دانشگاه آزاد اسلامی
واحد ابهر
پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی رشته مشاوره و راهنمایی
موضوع پایان نامه:
بهزیستی شخصیتی دختران فراری با دختران عادی حدودی 20-18 ساله شهرستان ابهر
استاد:
جناب آقای دکتر فرهاد شقاقی
تهیه کننده:
معصومه سعیدی
بهار 87
تقدیم به استاد ارجمند و بزرگوارم جناب آقای فرهاد شقاقی که با صبر و شکیبایی خود مرا در انجام این پژوهش یاری نمودند تا بتوانم با استفاده از تجربیات و راهنمایی های این بزرگوار قدم کوچکی را به سوی پیشرفت بردارم .
تقدیم به پدر و مادر مهربانم:
فهرست
عنوان صفحه
چکیده 1
فصل اول(کلیات تحقیق) 2
اهمیت و ضرورت تحقیق 6
فصل دوم(پیشینه و ادبیات تحقیق) 11 پیشگیری در بهداشت روان 13 جهت گیری مذهبی درونی 20 شاخه های مختلف روانشناسی 32 عوامل تاثیر گذاری در شکل گیری شخصیت 43 فصل سوم (روش تحقیق ) 62 روش تحقیق 65
فصل چهارم(یافته ها و تجزیه و تحلیل) 66
جداول 68
فصل پنجم (بحث و نتیجه گیری 72
پیشنهادات 75
ضمائم 77
منابع و مآخذ 83
چکیده
هدف از تحقیق حاضر مقایسه بهزیستی شخصیتی دختران فراری با دختران عادی حدود سنی 20-18ساله شهرستان ابهر است که فرضیه عنوان شده در تحقیق حاضر عبارتند از اینکه بین دختران عادی وفراری از لحاظ بهزیستی شخصیتی تفاوت وجود دارد که جامعه مورد مطالعه در تحقیق حاضر عبارتند از دختران فراری ودختران عادی است که 100 نفر می باشد که 50 نفر از دختران عادی و50 نفر از دختران فراری هستند و آزمون سلامت روانی وعمومی گلدنبرگ که دارای 28 سئوال 5 گزینه ای است بر روی آنها اجرا گردیده که نمره گذاری آن بر طبق کلید می باشدکه جهت آزمون فرضیه تحقیق از روش آماری tمتغییر مستقل در سطح آمار استنباطی وتوصیفی استفاده گردیده که نتایج حاکی از آن است که بین بهزیستی شخصیتی دختران فراری ودختران عادی تفاوت وجود دارد ودر سطح معنی داری 5./. هم قرار دارد .
فصّل اول
-کلیات تحقیق
– مقدمه
– بیان مساله
– اهداف تحقیق
-اهمیت وضرورت تحقیق
– فرضیه تحقیق
– واژه ها ومفاهیم
– تعاریف عملیاتی
مقدمه :
هر کس شخصیتی دارد وشخصیت شما به مشخص کردن میزان موفقیت وخشنودی ورضایت خاطر در زندگی کمک می کند که می توان به نوعی بهزیستی عنوان کرد . بدون اغراق باید بگوییم که بهزیستی شخصیتی ورسیدن به شخصیت سالم یکی از مهمترین نعمت های شماست وشخصیت ونوع زندگی کمک کرده است تا زندگی خود را شکل بدهد ودر آینده نیز همین کار را خواهد کرد . هر چیزی که بدست آورده اید هر چیزی که انتظار دارید در شغل خود بدست آورید خواه همسر یا والد خوبی وحتی وضعیت سلامت کلی شماتحت تاثیر بهزیستی شخصیت شماست وشخصیت کسانی که با آنها در تعامل هستیر قرار دارند شخصیت شما گزینه هایی را که در زندگی دارید محدود کرده یا گسترش می دهد . شخصیت یه شما اجازه نمی دهد تجربیات خاصی را با دیگران در میان بگذارید یا شما را قادر می سازد بیشتر آنها را با دیگران در میان بگذارید البته سعی در جمع بندی کردن مجموعه ای از ویژ گیهای بهزیستی وشخصیت یک نفر با استفاده از واژ ه های مهّمی چون عالی ووحشتناک کار آسانی است وشخصیت به قدری پیچیده است که نمی توان آن را به این سادگی توصیف کرد زیرا انسانها در موقعیتهای مختلف ودر ارتباط با افراد متفاوت بسیار پیچیده وتغییر پذیر هستند برای اینکه شخصیت وبهزیستی آن را درست توصیف وتعریف کنند . وعواملی در بهزیستی شخصیتی نقش بسزایی دارند مانند جبر واراده وطبیعت وتربیت که در نوع سلامت می توانند تاثیر گذار باشند ماهیت انسان به کشمکش قدیمی بین اراده وجبر گرایی مربوط می شود واینکه آیا ما آگاهانه اعمال خود را هدایت می کنیم وآیا این هدایت کردن باعث بهم خوردن شخصیت آدمی می شود که برخی از روان شناسان معتقدند که برخی رفتارها را رویدادهای گذشته تعیین می کنند وبرخی می توانند خودانگیخته وتحت کنترل باشند وصفات ویژگیهای ارثی شخصیت مارا تعیین می کند یا شرایطی در زندگی به ما می رسد که می توانیم به سلامت آن دست یابیم .
(محمدی، ص 39 ،1385)
بیان مساله
چون بررسی شخصیت برای شناخت ماهیت انسان بسیار اهمیت دارد شاید تصّور اینکه که همیشه جایگاه برجسته ای را درروان شناسی اشغال کرده ورسیدن به بهزیستی شخصیتی از مسائل مهّم آن به شمار می رود که روان شناسان بعد از گذشت زمانی افزون بر نیم قرن از تاریخ روان شناسی به عنوان یک علم توجه نسبتاً کمی به شخصیت داشته اند واین باعث شده است که فرد در ایجاد بهزیستی شخصیتی هم دچار نوسان شود وبه عبارت دیگر علائمی در راستای این شخصیت وجود دارد مانند مشکلات خانوادگی وروحی وجسمی که باعث می شود سلامت شخصیتی فرد دچار نوسان گردیده وبهزیستی شخصیت وتوجه به آن از جمله مسائل مهمّی است که مورد توّجه قرار گرفته است واین می تواند در انسانها کاهش دهنده تنش وموجوداتی لذت جو باشند ودر تحقق بخشیدن به استعداد کامل خود ورسیدن به سطوح بالاتر خود شکوفایی ورشد با انگیزه تر می شوند تحقق بخشیدن در زندگی ومشکلات وخوشی های آن می تواند راهکاری برای رسیدن به اوج باشد وگاهی اوقات عواملی باعث بهم ریختن شخصیت آدمی می شود که بر انسان است راه درست آن را جهت ترمیم انتخاب گردیده ودر بهزیستی آن تلاش کند . (دادستان ،1382،ص29)
اهمیّت وضرورت تحقیق
توجه به سلامت شخصی در زندگی واهمیّت بهزیستی شخصیتی واینکه فرد از تمایلات وعقاید درونی سالم خود برخوردار باشد همواره یکی از مهمترین اصول زندگی است که گاهی اوقات عواملی در ایجاد این بهزیستی شخصیتی که می توان شامل شاد بودن – سرزنده بودن – خوش بودن وخوشحال زندگی کردن باشد که وابسته به مواردی است مثل خانواده تربیت وتوجه در جامعه که هر گونه اختلال در این موارد باعث بهم خوردن بهزیستی در شخصیت آدمی بخصوص قشر مهمّ جامعه یعنی جوانان ما می شود در قشر جوان چه دختر وپسر باید مسائلی مورد توجه قرار بگیرد که رسیدن به اوج سلامت جسمی وروحی را در آنها مشخص کرده بخصوص دختران که ضعیف النفس هستند در این تحقیق هدف آن است که دختران فراری که با دختران عادی مورد مقایسه قرار گرفته ومشخص شود که آیا بهزیستی شخصیتی در دختران فراری با دختران عادی دارای تفاوت است وبا ارائه اینگونه تحقیقات در مراکز آموزشگاهی وخانواده ونهادهای اجتماعی راه حل تازه ای برای این مشکلات بتوانیم بدست بیاوریم .
اهداف تحقیق
هدف از تحقیق حاضر مقایسه بهزیستی شخصیتی وسلامت روحی جوانان دختران فراری ودختران عادی حدود سنی 20-18است واینکه آیا دختران عادی دارای بهزیستی شخصیتی متفاوتی نسبت به دختران فراری هستند یا نه تفاوتی ندارند وآیا علائم خانوادگی مانند مشکلات عاطفی خانواده نسبت به دختران ویا عدم توجه والدین در بهزیستی شخصیتی تاثیر بسزایی دارد .
فرضیه تحقیق
فرضیه کلی :
بین بهزیستی شخصیتی دختران فراری ودختران عادی تفاوتی وجود دارد .
واژه ها ومفاهیم
بهزیستی شخصیتی ←متغییروابسته
دختران فراری وعادی ←متغییر مستقل در دو گروه
مشکلات عاطفی وعدم متعادل بودن تربیت ←متغییر کنترل کننده
تعاریف عملیاتی واژه ها ومفاهیم
بهزیستی شخصیتی عبارتند از ویژگیهای با درام شخصیتی که ثابت وقابل پیش بینی است وانسان در سلامت آن دست به کسب آگاهی از مدلهای مختلف زندگی جهت بهتر زیستن وبهتر بودن را می کند .
وبالاخره عبارتند از نمره ای است که آزمودنی از آزمون بهزیستی شخصیتی بدست می آورد .
دختران فراری عبارتند از از دخترانی است که به علّت مشکلاتی مانند عدم هماهنگی خانواده در تربیت ویا مشکلات اقتصادی وعاطفی از خانواده خود فرار کرده اند.
ودختران عادی عبارتند از دخترانی که به زندگی خود در کنار والدین مشغول به زندگی هستند .
فصل دوم
(بهداشت روانی،روانشناسی چیست)
بهداشت روانی :
بهداشت روان در گرو آرامش و امنیت روانی است . افرادی که نمی توانند فشارهای وارده از امواج صوتی را تحمل کنند به پرخاشگری و عصبانیت با دیگران روی می آورند . امواج صوتی ، مقصر دانستن دیگران را در مردم القا کرده و احساس کمک به همنوع را کمرنگ می کند . وجود امواج صوتی ، پرخاشگری و عصبانیت را بین کارگران و کارفرمایان را نیز افزایش می دهد . امواج صوتی به نوبه خود بیماری روانی را موجب می گردد . به عبارتی دیگر استرسهای حادث شده با امواج صوتی ، اختلالات عاطفی را به وجود می آورند . رفتارهای ضد اجتماعی که به علت آلودگی صوتی پیش می آید به مراتب بیش از آن است که در باور بگنجد .
آموزش بهداشت روانی
تلاش برای بوجود آوردن سلامت روان در افراد جامعه و حفظ و ارتقاء آن را مراقبتهای بهداشت روان گویند .
پیشگیری در بهداشت روان:
پیشگیری از بیماریهای روانی و عصبی سه نوع است :
1) پیشگیری نوع اول
2) پیشگیری نوع دوم
پیشگیری نوع اول:
هر فعالیتی که برای جلوگیری از مبتلا شدن افراد به بیماری روانی انجام گیرد را پیشگیری نوع اول گویند .
* مراقبت از مادران و کودکان
* تشویق مردم به برقراری ارتباط دوستانه و زندگی محبت آمیز با یکدیگر
* جلوگیری از ایجاد ضربه به سر و عفونتهای مغزی
پیشگیری نوع دوم :
در صورت ابتلا به بیماری روانی تشخیص زودرس بیماری و درمان مناسب کمک می کند تا ضمن جلوگیری از پیشرفت بیماری سلامت دوباره بازگردد و بتواند به زندگی و کار روزانه خود ادامه دهد .
آموزش در پیشگیری نوع سوم :
در بیماریهای مزمن روانی و عصبی که بیمار دچار معلولیتهای جسمی و ذهنی می شود و قادر نخواهند بود که کارهای شخصی و روزمره خود را انجام دهد و یا ارتباط صحیحی با افراد خانواده یا جامعه خود برقرار کنند .
