نقش تکنولوژی آموزشی در یادگیری

مقدمه :
امروزه وسایل کمک آموزشی ، اعم از ساده یا پیچیده ، به عنوان ابزاری برای ایجاد تسهیل در امر تدریس و یادگیری در نظامهای آموزشی به کار می روند . این وسایل از حیث اینکه تئوری و عمل را با هم ترکیب کرده ،باعث ماندگاری یادگیری و تنوع بخشی در کلاس درس شوند ، دارای اهمیت هستند . با توجه به پیشرفت های علمی و تکنولوژیکی در عصر حاضر ، وسایل کمک آموزشی به عنوان یک رابطه توانسته اند نقش خود را به خوبی ایفا کنند . این امر زمانی تحقق می یابد که معلمان مهارتهای لازم را برای کاربرد این وسایل داشته باشند . سرچشمه تمام تحولات و نوآوری های آموزشی در جامعه ، تجارب و نتایج تحقیقات علمی و عملی دانشمندان و صاحبنظران علوم اجتماعی و علوم تربیتی است . در نگرش جدید آموزشی ، مدرسه برای شاگرد است ، نه شاگرد برای مدرسه . بنابراین توجه به رغبت و پرورش عواطف و استعدادهای کودک بسیار مهم تر از دانشی است که کودک باید یاد بگیرد . در این بین مدرسه مهم ترین مکان و شایسته ترین جایی است که نتیجه تجارب و یافته های دانشمندان مورد ارزیابی قرار می گیرد . در تمام نظام آموزشی ، معلم نقش کلیدی دارد . انتظار جامعه از مدرسه و معلم این است که نوجوانان را برای زندگی واقعی در جامعه فردا تربیت کند . امروزه نگرش اندیشمندا ن نسبت به اهداف ، فلسفه و مقاصد تربیتی به کلی دگرگون گردیده است . این تحولات و تفاوت اندیشه ها به سبب نتایج حاصل از کاربرد روشهای تعلیم و تربیت در گذشته ، نیازهای جامعه امروز و پیش بینی نیازهای جامعه فردا بوجود آمده است . یادگیری زمانی اتفاق می افتد که عوامل چیزی در کنار هم قرار گیرند از قبیل : فضای آموزشی ، محتوای آموزشی ، قوانین و مقررات ، وضع جسمی و روحی معلم و سایل کمک آموزشی . استفاده از وسایل کمک آموزشی در جریان تدریس باعث می شود که مطالب مطرح شده در ساخت شناختی شاگرد جا بگیرد و دانش آموزبه یادگیری معنی دار نائل شود .
چکیده:
امروزه برای شفاف کردن امر آموزش، متنوع کردن وسایل فرآیند تدریس و روشن کردن مطالب درسی، استفاده از وسایل کمک آموزشی توسط معلمان امری اجتناب ناپذیر است. دانش آموزان با استفاده از وسایل کمک آموزشی به فرآیند یادگیری و تدریس عینیت می بخشند و به آسانی به در جریان تدریس به فراگیری آموخته های جدید می پردازند. وسایل کمک آموزشی زمینه لازم را برای یادگیری در دانش آموزان به طور گسترده می آورند و دانش آموزان خود را در فرآیند تدریس و یاددهی به حساب می آورند
وسایل کمک آموزشی، اعم از ساده و پیچیده، به عنوان ابزاری برای ایجاد تسهیل در امر تدریس و یادگیری در نظامهای آموزشی به کار می روند. این وسایل از حیث اینکه تئوری و عمل را با هم ترکیب کرده، باعث ماندگاری یادگیری و تنوع بخشی در کلاس درس می شوند حائز اهمیت اند. باتوجه به پیشرفتهای علمی و تکنولوژیکی در عصر حاضر، وسایل کمک آموزشی به عنوان یک رابط توانسته اند نقش خود را به خوبی ایفا کنند. بدیهی است اگر معلمان مهارتهای لازم را برای کاربرد این وسایل داشته باشند، اثربخشی آنها بیشتر خواهد بود.
