نمونه معرفی، اجرا، نمره گذاریر وتفسیر پرسشنامه باورهای فراشناختی (MCQ)
پرسشنامه باورهای فراشناختی (MCQ) یک مقیاس۳۰ سوالی خود گزارشی است که بر اساس مدل کارکرد اجرایی خود نظم بخش در باره اختلال های هیجانی ساخته شده است و حیطه های فراشناختی زیر را در پنج مقیاس جداگانه اندازه گیری می کند:
(۱) باورهای مثبت در باره ی نگرانی (مانند "نگرانی به من کمک می کند تا با مسایل مقابله کنم")،
(2) باورهای منفی در باره ی نگرانی که با کنترل ناپذیری و خطر مرتبط هستند (برای مثال "وقتی نگرانی ام شروع می شود، نمی توانم جلوی آن را بگیرم")،
(۳) اطمینان شناختی ضعیف (برای مثال، "حافظه ی ضعیفی دارم")،
(۴) لزوم کنترل افکار (برای مثال، "ناتوانی در کنترل افکارم، نشانه ی ضعف من است")، و
(۵) خودآگاهی شناختی (برای مثال، " دائما افکارم را مورد بازبینی قرار می دهم").
سوالات پرسشنامه باورهای فراشناختی بر روی یک مقیاس لیکرتی از موافق نیستم=۱ تا کاملا موافقم=۴ پاسخ داده می شود. ضریب آلفای کرونباخ خرده مقیاس های آن از ۷۲/۰ تا ۹۳/۰ گسترده است. همبستگی بازآزمایی در فاصله ی زمانی ۲۲ تا ۱۱۸ روز در نمره ی کلّی برابر با ۷۵/۰، مقیاس باورهای مثبت برابر ۷۹/۰، کنترل ناپذیری/ خطر برابر با ۵۹/۰، اطمینان شناختی برابر با ۶۹/۰، لزوم کنترل افکار برابر با ۷۴/۰ و خودآگاهی شناختی برابر با۸۷/۰ است.
معرفی آزمون فراشناختی (MCQ-30)
فراشناخت به دانش یا کنترل بر تفکر و فعالیت های یادگیری گفته می شود که از طریق تعدیل حل مسئله اجتماعی بر فعالیت های جسمی و ذهنی اثر می گذارد. فراشناخت به شکل فرآیند تفکر درباره تفکر تعریف شده است. برخی پژوهشگران عقیده دارند که فراشناخت به عنوان دانش فرد در مورد فرآیندها و تولیدات شناختی خود و هر چیز دیگری که به این فرآیندها مربوط باشد، تعریف شده است. به اعتقاد فلاول فراشناخت دانش یا فرآیندی شناختی است که در ارزیابی و بازبینی یا کنترل شناخت مشارکت دارد و عملکرد شناختی را تنظیم می کند. فراشناخت مفهومی چند وجهی است که در برگیرنده باورها، فرایندها و راهبردهایی است که شناخت را ارزیابی، نظارت یا کنترل می کند. باورهای فراشناختی چارچوبی را فراهم می کند تا بفهمیم که چگونه سطوح چندگانه شناخت، رفتار و اجزای آن به نحوی پویا در تداوم و تغییر اختلال در تعامل هستند.
پرسشنامه باورهای فراشناختی (MCQ) یک مقیاس۳۰ سوالی خود گزارشی است که بر اساس مدل کارکرد اجرایی خود نظم بخش در باره اختلال های هیجانی ساخته شده است و حیطه های فراشناختی زیر را در پنج مقیاس جداگانه اندازه گیری می کند:
(1) باورهای مثبت در باره ی نگرانی (مانند "نگرانی به من کمک می کند تا با مسایل مقابله کنم")،
(2) باورهای منفی در باره ی نگرانی که با کنترل ناپذیری و خطر مرتبط هستند (برای مثال "وقتی نگرانی ام شروع می شود، نمی توانم جلوی آن را بگیرم")
(۳) اطمینان شناختی ضعیف (برای مثال، "حافظه ی ضعیفی دارم")،
(۴) لزوم کنترل افکار (برای مثال، "ناتوانی در کنترل افکارم، نشانه ی ضعف من است")، و
(۵) خودآگاهی شناختی (برای مثال، " دائما افکارم را مورد بازبینی قرار می دهم").
