بسم الله الرحمن الرحیم
اخلاق در حسابداری
تمامی حرفه های شناخته شده مانند پزشکی ، حقوق ، مهندسی برای خود یک آئین رفتار تهیه کرده اند
هدف اساسی از تهیه چنین آئین های رفتاری ، ارائه رهنمود های عملی به اعضا برای داشتن طرز تفکر حرفه ای به گونه ای است که کیفیت ظوابط حرفه آنها را بهبود بخشد.
آئین رفتارحرفه ای مهترین خط مشی های حرفه را مشخص نموده و ضامن بقای آن است . ونباید شامل ایده های ذهنی باشد، بلکه باید دارای هدفهای دست یافتنی و مقررات عملی و قابل اجرا برای کار باشد.
وجود آئین رفتار حرفه ای ، صاحبکاران وجامعه را مطمئن می سازد که حرفه می خواهد استاندارد عمل خوبی داشته باشد وهر یک از اعضا را به رعایت آن ملزم می کند
حرفه حسابداری و حسابرسی با یکی از حساس ترین موضوعات مرتبط با اشخاص جامعه یعنی مال و دارایی افراد در ارتباط است. حسابداران مانند پزشکان هستند که اعتماد شخص مقابل نقش اصلی را در شغل و حرفه آنان دارد. بی اعتمادی صاحبکار آفت سیستم های حسابداری و حرفه است.
می دانیم که وجود حرفه ای بنام حسابداری و حسابرسی پیامد وجود فعالیت های اقتصادی و سرمایه گذاری است و بدون آن شکل نخواهد گرفت. صاحبان کار محرکان چرخه اقتصادی محسوب می شوند؛ بنابراین کسب اعتماد آنان در استفاده از حرفه حسابرسی و حسابداری، وظیفه همه حسابداران و شاغلان در این حرفه است تا آینده حرفه حسابداری تضمین شود.
بنابر این آینده حرفه منوط به داشتن ارزش های درستکاری، صداقت و تخصص است.
در شرایطی که حرفه حسابداری هنوز نتوانسته است جایگاهی در جامعه ایران و به ویژه در نزد دولتمردان به دست آورد افزایش بی اعتمادی به حسابداران به هر دلیل و علت نقش مخربی در توسعه پایدار حرفه خواهد داشت.
گفتیم که اعتماد نقش اساسی در توسعه حرفه حسابداری و حسابرسی دارد پس چه باید کرد که جامعه نسبت به حسابداران وحسابرسان اعتماد پیدا کنند.
جواب واضح است؛ اخلاق وآئین رفتار حرفه ای.
نیاز به اخلاق و آئین رفتار حرفه ای
پژوهشهای انجام شده نشان می دهند که وجود سه عامل بنیادی در کنارهم، موجب تشکیل، رشد و گسترش حرفه های مختلف در طول تاریخ تمدن بشری بوده و راز ماندگاری آنها شناخته می شود. این سه عامل عبارتند از:
فلسفه، مبانی نظری، اصول و استانداردهای حرفه ای،
با وجود سه عامل گفته شده در کنار هم ، حرفه به قدرت لازم برای استمرار فعالیت حرفه ای دست می یابد و ریشه ای عمیق در جامعه خواهد داشت و با تغییرات محیطی دستخوش تغییرات شدید نمی شود و حذف نخواهد شد.
برای تشریح و تبیین چیستی و چرایی یک حرفه و برای کسب شناخت و تشریح پدیده های موجود و پیشبینی پدیده های مشابه حرفه ای، وجود عامل اول، ضروری است.
بنابراین، ایده ها و عقاید ظاهراً مستقل و جدا از هم، در یک مجموعه مرتبط و متصل به هم، همچون پیکره یک دانش در قالب تئوری ارائه می شود.
با مشاهده های تجربی، آزمونهای لا زم و استدلا ل منطقی، پدیده ها با تئوری مطرح شده تطبیق داده می شود تا قدرت آن سنجیده شود.
جانسون (1976 Johnson) و بلستین (1971 Bledstein) بر این باورند که دستیابی به تئوری، یکی از ویژگیهای اصلی هر فعالیت حرفه ای است. هاینز مدعی است "با ادعای دستیابی به پیکره چنین دانشی، یک حرفه می تواند ماندگار شود و توسعه یابد."
بدون وجود عامل اول، روشها و رویه های مورد استفاده، به قواعدی تبدیل می شوند که بیشتر بنابر عادت و سنت از آنها پیروی می شود تا پذیرش منطقی. همچنین بدون این عامل بنیادی، مشکل می توان بر مسائل حل و فصل نشده کنونی و آینده حرفه ای، فائق شد و برای آنها راهکارهای مناسب ارائه کرد.
صرف نظر از وجود عامل اول ودوم که در حوزه بحث من نیست، عامل سوم یعنی آئین رفتار حرفه ای و پایبندی به آن ،عامل بنیادی بسیار با اهمیتی است که دوام وبقای حرفه سخت به آن وابسته است وجامعه بیشتر به این عامل توجه ویژه دارد.1
قبل از وارد شدن به اصول واخلاق حرفه ای حسابداران بهتر است که ابتدا اخلاق را تعریف کرده وبعد ببینیم که اصلا بحث اخلاق در حسابداری وحسابرسی چه زمانی مورد توجه بیشتر قرار گرفت
اخلاق
اخلاق علمی است که می گویدبرای اینکه با ارزش و مقدس ومتعالی زیست کرده باشیم چگونه باید زیست. پس علم اخلاق علمی است که از چگونه بودن وچگونه زیستن صحبت می کند .
