد .

زمانیکه کمبود آهن ادامه یابد ، ذخائر آهن بدن تخلیه می شود و کم خونی فقر آهن بروز می کند .

بیش از 2 میلیارد نفر از مردم جهان دچار کمبود آهن کم خونی هستند

کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن یکی از شایع ترین مشکلات تغذیه ای در جهان است .

کم خونی فقر آهن به دلیل کاهش ظرفیت کاری و قـدرت تولید پیامـد های نامطلوب بهداشتی ، اجتماعی و اقتصادی به دنبال دارد .

چه عواملی موجب کمبود آهن و کم خونی فقر آهن می شود ؟
کمبود آهن در رژیم غذایی روزانه

پایین بودن جذب آهن رژیم غذایی
(آهن موجود در غذاهای گیاهی مثل حبوبات و سبزیجات به مقدار کم جذب می شود )

افزایش نیاز بدن به آهن در بارداری و رشد(کودکی و نوجوانی )

دفع زیاد آهن به دلیل خونریزی شدید در دوران قاعدگی و یا بیماریهای دستگاه گوارش مثل : زخم معده – زخم اثنی عشر – بواسیر – و خونریزی مکرربینی در کودکان .

ابتلا به آلودگیهای انگلی مثل ابتلا به کرم قلابدار و ژیار دیا

ابتلا مکرر به بیماریهای عفونی مثل اسهال و عفونتهای تنفسی که به علت بی اشتهایی و کم شدن جذب ، موجب کمبود آهن می شود .

شروع نکردن به موقع تغذیه تکمیلی و یا نا مناسب بودن آن .

عادات و الگوهای نا مناسب غذایی مانند مصرف چای همراه با غذا و یا بلافاصله پس از صرف غذا که جذب آهن غذا را به مقدار زیادی کاهش می دهد و یا استفاده از نانهایی که با خمیر ورنیامده تهیه شده اند .

تخلیه ذخایر آهن در بدن زنان بعلت بارداریهای مکرر و با فاصله کمتر از 3 سال .

1- زنان سنین باروری بویژه زنان باردار

در دوران بارداری بعلت رشد جفت ، جنین و افزایش حجم خون مادر ، نیاز به آهن افزایش می یابد .

بارداریهای مکرر بخصوص با فاصله کم موجب تخلیه ذخائرآهن بدن مادر می شود .

چه افرادی در معرض خطر کمبود آهن و کم خونی قرار دارند ؟

2-کودکان خردسال

کودکانی که با شیر مادر تغذیه نمی شوند بیشتر در معرض خطر کم خونی فقر آهن قرار دارند چون آهن شیر مادر ، بهتر از سایر شیرها جذب می شود.

نوزادان کم وزن (کمتر از 2500گرم ) از دوتا سه ماهگی ممکن است دچار کمبود آهن شوند .

کودکان دو تا پنج سال بعلت ابتلا به عفونتهای شایع دوران کودکی (اسهال و عفونتهای تنفسی ) و آلودگیهای انگلی در معرض کمبود آن قرار دارند . کم خونی فقر آهن دردوسال اول زندگی ، اثرات غیر قابل جبرانی بررشد و تکامل مغزی کودک دارد .

3-نوجوانان

دختران وپسران نوجوان بعلت جهش رشد نوجوانی به آن بیشتری نیاز دارند، اما دختران نوجوان بعلت شروع عادت ماهیانه بیشتر در معرض خطر کم خونی قرار دارند .

4- سالمندان :
به علت مشکلات دندانی و مشکلات اقتصادی و استفاده کمتر از میوه جات و سبزیجات

1- در شیر خواران و کودکان 6 ماهه تا 9 ساله

اختلال در تکامل و هماهنگی سیستم اعصاب حرکتی
اختلال در تکامل گفتاری
کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی
تغییرات رفتاری (بی تفاوتی ، خستگی و بی حسی )
کاهش مقاومت بدن در برابر عفونتها

عوارض بهداشتی– اقتصادی- اجتماعی کم خونی فقر آهن

کم خونی فقر آهن در دوران شیر خوارگی واوایل کودکی موجب کاهش ضریب هوشی می شود .

کمبود آهن در دوران تحصیل موجب کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی می شود .

