نقش مرکز محله درهویت بخشی به شهرهای جدید
الف: مقدمه
رویکرد جدید وزارت مسکن در پروژه های مسکن مهر با عنوان"محله سازی بجای خانه ساری" بارقه امیدی را در دل کارشناسان حوزه های شهر سازی زنده کرده است.
گزارش روزنامه دنیای اقتصاد را باهم مرور میکنیم "وزارت مسکن برای ارتقای ضریب انگیزه سکونتی در شهرهای جدید به عنوان مناطقی که باید سرریز جمعیت کلان شهرهای کشور را جذب کند، طرحی در نظر گرفته که به موجب آن از این به بعد، مجوز ساخت وساز در بیش از 10 شهر جدید، به جای "ساختمان مسکونی"، به صورت "محله های مسکونی" صادر می شود.
این طرح که حوزه فعالیت و تعهد انبوه سازان را افزایش می دهد، از سازنده ها و پیمانکاران می خواهد علاوه بر احداث ساختمان مسکونی، محوطه سازی و آماده سازی ساختمان های خدماتی شامل تجاری، آموزشی، مذهبی و درمانی را نیز انجام دهند تا تجربه سال های اخیر که کمبود امکانات در شهرهای جدید ویژگی اصلی آن بود، تکرار نشود." (منبع: دنیای اقتصاد -مقاله:محله سازی به جای خانه سازی)
بدلیل نیاز فوری در کشور، طرحهای ارائه شده تامین مسکن اولویت اصلی را داشته و طبیعی است که بسیاری از فاکتورهای دیگر از جمله ساخت فضاهای خدماتی، تفریحی و… و شاید از همه مهمتر توجه به طراحی و ساخت مرکز محله در اولویت های آتی قرار گیرد. در حالیکه این کشور میراث دار استفاده از مراکز محله به عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای تاثیر گذار در شهرها بوده است.
"از زمانی که طی 30- 40سال گذشته، شهرها، شهرک ها و مجتمع های مسکونی به سرعت ساخته شدند، سپس آدم هایی از نقاط مختلف کشور با فرهنگ ها و پیشینه سنتی مختلف به آن تزریق شد، هویت محله ای از بین رفت و معنی همسایه تغییر کرد.
این در حالی است که اگر به شهرهای گذشته ایران نگاه کنیم متوجه ساختار به سامان آنها می شویم که دارای معنی و محتوا بوده اند. ساختار کوچه ها، عرض معابر، شکل میدان ها و… همه به گونه ای بوده است که بین مردم یک شهر، ارتباط محله ای و هویت اجتماعی ایجاد می کرده است که همه این عوامل، یک ساختار فیزیکی و کالبدی با عنوان محله به وجود می آورده است." (منبع: سایت تبیان/ مقاله: جایی برای بودن اقتباس از :مرضیه سبزعلیان – همشهری)
اکنون که دولت خود پیشگام احداث مراکز محله-بخصوص در شهر های جدید که دارای مشکلات عدیده ای در این زمینه هستند-شده است شایسته است شرکت های انبوه سازی که تجربه احداث پروژه های مسکن مهر را در کارنامه خوددارند، سهم خود را-در جهت کمک به موضوع- ایفا نمایند.
ب: طرح موضوع
تفاوت ظاهری شهرهای کشور با دیگر شهرهای مهم جهان در چیست؟ به جرات میتوان ادعا کرد بناهای -مهم- در کشور بمراتب مصالح و مواد مصرفی گران قیمت تر و شاید مناسبتر و نیز طرحهای زیباتر را نسبت به دیگر کشورها بکار برده اند. پس تفاوت آشکار بین شهرهای آنان با ما در کجاست؟
هزاران ساختمان شیک و زیبا و گران قیمت کشور بدلیل عدم توجه به فضاهای شهری پیرامون خود نمودی نداشته و چه بسا آشفتگی ذهنی را نیز بدنبال میاورند.مانند هزاران انسانی که هر یک بهترین لباشهای خود را پوشیده و در کنار یکدیگر در یک میدان راه میروند،لیکن بدلیل عدم همخوانی با یکدیگر فضایی نامنظم و زشت را بوجود اورده اند، در حالیکه رژه نظامی سربازان -با لباسهای ارزان قیمت- بدلیل همگونی و انضباط، چشم نواز و نشاط آفرین است.