پس باید یک منبع ویک راهنما را پیدا کرد که به ما چگون زیست و چگونه بودن را یاد دهد،چه منبه وراهنمایی بهتر از دین خدا .
چه دینی بهتر از دین اسلام پیامبر خدا حضرت محمد مصطفی فرمودند ((انما بعثت لاتمم مکارم اخلاق))من مبعوث شدم برای تکمیل مکارم اخلاق ،در آیه ای از قرآن مجید چنین آمده است
((لقد من الله علی مومنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم یتلوا علیهم ءایاته ویزکیهم یعلمهم الکتاب والحکمه وان کانوا من قبل لفی ضلال مبین)) (آل عمران -164)
(خداوند بر مومنان منت نهاد[ونعمت بزرگی بخشید] هنگامی که در میان آنها،پیامبری از خودشان برانگیخت؛که آیات او را بر آنها بخواند، وآنان را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد؛هر چند پیش از آن ،در گمراهی آشکار بودند.)
از اهداف اصلی بعثت پیامبر اسلام تزکیه نفوس وتربیت انسانها وپرورش اخلاق حسنه بوده حتی می توان گفت تلاوت آیات الهی وتعلیم کتاب وحکمت ، مقدمه ای است برای مسئله تزکیه نفوس و تربیت انسانها؛همان چیزی که هدف اصلی علم اخلاق را تشکیل می دهد.
پس ما باید به عنوان یک بچه مسلمان وبه عنوان یک شخصیتی که در حکومت جمهوری اسلامی زندگی می کنیم تمامی احکام واصول لازم الاجرا را را از اسلام بگیریم .
که در بحث اصول بنیادی تماماً توضیح می دهم .
اخلاق در حسابداری
موضوع اخلاق در حسابداری بیشتر از سال 2001 در پی فرو پاشی شرکت انرون مطرح شد که به علت اهمیت موضوع کاملاً تاریخچه آن را توضیح می دهم :
سقوط انرون یکی از بزرگترین فروپاشیهای سده گذشته و سده اخیر است که منشا اصلا حات بزرگی در موضوع حاکمیت شرکتی در سراسر جهان شده و تاثیر عمیقی بر حرفه حسابرسی داشته است.
بررسی فروپاشی این شرکت حاوی نکات حائز اهمیتی است که یکی از اساسی ترین آنها ضعفهای کنترل داخلی و گزارشگری مالی است که حاصل سقوط اخلا قی درون سازمان و حسابرسان شرکت است.
این پژوهش به روش اسناد کاوی و با مطالعه و بررسی متون موجود توسط نویسنده مقاله انجام شده است.
در سال 2001 فروپاشی انرون سراسر دنیا را بهت زده کرد و نگرانی به حدی بود که انرون زدگی به مثابه ویروسی مرگبار در سراسر جهان پخش شد و هر شرکت و نهاد سهامداری را آلوده ساخت، سهامداران جزء را نگران کرد و بازارهای مالی را تکان داد.
انرون یک شرکت فعال در بخش انرژی بود که کنت لی در هوستون امریکا آن را تاسیس کرد.
این شرکت در سال 1985 با ادغام دو شرکت لوله گذاری گاز به وجود آمد و در یک دوره 16 ساله از واحدی نسبتاً کوچک به یک شرکت بزرگ انرژی در سطح بین المللی تبدیل شد.
موفقیت انرون پدیده شگفت انگیزی بود.
در سال 1998 این شرکت در 8 شاخه، از جمله خدمات انرژی و سرمایه گذاری فعال بود.
در سال 2000 درامدهای شرکت بیش از 100 میلیارد دلا ر بود و ارزش بازار آن در بورس اوراق بهادار به بیش از 60 میلیارد دلا ر رسیده بود.
قبل از فروپاشی، انرون از شرکتی فعال در بخش انرژی به شرکتی فعال در تجارت انرژی و ابزارهای مالی بسیار برجسته تبدیل شد که مشتقات مالی و همچنین قراردادهای انرژی را معامله می کرد و در کنار آن لوله گذاری گاز را اداره می نمود.
در انرون موفقیت به حدی بود که عبار ت توصیفی روی در ورودی دفتر مرکزی در هوستون در اوایل سال 2001، از «شرکت برجسته انرژی دنیا»، به «شرکت برجسته دنیا»، تغییر پیدا کرد.
مشکلا ت اخلا ق حرفه ای درون سازمانی این شرکت، بدان معنا بود که افراد مسئول شرکت با شخصیت ضعیف خود نداشتن استانداردهای اخلا قی مناسب، جو فرهنگی و اخلا قی خاصی را در درون شرکت رواج دادند که در آن پنهانکاری، قانون شکنی و رفتار تقلب آمیزسکه رایج شده و یا حداقل نادیده گرفته می شد.
در برخی از موارد مدیران ارشد شرکت انگیزه هایی را ایجاد کردند که براساس آن، کارکنان به بهای لطمه زدن به استانداردها و معیارهای اخلا قی و اهداف استراتژیک شرکت، و سهامداران آن، به دنبال منافع شخصی خود بودند.
در شرکت انرون، ارزشیابی عملکرد براساس ارزشهای مقرر شده، احترام، صداقت، برقراری ارتباط با دیگران و برتری بود.