2- در زنان باردار

ضعف و ناتوانی بدنی
افزایش خطر مرگ و میر مادر به هنگام زایمان
افزایش خطر تولد نوزاد کم وزن –نارس و سقط جنین

3- در بزرگسالان (هر دو جنس )

کاهش قدرت کاری و ظرفیت یادگیری
خستگی زودرس

علائم بروزکم خونی به میزان و شدت و تخلیه ذخائرآهن در بدن بستگی دارد این علائم عبارتند از :
رنگ پریدگی دائمی زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم ، خستگی زودرس ، سیاهی رفتن چشم ، بی تفاوتی ، سرگیجه ، سردرد ، بی اشتهایی ، حالت تهوع خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست وپا ها و در مراحل پیشرفته تر کم خونی ، تنگی نفس همراه با تپش قلب و تورم قوزک پا مشاهده می شود .

علائم ابتلا به کم خونی فقر آهن

در افراد کم خون زبان مخاط داخل لب و پلک چشم کم رنگ تر از حد طبیعی است و در کم خونی های شدید باعث گود شدن روی ناخن ( اصطلاحا” ناخن قاشقی) می شود.در مواردیکه فرد دچار کمبود آهن است و ذخائر آهن بدنش کاهش یافته است احساس خستگی قبل ازکم رنگ شدن زبان و مخاط داخل لب هاو پلک چشم بروز می کند .
برای تشخیص فقر آهن و تعیین شدت آن باید آزمایشهایی صورت گیرد(مثل تعیین فریتین سرم ) که در حال حاضر امکانات انجام آن در مراکز بهداشتی فراهم نیست .
با اندازه گیری میزان هموگلوبین خون کم خونی فقر آهن (بعنی آخرین مرحله کمبود آهن ) را می توان ، تشخیص داد . در حقیقت افرادیکه هموگلوبین آنها کاهش پیدا می کند کلیه ذخائر آهن خود را از دست داده اند و دچار کم خونی فقر آهن شده اند و نیاز به اقدامات درمانی سریـع دارند . بنابرایـن اقدامـات پیشگیری بایستی قبل از رسیدن فرد به این مرحله صورت گیرد .

چگونه افراد مبتلا به کمبود آهن و کم خونی فقر آهن را شناسایی کنیم ؟

هموگلوبین گرم دردسی لیتر
1-کودکان 6 ماهه تا 5ساله کمتر از 11
2- کودکان 14-6 ساله کمتر از 12
3-مردان بزرگسال کمتر از 13
4-زنان بزرگسال غیر باردار کمتر از 12
5- زنان باردار کمتر از 11
میزان هموگلوبین کمتر از مقادیر زیر نشان دهنده کم خونی فقر آهن است :

ممکن است فردی دچار کمبود آهن باشد اما هنوز میزان هموگلوبین

خون او کاهش نیافته باشد . بنابراین اگر فردی دائما” احساس خستگی

و ضعف می کند ممکن است دچار کمبود آهن باشد و باید به پزشک

ارجاع داده شود .
توجه :

در برنامه غذایی روزانه خود از مواد غذایی آهن دار مثل گوشت قرمز– مرغ – ماهی – تخم مرغ – سبزیجات مثل جعفری و اسفناج و حبوبات مثل : عدس و لوبیا استفاده کنند .
همراه با غذا سالاد ، شامل گوجه فرنگی – کاهو – کلم – فلفل سبز دلمه ای و یا سبزیجات تازه (سبزی خوردن ) وبعد از غذا میوه جات بخصوص مرکبات که حاوی ویتامین ث می باشد استفاده کنند . ویتامین ث جذب آهن غذا را افزایش می دهد .

اگر حتی مقدار کمی گوشت به غذاهای گیاهی اضافه کنند جذب آهن افزایش پیدا می کند .

در برنامه غذایی کودکان ونوجوانان خود از انواع خشکبار مثل توت خشک – برگه آلو – انجیر خشک – کشمش و . . . که منابع خوبی از آهن می باشند بعنوان میان وعده استفاده کنند .

توصیه ها :

هنگام استفاده از سویا ، مقدار کمی گوشت به آن اضـافه کنند تا آهـن آن بهترجذب شود .

از نوشیدن چای یک ساعت قبل از غذا و یک تا دو ساعت بعد ازصرف غذا خودداری کنند .

برای جلوگیری از ابتلا به آلودگیهای انگلی اصول بهداشت فردی بخصوص شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج را رعایت کنند .

از توالتهای بهداشتی و آب آشامیدنی سالم استفاده کنند .

هنگام مصرف سبزیها آنها را کاملا” شسته و ضد عفونی کنند .

باغچه خانگی سبزیجات را محصور کنند تا باغچه و سبزیها بوسیله حیوانات به تخم انگل آلوده نشود .

با جمع آوری و دفع زباله ها از بیماریهای عفونی روده ای که توسط مگس و حشرات موذی و موش منتقل می شوند جلوگیری نمایند .