بنظر اینجانب یکی از دلایل عدم پویایی و خوانایی در شهر،تکروی احجام و نماهای ابنیه و عدم هماهنگی با دیگر عناصر شهری میباشد. بر خلاف آموزه های پیشینیان ما، طرح های اجرا شده در کشور بصورت تک فضایی و منفرد دیده شده است و هر بنا برای خود شخصیتی-هرچند والا-دارد حالیکه در بسیاری از کشورها- با طرحهای ساده و متریال ارزانقیمت- با قبول قرار گیری شخصیت هر بنا در چهار چوب کل فضا،تفکر طراحی به سوی شهر سازی منسجم هدایت کرده اند.به عبارت دیگر جلوه ساختمانهای آنان به جهت تفکر یکپارچگی فضاهای شهری میباشد. بدیهی است که در صورت مراکز محله اهمیت واقعی خود را باز یافته است. در نتیجه هویت ساختمانها حول محوریت مرکز محله شکل گرفته و خوانایی ابنیه و احجام فضایی تابعی از مرکز محله میباشد.
ج:دو نمونه از مرکز محله
جهت آشنایی با کارکرد مراکز محله به نمونه هایی در دو کشور المان و ایتالیا اشاره میرود.
1: شهر اسن در آلمان .
(مرکز محله در شهر اسن-آلمان)
دو نکته بسیار زیبا در تصاویر مشهود است :حفظ بناهای تاریخی به جهت هویت بخشی به شهر و بازسازی پیاده روها با مصالح جدید.
هدف ایجاد حذابیت برای مردم جهت قدم زدن و پر کردن اوقات فراغت میباشد.
.نکته مهم اینکه در تمامی تصاویر حفظ هویت تاریخی و فرهنگی مرکز محله در اولویت خاص میباشد.
(سه تصویر از مرکز محله در اسن-المان
نمایش وضعیت موجود نمای ساختمانها، ایجاد فضای بازی کودک و استراحت مردم، توجه به فضای سبز در این مراکز دیده میشود.)
در شهر اسن آلمان زیباترین و البته گرانتقیمت ترین فضاهای شهری حول محله های قدیم شهر شکل گرفته است.بدلیل هویت تاریخی مناطق فوق شهرداری با بازسازی محلات با تجهیزات مدرن و تکنولوژی روز-از صندلی برای نشستن تا ابنماهای الکترونیکی- باعث کشش جمعیت خصوصا جوانان به اینگونه محلات شهری شده است.از طرف دیگر با ارائه تسهیلات ویژه به صنایع صاحب نام پوشاک و… مراکز تجاری بزرگ را در اطراف محله ها شکل داده است
( مرکز محله در اسن-المان)
توجه به عنصر آب در طراوت و شادابی محسط و نیز یادآوری خاطرات تاریخ در هر محله از دیگر عناصر زیبا سازی بوده است.در تصویر چپ خاطره محله معدنکاران در اسن با نصب مجسمه هایی زنده نگاه داشته شده است.
2: شهر میلان در ایتالیا.
با توجه به نقش مهم مذهب در شکل گیری فضاهای شهری در ایتالیا و حضور فیزیکی ساختمان کلیسا در تمامی مراکز مهم، در باز سازی مدرن مراکز محله کلیسا همچنان نقش محوری خود را حفظ کرده است.
(دو نمونه از مرکز محله در میلان-ایتالیا)
با توجه به بافت فرهنگی-مذهبی ایران و نیز غنای ساختمانهای مذهبی در کشور میتوان ایده ساخت و یا بازسازی مراکر محله با محوریت ابنیه مذهبی را در کشور دنبال کرد.
د: مفهوم مرکز محله
دلیل عدم پویایی در مراکز محله ای کشور-با وجود تنوع و غنای آنان-چیست؟ به نظر اینجانب عدم انطباق ان با نیازهای امروزی جواب مسئله میباشد. با نگاهی به تصاویر فوق این نکته آشکار میگردد که در موارد فوق ، ایجاد راههای دسترسی مناسب-پیاده و سواره-، استفاده از طرح های مدرن شهری در فضا سازی و… و خلاصه امروزی کردن فضای شهری -با حفظ هویت تاریخی مذهبی-باعث حذب جمعیت، پویایی فضا و نشاط در ان شده است.