لکن کارکنان خیلی زود دریافتند که تنها دو معیار واقعی برای عملکرد آنها وجود دارد؛ مقدار سودی که می توانند ایجاد کنند و تملق و چاپلوسی مدیران و سرپرستان.
در دنیای خارج از شرکت، انرون به مثابه شهروندی قابل اعتماد، بسیار پایبند به اخلا قیات، پرافتخار و مسئول به نظر می رسید، ولی متاسفانه نه تنها برای سرمایه گذاران بلکه برای کارکنان انرون هم عملکرد اخلا قی شرکت، بسیار دور از تصویری بود که به جهان نشان داده می شد و ارزشهای اصلی انرون، چیزی جز فریب، تکبر، پنهانکاری و نفع شخصی صرف نبود.
یکی از ضعفهای اساسی در شرکت انرون، مشکلا ت اخلا قی و فرهنگی بود که از صدر تا ذیل مسئولا ن شرکت را فراگرفته بود.
تیم مدیریت (هیئت مدیره و مدیرعامل) انرون، متکبر، خودخواه، بلندپرواز وپشت هم ا نداز بودند.
حتی برخی عقیده داشتند کنت لی (موسس شرکت) بیشتر شبیه رهبر یک فرقه است وکارکنان برای هر حرف او چاپلوسی و تملق می کردند و همچون برده از او تبعیت می نمودند.
هیئت مدیره متشکل از افرادی بود که دارای شخصیت اخلا قی ضعیفی بودند و به انجام کارهای تقلب آمیز، تمایل داشتند واین موضوع علت اصلی شکست شرکت انرون بود.
مدیرعامل و مدیرمالی شرکت هر دو حساب سازی و حساب آرایی می کردند. اگر مسئولا ن رده بالا ی شرکت نادرست باشند، ممکن است به منافع کوتاه مدت دست یابند؛ در دراز مدت موفقیت ناممکن است.
این راه درستی برای اداره یک شرکت نیست و سقوط اخلا قی و فرهنگی و افزون بر آن، ضعف اخلا قی اعضای غیرموظف هیئت مدیره را نشان می دهد که موجب تضعیف کنترل داخلی شده بود و تشدید سقوط اخلا قی و فرهنگی را به همراه داشت.
اینگونه رفتارهای غیراخلا قی و فرهنگی، به عنوان علا ئم با اهمیت هشدار دهنده ضعف شدید حاکمیت شرکتی تلقی می شوند که ممکن است منجر به شکست و فروپاشی هر شرکتی شود
قدرت نامحدود مدیرعامل مشکلی بزرگ واز علا ئم ضعف حاکمیت شرکت است. در شرکت انرون سمت و وظایف رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل برعهده یک فرد بود و مدیر عامل از اختیارات نامحدودی برخوردار بود.
افزون بر آن، مدیران غیرموظف فاقد ویژگی استقلا ل بودند و عملکرد آنها بسیار ضعیف بود.
در یک سیستم حاکمیت شرکتی مناسب، مدیران غیرموظف که کار اجرایی در شرکت ندارند از میان افراد شایسته، با دانش ودارای سوابق حرفه ای بالاو خوش نام انتخاب می شوند.
هرچند، این افراد فعالیت اجرایی در شرکت ندارند، لکن به طور تمام وقت در شرکت حضور دارند و به نظارت عملیات می پردازند و از اجزای اصلی ساختار کنترل داخلی هستند.
وجود کمیته حسابرسی در شرکتها، از اجزای ضروری کنترل داخلی است.
این کمیته که متشکل از اعضای غیرموظف هیئت مدیره است در شرکت انرون وجود داشت، لیکن عملکرد ضعیف مدیران غیرموظف، رویدادهای مالی تقلب آمیز را از طریق حسابرسی داخلی آشکار نمی کرد.
در واقع کمیته حسابرسی، به علت ضعف اخلا قی اعضای آن، کاملا ً در انجام وظایف خود ناتوان بود.
بین اعضای کمیته حسابرسی انرون تضاد منافع جدی به وجود آمده بود. به عنوان مثال، «وندی گرام» رئیس کمیته حسابرسی بود.
همسر وی که سناتور بود از انرون مبالغ اهدایی سیاسی قابل توجهی دریافت می کرد.
لرد ویک هام از اعضای کمیته حسابرسی، در همان موقع دارای قرارداد مشاوره ای با انرون بود.
این کمیته نظارت درستی بر کارهای حسابرسان مستقل نداشت و… . این نمونه ها نشان می دهند که افراد دارای مقامهای مسئول که باید کارهای غیراخلا قی را پیشگیری و افشا می ساختند، خود افرادی مستقل نبودند.
شفافیت جزء ضروری یک سیستم صحیح حاکمیت شرکتی است.
ضعف اخلا قی و فرهنگی مدیریت و ساختار نامناسب آن، عملکرد مدیران غیرموظف و کنترلهای داخلی و کمیته حسابرسی، بی توجهی به ذینفعان و سایر ضعفهای حاکمیت شرکتی در شفافیت و گزارشگری مالی انرون تجلی ویژه ای یافته بود.
در انرون ،هم عملکرد حسابرسان و هم حسابداران مبهم و فریب آمیز بود. حسابداری انرون شفاف و واضح نبود.
در سال 2001 پس از آن که مشخص شد گزارشگری مالی انرون نه تنها بی اعتبار است، بلکه فریب آمیز و ساختگی است، اعتماد و اطمینان به شرکت از بین رفت. موارد مختلف تحریف و دستکاری صورتهای مالی در انرون فراوان بود.