یادگیری امری بسیار پیچیده و مستلزم دخالت عوامل متعدد است و زمانی اتفاق می افتد که این عوامل در کنار هم باشند. امر یادگیری در محیط کلاس، به طور اخص، دارای اهمیت و حساسیت بیشتری است.
محیط کلاس به سبب تفاوت اساسی با محیط بیرونی نیازمند دقت و توجه فراوانتر است. در کلاس درس عوامل اساسی دخیل در امر یادگیری عبارتند از: وضع جسمی، روحی، علمی و شخصیتی معلم، محتوای منابع آموزشی، قوانین و مقررات آموزشی، فضای آموزشی و وسایل کمک آموزشی.
در بین این عوامل، وسایل کمک آموزشی از حیث اینکه تئوری و عمل را توام و هماهنگ می سازد، جایگاه ویژه ای دارد. استفاده از وسایل کمک آموزشی از طرف معلم در جریان تدریس باعث می شود که مطالب مطرح شده در ساخت شناختی دانش آموزان جا بگیرد و دانش آموز به یادگیری معنی دار نائل شود. متاسفانه استفاده منظم و اصولی از وسایل کمک آموزشی، تحت هر عنوان در مدرسه به بوته فراموشی سپرده می شود و اغلب عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی را از طریق کمبود وقت و نبود وسایل توجیه می کنند. امید است روزی برسد که استفاده از وسایل کمک آموزشی نهادینه گردد تا باعث تحرک و پویایی در نظام آموزشی کشورمان بشود.
کلید واژه :تکنولوژی ،رسانه، فناوری ، وسایل معیاری ، تسهیل کننده ، سیستم ،وسایل آموزشی ، تکنولوژی آموزشی ،تجارب عینی و دست اول
فصل اول
تاریخچه تکنولوژی آموزشی
تاریخچه تکنولوژی آموزشی :
اریک اشبای از نخستین کسانی بود که استفاده از رسانه های الکترونیکی را در سال 1967 به عنوان انقلابی در آموزش و پرورش مطرح کرد . جان آموس کومینوس فکر استفاده از تصاویر را در کتب درسی ترویج داد . از رسانه های دیداری و شنیداری در اواسط دهه 1950 مطرح شد در سال 1925 سیدفی پرس متوجه شد که شاگردان با استفاده از دستگاه بسیار ساده ای که او برای ارائه امتحانات و ارزشیابی ساخته بود با سرعت متناسب با توانایی خود آموزش می بینند . بعد برهاس . اف . اسیکنر دستگاهی به نام ماشین تدریس ساخت که می توانست مطالب درسی را به صورت ساده به شاگردان ارائه دهد.(ذوفن – شهناز 1380-ص2)
مفهوم آموزش تعاملی متکی بر چاپ در سالهای 1960 با ظهور آمورش برنامه ای متداول شد . این برنامه ها نوعی خودآموز بودند که به طور وسیع در آموزش و پرورش ، تجارت و صنعت به کار گرفته شد . آموزش برنامه ای سنتی از چند واحد آموزشی کوچک تشکیل می شد . در هر واحد اطلاعاتی ارائه شده و پاسخی نیز از شاگرد خواسته می شد . این پاسخ گویی به شکل پاسخهای شفاهی یا شرکت در یک فعالیت تمرینی بود . به دنبال پاسخ شاگرد ، پاسخ صحیح به او ارائه می شد . هدف آموزش برنامه ای درگیر کردن فعال شاگرد در فراگرد یادگیری و ارائه مقیاسی برای پیشرفت بود . آموزش برنامه ای به علت کند خسته کننده و غیر انگیزشی بودن در سالهای 1970 کمرنگ شد ولی این حرکت باعث افزایش آگاهی نسبت به قابلیت های یادگیری تعاملی متکی بر چاپ شد . پس از سالهای 1970 تلاشهای زیادی برای گنجاندن تعامل در مواد متکی بر چاپ شده است . به تازگی آموزشهای متکی بر کامپیوتر ، روشهای جدید برای آموزش تعامل ایجاد کرده است .(نژادفرد-هاشم-1374-ص281)