به کمکهایی که به این قبیل بیماران می شود تا بتوانند توانایی های از دست رفته خود را بدست آورند توانبخشی یا پیشگیری نوع سوم می گویند . مانند کمک به بیماران در جهت کارآموزی و اشتغال و تشویق آنان به انجام امور روزمره زندگی.
آموزش بهداشت روان:
ساده ترین آموزش بهداشت روان و دادن پاسخهای ساده و روشن به پرسشهای بیماران روانی و خانواده آنهاست .
در برنامه بهداشت روان وظایف زیر را انجام دهید :
* آموزش : به مردم بیمار و خانواده او آموزش دهید.
* بیمار یابی : افراد مشکوک به بیماری را شناسایی کنید .
* ارجاع : موارد شناسایی شده را به پزشک مرکز بهداشت درمانی ارجاع دهید .
* پی گیری : دستورات داده شده از طرف پزشک مرکز بهئاشت درمانی را پیگیری کنند .
توجه :
اگر حمله بیشتر از 5 دقیقه طول بکشد حتما پزشک راخبر کنید یا ارجاع فوری دهید .
آموزش بهداشت روان در عقب ماندگی ذهنی :
به خانواده بیمار عقب مانده ذهنی توصیه کنید :
از داشتن چنین کودکی احساس ناراحتی نکنند و خجالت نکشند .
* کودک را تحقیر و تنبیه نکنند و اجازه ندهند دیگراان او را مسخره کنند یا به او آزادر برسانند .
* انتظار زیادی از دانش آموزان عقب مانده نداشته باشند و در آموزش آنها سعی و کوشش بیشتری نمایند .
توجه :
موثرترین روش مراقبت از این بیماران آموزش به مردم و خانواده بیمار و خود بیمار است .
آموزش بهداشت روان :
در برخورد با این مشکل به خانواده کودک توصیه کنید :
از کودک بخواهید آهسته صحبت نماید .
با کودک با حوصله و محبت رفتار کنند .
عواملی که اضطراب و ترس در کودک را بوجود می آورند را رفع کنید .
کودک را تشویق کنید و اورا مطمئن سازدید که بزودی حل خواهد شد .
ناخن جویدن و شست و مکیدن
ناخن جویدن و شست و مکیدن رفتارهای غیر طبیعی می باشند که کم کم به صورت عادت در می آیند و نشان دهنده و وجود اضطراب در کودک می باشند .
آموزش بهداشت روان :
در برخورد با این مسئله موارد زیر را به خانواده ها توصیه دهید :
نسبت به این عادت بی تفاوت باشند و از تنبیه و تحقیر کودک خودداری کنند .
کودک را به خاطر بلند شدن ناخنها یا کوتاه کردن ناخن هایش تشویق کنند .
در اوقات فراغت کودک را به کارهای دستی مثل نقاشی و کاردستی مشغول کنند .روانشناسی شادی :
شادی یکی از نیازهای اساسی انسان و لازمه ی زندگی اوست و اساسا خلقت هستی و انسان به گونه ای است که خود به خود شادابی هایی برای آدمی فراهم می آورد . بهار طرب انگیز وآبشارهای زیبا _ گلهای رنگارنگ ـ منظره ی طلوع خورشید . پرندگان زیبا و نغمه خوان ـ رویش گیاهان ـ عشق و مهربانی و بسیاری دیگر از پدیده های جهان که برای انسان شادی آفرین است . با این همه یکی از غریب ترین نشانه های مشخص عصر ما غفلت انسانها از نشاط و شادی و در نتیجه افزایش بیماری های روانی همچون اضطراب می باشد جامعه ای زنده و پویا است که عناصر شادی آفرین در آن فراوان باشد و اضطراب غم در آن کمتر به چشم آید .
پرسش های بیمار یابی :
1- آیا افرادی در خانواده وجود دارد که هر چند وقت دچار حمله یا غش می شود ؟ (مثلا دست و پا می زند زبانش را گاز می گیرد و از دهانش کف خارج می شود و بی هوش می افتد)
2- آیا دانش آموزی در خانواده وجود دارد که از نظر درسی بسیار ضعیف است و مرتب مردود می شود ؟
آیا فردی در خانه وجود دارد که چیزهایی می شنود یا می بیند که دیگران آن را نمی شنوند یا نمی بینند ؟
استرس
هر چند اصطلاح استرس را در علوم مختلف انسانی و پزشکی بکار می برند ولی درباره معنای آن چندان توافقی دیده نمی شود . با توجه به اینکه تعریف واحدی از استرس که قبول عام یافته باشد در دست نیست . اما در حد خطوط کلی ، پاره ای استرس را بعنوان یک محرک در نظر گرفته اند . از این دیدگاه استرس ، چیزی است که از خارج بر فرد تحمیل می شود و ناراحتیهای جسمانی و روانی را در پی دارد . در روی آورد دوم ، استرس به منزله یک پاسخ توصیف شده است . این الگو که بر نشانگان عمومی سازش ، ( سلیه ، 1956 ) مبتنی است ، استرس را یک فرآیند پاسخدهی می داند . روی آورد سوم ، بر چگونگی ادراک فرد از موقعیت تاکید می ورزد و استرس را به شبکه وسیع عواملی مانند محرک ، پاسخ ، ویژگیهای فردی ، ارزشیابیها و سبکهای سازشی نسبت می دهد که بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند . در این دیدگاه موقعیتها به خودی خود ، استرس زا نیستند بلکه استرس ناشی از عدم موازنه ایست که بین ادراک فرد از الزامهای محیطی و توانایی خویشتن در پاسخدهی به آنها بوجود می آید ( استوارا ، 1991 به نقل از دادستان ، 1377 ) .
در این پژوهش ، تعریف استرس بر مبنای روی آورد سوم در نظر گرفته می شود .
مقابله
بر اساس نظر لازاروس و فولکمن (1991) مقابله در واقع تلاشهای شناختی و رفتاری شخص برای غلبه کردن بر استرس ، تحمل کردن ، کاهش یا به حداقل رساندن اثر آن است . بر اساس این تعریف آنها دو نوع شیوه مقابله مسئله محور و هیجان محور را مطرح کرده اند . در شیوه مقابله مسئله محور ، فرد بطور مستقیم بر رویداد استرس زا متمرکز می شود تا آن را تغییر دهد یا کنترل نماید . شیوه مسئله محور ، شامل فنونی چون جمع آوری اطلاعات ، حل مسئله ، آموزش مهارتهای اجتماعی و ارتباطی ، برنامه ریزی و کسب راهنمایی از دیگران می شود . شیوه هیجان محور ، شامل انکار ، بی توجهی به مسئله ، جلب حمایت عاطفی و رهایی فکری و عملی خود از استرس است ( به نقل از کافی ، 1375 ) .
در این پژوهش ، شیوه های مقابله ای مسئله محور و هیجان محور ، با استفاده از پرسشنامه شیوه های مقابله ای لازاروس و فولکم
اندازه گیری می شود.
)محور ، با استفاده از پرسشنامه شیوه های مقابله ای لازاروس و فولکمن WOC( اندازه گیری می شود .
جهت گیری مذهبی درونی
جهت گیری مذهبی درونی بصورت یک چارچوب معنا بخش می باشد که بر حسب آن تمام زندگی شناخته می شود ( دوناهو، 1985 ) . اشخاصی با این جهت گیری ، انگیزه های اصلی خود را در خود مذهب ، می یابند . دیگر نیازها هر چقدر هم که قوی باشند ، نسبت به انگیزه ارزش کمتری دارند .
جهت گیری مذهبی برونی
یک روی آورد ابزاری در خدمت خود و برای متناسب و شایسته نشان دادن خود ، می باشد ( دوناهو ، 1985 ) . اشخاصی با این جهت گیری مذهبی ، از مذهب برای رسیدن به مقاصدشان استفاده می کنند . ارزشهای افرادی که چنین جهت گیریی دارند ، اغلب ابزاری و منفعت طلبانه می باشد . بعبارت دیگر ، مذهب برای چنین اشخاصی ، وسیله ای می باش تا بوسیله آن به هدفهای دیگری که برای آنها مهمتر می باشد برسند ( آلپورت ، 1967 ) .
در این پژوهش ، جهت گیری مذهبی درونی و برونی بوسیله پرسشنامه جهت گیری مذهبی (درونی و برونی ) آلپورت )ROS) مورد سنجش قرار می گیرد .
از نظر شهید مطهری (1366) آثار و فوائد ایمان مذهبی عبارتند از :
الف ـ بهجت و استنباط : ایمان مذهبی از آن جهت که تلقی انسان را نسبت به جهان شکل خاص می دهد به این نحو که آفرینش را هدفدار و هدف را خیر و تکامل و سعادت معرفی می کند طبعاً دید انسان را نسبت به نظام کلی هستی و قوانین حاکم بر آن خوشبینانه می سازد .
ب ـ نقش ایمان در بهبود روابط اجتماعی : زندگی سالم اجتماعی که افراد قوانین و حدود و حقوق یکدیگر را محترم شمارند ، عدالت را امری مقدس بحساب آوردند ، به یکدیگر مهر بورزند ، هر یک برای دیگری آن را دوست بدارد که برای خود دوست می دارد و آن را نپسندد که برای خویش نمی پسندد ، به یکدیگر اعتماد و اطمینان داشته باشند ، در مقابل ستم به پا خیزد و ارزشهای اخلاقی را محترم شمارند و با هم متحد و متفق باشند ، در سایه ایمان مذهبی است که تحقق می یابد .
ج ـ کاهش ناراحتیها : ایمان مذهبی در انسان نیروی مقاومت می آفریند و تلخیها را شیرین می گرداند . انسان با ایمان می داند هر چیزی در جهان حساب معینی دارد و اگر عکس العملش در برابر تلخیها به نحو مطلوب باشد ، اگر غیر قابل جبران باشد به نحوی دیگر از طرف خداوند متعال جبران می شود .
از نظر روان شناسان مسلم و قطعی است که اکثر بیماریهای روانی که ناشی از ناراحتیهای روحی و تلخیهای زندگی است ، در میان افراد غیر مذهبی دیده می شود . افراد مذهبی به هر نسبت که ایمان قوی و محکم داشته باشند ، از این بیماریها مصونترند . از این رو یکی از عوارض زندگی عصر ما که در اثر ضعف ایمانهای مذهبی پدید آمده است افزایش بیماریهای روانی و عصبی است .
مکینتاش 1، سیلور و ورتمن2 ( 1993 ) اشاره می کنند که افراد مذهبی ، دارای روان بنه های مذهبی می باشند که می تواند آنها را در پردازش شناختی مرگ کمک کند . بر مبنای این نظریه می توان گفت که روان بنه های مذهبی می توانند ارزیابی ما را از رویدادهای استرس زا را تحت تاثیر قرار دهند و بنابراین ، این روان بنه ها می توانند هم بر ارزیابی ما از رویدادها و هم بر شیوه های مقابله با آنها و حتی بر چگونگی وقوع رویدادها اثر داشته باشند و افراد مذهبی دارای جهت گیری درونی ، دارای روان بنه هایی می باشند که نحوه ارزیابی آنها را از رویدادهای استرس زا ، تحت تاثیر قرار می دهد .
این افراد ، معمولاً از شیوه های رویارویی مسئله محور ، استفاده می کنند و لذا در موقعیت های مختلف سازش بهتری را نشان می هند .
پارک و کوهن (1990) ، به این نتیجه رسیدند که مذهبی بودن درونی ، که در آن فرد با انگیزه ای درونی به ارزش های والایی اعتقاد دارد ، ارتباط بیشتری بات رویارویی مسئله محور و در نتیجه سلامت روانی دارد .