عنوان مثال این شرکت، منافع یک فعالیت مشترک با شرکت بلا ک بوستر ویدئو (Blockbuster Video) را که هرگز تحقق پیدا نکرد، شناسایی و در صورتهای مالی منعکس کرد.
در اقدام دیگری در بین سالهای 1997 تا 2000 به حساب آرایی و حساب سازی برای تحریف سود و اصلا ح سود هر سهم(EPS) دست زد.
این تحریف با حذف سه مورد بدهی و متقابلا ً هزینه های ذیربط، صورت گرفت.
توجه زیاد به سود هرسهم عاملی برای این انحطاط بود که در یک سیستم حاکمیت شرکتی ضعیف فرصت بروز پیدا کرده بود.
هرچند توجه بازار سرمایه به سود هر سهم یکی از انگیزه های مدیران برای هموارسازی و مدیریت سود و دستکاری اقلا م صورتهای مالی است، لیکن این موضوع در مورد انرون با شدت و حدّت بیشتری مطرح بود.
در شرایط ضعف حاکمیت شرکتی، در انرون، انگیزه و فرصت دستکاری سود و تحریف صورتهای مالی بسیار گسترده بود.
نه تنها برای مناسب نشان دادن سود هر سهم، سود دستکاری می شد بلکه بررسیهای بعدی نشان داد که مدیران انرون با ایجاد چند سازمان خارج از ترازنامه مبالغ زیادی بدهی را از صورتهای مالی حذف کرده اند.
این عمل نمونه روشنی از مدیریت فریب آمیز، از پیش برنامه ریزی شده وغیراخلا قی است که در بستر سیستم ضعیف حاکمیت شرکتی فرصت رشد یافته است.
مشکلا ت اخلا ق حرفه ای حسابرسان انرون
در اینجا این سئوال مطرح می شود که چرا حسابرسان مستقل انرون اجازه دادند که چنین اقدامهایی صورت گیرد؟ آنها باید از این اقدامها آگاه بوده باشند. مشکل چه بود؟
پاسخ روشن است؛ سقوط اخلا ق حرفه ای.
سالها موسسه حسابرسی اندرسن به طور همزمان خدمات مشاوره مدیریت و حسابرسی مستقل را به شرکت انرون ارائه می کرد.
در اکثر موارد حق الزحمه قراردادهای مشاوره بسیار بیشتر از حق الزحمه حسابرسی مستقل بود.
به عنوان مثال این موسسه در سال 2000، مبلغ 27 میلیون دلا ر برای خدمات مشاوره ای و مبلغ 25 میلیون دلا ر برای حسابرسی صورتهای مالی انرون دریافت کرده بود.
کمیته حسابرسی، نظارتی بر حسابرس مستقل شرکت نداشت.
موسسه حسابرسی اندرسن به مدد مدیریت ارشد شرکت به عنوان حسابرس انتخاب شده بود.
تضاد منافع، یک مشکل همیشگی در حرفه حسابرسی است.
انتخاب حسابرسان توسط سهامداران شرکت اغلب با انتصاب ذهنی مدیریت ارشد و روسای شرکت جایگزین می شود.
بنابراین موسسه حسابرسی اندرسن به مدیریت ارشد شرکت مدیون بود.
افزون بر آن، تضاد منافع ناشی از ارائه همزمان خدمات مشاوره و حسابرسی مستقل وجود داشت.
اینگونه روابط، می تواند قضاوت حسابرس مستقل را به مخاطره بیندازد و عملکرد حسابرسی را مبهم سازد.
چنین تضاد منافعی به عملکرد حاکمیت شرکتی تجاوز می کند و در نتیجه، به منافع گروه کثیری از ذینفعان و جامعه لطمه می زند.
مورد انرون، اولین مشکل موسسه حسابرسی اندرسن نبود.
این موسسه قبلا ً نیز مواردی از ضعف و سقوط اخلا ق حرفه ای را در پیشینه خود داشت.
به عنوان مثال، این موسسه به دنبال مشکلا ت حسابرسی چند شرکت از جمله وست منجمنت اند دیس کاوری (Waste Management and Discovery) و سان بیم (Sun Beam) میلیون ها دلا ر خسارت پرداخته بود.
پیش از فروپاشی انرون، از سال 1997 تا سال 2000، کاهش و یا افزایش غیرمعقول سود و بدهیها و موارد مشابه، که موسسه حسابرسی اندرسن هیچ پاسخ قانع کننده ای برای آنها نداشت، موجب انجام تحقیقی توسط کمیسیون بورس اوراق بهادار در مورد کار حسابرسی اندرسن، یعنی حسابرسان انرون شده بود.
در ژانویه 2002، موسسه اندرسن مدیر مسئول حسابرسی انرون، دیوید دونگان را اخراج کرد، به این بهانه که او حتی بعد از این که کمیسیون بورس اوراق بهادار موسسه حسابرسی اندرسن را به عنوان بخشی از تحقیق خود در مورد انرون فراخواند، دستور داده بود که اسناد را معدوم سازند.
اما دیوید دونگان بعداً توضیح داد که او به تنهایی عمل نکرده و با دفتر مرکزی موسسه حسابرسی در تماس دائم بوده است.
افزون بر آن، مدیران شرکت انرون دستور داده بودند که تعداد زیادی از اسناد مربوط به بدهیهای مالی شرکت را معدوم کنند.