تحولات تکنولوژی اموزشی در ادوار تاریخی(قبل از 1900):
در گذشته البته به شکل گسترده امروزی تکنولوژی اموزشی مورد استفاده قرار میگرفته،حتی سابقه استفاده از ان به زعم"ساتلر" به دوره پنجم قبل از میلاد باز میگردد. به اعتقاد وی سوفیسطائیان از پیشگامان استفاده از تکنولوژی اموزشی بوده اند. از جمله افرادی که تحول بنیادی را در اموزش وپرورش چه از جهت روش و محتوا باعث گردیدند میتوان از "ژان ژاک روسو "نام برد و از میان افرادی که تحت الهام روسو تلاش کردند باید از "پستالزی" نام برد. وی همواره در تدریس زبان ،علوم طبیعی،جغرافیا و … اصول مخصوصی را رعایت میکرد .از دیگر افرادی که از تکنولوژی اموزشی به معنای گسترده ان استفاده میکردند باید :فروبل،مونته سوری،شرندایک،جان دیوئی و… را نام برد که در گسترش معنای تکنولوژی اموزشی و نزدیک سازی ان به معنای کنونی اش تاثیر بسزایی داشته اند.
تحولات تکنولوژی اموزشی بعد از 1900:
تکنولوژی اموزشی در سالهای 1900 با وسایل وابزار و رسانه هایی که امر اموزش را اسان می سازد یگانه تلقی گردیده بود.در همین سالها بود که کارخانه های سازنده ابزار شروع به ساختن انواع پروژکتورها کردند. گرچه در ابتدا اهداف انها این نبود که از پروژکتور ها در مدارس استفاده شود ولی کمکم این ابزار ها در مدارس رسوخ کردند. به دنبال ان در حدود سال 1920 کتابهایی در زمینه اموزش بصری نگاشته شد،تا این که در دهه 1930 سرمایه گزاری های بسیاری بر روی فیلم های اموزشی و انواع وسایل سمعی وبصری انجام گردید،در سالهای پس از جنگ جهانی دوم وسایل تحقیقات در مورد وسایل سمعی و بصری همچنان گسترش یافت.(بهمن یعقوبی نما-1382-ص22و23)
تاریخچه تحول تکنولوژی اموزشی در ایران:
مرحله اول:در ایران از سال 1306 به بعد بعضی مدارس اقدام به ایجاد ازمایشگاه های فیزیک و علوم زیستی کردند اما یکسری عوامل مانع تحقق کامل این اقدامات گردید مثل نداشتن کادر متخصٌص،کمبود ابزار و وسایل و…
در سال 1308 اداره کل هنرهای زیبا تاسیس گردید که بر کل فعالیتهای هنری نظارت میکردند و مسئول استفاده از وسایل صمعی وبصری در مدارس نیز بودند. وایجاد ازمایشگاه های سمعی وبصری دانشسراها نیز جزء فعالیتهای این اداره بود.
مرحله دوم: در سال 1341 اداره به نام سمعی وبصری در وزارت فرهنگ تشکیل گردید که بعد ها به نام دفتر اموزش سمعید بصری فعالیتهای خود را ادامه داد. تلویزون اموزشدر سال 1343 زیر نظر اموزش وپرورش تاسیس شدد. در سال 1352 تهیه برنامه های اموزشی به سازمان رادیو و تلویزیون واگذار گردید و در سال 1353 با پخش برنامه هایی در زمینه دروشس راهمنایی شروع به کار نمود. در سال 1354 شرکت صنایع اموزش با سرمایه مشترک اموزش و پرورش و سازمان گسترش نوسازی صنایع ایران به وجود امد که هدف ان تهیهو تولید مواد اموزشی مورد نیاز کشور بود که هنوز هم فعال است.