و مهمتر از همه اینکه احیای تفکر مرکز محله بجز خدمت رسانی به مردم احیای هویت شهر را نیز به دنبال خواهد داشت.
"اما مرکز محله به مفهوم یک ساختمان یا بنا نیست، بلکه فضایی روباز از یک نقطه از محله است که امکان تردد و تجمع افراد را فراهم می کند و به عنوان مرکزی برای انتقال اطلاعات، ارائه راهکار برای رفع مشکلات محله و مرکزی برای ارتقاء مناسبات و ارتباطات مردمی تبدیل می شود." (منبع: سایت تبیان/ مقاله: جایی برای بودن اقتباس از :مرضیه سبزعلیان – همشهری)
روند شکل گیری کنونی شهرهای جدید به این صورت است که ابتدا مجتمع های مسکونی شکل گرفته و سپس با تاخیری چند ساله و با بروز مشکلات عدیده بار ساکنین فضاهای خدماتی تکمیل میشود.نکته مهم اینکه جانمایی فضاهای خدماتی و شهری و زیر ساختها اتصال مناسبی با جانمایی مجتمع ها نداشته و بصورت وصله هایی در شهر خودنمایی میکند.در صورتیکه در گذشته مرکز محله عامل اتصال فضاها و ارتباطات مردمی بوده است.
"…در گذشته مراکز و پاتوق هایی در شهرها و حتی روستاها داشته ایم که محل تجمع اهالی و بیان مشکلات و ارائه نظرات بوده است، گفت: طرح مرکز محله با انتخاب و بهسازی یک مرکز از هر محله ای سعی در ارتقای هویت محله و شهروندی دارد." (منبع: سایت تبیان/ مقاله: جایی برای بودن اقتباس از :مرضیه سبزعلیان – همشهری)
و: سخن آخر
با استقبال از تفکر مثبت وزارت مسکن در طرح احداث محله -خصوصا در شهرهای جدید-پیشنهاد میگردد با اجتناب از تعجیل و دوباره کاری، از توان فنی شرکت های مهندسین مشاور در امر مطالعات، طراحی و از تجربه کارشناسی و توان مالی- اجرایی شرکت های انبوه ساز در امر اجرا استفاده بهینه گردد.
از آنجاییکه شرکت های انبوه ساز مسئولیت اجرای پروژه های مسکن مهر را خصوصا در شهرهای جدید عهده دار هستند، و بعلاوه شرکت های فوق از توان مالی-اجرایی مناسبی برخوردار میباشند، با کمک به آنان از جمله اجرای مشوق های مالی ،شرکت های انبوه سازی مسئولیت تکمیل فضاهای شهری از جمله مراکز محله را نیز بخوبی عهده دار میگردند.
و سخن پایانی
"محله امروز همان با همستانی است که از گذشته در مشرق زمین وجود داشته است . امروز انسانها به دنبال جایگاهی هستند که بتوانند با حضور در شهرخودرابشناسند.
می توان گفت که این اتفاق یکی از پیامدهای مواجهه ناکارآمد با مدرنیسم است . فقدان فرهنگی و هویتی در شهرهای امروز حاصل نوگرایی و برخواسته از دیدگاه های نو پردازی است که در دوره معاصر بر ایران حاکم شده است." (منبع سایت شهرداری مشهد -مقاله: چیستی محله های شهری)
حسین پیوندی
متولد سال 1339
فارغ التحصیل سال 1368 از دانشکده معماری و شهرسازی
دانشگاه شهید بهشتی(ملی تهران)
رئیس هئیت مدیره مهندسین مشاور پیوند بافت
حبیب داداشی
متولد سال 1341
فارغ التحصیل سال 1371 از دانشکده معماری و شهرسازی
دانشگاه علم و صنعت
مدیر عامل مهندسین مشاور پیوند بافت
تلفن : 77512056 و 77639744 و 77639745 فاکس 77539481
دفتر : تهران،خیابان گاندی،خیابان 23،پلاک 21،واحد3 ( صندوق پستی : 1813-16765 )