اسناد انرون نه تنها در دفتر مرکزی شرکت در هوستون امریکا، بلکه در لندن نیز نابود شدند.
در دسامبر 2001 جوزف برادینومدیرعامل اندرسن، اذعان کرد که حسابرسان ما، در مورد تلفیق یکی از سازمانهای خارج از ترازنامه که توسط انرون ایجاد شده بود قضاوت نادرستی کرده اند.
در 15 ژوئن 2002 موسسه حسابرسی اندرسن در قصور در انجام کار، نابود کردن شواهد، کارشکنی در قضاوت و… مجرم شناخته شده و محکوم شد و از جرگه موسسات حسابرسی حذف گردید.
از نظر غیرحرفه ای ها، به سختی می توان قبول کرد که یک موسسه (در مقایسه با شخص حقیقی) مجرم شناخته شود، با این همه این باور در حرفه ها و به ویژه در حرفه حسابرسی وجود دارد که موسسات حسابرسی همانند اشخاص ممکن است رفتار غیراخلا قی انجام دهند.
چنین روشی مسئولیت اجتماعی موسسات حسابرسی را یک تعهد اخلا قی و انسانی می سازد، چون موسسات حرفه ای به مفهوم اخلا قی با انسانها یکسان هستند.
سقوط انرون بزرگترین فروپاشی شرکتها و سقوط اندرسن بارزترین نمونه حذف یک موسسه حسابرسی از صحنه حرفه ای بود.
پس دیدیم که بی اخلاقی چگونه موجب فروپاشی یکی از شرکت های بزرگ آمریکایی شده است
حسابداران وحسابرسان برای اینکه دیگر شرکتی مثابه شرکت انرون وآندرسن نشوند وجامعه نسبت به حسابداران وحسابرسان اعتماد پیدا کنند
یک سری مقررات لازم لااجرا را برای حسابداران وحسابرسان تهیه کرده اند که در ادامه توضیحات لارم را می دهم.
از دیدگاه آیین رفتار حرفه ای ، اهداف حرفه حسابداری عبارت از دستیابی به بهترین اصول و ضوابط حرفه ای ، اجرای عملیات در بالاترین سطح ممکن ، براساس اصول و ضوابط مذکور و به طور کلی تامین منافع عمومی است .
تحقق این اهداف مستلزم تامین موارد زیر است:
اعتبار
حرفه ای بودن
کیفیت خدمات
اطمینان
اصول بنیادی
لازمه دستیابی به اهداف حرفه حسابداری توسط حسابداران حرفه ای پایبندی به یک سری اصول بنیادی است.
تمامی سازمان های حسابرسی چه در ایران وچه در سایر نقاط جهان یک سری اصول را تعریف کرده اند که من مشترکات آنها را گرفته واین اصول را با نهج البلاغه و قرآن تطابقت می دهم :
درستکاری
حسابدار باید در انجام کارهای خود درستکار باشد،یعنی اینکه صادق باشد،برخورد صحیح داشته باشد ، اینچنین است که می تواند به حرفه خود کمک کند.
اصلاً تااین اصل نباشد اصول دیگر هم نخواهد بودلازمه دستیابی به سایر اصول درستکار بودن است؛ در اسلام لازمه درستکار بودن این است که خدا را ناظر بر اعمال خویش ببیند
یعنی اینکه بداند خدا همه جا حاضر است این باعث می شود که که در کارش در ستکار باشد.
در نهج البلاغه حکمت 47 در باب صداقت و درستکاری چنین آمده است که ارزش مرد به اندازه همت اوست ،و راستگویی او به میزان جوانمردی اش، وشجاعت او به قدر ننگی است که احساس می کند، و پاکدامنی او به اندازه غیرت اوست
بی طرفی
حسابدار رسمی باید بی طرف باشد ونباید اجازه دهد هرگونه پیش داوری ، جانبداری ، تضاد منافع ،یا نفوذ دیگران ، بی طرفی او را در ارائه خدمات حرفه ای مخدوش کند.
وباید واقعیات رادر نظر بگیرد لازمه اینکه یک حسابداراصل بی طرفی را رعایت کند این است که درستکار باشد
صلاحیت ومراقبت حرفه ای
حسابدار حرفه ای باید خدماتی را تقبل کند که توان ایفای آن را داشته باشد و در موارد لا زم بتواند از همکاری یا مشورت دیگران استفاده کند
حسابدار حرفه ای باید دانش و مهارت حرفه ای خود را در زمینه تحولا ت، روشها و تکنیکهای جدید و قوانین و مقررات به سطحی ارتقا دهد که صاحبکار یا کارفرمای وی اطمینان یابد که از خدمات حرفه ای کارآمدی برخوردار می شود.
یک حسابدار درستکار کسی استکه می داند که از عهده این کار که روبه روی آن است نمی تواند برآید یا کسی دیگری است که می تواند بهتر از او کار کند نباید آن کار را تقبل کند.
رازداری
حسابدار رسمی باید به محرمانه بودن اطلاعاتی که درجریان ارائه خدمات حرفه ای خود بدست می آورد توجه کند
نباید چنین اطلاعاتی را بدون مجوز صریح صاحبکار یا کارفرما ، استفاده یا افشا کند، مگر آنکه از نظر قانونی یا حرفه ای حق و یا مسئولیت افشای آن را داشته باشد.
همان طور که در ابتدای مقاله عرض کردم جامعه نسبت به حسابداران یک بی اعتمادی پیدا کرده اند.