مرحله سوم:در سال 1353 دوره فوق لیسانس تکنولوژی اموزشی تاسیس شد ولی به صورت جدی مورد توجه قرار نگرفت . اموزش برنامه ریزی شده یا اموزش برنامه ای و تولید مواد بر اساس ان در همین سال توسط تلویزیون اموزشی در ایران شروع شد.
مرحله چهارم: تاسیس دانشگاه ازاد واستفاده از روش چند رسانه ای برای اموزش بر اساس نیازهای فردی و تربیت افراد متخصٌص مورد نیاز ازمصداق دوره چهارم است.
مرحله پنجم:مفهوم مرحله پنجم تکنولوژی اموزشی در ایران فقط به صورت مقالاتی پراکنده مورد برسی قرار گرفت.(بهمن یعقوبی نما-1382-ص27و 28)
در طول جنگ جهانی دوم نیاز مبرم به آموزش سریع و اثر بخش سبب پیدایش آموزش دیداری شد . در دهه 1950 نقش اصلی مواد و وسایل کمک آموزشی دیداری – شنیداری تامین تجربه های عینی برای دانش آموزان بود . این نظریه که رسانه های دیداری – شنیداری می توانند تجربه های عینی ایجاد کنند در سال 1880 ارائه شد . در سال 1906 " ویلیام بایگلی " در کلاسهای درسی خود مطرح کرد که موثرترین شیوه آمو زش ، شیوه ای است که بتواند دانش آموزان را در تماس با موقعیت های واقعی قرار دهد . در دهه پنجاه ، توجه اذهان از آموزش تصویری ( ابزاری ) به ارتباط تصویری ( فرایند ) جلب شد . در سال 1963 ، واحد آموزش دیداری – شنیداری IVAD راتباطات دیداری – شنیداری را این گونه تعریف کرد : شاخه ای از نظریه ی آموزشی که وظیفه اصلی آن طراحی و استفاده از پیامهایی است که فرایند یادگیری را کنترل می کند . در طول دهه 1960 فناوری آموزشی از دستاوردهای مکتب روانشناسی رفتارگرا تاثیر پذیرفت . در دهه هفتاد از متقاضیان مهم نهضت رو به رشد طراحی نظامهای آموزشی ، مدارس عالی و دانشگاهها بودند .(شهابی – مریم-1376-ص16و17)
تاریخچه پیدایش تکنولوژی آموزشی:
تاریخچه پیدایش و تحول رشته تکنولوژی آموزشی را می توان از نظر زمانی به سه دوره مشخص تقسیم کرد : دوره اول از اوایل قرن بیستم تا اواخر سالهای 1950 ،دوره دوم از اوایل سالهای 1960 تا اواخر سالهای 1980 ، و دوره سوم از اوایل سالهای 1990 تا زمان حال. اگر بخواهیم این سه دوره رابا رویکرد معرفت شناسی و روانشناسی غالب در هر دوره معرفی کنیم شاید طبقه بندی سلز مطابق جدول زیر گویا باشد

دوره اول 1900-1950
دوره دوم1960-1980
دوره سوم1990-تا حال
رویکرد معرفت شناسی
اثبات گرایی
تعبیری
انتقادی
رویکرد روانشناسی
رفتار گرایی
شناخت گرایی
ساخت گرایی،پسامدرن