همچنین واتسون و دیگران (1994) این فرضیه الیس را که اظهار داشته بود ، مذهبی بودن میزان ناسازگاری را افزایش می دهد ، با نمونه ای متشکل از 351 آزمودنی مورد بررسی قرار دادند . نتایج آنها فرضیه الیس را تایید نکرد . آنها به این نتیجه رسیدند که افراد دارای مذهب درونی ، سازش یافتگی بیشتری از خود نشان می دهند و حتی مذهبی بودن سنتی نیز با همسازی همراه است . یعنی بر اساس این تحقیقات نه تنها نمی توانیم بپذیریم که مذهب موجب شکل گیری ساختارهای شناختی غیر منطقی می گردد ، بلکه آنهایی که به راستی مذهبی هستند ، با مسائل زندگی به گونه ای منطقی و کار آمد مواجه می شوند .
در مورد فرضیه های اول تا پنجم این پژوهش که فرض وجود تفاوت معنادار ، بین میانگینهای دانشجویان دارای جهت گیری مذهبی درونی و برونی را در هر یک از مقیاسهای شیوه های مقابله ای هیجان محور ( رویارویی ، دوری گزینی ، خویشتن داری و گریز ـ اجتناب ) در نظر می گیرد ، یافته های بدست آمده حاکی از این است که بین میانگینهای این دو گروه در شیوه مقابله ای رویارویی ، دوری گزینی و گریز ـ اجتناب ، تفاوت معناداری وجود دارد . بنابراین می توان گفت که دانشجویان دارای جهت گیری مذهبی برونی بیش از دانشجویان دارای جهت گیری مذهبی درونی ، از شیوه مقابله ای رویارویی ، دوری گزینی و گریز اجتناب استفاده می کنند .
اما تفاوت معناداری بین میانگینهای این دو گروه ، در شیوه مقابله ای خویشتن داری مشاهده نشد .
در ارتباط بین جهت گیری مذهبی با ویژگیهای خاص شخصیتی ، بسیاری از تحقیقات نشان داده اند که بین جهت گیری مذهبی برونی با اضطراب بیشتر کوجتین (3و همکاران ، 1987 ) ، افسردگی ( جنیا4و شاو5 ، 1991 ) باورهای غیر منطقی خاص ( واتسون ، 1988 ) ، ترس از مرگ (باتسون 6، 1991 ) و همچنین با سطوح پایین تر کنش روانشناختی سالم ، رابطه وجود دارد .
محققین همچنان به ارتباط معکوس بین جهت گیری مذهبی برونی با مسند مهار گزاری درونی ( استریکلند 7و شافر 8، 1971 ) همدلی ( واتسون و همکاران ، 1984 ) ، کارآمدی بالاتر ( برگین و همکاران ، 1980 ) ، مسئولیت پذیری ، ( کاهو ، 1982 ) و عزت نفس ( واتسون و همکاران ، 1984 ) اشاره کرده اند ( قربانی ، 1377 ) .
از این تحلیلها می توان چنین نتیجه گیری کرد که تعالیم و باورهای دینی می توانند فرد را بسوی کمال و تعالی و در نتیجه سلامت روان هدایت کنند ، بگونه ای که فرد بصورت خود انگیخته و با بصیرت و آگاهی و سناختی منطقی به اعتقادات و باورهای دینی ملتزم گردد و تکالیف الهی را انجام دهد و در غیر اینصورت اگر فقط به کسب امتیازات اجتماعی ، سود جویی و یا ترس از تنبیه و نکوهش دیگران به این اعمال تن در دهد ، این اعمال کمترین تاثیر را در فرد خواهد داشت و حتی ممکن است تاثیری معکوس در فرد داشته باشد .
ممکن است بعضی از ویژگیهای شخصیتی همچون مسند مهارگزاری درونی ، حرمت خود بالا و احساس اینکه کسی هست که آنها را حمایت کند ، باعث می شوند که افراد دارای جهت گیری مذهبی درونی ، در مقابل سطوح بالای استرس محافظت شوند . این افراد معمولاً از شیوه های مقابله مسئله محور استفاده می کنند و لذا با موقعیت های مختلف به گونه ای کارآمد و منطقی مواجه می شوند و سازش روانشناختی بهتری را نشان می دهند . اما افرادی که دارای جهت گیری مذهبی برونی هستند ، به علت اینکه گرایش ابزاری نسبت به دین دارند ، دچار نقص و کاستی در ایمان خود هستند و بنابراین فاقد آن حالت رشد یافتگی و شخصیتی که در افراد دارای جهت گیری مذهبی درونی وجود دارد ، می باشند و شاید به همین دلیل آرامش افراد دارای جهت گیری مذهبی درونی را ندارند .
ایمان راستین به خدا در افراد دارای جهت گیری مذهبی درونی ، احساسی را در فرد پدید می آورد که بر اثر آن از ابهام ها و حوادث احتمالی غیر قابل مهار نمی هراسد و با تکیه بر او و بصورت منطقی ، زمینه های بروز اضطراب و پریشانی را در وجود خود ، از میان برمی دارد . ایمان به خدا و جنبه های دیگری از ایمان که شامل ابعاد شناختی ، رفتاری ، ارزشی و هیجانی می باشد ، باعث رشد و تعالی بسیاری از ویژگیهای شخصیتی از جمله اعتماد به نفس و مسند مهار گزاری درونی و خود اثر بخشی در فرد می گردد که او را در مقابل رویدادهای ناخوشایند و استرس ها مقاوم می سازند .
در نهایت باید گفت ، به دلیل سبک زندگی خاصی که افراد دارای جهت گیری مذهبی درونی دارند ، رویدادها را کمتر استرس زا ارزیابی نموده و یا اینکه بعد از بروز استرس ، آن را به منزله فرصتی برای رشد و تقویت معنوی و روحی خود دانسته و یا اینکه آن را برنامه و تدبیری الهی که گریزی از آن نیست و اینکه خدا خیر اندیش آنهاست ، تعبیر و تفسیر می کنند .
بطور کلی متخصصینی که در حوزه سلامت روان کار می کنند ، کمتر به نقش مذهب در پیشگیری از بیماریها و درمان مراجعان خود توجه داشته اند .
رویدادهای استرس زا ، از قبیل تنهایی ، بیکاری ، شکستها ، فقدانها ، مشکلات و پریشانیهای روزمره ، فقدان حمایت اجتماعی و … می توانند باعث ناامیدی ، درماندگی ، اضطراب ، استرس و دیگر اختلالات روانی شوند . اگر اعتقادات مذهبی و انجام مراسم آئینهای مذهبی یک شیوه زندگی باشد ، باید گفت که رابطه منفی جهت گیری مذهبی درونی با میزان استرس ، اضطراب و افسردگی و … می تواند اطلاعات باارزشی برای متخصصان سلامت روان ، روانشناسان و روانپزشکان که با اشخاص روان آزرده کار می کنند ، داشته باشد .
نتایج این پژوهش همسو با دیگر تحقیقات انجام شده در این زمینه ، نشان می دهد که درونی شدن مذهب در افراد باعث می شود که آنها احساس کنند که از حمایت تکیه گاه و مامنی والا و برتر برخوردار می باشند و این باعث آرامش و تسکین دردها و آلام آنها می شود . با این احساس ، مقابله های فرد در برابر عوامل استرس زا معنا و شکل متفاوتی به خود می گیرند و تحمل و سازش یافتگی او را افزایش می دهند
این باور که هر چه سطح رفتارهای مذهبی و پایبندی فرد ضعیف تر شود و جهت گیری مذهبی بیرونی تر گردد ، اضطراب و استرس افزایش و سلامت عمومی کاهش می یابد ، لزوم تقویت جهت گیری مذهبی درونی را در افراد خاطر نشان می سازد .
روانشناسی چیست؟
روان شناسی عبارت است از مطالعه و شناخت علمی چگونگی و چرایی ابعاد مختلف رفتار موجود زنده، به ویژه انسان. در این تعریف بیشترین توجه به رفتار و جنبه های مختلف آن است. به دیگر سخن، به یک معنا می توان روان شناسی را رفتار شناسی نامید، چرا که موضوع اصلی روان شناسی به عنوان یک علم رفتاری ، مطالعه فعالیت ها و واکنش های حیوان وانسان در شرایط و موقیعت های مختلف است.
و اما منظور از " رفتار" آن دسته از حالت ها، عادت ها، فعالیت ها، کنش ها و واکنش های نسبتاً پایداری است که از انسان سر می زند و همواره قابل مشاهده، اندازه گیری ، ارزیابی و پیش بینی است.
رفتارهای انسانی را می توان به انواع مختلف تقسیم کرد، از جمله:
رفتار شخصی: رفتاری است که کاملاً جنبه شخصی دارد، مثلاً فردی همواره لباس قهوه ای رنگ می پوشد و یا عادت دارد روزی سه مرتبه مسواک بزند.
رفتار شغلی: یعنی رفتار خاص یا عادتی که انسان در کار و حرفه از خود نشان می دهد، مثلاً همیشه بعد از نماز صبح کارش را شروع می کند ویا همواره با دو انگشت تایپ می نماید.
رفتار تحصیلی: عبارت است از رفتار کودک یا بزرگسال در ارتباط با امور تحصیلی، فی المثل دانش آموزی همیشه قبل از تدریس معلم درس مورد نظر را مطالعه می کند و یا این که برای یادگیری بهتر خلاصه نویسی کرده، با صدای بلند درس می خواند.
رفتار اجتماعی: رفتار فرد در تعاملات بین فردی و معاشرت های اجتماعی است، به عنوان نمونه خوش قول بودن و تقدم درسلام داشتن.
در ارزیابی رفتار باید توجه کرد که رفتار چه کسی، در چه شرایط و موقعیتی و با چه فراوانی و شدتی مورد بررسی قرار می گیرد؛ چرا که زمانی می توانیم برداشت وتفسیر جامعی از رفتار یک فرد داشته باشیم که شرایط زمانی و مکانی، موقعیت بروز رفتار و ویژگی های زیستی ، ذهنی و روانی وی را مورد توجه کافی قرار دهیم.
شاخه های مختلف روان شناسی
از زمانی که روان شناسی به عنوان یک علم مستقل مطرح شده است، روان شناسان در زمینه موضوعات خاص، پژوهش های فراوانی به عمل آورده اند، به گونه ای که امروزه شاهد شعب و شاخه های مختلف روان شناسی هستیم.
متداول ترین شاخ های روان شناسی عبارت است از:
1- روان شناسی رشد و کودک
روان شناسی کودک به مطالعه مستمر رشد از زمان تشکیل نطفه تا دوران بلوغ و نوجوانی می پردازد.
موضوعاتی از قبیل نقش وراثت و محیط در شکل گیری شخصیت کودک، چگونگی رشد بدنی، ذهنی،عاطفی، کلامی، اجتماعی ، حسی و حرکتی، همچنین نحوه بازی، خویشتن داری، تقلید و همانند سازی کودک و نوجوان و تحولات دوران بلوغ در این شاخه از روان شناسی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.
2- روان شناسی شخصیت
در این شاخه از روان شناسی ابعاد مختلف شخصیت، جنبه های ادراکی، هیجانی، ارادی و بدنی افراد و چگونگی سازگاری فرد با محیط مورد مطالعه قرار می گیرد.
3- روان شناسی اجتماعی
روان شناسی اجتماعی ازتعامل فرد واجتماع، قانون های روانی گروه ها و سازمان های اجتماعی بحث می کند و در زمینه هایی از قبیل: معیارها و هنجارهای اجتماعی، مناسبات بین گروهی، باورهای عام، تکوین بازخوردها وتغییرنگرش ها و نقش رسانه ای جمعی به مطالعه و تحقیق می پردازد.
4- روان شناسی بالینی
این رشته از روان شناسی ویژگی های شخصیتی، اختلالات عاطفی و مشکلات رفتاری افراد را با بهره گیری از ابزارهای روان شناختی مورد بررسی ودرمان قرار می دهد.
5- روان شناسی مرضی
در این شاخه از روان شناسی اختلالات عاطفی و رفتاری و بیماری های مختلف روانی مورد بررسی قرار گرفته، روش های درمانی متداول در جهت حفظ بهداشت روانی ارائه می شود.