سوالات پرسشنامه باورهای فراشناختی بر روی یک مقیاس لیکرتی از موافق نیستم=۱ تا کاملا موافقم=۴ پاسخ داده می شود. ضریب آلفای کرونباخ خرده مقیاس های آن از ۷۲/۰ تا ۹۳/۰ گسترده است. همبستگی بازآزمایی در فاصله ی زمانی ۲۲ تا ۱۱۸ روز در نمره ی کلّی برابر با ۷۵/۰، مقیاس باورهای مثبت برابر ۷۹/۰، کنترل ناپذیری/ خطر برابر با ۵۹/۰، اطمینان شناختی برابر با ۶۹/۰، لزوم کنترل افکار برابر با ۷۴/۰ و خودآگاهی شناختی برابر با۸۷/۰ است.
روایی و پایایی
در تحقیقات ولز و همکاران (۲۰۰۴، به نقل از زمانزاده، ۱۳۹۲) دامنه ضریب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس ها از ۷۲/۰ تا ۹۳/۰ و پایایی آن به روش بازآزمایی برای نمره کل پس از دوره ۱۸ تا ۲۲ روزه ۷۵/۰ و برای خرده مقیاس ها ۵۹/۰ تا ۸۷/۰ گزارش شد. شیرین زاده دستگیری و همکاران (۱۳۸۷، به نقل از زمانزاده، ۱۳۹۲) ضریب همسانی درونی آن را با کمک ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس ۹۱/۰ و برای خرده مقیاس های آن در دامنه ۲۸/۰ تا ۶۸/۰ گزارش کرده است. همبستگی زیر مقیاس های آن با کل آزمون در دامنه ۵۸/۰ تا ۸۷/۰ و همبستگی آنها با یکدیگر بین ۲۶/۰ تا ۶۲/۰ بود.
در پژوهش زمانزاده (۱۳۹۲) نیز پایایی پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه ۸۱/۰ و برای زیر مقیاس های باورهای مثبت درباره نگرانی، کنترل ناپذیری و خطر، اطمینان شناختی، نیاز به کنترل افکار و خود آگاهی شناختی به ترتیب ۶۰/۰، ۷۴/۰، ۷۲/۰، ۷۱/۰ و ۷۷/۰ بدست آمد. در تحقیق حاضر نیز ضریب پایایی پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ برای باور مثبت درباره نگرانی ۸۰/۰، کنترل ناپذیری ۷۸/۰، اطمینان شناختی کم ۸۱/۰، نیاز به کنترل افکار ۸۰/۰ و برای وقوف شناختی ۷۹/۰ بدست آمد.
در ایران شیرین زاده دستگیری (۱۳۸۷)، ضریب همسانی درونی آن را به کمک ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس ۹۱/۰ و برای خرده مقیاس های آن در دامنه ۷۱/۰ تا۸۷/۰ و پایایی بازآزمایی این آزمون را در فاصله چهار هفته برای کل مقیاس ۷۳/۰ و برای خرده مقیاس های آن در دامنه ۵۹/۰ تا۸۳/۰ گزارش کرده است.
محمدخانی و فرجاد (۱۳۸۸) میزان آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه باورهای فراشناختی MCQ-30،۸۰/۰ و برای خرده مقیاس های باورهای مثبت در مورد نگرانی، کنترل ناپذیر و خطر، اطمینان شناختی، نیاز به کنترل افکار و خودآگاهی شناختی به ترتیب ۵۲/۰، ۷۱/۰، ۸۳/۰، ۶۰/۰و ۷۹/۰ گزارش کرده اند.
ردیف
شرح مقیاس
مثال
1
باورهای مثبت در باره ی نگرانی
نگرانی به من کمک می کند تا با مسایل مقابله کنم
2
باورهای منفی درباره کنترل پذیری افکار
وقتی نگرانی ام شروع می شود، نمی توانم جلوی آن را بگیرم
3
عدم اطمینان شناختی
حافظه ی ضعیفی دارم
4
نیاز به کنترل افکار
ناتوانی در کنترل افکارم، نشانه ی ضعف من است
5
فرایندهای فراشناختی خودآگاهی شناختی
دائما افکارم را مورد بازبینی قرار می دهم
ردیف
مقیاس باورهای مثبت در باره ی نگرانی
1
اگر نگران باشم برای مقابله با حوادث احتمالی آینده آماده تر می شوم
2
معطوف کردن توجه به خطر باعث حفظ امنیت من می شود
3
من باید بتوانم همه چیز را به یاد بیاورم تا متوجه شوم آیا لایق سرزنش هستم یا نه
4
اگر دائم از خودم بپرسم که چرا دچار این احساس شده ام ، بالاخره به این جواب دست پیدا می کنم
مقیاس باورهای فراشناختی به اهمیت و معنای منفی وقایع شناختی درونی
5
من هیچ گونه کنترلی بر نگرانی و اندیشناکی خودم ندارم.