فلشزیگ(1998) تکنولوژی آموزشی را در این سه دوره چنین نامگذاری می کند: دوره اول تکنولوژی ابزاری ؛که در این دوره ،رسانه ها،ابزاری برای غنی کردن آموزشهای سنتی اند، دوره دوم، تکنولوژی نظامها متشکل از انسان و ابزارند و برای آموزش عملکردهای خاصی به کار میروند.دوره سوم تکنولوژی متفکرانه که خصوصیات زیر را به همراه دارد:
1- به رسمیت شناختن انواع دانش حاصل از منابع علمی ، سنتی حاصل از تجربه ها
2- مبتنی بودن دانش نظری و دانش عملیاتی ومقدم دانستن دانش نظری بر عملی
3- به کار گیری انواع دانش بر اساس یک دیدگاه ارزش شناسی مشخص
4- متفکرانه بودن به معنای تعمق درباره تکنولوژی و محصولات آن
فصل دوم
تکنولوژی آموزشی وضرورت آن
تکنولوژی و جامعه:
بهتر است از تکنولوژی در ارائه راه حل مسایل و مشکلات جوامع استفاده شود و یادگیری نیز به منظور ارائه راه حل برای مشکلات جامعه صورت پذیرد. بنابراین باید میان مدرسه و جامعه ارتباط پویا و زنده ای ایجاد گردد تا به این ترتیب،بتوان مواد درسی را بر اساس نوع زندگی روز مرٌه محلی ومسائل ومشکلات فردی تهیه وتدوین کرد.البته افراد محلی هم باید به منظور استفاده مناسب از این منابع محلی،اموزش ببینند.زیرا تکنولوژی تنها در اموزش رسمی مورد استفاده قرار نمیگیرد به علاوه یافته های مدرسه هم باید در جامعه بازدهی داشته باشد. بنابراین هماهنگی میان اموزش و عمل واستفاده صحیح از منابع محیطی باید مورد توجه برنامه ریزان اموزشی منطقه قرار گیرد.(عادل یغماوهمکاران-1372-ص79)
تعریف تکنولوژی:
این واژه از کلمه تکنولوژیا در یونانی به معنای انجام دادن سیستماتیک هنر یا حرفه گرفته شده است. بخش اول این کلمهtechno تلفیقی از معنای یک هنر و یک فن مشتمل بر دانش مربوط و توانایی دستیابی به نتایج مورد نظر است. ریشه کلمهlogosنیز به معنای استدلال ، تبیین، اصل و ارائه دلیل است. بنابراین تکنولوژی به معنای به کار گیری مستدل یا منطقی دانش خواهد بود.
بنابراین تکنولوژی به معنای هرگونه مهارت عملی است که در آن از نتایج دانش و یافته های علمی استفاده می شود.
تعریف تکنولوژی آموزشی :
مجموعه روشها و دستورالعملهایی که با استفاده از یافته های علمی برای حل مسائل آموزشی اعم از طرح،اجراو ارزشیابی در برنامه های آموزشی به کار گرفته می شود.تعریف مورد توافق صاحب نظران تکنولوژی آموزشی و ارتباطات آمریکاaectچنین بیان کرده است : تکنولوژی آموزشی عبارتست از نظریه و عمل طراحی ، تهیه ( تولید) ،استفاده ( کاربرد)، مدیریت و ارزشیابی فرایند ها و منابع یادگیری.