6- روان شناسی کودکان استثنایی
روان شناسی کودکان استثنایی به مطالعه ویژگی های جسمی، روانی، حسی، حرکتی، شناختی و اجتماعی کودکان عقب مانده ذهنی، نابینا و نیمه نابینا، ناشنوا و نیمه ناشنوا، ناسازگار، مصروع، کودکان معلول جسمی- حرکتی، دانش آموزان مبتلا به اختلال خاص در یادگیری و کودکان و نوجوانان تیز هوش و خلاق می پردازد. این شاخه از روان شناسی همچنین در زمینه علل مختلف معلولیت، راه های پیشگیری از معلولیت و روش های اصلاح و ترمیم نارسایی ها و اختلالات رفتاری مباحثی را مطرح می کند.
7- روان شناسی تربیتی
این رشته ازروان شناسی که درواقع مهمترین وکاربردی ترین رشته های روان شناسی است، تلاش دارد اصول، قوانین و یافته های روان شناسی و شاخه های مختلف آن را در قلمرو تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار دهد. در روان شناسی تربیتی موضوعاتی از قبیل: روشهای مختلف یادگیری و قوانین آن، فرایند تفکر و اندیشیدن، یادآوری و به یادسپاری، حافظه و فراموشی، هوش و انگیزش، سنجش و اندازه گیری و کاربرد آزمون های روانی، نقش معلم و متعلم در انتقال یادگیری، شرایط و موقعیت یادگیری، انضباط و پیشرفت تحصیلی مورد توجه و مطالعه قرار می گیرد.
روان شناسی تربیتی و قلمرو آن
همان گونه که پیش تر اشاره شد موضوع اصلی روان شناسی تربیتی یا پرورشی به کار بستن قواعد و یافته های شاخه های مختلف روان شناسی در فرایند تعلیم و تربیت است. به عبارت دیگر هدف اصلی روان شناسی تربیتی توجه عمیق به امر مهم آموزش و پرورش و پرداختن به عوامل موثر در یادگیری، پیشرفت تحصیلی، سازگاری، تحول ذهنی و روانی و رشد متعادل انسان است.
ارکان اصلی روان شناسی تربیتی
به طور خلاصه می توان موضوعات، پایه ها یا ارکان اصلی روان شناسی تربیتی را در هفت محور زیر مورد توجه قرار داد:
1- قوانین و عوامل موثر در فرایند یادگیری
2- ویژگی های یادگیرنده یا تربیت شونده
3- موضوع یادگیری یا پیام تربیتی
4- موقیعت یادگیری یا شرایط انتقال پیام تربیتی
5- روش های تعلیم و تربیت یا انتقال پیام
6- ویژگی های مربی یا انتقال دهنده پیام
7- ارزیابی و ارزش سنجی
تعریف شخصیت
در رابطه با "شخصیت"، تعریف واحدی که مورد قبول تمامی روان شناسان و متخصصان دیگر رشته های وابسته باشد، وجود ندارد. ما در اینجا به تعریفی که در "روان شناسی هیلگارد" به عنوان یکی از معتبرترین کتاب روان شناسی دنیا، آمده است، اشاره می نماییم:شخصیت را می توان الگوهای معین و مشخصی از افکار، هیجان ها، و رفتارها تعریف کرد که سبک شخصی تعامل هر فرد با محیط مادی و اجتماعی را شکل می دهند. (آتکینسون، 1383، ج 2؛ 104.)اگر در زندگی روزمره از ما بخواهند که شخصیت کسی را توصیف کنیم، احتمالاً از صفات شخصیتی چون باهوش، برون گرا و باوجدان استفاده می کنیم. روان شناسان شخصیت همواره کوشیده اند با ضابطه مند کردن نحوه استفاده از صفات شخصیتی در زندگی روزمره به روش هایی رسمی برای توصیف و سنجش شخصیت دست یابند. روان شناسان در پاسخ به این سوال که "عوامل پایه ای شخصیت چه تعداد هستند؟" به چندین دسته تقسیم گشته اند. مثلاً ریموند کتل (Raymond Cattel) (1966;1957) عوامل پایه ای شخصیت را به 16 صفت و هانس آیزنک (Hans) (Eysenk) روان شناس انگلیسی این عوامل را به 2 یا 3 صفت تقسیم نموده اند، محققان دیگر هر کدام به اعداد دیگری رسیدند اما آنچه که مشخص است حتی با روش تحلیلی دقیق نیز نمی توان جواب قاطعی به این سوال داد. برخلاف تمام این اختلاف نظر ها بسیاری از پژوهشگران در مورد پنج بُعد صفتی اجماع کرده اند که امروزه به نام "خمسه کبیره" خوانده می شوند و برای تلخیص آنها از واژه "باروت" استفاده می کنند:"برون گرایی، اشتیاق برای تجارب تازه، روان نژندی گری، وجدان گرایی و توافق پذیری"(OCEAN) قابل ذکر است که برای هر یک از این پنج عامل، نیز مقیاس های صفتی خاصی برای ارزیابی مشخص نموده اند. به نظر بسیاری از محققان و روان شناسان، کشف و معتبر شناخته شدن این خمسه نقطه عطف بزرگی در روان شناسی شخصیت در دوران معاصر به شمار می رود. تا اینجا به طور اجمال با مفهوم شخصیت و عوامل مشخص کننده آن آشنا شدیم، اینک می پردازیم به عوامل تاثیرگذار در تنوع شخصیت افراد یا به عبارت دیگر بررسی ریشه های تنوع رفتاری افراد که رفتارپژوهان و زیست شناسان بیش تر آن را در )عوامل ژنتیکی و محیطی environmental & genetic factors) دنبال می نمایند.
تعریف دنیای درون شخصیت ا نسان
زمانی که انسان تفکرات خود را بدست میگیرد ، و سیستم فکری اش از حال و هوای غریزی با اندیشیدن رو به تکامل میرود ، هر از گاهی در تضاد با قوانین عمومی جامعه انسانی در فضای ذهنی خود چارچوب هایی با قوانین و ضابطه های مخصوص و دلخواه خود ، تریسم میکند.ریشه های این قوانین عموما در تقابل آنچه بصورت عرفی در جامعه انسانی ای که در آن زندگی میکند ، شکل میگیرد.خواستهای یک انسان در دنیای درونی شخصیتش ، بگونه ایست که صرفا در همان محدوده ، بدون مقایسه با قوانین و عرفیات دنیای بیرونی مشروعیت پیدا میکند .و در صورتی که هر چیزی از آن ، با قوانین و ضوابط دنیای بیرومی منطبق شود دیگر از شکل متعلقات دنیای درون شخصیت انسان خارج میگردد.این فضای ذهنی ، غالبا بدون در نظر گرفتن یک بعد مشخص و با حجم خاصی در ذهن شکل میگیرد و هر لحظه امکان تغییر وضعیت و یا تعاریف را دارد. نبود محدودیت در پردازش قوانین و حتی تغییر در مواضع ، یکی از بارز ترین مشخصه های دنیای درون شخصیت انسانی بشمار میرود. بزرگی مختصات شخصیت درونی این اجازه را به انسان میدهد که به صورت سیال و با فراغ خاطر ، آنچه را که در شخصیت بیرونی اش ، نمیتواند به آن عمل کند را ، بصورت یک اندیشه پویا و فعال در ذهن خود پرورش دهد. دنیای درونی شخصیت انسان تمام زوایای خود را از محدودیت های بیرونی کسب میکند و شاید به زبانی ساده تر هر آنچه در دنیای بیرونی شخصیت انسان اورا محدود میکند ، در دنیای درونی شخصیتش بصورت یک عضو فعال و قابل توجه در می آید.
این عضو قابلیت تغییر و تکثیر به صورت های مختلف را دارد.جالبست توجه داشته باشیم که یکی از مهمترین خصایص اندیشه ای دنیای درون شخصیت انسان ، تضاد با قوانین دنیای بیرونیست. بدین معنی که هر پدیده ای که در دنیای درونی شخصیت انسان مشروعیت دارد، قطعا در دنیای بیرونی شخصیت وی مورد تهاجم قرار خواهد گرفت.این تهاجم هم از سوی شخصیت بیرونی آن انسان به خودش صورت میگیرد و هم دیگر اعضای آن جامعه انسانی ای که با فرد در یک عرف و قانون زندگی میکنند.
منظور از قانون در اینجا صرفا قوانین حکومتی و ولایتی نیست.این قوانین حتی در ساختار باور ها و اعتقادات جامعه نیز به چشم میخورد.این باور ها میتواند باور های مذهبی ، دینی ، روانی ، فلسفی ، اجتماعی و غیره باشد .که در نهایت به عرفیات یک جامعه انسانی منتهی میشود. داشتن یک باور خاص در دنیای بیرونی شخصیت یک انسان عموما ریشه در کششهای محیطی ، ژنتیکی ، جغرافیایی ، خانوادگی و …دارد . اما باور های دنیای درونی شخصیت انسان میتواند متاثر از آن کششها باشد، اما قطعا خود آن کششها نیست.بلکه لزوما بایستی شاخه های جدیدی یا فلورانسهایی در راستای جهت هایی غیر از کششها ایجاد کند .به همین دلیل میگوییم که قطعا خود آن کششها نیست، اما میتواند متاثر از آنها باشد . باید توجه داشته باشیم که تمام باور ها و قوانین دنیای درون شخصیت انسان ، ساخته ذهن وی خواهد بود که در مراحل ابتدایی فقط به فقط برای خود شخص ، آنهم در دنیای درونی شخصیت وی مشروعیت دارد . اما نباید غافل بود که این فضای قوانین و باور ها قابلیتی بسیار ارزشمند را دارند.
و آن امکان خروج از ذهن و دنیای درونی شخصیت انسان و جای گیری در دنیای درونی شخصیت دیگر انسانها و نهایتا در آمدن بصورت یک عرف اجتماعی و یا قوانین مشترک دنیای بیرونی شخصیت یک جامعه انسانی است . البته این اتفاق بسیار نادر است .اما بی تردید غیر ممکن نیست .همانگونه که در تاریخ تمدن بشر مشاهده میشود ، تمام انسهانهایی که بگونه ای ، بخش مهمی از تاریخ تمدن انسانی را ساخته اند ، یک سری قوانینی را در دنیای درونی شخصیت خود تعریف و پس از سازماندهی و قوت بخشیدن به آن ، با استفاده از توانایی که بر اثر ایمان به آنجه که دریافته اند ، آن را به دنیای درونی شخصیت دیگر انسانها منتقل میکنند . تکثر در انتقال خود ایجاد عرف میکند و کم کم به بخشی از دنیای بیرونی تبدیل میشود . البته اصل قوت شخصیت دنیای درونی را نباید از یاد برد .
یعنی هیچ انسانی بدون داشتن یک دنیای درونی قوی در شخصیت خود نمی تواند سهمی در سازندگی تاریخ تمدن انسان را داشته باشد .پیامبران ، اندیشمندان بزرگ و یا کشور گشایانی همچون چنگیز هیتلر و یا فلاسفه بزرگ ، میتوانند مثال های خوبی از این دست باشند .بدون استثنا هر حرف نو و جدیدی که در جامعه انسانی مطرح میشود ، و اثری در پی بیانش بر روی جامعه انسانی میگذارد ، قطعا ساخته و پرداخته دنیای درونی شخصیت یک انسان است . که بطور جدی آن را در درون خود پردازش کرده است .
البته با توجه به مطالبی که گذشت نباید از خاطر ببریم ، که اثرات دنیای درونی شخصیت انسان ، لزوما نبایستی حتما در عرف و قوانین یک جامعه انسانی بزرگ به ابعاد کره زمین و یا کوچک به ابعاد یک خانواده اثر بگذارد .عموما این دنیای درونی شخصیت یک انسان ، صرفا نیاز های روانی را بصورت انفرادی مرتفع میکند و گاها در صورتی که از قوت بالایی بر خوردار باشد میتواند در دیگر اعضا یک سیستم انسانی رسوخ کند . اما در مرحله اول این ساختار برای رهایی یک عضو سیستم از قیود و بند های عرفی و اجتماعی در درون فضای ذهنش شکل میگیرد. از آنجاییکه هر آنچه در شخصیت دنیای درونی یک انسان شکل میگیرد ، در تضاد با باور های بیرونی شخصیت خود و یا اجتماعی که در آن زیست روانی دارد ، میباشد ، بایستی تا آنجا که میتواند ، از ظهور و بروز آن تا زمان قوت بخشیدن به چار چوبهایش ، خودداری کند .چرا که بطور طبیعی ، شخصیت بیرونی اجتماع ، به لحاظ یک باور مشترک ، به مقابله با آن خواهند پرداخت.