یکی از اساتید خود من در دانشگاه اینجور می گفت که جامعه همه حسابداران را یک دزد می شناسند .
واین بی اعتمادی حل نمی شود مگر اینکه یک حسابدار رازدار باشد .
در حکمت 48 نهج البلاغه از امام علی (ع) آمده است که پیروزی در دور اندیشی ، ودور اندیشی در بکارگیری صحیح اندیشه ، اندیشه صحیح به رازداری است.
رفتار حرفه ای
در نامه 27 نهج ا لبلاغه به فرماندار مصر چنین آمده است که با مردم فوتن باش،نرمخو ومهربان باش، گشاده رو وخندان باش .
در نگاهایت ، ودر نیم نگاه وخیره شدن به مردم ،به تساوی رفتار کن ، تا بزرگان در ستم کاری تو طمع نکنند.
از نامه می توان نتیجه گرفت که یک حسابدار حرفه ای باید در برخورد با دیگران در حین انجام وظایفش، با ادب و احترام رفتار کند
همچنین باید قوانین و مقررات را رعایت و از انجام اعمالی بپرهیزد که می تواند حرفه را بی اعتبارکند .
عواملی که موجبات نقض و عدم رعایت اصول فوق می شود به قرار زیر است:
منافع شخصی
تجدیدنظر
حمایت یا مخالفت
رابطه نزدیک
تهدید
منافع شخصی
منافع مالی یا دیگر منافع حسابدار حرفه ای یا خویشاوندان نزدیک وی می تواند به ایجاد خطر نقض اصول درستکاری و بی طرفی منتج شود.
این خطر ممکن است از منافع مستقیم یا غیرمستقیم نشات بگیرد
تجدید نظر
در مواردی که نتایج کار یا قضاوت حسابدار حرفه ای در معرض چالش قرار می گیرد و وی ناگزیر به ارزیابی مجدد و تجدید نظر در آن می شود خطر نقض اصل بی طرفی پدید می آید.
حمایت یا مخالفت
در مواردی که حسابدار حرفه ای در مساله یا دعوایی به طرفداری یا مخالفت با صاحبکار یا کارفرمایش موضع گیری می کند ممکن است اصل بی طرفی را نقض نماید.
قرابت
در مواقعی که حسابدار حرفه ای به دلیل رابطه نزدیک، آگاهی از مسائل و یا دانستن ویژگی های صاحبکار یا کارفرمایش به وی اعتماد کامل پیدا می کند خطر نقض اصول بنیادی توسط وی پدید می آید.
تهدید
حسابدار حرفه ای ممکن است به دلیل تهدید یا ترس از صاحبکار، کارفرما، شخص یا مرجعی مقتدر و یا فشارهای دیگر اصول بنیادی را نقض کند.
تدابیر بازدارنده (ایمن ساز)
اهم تدابیری که طبق قوانین و مقررات کشور و ضوابط مقرر توسط مراجع حرفه ای می تواند از نقض اصول بنیادی توسط حسابداران حرفه ای جلوگیری کند به قرار زیر است:
وجود شرایط لا زم برای ورود به حرفه، شامل تحصیلا ت، کارآموزی و تجربه؛ آموزش و بازآموزی مستمر؛ قوانین و مقررات پیشرفته برای مدیریت واحدهای تجاری؛ استانداردهای حرفه ای؛ مقررات انتظامی (انضباطی) مصوب مراجع قانونی یا جوامع حرفه ای؛ و بررسی گزارشها، اظهارنامه ها و دیگر اطلا عاتی که توسط حسابداران حرفه ای تهیه می شود توسط مرجع یا حسابدار حرفه ای دیگری به صورت مستقل.
استقرار کنترل های داخلی مناسب در موسسات حسابرسی برای نظارت بر کاری که در یکایک سرپرستی ها انجام می شود.
احکام اصول بنیادی اخلا ق و رفتار حرفه ای جنبه کلی و هدایت کننده دارد و در حل مسائل خاص مربوط به رعایت اخلا ق و رفتار حسابداران حرفه ای در جریان عمل، کارآمد نیست.
در آئین های رفتار حرفه ای، ضمن تشریح اصول مزبور، چگونگی رعایت، با وضع احکام الزام آوری بیان می شود.
این احکام قاعدتاً در سه دسته زیر طبقه بندی می شوند:
احکام لا زم الا جرا در مورد کلیه حسابداران حرفه ای
احکام لا زم الا جرا توسط حسابداران حرفه ای مستقل یا حسابداران رسمی
احکام لا زم الا جرا توسط حسابداران حرفه ای شاغل در موسسات
احکام لا زم الا جرا در مورد کلیه حسابداران حرفه ای
درستکاری و بی طرفی
تضاد منافع
صلاحیت حرفه ای
راز داری
آگهی
احکام لا زم الا جرا توسط حسابداران حرفه ای مستقل یا حسابداران رسمی
استقلال
صلاحیت حرفه ای
حق الزحمه
فعالیت های ناسازگار با حرفه حسابدار رسمی شاغل
ارتباط با سایر حسابداران رسمی شاغل
استخدام کارکنان شاغل نزد حسابداران رسمی و موسسات حسابداری دیگر
ارائه گزارش خدمات حرفه ای
آگهی وتبلیغات
احکام لا زم الا جرا توسط حسابداران حرفه ای شاغل در موسسات
تضاد بین تعهدات اخلاقی به کارفرما وپایبندی به اصول حرفه ای
حمایت از همکاران حرفه ای
صلاحیت حرفه ای
ارائه اطلاعات
با توجه به اهمیت موضوع بحث استقلال را توضیح می دهم واز بقیه موارد صرف نظر می کنم.