6
نگرانی می تواند به بدن من آسیب برساند.
7
آشفتگی روانشناخی باعث می شود ذهنم از کار بیفتد.
8
افکار ناخوشایند آنقدر توان دارند که مرا وادار به انجام کار ناخوشایند وبدکنند.
9
برخی از افکار می توانند موجب اتفاقات ناگوار شوند.
10
افکارم می توانند مرا مجبور کنند که کار غیر دلخواه را انجام بدهم.
مقیاس اطمینان شناختی ضعیف
11
من در دانستن این که آیا بعضی کارها را انجام دادهام یا فقط آنها را تصور کردهام مشکل دارم.
12
اطمینان کمی به حافظهام در مورد لغات اسامی دارم.
13
حافظهام میتواند برخی اوقات مرا به اشتباه بیاندازد.
14
حافظه ضعیفی دارم.
15
تصور میکنم کاری را انجام ندادهام ولی در حافظهام نسبت به انجام دادن آن شک میکنم.
16
به راحتی حواسم پرت میشود.
مقیاس نیاز به کنترل افکار
17
اگر افکار نگران کنندهام را کنترل نکنم و آنها اتفاق بیافتند خودم را مقصر میدانم.
18
همیشه باید در کنترل افکارم باشم.
19
باید به خاطر نداشتن افکار واضح یا قطعی تنبیه شوم
20
اگر افکار نگران کنندهام را متوقف نکنم ممکن است آنها به واقعیت تبدیل شوند.
21
ناتوانی در کنترل افکارم یکی از نقطه ضعفهای من است.
22
اگر نتوانم افکارم را کنترل کنم دیوانه میشوم.
23
نیاز است که برخی افکار همواره کنترل شوند.
24
به خاطر نداشتن کنترل روی افکار معینی تنبیه خواهم شد.
فرآیندهای فراشناختی خود آگاهی شناختی
25
من در مورد افکارم زیاد فکر میکنم.
26
وقتی در مورد یک مسئله فکر میکنم در مورد نحوه عملکرد ذهنم آگاهی دارم.
27
افکارم را میخوانم (نظارهگر افکارم هستم).
28
به ندرت در مورد افکارم سوال میکنم.
29
همواره از افکارم آگاه هستم.
30
به نحوه کار ذهنم توجه کمی دارم.
ردیف
سوالات
1
نگرانی به من کمک می کند که از مشکلات آینده اجتناب کنم.
2
نگرانی برای من خطرناک است.
3
در مورد افکارم خیلی زیاد فکر می کنم.
4
من به خاطر این همه نگرانی ام مکن است بیمار شوم.
5
وقتی در مورد مساله ای فکر میکنم، از نحوه کار کردن ذهنم آگاهم.
6
اگر نتوانم نگرانی ام را کنترل کنم و آن در واقعیت به وقوع بپیوندد، من خودم را مقصر میدانم.
7
نگرانی به من کمک می کند که ذهنم را سازماندهی کنم.
8
به حافظه ام در به خاطر سپردن لغات و اسامی اطمینان کمی دارم.
9
افکار نگران کننده ام صرفنظر از نوع تالش من برای توقف آنها
10
نگران بودن به من کمک میکند تا بتوانم به چیزهایی که در ذهنم هستند، نظم بدهم.
11
من نمیتوانم افکار نگران کنندهام را نادیده بگیرم.
12
افکارم را مورد بازبینی قرار میدهم.
13
افکارم باید همیشه تحت کنترلم باشد.
14
گاهی اوقات حافظه ام مرا به بیراهه میبرد.
15
نگرانی ام میتواند مرا به طرف دیوانه شدن سوق دهد.
16
دائمًا از افکارم آگاه هستم.
17
حافظه ی من ضعیف است.
18
به نحوه ی کار کردن ذهنم توجه زیادی دارم.
19
نگرانی به من کمک میکند که با مشکالت مقابله کنم.
20
ناتوانی در کنترل افکارم نشانهای از ضعف من است.
21
وقتی نگران میشوم، نمیتوانم آن را کنترل کنم.
22
به خاطر کنترل نکردن افکار خاصی تنبیه خواهم شد.
23
نگرانی به من کمک میکند که مشکالت را حل کنم.
24
اطمینان کمی به حافظه ام در به خاطر سپردن مکان ها دارم .
25
فکر کردن به بعضی از افکار بد است.
26
من به حافظه ام اطمینان ندارم.
27
اگر نتوانم افکارم را کنترل کنم قادر نخواهم بود عملکرد خوبی داشته باشم.