و اگر شخص در درون خود به قوت ساختار دنیای درونی شخصیتش دست نیافته باشد ، نه تنها در مقابل دیگر انسانها دچار مشکل خواهد شد ، بلکه حیثیت دنیای بیرونی اش نیز دچار اختلال میگردد.
باور ها و قوانین موجود در دنیای شخصیت درون انسان در مواقع نیاز و گاها در پنهان از چشم دیگران در شخصیت بیرونی وی به تمرین میپردازد و یا در رفتار انسان بروز میکند .عموم رفتار های بسیار خوب و یا بسیار بد به لحاظ ارزشی که در حرکات و رفتار یک انسان مشاهده میشود و به نحوی در تضاد و یا تفاوت با دنیای بیرونی شخصیت عرفی یک جامعه است ، همه و همه ریشه در دنیای درون شخصیت یک انسان دارد.
عوامل تاثیرگذاردرشکل گیری شخصیت
عده ای از روان شناسان و متخصصان ژنتیک، "عوامل ژنتیکی" را تنها عامل شکل دهنده شخصیت انسان قلمداد می نمایند. بدین مفهوم که علاوه بر خصوصیات ظاهری، شخصیت انسان و در پی آن تمام رفتارهای فردی و اجتماعی او به الگوی ژنی به ارث رسیده از والدین بستگی دارد. یعنی اگر پدر فردی تند مزاج و عصبانی بود فرزند او نیز تند مزاج خواهد شد یا اگر والدین کودکی بزهکار باشند فرزند آنان نیز بزهکار خواهد شد چراکه ظهور تمام این خصوصیات ظاهری صرفاً به عوامل ژنتیکی وابسته است. این دسته از افراد به نحوی معتقد به "جبر ژنتیکی" هستند یعنی اینکه تمام خصوصیات فیزیکی و رفتاری فرد را صرفاً در الگوی ژنتیکی وی جستجو می نمایند.گروه دیگری نیز هستند که معتقدند اساساً عوامل اجتماعی و تجارب آدمی، تعیین کننده رفتار شخصیتی فرد می باشند و تفاوت شخصیتی افراد بستگی به تجارب محیطی فرد با زمینه های متفاوت اجتماعی، قومی، و فرهنگی، دارد. این گروه اصلاً معتقد به عوامل ژنتیکی نیستند و استناد آنها به نمونه های خاص رفتار فردی و اجتماعی افراد است که اصلاً در والدین آنها دیده نمی شده است. این دسته نیز در واقع قایل به "جبر محیطی" هستند یعنی تنها عامل تاثیرگذار در شکل گیری شخصیت و رفتار متنوع افراد، عوامل محیطی هستند نه ژنتیکی. بدیهی است که هیچ کدام از این عقاید به تنهایی مورد قبول نبوده بلکه باید به تاثیر متقابل دو عامل ژنتیک و محیط به عنوان عوامل تاثیرگذار در تربیت و شکل گیری شخصیت و الگوی رفتاری انسان توجه نمود. هیچ کدام از عوامل ذکرشده علت تامه شکل گیری شخصیت و الگوی خصوصیات رفتاری افراد نبوده بلکه این عوامل به نحو اقتضا تاثیرگذار هستند که بدان اشاره می شود. اینک به چگونگی اثرگذاری هر یک از دو عامل ژنتیک و محیط در شکل گیری شخصیت آدمی می پردازیم.
1. عوامل ژنتیکی
افراد از همان بدو تولد از لحاظ خصوصیات فیزیکی و رفتاری متفاوت هستند که این تفاوت ها عمدتاً معلول تفاوت های ژنتیکی آنها می باشد. تفاوت های ژنتیکی نیز خود معلول تنوع ژن های افراد می باشد که در درون کروموزم های هر فرد یافت می شود.
تعداد کروموزم های سلول بدنی (Somatic cell) و سلول جنسی (Germ) (cellانسان به ترتیب 46 (23 جفت) و 23 عدد است. پس از لقاح از ترکیب سلول( )جنسی نر (اسپرم) و سلول جنسی ماده (تخمک)، سلول تخم Zygot) حاصل می شود که دارای 23 جفت کروموزم (46 عدد) می باشد. پس از این مرحله سلول تخم سیر تکاملی خود را در رحم مادر طی می نماید تا آنکه به یک انسان کامل تبدیل گردد.شاید اولین نقطه تنوع افراد را باید در چگونگی جفت شدن کروموزم های اسپرم و تخمک جستجو نمود چراکه احتمالات بسیار زیادی برای )این جفت شدن )متصور است. به قول "هریس و لیبرت"Haris & Liebert,) 1984 از آنجا که کروموزم های 23 عددی سلول تخمک یا اسپرم هر یک به طور تصادفی از جفت های کروموزمی جدا می شوند به طور نظری 2 یا 8388608 احتمال ژنتیکی متفاوت برای شکل گیری تخمک و اسپرم وجود دارد. این سلول های جنسی از نظر چگونگی وضعیت کروموزمی، همگی دارای تفاوت های جزئی با یکدیگرند. این بدان معناست که یک صفت سلول جنسی زن و مرد که با یکدیگر ترکیب می شوند به طور نظری احتمال ایجاد 70368744177664 گونه، نطفه متفاوت ژنتیکی را دارد. به بیان دیگر احتمال اینکه شما به صورت کنونی خود از پدر و مادرتان متولد شده اید کمتر از 1 در 70 تریلیون بوده است.
غرض اینکه از یک پدر و مادر احتمال حدود 70 تریلیون نطفه متفاوت وجود دارد که هر کدام از آنها مسلماً خصوصیات ظاهری و رفتاری متفاوتی دارند و این بدان معنا است که با دانستن خصوصیات ژنتیکی پدر و مادر نمی توان دقیقاً مشخص نمود که فرزند چه الگوی ژنتیکی را خواهد داشت.
ژن های رفتاری
همان طور که ذکر شد تفاوت های ژنتیکی حاصل از ژن ها خود عامل مهمی در گوناگونی خصوصیات ظاهری و رفتاری می باشد چرا که ژن ها اطلاعات و برنامه هایی را به همراه دارند که ویژگی های ظاهری نظیر ساختمان بدن، جنس، رنگ پوست، مو، چشم، وضعیت جسمانی و همچنین ویژگی های رفتاری فرد را مشخص می کنند. دانشمندان محاسبه نموده اند که حدود 20 هزار ژن در هر کروموزم انسانی یافت می شود لذا در یک سلول بدنی که حاوی 46 کروموزم است حدود 960000 ژن یافت می شود که در برگیرنده تمام خصوصیات ظاهری و رفتاری وی است.امروزه یکی از زیرمجموعه های رشته ژنتیک که خود به عنوان )یک رشته مستقل مطرح است بحث "ژنتیک رفتاری" behavior Genetics( است. البته در این حوزه برای مطالعه نحوه به ارث رسیدن صفات رفتاری از ترکیب شیوه های ژنتیک و روان شناسی (psychology) استفاده می شود. )Plomin) 1991 در واقع "ژنتیک رفتاری" می خواهد بداند که صفات روانی مثل توانایی ذهنی، مزاج، پایداری هیجانی و نظایر آن، تا چه اندازه از والدین به فرزندان منتقل می شود. (Bouchard,1994 پس از مدت ها که دانشمندان درجستجوی( کشف ژن های رفتاری بودند برای نخستین بار در تاریخ، چند ژن منفرد که کدی برای انواع مشخصی از رفتار هستند مجزا گشتند. یکی از تحولات قابل توجه، )کشفی بود که در سال 1996 رخ داد. در این کشف معلوم شد ژن واحدی که fru( نامیده می شود تقریباً تمام حرکات و رفتارهای عاشقانه پروانه میوه نر را کنترل می کند.در 1996 ژنی که در ایجاد "اضطراب" موثر است کشف شد. این ژن در انواع بلند و کوتاه وجود دارد. افراد واجد ژن های بلند در آزمون شخصیت، نظرات خوش بینانه ای نسبت به آینده دارند و افراد واجد ژن های کوتاه دارای اضطراب، نگرانی و نوروتیسم بالایی هستند.در همان سال، روان شناسان دانشگاه مینه سوتا با بررسی 2000 دوقلوی متولد شده در سال های 1936 تا 1955 در ایالت مینه سوتا اعلام کردند که در نقطه استقرار شادمانی نظم و ترتیبی وجود دارد که ظاهراً مبیّن ارتباط و اتصال استواری با ژن های ما است. (کاکو، 1381: 348ـ 345.)در سال 1997، دانشمندان ژنی را کشف کردند که در حافظه انسان تاثیرگذار است که این امر نقطه عطفی در تحقیقات ژنتیکی به شمار می رود. والتر ژیلبرت )W. Gilbert معتقد است که تا سال 2020 این امر می تواند دانشمندان را قادر( سازد داروهایی بسازند که می تواند به افرادی که حافظه ضعیفی دارند کمک کنند."الکلیسم" شکل دیگری از رفتار است که تاکنون دانشمندان شواهدی برای ژن های ایجادکننده آن در کروموزم های 1، 4، 8 و 16 یافته اند. شناسایی ژن های )رفتاری انسان همزمان با "پروژه ژنوم انسانی" Human Genome project( به سرعت دنبال می شود. دانشمندان معتقدند که با کمک این پروژه تا چند سال دیگر تمام ژن های موثر در الگو های رفتاری انسان را کشف خواهند نمود اینکه به ارتباط ژن ها با رفتار آدمی می پردازیم:
ارتباط ژن ها با رفتار آدمی
یکی از زمینه هایی که می تواند موجب سوء تفاهم شود چگونگی ارتباط بین ژن ها و رفتار آدمی است و پاسخ به این سوال که آیا رفتار ما معادل ژن ها است؟ آیا فقط تعامل بین ژن ها رفتار ما را مشخص می کند؟ آیا کپی نمودن ژن ها در واقع همان کپی نمودن رفتار است؟ آیا فرد اصل و کلون رفتار یکسانی خواهند داشت؟ و… در پاسخ به این سوالات باید گفت که رفتار آدمی صرفاً متاثر از ژن ها نیست بلکه به نحوی از آن تاثیرپذیر است به عبارت دیگر تاثیر ژن ها بر رفتار آدمی به نحو اقتضاست نه به نحو مطلق. از این رو، اگر به سادگی بگوییم که چون فلان شخص، ژن رفتاری X را داراست، لزوماً رفتار X از او صادر خواهد شد، از واقعیت بسیار فاصله گرفته ایم چرا که رفتار آدمی بسیار پیچیده تر از آن است که صرفاً و به طور مطلق، ژن ها در آن دخیل باشند.آرتور کاپلان (A. Kaplan) از مرکز اخلاق )زیستیBioethics) دانشگاه پنسیلوانیا معتقد است که سی یا چهل سال بعد ارتباط بین ژن ها و رفتار همانند "یک بمب ساعتی پیچیده" خواهد بود. در حالی که وی بر این باور است که استعداد ریاضی، انواع شخصیت، بیماری روانی (نظیر افسردگی و اسکیزوفرونی)، همجنس گرایی، و چاقی، همگی ریشه های ژنتیکی دارند اما هشدار می دهد:کار احمقانه ای است اگر بپنداریم که رفتار ما معادل با ژن ها است، آشکار شده است که حتی دوقلوهای همسان i(dentical twins) یک خانواده، رفتاری کاملاً مشابه ندارند". ژن ها فقط اجزای یک مخلوط )هستند.فرانسیس کولینز Franciss Collins) مجری "پروژه ژنوم انسانی" می گوید:… الگوهای رفتاری در حالی که ممکن است از راه های ظریفی تحت تاثیر )عناصر ژنتیکی قرار گیرند اما هرکز با تبیین همه رشته های DNA) ژن های آدمی شناخته نخواهند شد، لااقل بخش اعظم آنها بر همین وضع خواهند بود. (همان، ص 213.)تا سال 2020 وقتی که نقشه ژنوم انسانی به طور کامل ترسیم شود احتمالاً ادعاهای بسیاری مطرح می گردد که ژن های رفتار X یا Y و یا غیره را کشف کرده اند، اما همان طور که ذکر شد ژن های کشف شده به نحو اقتضا در بروز رفتار مورد نظر تاثیرگذار می باشند بنابراین صحیح نیست که ژن کشف شده را تنها عامل بروز آن رفتار خاص بدانیم چه اینکه هم اکنون نیز اشتباهات و خطاهایی در این )باب صورت گرفته است.در 1996 اعلام این که ژن D4DR) "تفحص جدید و بدیع" را در انسان ها کنترل می نماید در صفحه نخست روزنامه نیویورک تایمز منعکس شد. اما مطالعه پی گیر و خستگی آوری روی 331 نفر از نشان دادن چنین ارتباطی عاجز ماند.ادعای بحث انگیز دیگری که هنوز محقق نگردیده، ارتباط ژنتیکی با بزهکاری است. مباحثه اولیه از مطالعه ای که در سال 1995 صورت گرفته، نشات یافته است. در این مطالعه گزارش شده که 5/3 درصد از 197 نفر بیماری که در بیمارستان روانی اسکاتلند بستری بوده اند، دارای کروموزوم غیر طبیعی XYY بوده اند. شایع شده بود که وجود کروموزم XYY در مردان، نشانه خلاف کاری و خشونت و نابهنجاری است. جراید کروموزم Y را "کروموزم جنایت" نامیدند. مطالعات بعدی عملاً نشان دادند که مردانی با کروموزم XYY بیش از تصور قبلی وجود دارند و 96 درصد آنها زندگی و رفتاری کاملاً طبیعی دارند. (بیش ترین خصایص مشترک در بین مردان با داشتن کروموزم XYY ظاهراً بلندی قد، داشتن هوش بیش از میزان نرمال و مهارت در بیان است.)موارد این چنینی، محققان و دانشمندان را متقاعد ساخته است که: "رفتار آدمی معادل ژن ها نیست" بلکه عوامل )بسیاری که تحت عنوان "محیط"environment) مطرح می باشند در بروز رفتار آدمی تاثیرگذار هستند. ژن ها فقط بخشی از رفتار را شکل می دهند، بخش دیگر آن مربوط به عوامل محیطی است که بدان می پردازیم. اما قبل از پرداختن به عوامل محیطی، می خواهیم به یکی از مهم ترین پروژه های تاریخ در رابطه با انسان یعنی "پروژه ژنوم انسان" بپردازیم.