استقلال
استقلا ل اصول بنیادی اخلا ق و رفتار حرفه ای ایجاب می کند که حسابدار حرف ای هنگامی که کاری را عهده دار می شود که به ارائه گزارش حسابرسی یا سایر گزارشهای اطمینان بخش می انجامد که مورد استفاده اشخاص ثالث است
به صاحبِ کار وابسته نباشد عدم وابستگی یا استقلا ل ایجاب می کند که حسابدار حرفه ای مستقل یا حسابدار رسمی در انجام کار و ارائه گزارش از دو ویژگی زیر برخوردار باشد
الف) استقلا ل باطنی:
استقلا ل باطنی که به آن استقلا ل رای نیز می توان گفت به معنای اظهار عقیده براساس قضاوت حرفه ای نسبت به یک موضوع مورد قضاوت است بدون آنکه عامل یا عواملی دیگر بر رای شخص اثر گذاشته باشد.
لا زمه درستکاری و بی طرفی، استقلا ل باطنی یا استقلا ل رای است.
ب) استقلا ل ظاهری:
استقلا ل ظاهری که به آن استقلا ل از منظر دیگران نیز می توان گفت به معنای پرهیز از هرگونه وابستگی بااهمیتی است که بتواند موجبات شک اشخاص ثالث را نسبت به واقع بینی و درستکاری حسابدار حرفه ای فراهم آورد.
با وجود تعریفهای بالا ، کاربرد واژه استقلا ل به تنهایی می تواند موجب سوء تفاهم شود و این تصور را پدید آورد که حسابدار مستقل یا حسابدار رسمی برای قضاوت و اظهارنظر حرفه ای باید از کلیه روابط اقتصادی، مالی و دیگر روابط بری باشد.
چنین مفهومی از استقلا ل نادرست است، زیرا هر عضوی از جامعه ضرورتاً با اعضای دیگر رابطه دارد.
بنابراین، آن دسته از وابستگی هایی که از دیدگاه ناظری آگاه، معقول و مطلع می تواند بر قضاوت و رای یک حسابدار مستقل تاثیر بگذارد غیرقابل قبول است.
نمونه هایی از منافع شخصی که می تواند به نقض استقلا ل حسابداران مستقل یا رسمی منجر شود به قرار زیر است:
داشتن منافع مالی مستقیم یا غیرمستقیم در موسسه صاحبکار
اخذ وام یا ضمانت نامه از موسسه صاحبکار مدیران یا کارکنان ارشد آن یا اعطای وام به هر یک از آنان
وابستگی کامل موسسه حسابرسی به درآمد حاصل ازحق الزحمه هایی که ازموسسه صاحبکاردریافت میکند
داشتن روابط تجاری نزدیک یا مشارکت با موسسه صاحبکار
اشتغال اعضای گروه حسابرسی در موسسه صاحبکار بعد از خاتمه حسابرسی
حق الزحمه نامعین انجام حسابرسی و یا حق الزحمه بسیار بیشتر یا کمتر از حد متعارف
حمایت یا مخالفت
در مواردی که یک موسسه حسابرسی یا عضوی از گروه حسابرسی آن به طرفداری یا مخالفت با وضعیت و یا نظر صاحبکار موضعی را اتخاذ کند که با واقع بینی ناسازگار باشد خطر حمایت یا مخالفت ایجاد می شود.
نمونه هایی از حمایت یا مخالفتی که می تواند به نقض استقلا ل حسابداران مستقل یا رسمی منجر شود به قرار زیر است:
کارگزاری یا بازارگردانی فروش سهام یا سایر اوراق بهادار موسسه تحت حسابرسی
نیابت از صاحبکار در حل و فصل اختلا فات و دعاوی صاحبکار با اشخاص ثالث
وجود دعوای حقوقی بین صاحبکار و موسسه حسابرسی یا عضوی از گروه حسابرسی
قرابت
در مواقعی که موسسه حسابرسی یا هر یک از اعضای گروه حسابرسی رابطه نزدیکی با صاحبکار، اعضای هیات مدیره، مدیران اجرایی یا کارکنان ارشد آن داشته باشند که به حمایت از منافع صاحبکار بینجامد خطر قرابت پدید می آید.
نمونه هایی از قرابت که می تواند به نقض استقلا ل حسابداران مستقل یا رسمی منجر شود به قرار زیر است:
یک یا چند عضو از گروه حسابرسی با یک یا چند نفر از اعضای هیات مدیره یا مدیران اجرایی صاحبکار، خویشاوندی نزدیک داشته باشد
یک یا چند عضو از گروه حسابرسی با یک یا چند نفر از کارکنان ارشد صاحبکار که از نتایح حسابرسی مستقیماً تاثیرپذیر یا بر آن تاثیرگذار هستند خویشاوندی نزدیک داشته باشد
یکی از شرکا یا مدیران ارشد پیشین موسسه حسابرسی عضو هیات مدیره یا از مدیران اجرایی موسسه صاحبکار باشد و یا در موسسه صاحبکار در سمتی شاغل باشد که مستقیماً از نتایج حسابرسی تاثیر می پذیرد
4) عضو ارشد گروه حسابرسی با صاحبکار روابط بلندمدتی داشته باشد
5) یک یا چند عضو از گروه حسابرسی از موسسه صاحبکار، اعضای هیات مدیره، مدیران اجرایی یا کارکنان آن هدایای با ارزشی را بپذیرند یا از پذیرایی آنان برخوردار شوند، مگر آنکه متعارف و ناچیز باشد.