28
برای اینکه بتوانم کارها را بهتر انجام دهم، باید نگران باشم.
29
اطمینان کمی به حافظه ام در به خاطرسپردن اعمالم دارم.
30
من دائمًا افکارم را بررسی میکنم.
ردیف
مخالفم
کمی موافقم
نسبتاً موافقم
کاملا موافقم
1
*
2
*
3
*
4
*
5
*
6
*
7
*
8
*
9
*
10
*
11
*
12
*
13
*
14
*
15
*
16
*
17
*
18
*
19
*
20
*
21
*
22
*
23
*
24
*
25
*
26
*
27
*
28
*
29
*
30
*
تصحیح و نمره گذاری :
این مقیاس خود گزارشی ۳۰ سوالی، که توسط ولز در سال ۱۹۹۷ ساخته شده، باورهای افراد را درباره تفکرشان مورد سنجش قرار می دهد. پاسخ ها بر اساس مقیاس چهار درجه ای لیکرت (۱: مخالفم، ۲: کمی موافقم، ۳: نسبتا موافقم، ۴: کاملا موافقم) محاسبه می شوند. پرسشنامه مذکور دارای ۵ خرده مقیاس است که سوال های ۲۸، ۲۳، ۱۹، ۱۰، ۷، ۱، (باورهای مثبت درباره نگرانی) سوال های ۲۱، ۱۵، ۱۱، ۹، ۴، ۲ (باورهای منفی درباره کنترل پذیری افکار و خطرات مربوط به نگرانی) سوال های ۲۹، ۲۶، ۲۴، ۱۷، ۱۴، ۸ (عدم اطمینان شناختی) سوال های ۲۷، ۲۵، ۲۲، ۲۰، ۱۳، ۶ (نیاز به کنترل افکار) و سوال های ۳۰، ۱۸، ۱۶، ۱۲، ۵، ۳ (فرایندهای فراشناختی خودآگاهی شناختی) را ارزیابی می کنند.
تفسیر و رسم نمودار :
پرسشنامه باورهای فراشناخت ولز یک ابزار ۳۰ گویه ای خود گزارشی است که باورهای افراد درباره تفکرشان را می سنجد. این ابزار به منظور سنجش چند عنصر فراشناختی، خصیصه ای که برخی از آنها نقش محوری در مدل فراشناختی اختلال روانشناختی دارند طراحی شده است. پاسخ ها در این مقیاس بر پایه چهار درجه ای لیکرت: ۱= مخالفم تا ۴= کاملا موافقم محاسبه می شود. این مقیاس ها دارای پنج خرده مقیاس است:
1) باورهای مثبت در باره ی نگرانی2) باورهای منفی درباره کنترل پذیری افکار3) عدم اطمینان شناختی4) نیاز به کنترل افکار 5) فرایندهای فراشناختی خودآگاهی شناختی.
در بخش باورهای مثبت درباره نگرانی ، باورهای فراشناختی مثبت به مفید بودن نگرانی ، اندیشناکی ، تهدیدیابی و سایر راهبردهای مشابه اشاره دارند . به عنوان مثال می توان به چند باور فراشناختی مثبت اشاره کرد :اگر نگران باشم برای مقابله با حوادث احتمالی آینده آماده تر می شوم.
در بخش باورهای منفی درباره کنترل پذیری افکارحوزه ی دوم باورهای فراشناختی به اهمیت و معنای منفی وقایع شناختی درونی برای مثال : افکار و باورهای متداول ربط دارد . چنین فراباورهایی زمینه ی شکست در کنترل افکار را فراهم می کنند و موجب تداوم و پایداری سندرم شناختی توجهی؛ می شوند.
بخش عدم اطمینان شناختی مثلا، حافظه ی ضعیفی دارم.
بخش نیاز به کنترل افکار مثلا ناتوانی در کنترل افکارم، نشانه ی ضعف من است.
بخش فرایندهای فراشناختی خودآگاهی شناختی مثلا، به نحوه ی کار ذهنم به شدت توجه می کنم.
با توجه به نتایج ضرایب رگرسیونی متغیرهای پیشبین، نمره ی کلی فراشناخت، عامل های فراشناختی کنترل ناپذیری و خطر، باورهای مثبت درباره ی نگرانی، اطمینان شناختی، نیاز به کنترل افکار و وقوف شناختی روی سلامت عمومی میتوان گفت که در بین عوامل پنج گانه ی فراشناخت، عامل فراشناختی کنترل ناپذیری و خطر بهترین پیشبینی کننده ی وضعیت سلامت عمومی است .