پروژه ژنوم انسان
امروزه یکی از محوری ترین و بحث انگیزترین مباحث، "پروژه ژنوم انسان" است. این طرح که در واقع یکی از طرح های بلند پروازانه در تاریخ پزشکی محسوب می شود قصد کُدگذاری و تعیین محل کلیه ژن های بدن آدمی را دارد. از این رو، با این طرح بشر می تواند تعداد ژن های هر یک از اعضای اصلی بدن و محل آنها را مشخص نماید به طور مثال تعداد ژن های مورد نیاز مغز آدمی احتمالاً 3195، قلب 1195 و چشم 574 عدد است.وقتی این پروژه پایان گیرد اثرات آن بسیار چشم گیر خواهد بود. همان طور که یک شیمی دان بی نیاز از جدول مندلیف درباره عناصر شیمیایی نیست، بر همین قیاس، زیست شناسی و پزشکی آینده ممکن است بدون نقشه ژنتیکی انسان که با این پروژه فراهم می شود قابل تصور و تعمق نباشد.با اتمام این طرح تقریباً شناخت کاملی از اساس ژنتیکی امراض کهن عرضه خواهد شد و به تعبیر فرانسیس کولینز مسئول پروژه ژنوم انسانی:امر معقول و مستدلی است که در سال 2010 وقتی شما به سالروز تولد 18 سالگی خود می رسید می توانید کارت چاپی حاوی خطرات فردی امراض آتی را براساس ژن های موروثی در اختیار داشته باشید.به اعتقاد ژیلبرت در سال 2020 یا 2030 همه این )کشفیات به کدهای DNA) شخصی منتج می شوند:شما می توانید به داروخانه )بروید و رشته DNA) مربوط به خودتان را دریک سی دی بگیرید، سپس آن را در خانه با مکینتاش تجزیه و تحلیل کنید.و هم او پیش بینی می کند که در قرن آینده زمانی پیش می آید که شما: "یک سی دی را از جیب خود بیرون آورید و بگویید: این یک وجود آدمی است، این منم!"این سی دی عالی ترین نتیجه میلیاردها دلاری است که صرف تحقیق شده است و به ما این نوید را می دهد که در سال 2020 نقشه ای از 100.000 ژن وجود آدمی ترسیم خواهد شد. لذا به تعبیر "ویلیام هازلتین" استاد ژن شناسی، بسیاری از بیماری های ژنتیکی قابل پیش بینی خواهد بود.
ما در عنصری پا خواهیم گذاشت که در آن عصر بیماری پیش از آنکه عارض گردد پیش بینی خواهد شد. پزشکی اساساً به سوی تحول و تغییر از درمان به پیشگیری روی خواهد برد و علاج واقعه قبل از وقوع خواهد کرد.
بی شک دستاوردهای پروژه ژنوم انسانی بسیار ارزشمند و حایز اهمیت است چرا که به وسیله آن بسیاری از بیماری های موروثی شناسایی و قبل از آنکه بروز نماید، درمان می شود. البته این پروژه دستاوردهای دیگری نیز به همراه دارد که از آنها صرف نظر می نماییم اما اینک باید به این سوال پاسخ دهیم که: آیا پروژه ژنوم انسان اعمال و نحوه تعامل ژن ها را نیز مشخص می سازد؟ که اجمالاً بدان اشاره گردید.
پروژه ژنوم انسانی و کنش ژنتیکی
یکی از مسائلی که از معضلات و مشکلات دانشمندان محسوب می شود، تعیین چگونگی اعمال و وظایف ژن ها و همچنین تعامل آنها با یکدیگر می باشد؛ فرایندی )که آن را "کنش ژنتیکی" genetic interaction نام نهاده اند.امروزه هر چند( دانشمندان در پروژه ژنوم انسانی به سختی مشغول شناسایی ژن های اعضای اصلی بدن انسان هستند لیکن باید دانست که بسیاری از خصوصیات و صفات )انسان یا فنوتیپ phenotype) توسط تعامل تعدادی از ژن ها بروز می نماید که این خود بر پیچیدگی شناخت ژن های انسان می افزاید.با بررسی فنوتیپ انسان به وضوح روشن می شود که ما فقط با یک حالت دوگانه از صفات روبرو نیستیم بلکه در هر صفتی حالات پیوسته ای مشاهده می گردد مثلاً این گونه نیست که بگوییم سفید پوست و سیاه پوست، بلند قد و کوتاه قد، با هوش و کم هوش و … بلکه ما با یک حالت پیوسته از بیشترین تا کمترین میزان بروز صفات روبرو هستیم رنگ پوست سفید یک رنگ مطلق نیست بلکه تنوع بسیاری در همین رنگ سفید در پوست انسان ها یافت می شود در بقیه صفات مثل رنگ چشم، مو، قد، وزن، هوش و … با این چنین حالتی مواجه هستیم.امروز در ژنتیک چندین نوع توارث مطرح است که برخی از آنها عبارت اند از:
)ـ توارث تک ژنی Monogenic inheritance) که فقط یک ژن مسئول ایجاد یک )فنوتیپ (صفت) است.ـ توارث چند ژنیPolygenic inheritance) وراثتی است که تحت کنترل ژن های متعدد واقع در جایگاه های ژنی متفاوت و توام با اثرات )افزایشی کوچک می باشد به این حالت "توارث کمّی"Quantitative) (inheritance) نیز گفته می شود و شامل صفاتی چون قد، وزن، رنگ، و … می گردد. (حاجی بیگی، 1381: 218.) در این نوع توارث هر ژن اثر اندکی در بروز صفت مورد نظر ایفا می کند مثلاً اگر اثرات 5 آللA قد بلند، a کوتاه قد) در تشکیل قد دخیل باشد فردی که بیشترین تعداد آلل A را داشته باشد بلند قدتر از سایرین )است پس ژنوتیپ AAAAA) بلند قدترین و( aaaaa) کوتاه قدترین فرد خواهد بود )و سایر افراد چون Aaaaa,AAAAa و … در حد فاصل این دو قرار خواهند( گرفت.ـ توارث چند عاملی (Multifactorial inh) در 2 نوع توارث ذکر شده فقط یک عامل یعنی ژن با تعداد آلل های مختلف در بروز یک صفت دخیل می باشد. در حالی که در وراثت چند عاملی، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی مسئول ایجاد فنوتیپ هستند که هر کدام از این عوامل دارای اثر اندکی می باشند.امروزه هر چند برخی از ژن های ایجادکننده یک صفت خاص را شناسایی نموده اند لیکن ممکن است ژن های دیگری نیز در تجلی آن صفت خاص تاثیرگذار باشند که هنوز شناسایی نشده است، علاوه بر این چگونگی تعامل این ژن ها با یکدیگر و همچنین تعامل آنها با سایر عوامل محیطی به عنوان یکی از مشکلات و معضلات دانشمندان مطرح است که مطالعات و تحقیقات در این مسیر همچنان ادامه دارد.احتمالاً دانشمندان تا سال 2020 قادر نخواهند بود کاری بیش از مجزا سازی ژن های کلیدی فردی که در صفات چند ژنی موثرند، انجام دهند و از این رو، حتی پروژه ژنوم انسانی نیز قادر به تعیین چگونگی "کنش ژنتیکی" نخواهد بود و این موضوعی است که خود محققان بدان اذعان دارند. کریستوفر ویلز(Christopher)) از دانشگاه کالیفرنیا می گوید:تعیین توالی کامل DNA)، بدان معنی نیست که ما هر چیزی را که باید درباره وجود آدمی بدانیم فرا گرفته ایم، یعنی چیزی بیش از نگاه کردن به توالی نت های بتهوون در یک سونات، به ما توان نواختن آن را می دهد. در آینده صاحبان فضیلت در ژن شناسی کسانی خواهند بود که می توانند این اطلاعات را به کار اندازند و قادرند که اساس و ذات اعمال ژن ها را با یکدیگر و با محیط دریابند.
چگونگی شکل گیری شخصیت دنیای درونی انسان
در شکل گیری و ایجاد شخصیت هر انسانی ، کششهای متفاوتی اثر گذار است.از جمله این کششها میتوان از کششهایی مانند محیط اجتماعی -خانواده- جغرافیا -آب و هوا -ژنتیک -فرهنگ و غیره نام برد. هر یک از این عوامل به طرقی در ساختمان شخصیت یک انسان جایگاهی برای خود ایجاد میکند.بطور مثال انسانهایی که در یک جغرافیای کوهستانی و آب و هوای سرد رشد میکنند ، عموما مردمان دلیر ، شجاع و غیوری هستند. و یا بالعکس کسانی که در یک منطقه آب و هوایی معتدل رشد میکنند ، غالبا انسانهایی رمانتیک و احساساتی هستند. در هر جامعه کششهای مخصوص همان جامعه بر روی شخصیت فرد اثر میگذارد و انسان را به سمت خواستهای عمومی جامعه میکشاند.