نتیجه گیری
براساس مفاهیم قرآنی انسان خلیفه الله است که امانت الهی به او سپرده شده خداوند این امانت را به آسمانها زمین و کوهها عرضه کرد اما آنها از پذیرفتن آن هراسناک شدند اما انسان آنرا پذیرفت .
مسئولتی این امانت آنقدر سنگین است که آسمانها و زمین و کوهها تاب پذیرش آنرا نداشته اند بنابراین انسان باید به دشواری ایفای این مسئولیت آگاه باشند انسان نه تنها در قبال مسائل معنوی بلکه در رابطه با موضوعات اجتماعی تجاری و قراردادی باید پاسخگو باشد این نوع پاسخگویی میتواند به عنوان هدف اصلی حسابداری تلقی شود .
چگونه می توان به هدف اصلی حسابداری رسید پاسخ واضح وروشن است در سایه اخلاق ا ست ؛ ماباید در ابتدا کسانی که وارد رشته حسابداری می شوند را با اخلاق آشنا کنیم .
حال هرچه می خواهیم بهترین فرمول های حسابداری ، بهترین کتاب های حسابداری را به او آموزش دهیم
اگر دانشگاه های ما یک فرد با اخلاق را تحویل جامعه ندهند هیچ فایده ای ندارد اساتید باید به دانشجویان بفهمانند که شخصیت واقعی هر شخص در گرو اخلاق اوست .
باید به او بفهمانند که یک حسابدار برتر در وهله اول شخصی است که اخلاق حرفه ای داشته باشد.
بسیاری از اندیشمندان بر این باورند که رشد وتعالی جوامع بشری تنها به علم وتکنیک وپیشرفت های مادی نیست بلکه از عوامل مهم ترقی یا انحطاط ملت ها رعایت موازین اخلاقی وخصلت های روحی است .
ودیدیم که بی اخلاقی چه بلایی به روز انرون آورد.
((مارتن لوتر)) که از شخصیت های برجسته آلمانی است در این زمینه سخن جالبی دارد او می گوید :
سعادت کشورها نه مربوط به میزان درآمدها و استحکام قلعه های آنهاست ونه مربوط به زیبایی وعظمت بناهای آنان بلکه سعادت وبرتری هر قوم بستگی دارد به تعداد مردان تربیت شده و فاضل وبا اخلاق که قدرت اصلی را آنان تشکیل می دهند
((سید جمال الدین اسد آبادی)) در نقش حساس وتعیین کننده رذایل اخلاقی در نابودی وهلاکت جامعه می گوید :
وقتی در امتی اوصاف رذیله رسوخ کرد ، بنای جامعه آن امت می شکند واعضایش از هم جدا می شود ، نفاق و فساد میان آنان پدید می آید بعد از این تزلزل وسستی طبیعت آن جامعه اقتضا می کند که نیرو های بیگانه بر آن جامعه تسلط یابد تا با جبر وقهر آن جامعه را بگیرد و افراد آن را با اجبار و اکراه وادار به زندگی نماید ، زیرا زندگی انسان ها نیاز به وجود جامعه دارد وبقای جامعه هم با آن اوصاف ممکن نیست پس قوه دیگری باید آن جامعه را تا حدودی که لازمه زندگی است اداره کند
جوزف شومپتر می گوید:
«با محدوده نظام اخلاق مذهبی و قانون بوده است که اقتصاد توانسته برای خود موجودیت جداگانه ای بیابد و افرادی که در این رابطه کار کرده اند بیش از هر کس دیگری برازنده نام «پایه گذاران» اقتصاد علمی هستند.»
پس با این اوصاف نتیجه می گیریم که اگر در یک حرفه اخلاق حرفه ای باشد آن حرفه پیشرفت می کند وگرنه باید منتظر نابودی آن رشته بود.
منابع
1)اصول حسابرسی 1 جمشید اسکندر
2)اصول حسابداری 2 ایرج نوروش
3)اصول حسابرسی سازمان حسابرسی
4)رهنمود های حسابرسی سازمان حسابرسی
5)سایت گفتگو های تخصصی حسابداریcom.acciran.www
6)سایت com. raznama.www
7)سایت www.noormags.com
8)فلسفه اخلاق،استاد مطهری
9)آیات اخلاقی قرآن، آیت اله مکارم شیرازی
10)علل انحطاط وپیشرفت جامعه از دیدگاه امام علی (ع)
11) مجله دنیای اقتصاد
12)نهج البلاغه
13)آشنایی با اسلام دکترخلیل رفاهی
14)علل وعوامل ضعف وانحطاط مسلمین ، سید احمدموثقی
15)اصول وظوابط حسابداری وحسابرسی ،سازمان حسابرسی
16)احمد قراملکی ،اخلاق حرفه ای
17)آئین انظباطی و رفتار حرفه ای انجمن حسابداران خبره ایران
18)اساسنامه جامعه حسابداران رسمی ایران
19)آئین رفتار حرفه ای مصوب مجمع عمومی سازمان حسابرسی
20)اساسنامه انجمن حسابدارن خبره ایران