در برنامه غذایی خود از غلات و حبوبات جوانه زده استفاده کنند.جوانه زدن غلات و حبوبات باعث افزایش جذب آهن به میزان تقریبا” 2 برابر می شود .

به نانوایان و خانواده ها آموزش دهید برای تهیه نان از خمیر ور آمده استفاده کنند.
نانی که از خمیر ورنیامده و با جوش شیرین تهیه شده باشد جذب آهن را کاهش می دهد . اگر در خانه نان تهیه می کنند از خمیر ترش استفاده کنند .

پایان

برنامه ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان دختر دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی

تهیه و تنظیم : ماندانا تقوی
مرکز بهداشت غرب تهران

برنامه ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان دختر دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی
این طرح درکل دبیرستان های دخترانه کشور انجام می شود. پایلوت این طرح ابتدا در ساوجبلاغ انجام شد در طی این طرح مشخص شد که مصرف 16 عدد قرص آهن باعث ارتقای مناسب میزان هموگلوبین دانش آموزان و در نهایت ارتقای سطح سلامت آنان می شود.در این طرح قرص های آهن ( دوز پیشگیری ) به تعداد 16 عدد در 16 هفته ( هفته ای یک قرص ) به دانش آموزان داده می شود.

برنامه ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان دختر دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی
– در این برنامه ، ابتدا از هر مدرسه تعدادی معلم به عنوان مسوول آموزش دانش آموزان( به ازای هر 150-100 نفر دانش آموز، یک معلم) انتخاب می شود.
2-مسوول آموزش دانش آموزان بهتر است از بین دبیران زیست شناسی ، تربیت بدنی و یا معلمین داوطلب باشد. هر معلم مسوولیت آموزش واجرای برنامه برای 150-100 دانش آموز را به عهده خواهد داشت.

برنامه ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان دختر دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی
معلمین منتخب هر مدرسه به همراه مدیر یا ناظم خود در یک جلسه آموزشی و توجیهی که توسط آموزش و پرورش هماهنگ می شود شرکت می کنند و توسط کارشناسان تغذیه مسوول انجام برنامه آموزش داده می شوند.
4-معلمان آموزش دیده مسوول آموزش به دانش آموزان مدرسه خود هستند.

برنامه ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان دختر دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی
با توجه به این که ساعت آموزشی خاصی برای آموزش بهداشت و تغذیه در واحد های درسی منظور نشده است، می توان از زمان هایی مانند برنامه آغازین صبح ،اقامه نماز،درس تئوری ورزش،درس زیست شناسی و….استفاده کرد.

برنامه ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان دختر دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی
6-توزیع قرص بین دانش آموزان به صورت هفتگی یک عدد به مدت 16 هفته متوالی،بعد از صرف میان وعده( قرص آهن نباید پس از مصرف شیرخورده شود) به دانش آموزان داده شود.برای هر کلاس بهتر است یک روز خاص جهت توزیع قرص در نظر گرفته شود.به طور مثال روزهای یکشنبه برای کلاس اول، روز دوشنبه برای کلاس دوم.در این زمینه پیشنهاد می گردد این برنامه دریک تابلو یا کاغذ نوشته شده و در دفتر مدرسه به دیوار نصب شود تا در معرض دید همگان باشد.

برنامه ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان دختر دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی
7- بایددر طول اجرای برنامه حداقل یک بار به والدین و 4 بار به دانش آموزان، اطلاعات مربوط به برنامه آهن یاری ارائه شود.
8- قرص باید در مدرسه و در زمان تعیین شده خورده شود.معلم منتخب باید بر خوردن قرص توسط تک تک دانش آموزان نظارت کند. در این زمینه پیشنهاد می گردد در زمان اجرای برنامه هر کلاس زنگی به نام زنگ آهن در مدرسه زده شود .

برنامه ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان دختر دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی
9-. در زمان توزیع قرص چنان چه دانش آموزی غایب باشد می تواند در روز یا روزهای بعد دریافت نماید.
10-تامین وتوزیع ابتدایی قرص به عهده مرکز بهداشت شهرستان است .
11- این قرص ها به صورت یک جا یا چندین مرحله در اختیار مدیر مدرسه قرار داده شده و رسید دریافت خواهد شد.

برنامه ارتقاء سطح سلامت دانش آموزان دختر دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی
12- مسوولیت اجرای صحیح برنامه در مدرسه به عهده مدیر مدرسه است.
13- آموزش و پرورش باید ماهیانه یا هر دوماه یک بار جمع بندی گزارشات ماهیانه مدارس (ترجیحاً مصور) را به مرکز بهداشت شهرستان ارسال کند.