ژنتیک نیز یکی دیگر از کششهای غالب به شمار میآید.که بصورت طبیعی یک سری از خصلتهایی که در پدر مادر و یا اجداد انسان موجود بوده را به وی منتقل میکند.ویا به تعبیری او را به سمت خود میکشاند.فرم تربیت خانواده نیز یکی دیگر از شایع ترین کششهایی است که در ساخت و شکل دهی شخصیت یک انسان اثر میگذارد.اگر دقتی در بسیاری از رفتار های ساده خود مثل نحوه غذا خوردن با خوش آمد و بد آمد نسبت به یک امر ساده داشته باشیم، در میابیم، همه در کپیه برداری ما از تربیت و رفتار خانواده ساخته شده است .
حال که عوامل مختلف اثر گذار در شخصیت یک انسان بطور مختصر بیان گردید ، این سوال پیش می آید که چگونه دنیای درونی در ذهن و شخصیت انسان شکل میگیرد؟!!
در روانشناسی انسان به 2 دسته تقسیم میشود .1انسان طبیعی 2 انسان غیر طبیعی .
انسانی که به موازات کششهای وارده از سوی محیط – خانواده – اجتماع – جغرافیا – ژنتیک – آب و هوا و …رشد پیدا میکند ، انسان طبیعی نامیده میشود.
این طبیعی بودن در معنی ارزشی کلمه در محاوره عام نمیباشد و صرفا یک واژه روانشناختی است . بدین گونه که اگر در خانواده ای که همه دزد هستند ، فرزندی دزد پرورش پیدا کند ، این فرزند به لحاظ روانشناسی یک انیان طبیعی بشمار می آید.بدین سبب که مطابق با کششهای محیطی و خانوادگی که او را به سمت دزد شدن سوق میداده هیچ مقاومت روانی نشان نداده و همانگونه که کششها وی را جذب میکردند ، پاسخ داده و به سمت آنها بصورت طبیعی روانه شده است. اما انسان غیر طبیعی ، انسانی است که بر خلاف کششهای وارده عمل نماید و شاخه های جدیدی را بنام فلورانس در بین کششها ایجاد کند.
بطور مثال اگر در همان خانواده دزد ، فرزندی تحصیل کرده و مخالف با افکار دزدی پرورش پیدا کند ، وی از لحاظ روانشناسی موجودی غیر طبیعی می باشد. چرا که به کششهای محیط و خانواده پاسخ مثبت نداده و بر عکس فلورانسهایی در بین کششهای مختلف ایجاد نموده است .به بیانی ساده تر آنگونه که کششها وی را به سمت خود میکشاندند ، عمل ننموده و بطور غیر طبیعی از جریان کششها خارج شده است. تا اینجا مسئله چندان خارق العاده ای اتفاق نمی افتد .پس از این روند که شخص در بین کششها فلورانسهایی ایجاد میکنند و لزوما هم متعدد خواهند بود ، خود شاخه های جدیدی در دنیای ذهن و روان وی ایجاد میکند .
این شاخه های جدید ، گونه ای نو و مغایر از کششها در روان شخص ایجاد میکند .و بصورت غیره منتظره ای اورا به سمت خود جذب میکند. تا اینجا هم مشکل چندانی به چشم نمیخورد.!! مشکل زمانی آغاز میشود که این شاخه های جدید و فلورانسها ، بایستی با یک هندسه معرفتی و شناخت هماهنگ از جهان پیرامون همراه باشد .در غیر اینصورت هریک از شاخه های ایجاد شده در ذهن ،وی را به سمت خود میکشاند و بعضا میتواند ریشه بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی را در این فرم برخورد با فلورانسها جستجو نمود.چرا که خود هر فلورانسی به تنهایی نمایانگر یک تضاد تفکر وذهن فرد با کششهای محیطی ، خانوادگی….و غیره است. و بصورتی میتوان آن را خروج از هنجار های پذیرفته کششهای اجتماعی ، خانوادگی و….. نام برد.و نا هنجاری واقعی زمانی اتفاق میافتد که یک هندسه معرفتی ( حاصل از شناخت و تعریف هماهنگ بین مفاهیم جهان بیرونی ) بر روی فلورانسها ایجاد نگردد.
هر انسانی به فراخور نوع جامعه و فرهنگ و اجتماعی که در آن رشد میکند ، نوعی نگاه و باور نسبت به جهان پیرامون خود پیدا میکند که جهان بینی مینامیم .اما این جهان بینی ، از فیلتر ها و زوایای مختلف تعاریف و مشختصات مختلفی را به انسان نشان میدهد.زوایای دید فلسفی ، علمی ، عرفانی ، هنری ، دینی …که همگی یک تعریف کلی در ذهن از دنیای پیرامون و جایگاه انسان میسازد. هندسه معرفتی پدیده ایست که وظیفه هماهنگی و یک سو کردن کلیات باور ها و دانش های انسان را نسبت به جهان پیرامون به عهده دارد.
تست روا نشناسی شخصیت
تست روانشناسی رنگها یکی ازراههای روانشناسی شخصیت می باشد.
• یک رنگ به تنهائی بیانگر شخصیت نیست بلکه در انتخاب گروه ها و زوج های رنگ است که شخصیت افراد تحت آزمایش کاملا نشان داده می شود .
• شرایط روحی و جسمی افراد را قبل از آزمایش رنگ نیز باید به حساب آورد ، زیرا امکان دارد که افراد در شرایط متفاوت ، انتخاب های مختلف داشته باشند .
• جنبه نسبی بودن نتایج آزمایش را باید همواره به خاطر سپرد زیرا انسان موجودی ناشناخته است
• این آزمایش کاملا جنبه روانشناسی و روانکاوی داشته و نباید آنرا در ردیف آثار سرگرم کننده و غیر علمی که در زمینه طالع بینی و نظایر آن منتشر شده است دانست .
◊ انجام آزمایش
• به مربع های رنگی زیر نگاه کنید و رنگی را که بیشتر از سایرین دوست دارید انتخاب کنید . در انتخاب رنگ دلخواه سعی نکنید که آنرا با رنگ چیز دیگری نظیر پارچه ، مبلمان ، اتومبیل سواری ، تیم مورد علاقه فوتبال و غیره مقایسه کنید بلکه فقط آنرا به عنوان یک رنگ مورد علاقه تان برگزینید .
• سپس به رنگ های باقی مانده نگاه کنید و رنگی را که بیشتر مورد علاقه شماست انتخاب کنید و این عمل را در مورد سایر رنگهای باقیمانده نیز ادامه دهید . • بعد از انتخاب اول باید یک بار دیگر رنگهای مورد علاقه خود را انتخاب کنید . عملا سعی نکنید که انتخاب اول رنگ ها را به خاطر بیاورید و یا به همان ترتیب اول انتخاب کنید در عین حال عمدا تلاش نکنید تا آنها را فراموش نمائید ، بلکه در انتخاب رنگها طوری رفتار کنید که گوئی آنها را برای اولین بار می بیند . توصیه می شود بین دو انتخاب یک دقیقه فاصله اندازید .
فصل سوّم
– روش تحقیق
– جامعه مورد مطالعه
– حجم نمونه
– روش نمونه گیری
– ابزار اندازه گیری
– روش آماری مربوط به فرضیه
– روش تحقیق
جامعه مورد مطالعه
جامعه مورد مطالعه در تحقیق حاضر عبارتند از دختران حدود سنی 20-18شهرستان ابهر که طبق آمار بدست آمده بالای 10000هزار دختر حدود سنی 20-18 ساله در این شهر وجود دارد که در حدود 450نفر جزءدختران فراری به شمار آمده ومابقی جزءدختران عادی هستند .
حجم نمونه
با توجه به جامعه مورد مطالعه وبر آورد آن 100نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیده که 50نفر به عنوان دختر ان عادی و50نفر هم به عنوان دختران فراری به عنوان حجم نمونه انتخاب گردیده اند .
روش نمونه گیری
روش نمونه گیری استفاده شده در تحقیق استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای – چند مرحله ای است واین زمانی است که منطقه به صورت تصادفی انتخاب شده است که مزیت عمده آن جلوگیری از اتلاف وقت وصرفه جویی در منابع مالی است واستفاده از این روش پژوهشگر را قادر می سازد که بهتر به آزمونگری بپردازد ومعایب آن این است که دقت در آن کمتر است .(دلاور ،1385،ص127)
ابزار اندازه گیری در تحقیق
ابزار اندازه گیری در تحقیق حاضر عبارتند بهزیستی وسلامت روانی GLOیا گلدنبرگ است که دارای 28 سئوال 5 گزینه ای است که گزینه ها عبارتند از متوسط وخیلی موافق وموافق وخیلی مخالف ومخالف تقسیم شده اند که مضمون این آزمون دارای 4 مرحله -اختلاف جسمانی -افسردگی -اضطراب واجتماعی است که در 4 مرحله 4 سئوالی تقسیم شده اند که نمره گذاری در این آزمون از نمره 5تا1تقسیم بندی شده است که بر طبق کلید نمره گذاری شده است در روش اجرای آزمون هم بصورت گروهی است وهم بصورت فردی که در تحقیق حاضر به صورت فردی اجرا گردیده است وبعد از اطمینان آزمودنی ها از آنها خواسته می شود که به سئوالات پاسخ دهند مدّت اجرای آزمون 20الی 25 دقیقه است وروای این آزمون طبق تحقیقات اخیر در 74 درصد وپایایی آن 72 درصد بوده است . این آزمون توسط گلدنبرگ در سال 1973طراحی شده است که جهت تشخیص سلامت روحی وروانی آزمودنی ها واینکه چقدر روح انسان می تواند در تشخیص عوامل بیرونی ودرونی اطراف شود .
(بهارلو 1384)
روش تحقیق
روش تحقیق استفاده شده از نوع عملی ومقایسه ای است که هدف از روش تحقیق عملی ومقایسه ای یافتن علّت های احتمالی یک الگوی رفتاری است بدین منظور آزمودنی هایی که دارای رفتار مورد مطالعه هستند با آزمودنی هایی که این رفتار در آنها مشاهده نمی شود مقایسه می شوند این روش را پس رویداد می گویند .
روش آماری مربوط به فرضیه
جهت آزمون فرضیه ها از روش آماری tمتغییر مستقل استفاده گردیده که در سطح آمار استنباطی وتو صیفی است وفرمول آن به شرح زیر است :
فصل چهارم
یافته ها وتجزیه وتحلیل داده ها
مقدمه فصل چهارم
جهت آزمون فرضیه تحقیق ومقایسه بهزیستی شخصیتی دختران فراری با دختران عادی حدود سنی 20-18ساله شهرستان ابهر100نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیده که 50 نفر جزءدختران عادی و50نفر جزءدختران فراری بوده است که در دو گروه x1وx2نمرات آنها طبقه بندی شده است وبعد از به توان دو رساندن نمرات در دو گروه دیگر x12 و2 x2وجمع نمرات را بدست آوردن وبا استفاده از فرمول tمتغییر مستقل نتایج حاصله را در جدول 2-4نشان می دهیم .
جدول 1-4:نمرات خام آزمودنیهااز آزمون سلامت عمومی وبهزیستی شخصیتی در دو گروه دختران فراری وعادی شخصیتی
2 x2
x12
x2
x1
ردیف
2 x2
x12
x2
x1
ردیف
784
1444
28
38
26
1444
3600
38
60
1
676
2704
26
52
27
1024
2500
32
50
2
576
2304
24
48
28
900
2304
30
48
3
1024
2500
32
50
29
784
1764
28
42
4
900
2704
30
52
30
576
1600
24
40
5
784
2704
28
52
31
676
2704
26
52
6
1024
2304
32
48
32
1024
2116
32
46
7
1764
1764
42
42
33
900
2116
30
36
8
1600
2116
40
46
34
1024
2704
32
52
9
784
2304
28
48
35
784
2500
28
50
10
1024
2304
32
48
36
1444
2304
38
48
11
1444
2116
38
46
37
1296
2304
36
48
12
1024
1764
32
42
38
576
1444
24
38
13
1024
1600
32
40
39
1024
1764
32
42
14
900
1600
30
40
40
1296
1444
36
38
15
784
1444
28
38
41
1600
1764
40
42
16
1764
1764
42
42
42
1764
2304
42
48
17
1444
1764
38
42
43
1444
1600
38
40
18
1296
1764
36
42
44
1024
1444
32
38
19
784
1444
28
38
45
900
2500
30
50
20
1024
2500
32
50
46
784
2704
28
52
21
900
2704
30
52
47
1024
2500
32
50
22
776
2500
26
50
48
1444
2304
38
48
23
576
2304
24
48
49
1764
1764
42
42
24
1024
1764
32
42
50
1600
1600
40
40
25
92671
126561
2142
2508
جمع
همانطور که ملاحظه می گردد جهت آزمون فرضیه تحقیق ومقایسه بهزیستی شخصیتی دختران فراری با دختران عادی حدود سنی 20-18ساله از روش آماری tمتغییر مستقل در سطح آماری استنباطی وتوصیفی استفاده گردیده ونتایج آن در جدول 2-4آورده شده است .
جدول 2-4:مقایسه بهزیستی شخصیتی دختران فراری با دختران عادی
تعداد
آزمودنی ها
میانگین
tبدست آمده
tجدول
df
سطح معنی داری
50
دختران عادی
16/50
485/4
671/3
98
5%
50
دختران فراری
84/42
همانطور که جدول 2-4نشان می دهد چون tبدست آمده 485/4از tجدول 671/3بادرجه آزادی 98ودر سطح معنی داری 5%قرار دارد پس می توان گفت که فرضیه تحقیق مورد تایید قرار گرفته ومی توان نتیجه گرفت که بین بهزیستی شخصیتی دختران عادی وفراری تفاوت وجود دارد ودختران عادی دارای بهزیستی شخصیتی بیشتر نسبت به دختران فراری است .
فصل پنجم
بحث ونتیجه گیری
بحث ونتیجه گیری
همانطور که می دانیم سلامت روحی وروانی یکی از عواملی است که انسان را می تواند به سرخوشی وخوشحالی برساند که برای رسیدن به سلامت روانی وعمومی فرد باید یک سری تمایلات خود واقف وبه یک سری پشت کند تا بتواند مسیر روشنی را برای هدف خود انتخاب کند وبرای رسیدن وبهتر زیستن باید در رسیدن به هدف خود باید سنجیده وبرنامه ریزی شده اقدام کند واین بر عهده خانواده ونزدیکان جوانان که می توان گفت مهمترین قشر جامعه است ،همّت به این علّت که جوانان مابتوانند در بهتر زندگی کردن ورعایت قوانین آن گام مهمّی بر دارند که هدف از تحقیق حاضر مقایسه بهزیستی شخصیتی در بین دختران فراری وعادی حدود سنی 20-18 ساله شهر ابهر که فرضیه تحقیق عبارتند از اینکه بین بهزیستی شخصیتی در بین دختران عادی ودختران فراری تفاوت وجود دارد که هدف از این تحقیق این است که آیا بین این دو گروه از لحاظ بهزیستی شخصیتی وسلامت روانی تفاوت وجود دارد یا نه وجامعه مورد مطالعه عبارتند ازدختران حدود سنی 20-18 ساله که 50 نفر از دختران عادی و50نفر از دختران فراری انتخاب گردیده اند که آزمون سلامت عمومی وبهزیستی بر روی آنها اجرا گردیده که دارای 28 سئوال است وجهت آزمون فرضیه 5 از روش آماری tمتغییر مستقل استفاده گردیده که نتایج آن به این صورت بوده است که بین دختران عادی ودختران فراری از لحاظ بهزیستی شخصیتی تفاوت وجود دارد که تحقیق حاضر با تحقیق احمدی فر در سال 1370که تحت عنوان بر رسی رابطه بهزیستی وسلامت عمومی واضطراب در بین زنان دارای کودکان عقب مانده حدود سنی 30 ساله شهرستان ملایر که نتایج حاکی از آن است که بین بهزیستی وسلامت عمومی واضطراب زنان دارای کودکان عقب مانده رابطه وجود دارد .
همین طور تحقیق اصغر زاده در سال 1370که تحت عنوان مقایسه سلامت عمومی وروانی در بین دانش آموزان ضعیف ودانش آموزان باهوش حدود سنی 12 ساله شهرستان تنکابن که نتایج حاکی از آن است سلامت روانی وعمومی در بین دانش آموزان ضعیف وباهوش دارای تفاوت است .
تحقیق بکتاش در سال 1369که تحت عنوان مقایسه سلامت عمومی در بین خانواده های دختران فراری وخانواده های دارای دختران عادی حدود سنی 18 ساله که نتایج حاکی از آن است که سلامت عمومی در خانواده های دختران عادی بیشتر از دختران فراری است .
پیشنهادات
1.استفاده از مطالب ومنابع معتبر در جهت ارائه بهتر تحقیق
2.استفاده از پرسش نامه مخصوص در زمینه بهزیستی شخصیتی
3.استفاده از آزمودنی های قابل دسترس
4.بالا بردن فرصت زمانی جهت ارائه بهتر تحقیق
5.بالا بردن روحیه همکاری در اجرای آزمون در بین آزمودنی ها
محدودیتها
1.عدم استفاده از مطالب ومنابع معتبر وقابل دسترس
2.عدم استفاده از پرسش نامه های تخصصی در رابطه با تحقیق
3.محدودیت زمانی جهت ارائه بهتر تحقیق
4. عدم همکاری آزمودنی ها در اجرای آزمون ها
5.سخت بودن دسترسی آزمودنی های دختران فراری جهت اجرای آزمون
ضمائم
پرسشنامه سلامت عمومی گلدنبرگ
پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ)
لطفاًاین قسمت را بدقت مطالعه کنید :
می خواهیم درباره کسالت وناراحتی های پزشکی واینکه سلامت عمومی شما در طی یک ماه گذشته تا به امروز چگونه بوده است اطلاعاتی بدست آوریم . لطفاًدر تمامی سئوالات زیر پاسخی را که فکر می کنید با وضع شما بیشتر مطابقت دارد مشخص کنید . بخاطر داشته باشید که ما می خواهیم درباره ناراحتی های اخیر شما اطلاعاتی بدست آوریم ،نه مشکلات وناراحتی هایی که در گذشته داشته اید سعی کنید به تمامی سئوالات پاسخ دهید وجواب خود را در محل مربوط با علامت ضربدر مشخص فرمائید . از همکاری شما بسیار متشکریم .
1.آیا از یک ماه گذشته تا به امروز کاملاًاحساس کرده اید که خوب وسالم هستید ؟
2.آیا از یک ماه گذشته تا به امروز احساس کرده اید که به داروهای تقویتی نیاز دارید ؟
3. آیا از یک ماه گذشته تا به امروز احساس ضعف وسستی کرده اید ؟
4. آیا از یک ماه گذشته تا به امروز احساس کرده اید که بیمار هستید ؟
5. آیا از یک ماه گذشته تا به امروز سردرد داشته اید ؟
6. آیا از یک ماه گذشته تا به امروز احساس کرده اید که سرتان را محکم با چیزی مثل دستمال بسته اند یا اینکه فشاری به سرتان وارد می شود ؟
7. آیا از یک ماه گذشته تا به امروز احساس کرده اید که بعضی وقتها بدنتان داغ ویا سرد می شود؟
8. آیا از یک ماه گذشته تا به امروز اتفاق افتاده که بر اثر نگرانی دچار بی خوابی شده باشید ؟
9. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزشبها وسط خواب بیدار می شوید ؟
10. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزاحساس کرده اید که دائماًتحت فشار هستید ؟
11. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزعصبانی وبدخلق شده اید ؟
12. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزبدون هیچ دلیل قانع کننده ای هراسان ویا وحشت زده شده اید ؟
13. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزمتوجه شده اید که انجام هر کاری از توانائی شما در خارج است ؟
14. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزاحساس کرده اید که در تمامی مدت عصبی هستید ودلشوره دارید ؟
15.آیا از یک ماه گذشته تا به امروزتوانسته اید خودتان را مشغول وسرگرم نگه دارید ؟
16. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزبرای انجام کارها بیش از گذشته وقت صرف کرده اید ؟
17. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزبطور کلی احساس کرده اید که کارهارا بخوبی انجام می دهید ؟
18. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزاز نحوه انجام کارهایتان احساس رضایت می کنید ؟
19. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزاحساس کرده اید که نقش مفیدی در انجام کارها به عهده دارید ؟
20. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزتوانائی تصمیم گیری درباره مسائل را داشته اید ؟
21. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزقادر بوده اید از فعالیتهای روزمره زندگی لذت ببرید ؟
22. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزفکر کرده اید شخص بی ارزشی هستید ؟
23. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزاحساس کرده اید که زندگی کاملاًناامید کننده است ؟
24. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزاحساس کرده اید که زندگی ارزش زنده بودن را ندارد ؟
25. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزبه این مساله فکر کرده اید که ممکن است دست به خود کشی بزنید ؟
26. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزاحساس کرده اید که چون اعصابتان خراب است نمی توانید کاری انجام دهید ؟
27. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزبه این نتیجه رسیده اید که ای کاش مرده بودید وکلاًاز شر زندگی خلاص می شدید ؟
28. آیا از یک ماه گذشته تا به امروزاین فکر به ذهنتان رسیده است که بخواهید به زندگیتان خاتمه دهید ؟
پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ)
فرم 28 سئوالی
پرسشنامه سلامت عمومی 28 سئوالی توسط گلدنبرگ وهیلر1 )1979)ارائه شده ودارای 4مقیاس فرعی است وهر مقیاس 7 پرسش دارد مقیاس های مذکور عبارتند از :
1. مقیاس جسمانی 2
2. مقیاس علائم اضطرابی واختلال خواب3
3. مقیاس کارکرداجتماعی 4
4. مقیاس علائم افسردگی5
نمره گذاری
از 28 عبارت پرسشنامه موارد 1الی 7 مربوط به مقیاس جسمانی است . موارد 8الی 14 علائم اضطرابی واختلال خواب را بررسی کرده وموارد 15 الی 21 مربوط به ارزیابی علائم کارکرد اجتماعی است ونهایتاًموارد 22 الی 28 علائم افسردگی را می سنجد . برای جمع بندی نمرات به اصلاًنمره صفر ،در حد معمول 1،بیش ازحد معمول 2وخیلی بیشتر از حد معمول نمره 3 تعلق می گیرد . در هر مقیاس از نمره 6 ودر مجموع از نمره 22 به بالا بیانگر علائم مرضی است .
1.Goldberg and hiller
2.Somatic sympotoms
3.Anxiety and sleep disorder
4.Social Function
5.Depression sympotoms
منابع ومآخذ
بیانی .احمد ،روش تحقیق در علوم تربیتی ،انتشارات نور ،سال 1385،تهران
شاملو .سعید ،سلامت عمومی وروانی ،انتشارات بهار ،سال 1385،تهران
سعیدی فر .احمد ،بهزیستی وسلامت عمومی ،انتشارات نی ،سال 1383،تهران
جمالی راد .علی اکبر ،زیستن وسلامتی ،انتشارات باران،سال 1385،تهران
دلاور .علی ،آمار استنباطی ،انتشارات رشد ،سال 1384،تهران
دلاور .علی ،روش تحقیق وعلوم تربیتی ،انتشارات رشد ،سال 1383،تهران
محمدی .سیدیحیی ،سلامت عمومی ،انتشارات سمت،سال 1384،تهران
محمدی .سیدیحیی ،بهداشت روانی ،انتشارات سمت،سال 1385،تهران
میلانی فر .بهروز ،سلامت روانی ،انتشارات ارجمند ،سال 1386،تهران
مهرابی.احمد رضا ،شخصیت وزندگی ،انتشارات بهار ،سال 1384،تهران
http://www.bashgah.net/
http://www.tebyan.com/
http://www.bayatinet.com/
http://www.gaisecur:
http://bashgah.net/
http://www.tebyan.com
1- Mcintosh, D.N.
2 – Silver, R.C.
3 – Kojetin, E.
4 – Genia, V.
5 Shaw, D.G.
6 Batson, C.D.
7 – Strickland, B.R
8 – Shaffer, S
—————
————————————————————
—————
————————————————————
5