– تکنولوژی آموزشی عبارتند از : روش منظم طراحی ، اجرا و ارزیابی کل فرایند . تدریس و یادگیری با استفاده از هدفهای بخصوص و بهره گیری از یافته های پژوهشی در روانشناسی و ارتباط انسانی و بکار گیری ترکیبی از منابع انسانی و غیر انسانی به منظور ایجاد یادگیری موثرتر ، عمیق تر و پایدارتر.(احدیان-1383-ص 3)
تعریف تکنولوژی اموزشی نوین:
– فرایندی پیچیده و تلفیقی ، شامل افراد ، رویه ها ، اندیشه ها ، ابزارها و سازماندهی آنها به منظور تحلیل مشکلات و تدبیر ، اجرا، ارزشیابی و مدیریت راه حل هایی برای این مشکلات در تمامی ابعاد یادگیری آدمی
– کاربرد دانش علمی در یادگیری آدمی ، برای فعالیتهای علمی تدریس و یادگیری
– نظریه و عمل طراحی ، تهیه ، اجرا ، مدیریت و ارزشیابی فرایند و منابع به منظور یادگیری
– مطالعه و عمل اخلاقی به منظور تسهیل یادگیری و بهسا زی عملکرد بوسیله ایجاد ، کاربرد و مدیریت فرایندها و منابع فناورانه مناسب.(رحیمی دوست-غلامحسین-1386-ص 4)
انسان به عنوان یک گیرنده سیستمی که میتواند رخدادهای پیرامونش را از طریق حواس مختلف دریافت دارد،معرفی میشود او چگونگی شکل گیری یادگیری را در این روند روشن میسازد و برای تشریح چنین روند علمی چند راه که نقش اساسی در یادگیری به عهده دارند بکار می گیرند.
یادگیری شناخت ادراک حس توجه
وی تکنولوژی اموزشی را رویکرد سیستمی میداند که جریان یاد گیری -یاد دهی را کنترل میکند وی باتوجه به شکل گیری جوامع که درقرن 19 با اختراع چاپ به اوج خود میرسد و اکنون ماهواره های اموزشی نقش انتقال اطلاعات را به عهده دارند. رشد گسترش سریع اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی تاکید ورزیده و راه رسیدن به گسترش سریع را انقلاب در اموزش و به کار گیری تکنولوژی اموزشی می داند.(علی اکبر علی نیا-1381-ص14)
بهترین تعریف از تکنولوژی:
بهترین تعریفی که توسط کمیسیون اموزشی در سال 1970 پذیرفته شد تعریفی است که "گانیه" در سال 1968 در مقاله ای تحت عنوان تکنولوژی اموزشی به عنوان یک فن ارائه داده است. بر اساس این تعریف تکنولوژی اموزشی عبارت از: مجموعه اطلاعات فنی در مورد طراحی و اجرای سیستماتیک امر اموزش که بر مبنای پژوهش های علمی استوار باشد.
روش سیستماتیک که از کلمه سیستم گرفته شده است. به این معناست که اجزایی را از روی تفکر منطقی انچنان در کنار هم قرار دهیم که ان اجزاء در اثر ارتباط و تاثیرمتقابل، یک کل هماهنگ(سیستم)را تشکیل دهند و در جهت تحقّق هدفهای مشخص کارایی داشته باشند. ( مسعود کنعانی و همکاران- 1374- ص13)
کارایی تکنولوژی در تعلیم وتربیت واموزش:
نقش عمده تکنولوژی کمک به بهبود کارایی کلی فرایندتدریس ویاد گیری است . در تعلیم وتربیت در تعلیم وتربیت این کارایی بهبود یافته وبه طریق گوناگون می تواند ظاهر شود.به عنوان مثال: 1-افزایش کیفیت یادگیری ، یا میزان تسلط بر ان 2-کاهش مدت زمان مورد استفاده یاد گیرندگان جهت دسترسی 3-افزایش کارایی معلمان بر حسب تعداد یاد گیرنده گان که به انهااموزش داده می شود بدون کاهش کیفیت یاد گیری 4-کاهش هزینه ها،بدون اینکه به کیفیت تاثیر بگزارد 5- افزایش استقلال یاد گیرنده و انعطاف امکانات اموزشی.درست است که تمام این مواردیک قضاوت ارزشی هستند اما تعابیر ومعانی انهابسیار مهم است و در واقع چنین قضاوتهایی باید بر حسب چینه های اموزشی مالی وسیاسی موقعیت فردی صورت میگیرد. (محمد احدیادن- 1384 – ص4)
تکنولوژی آموزشی وضرورت آن:
در حال حاضر تکنولوژی جدیددر کلیه نهادهای اجتماعی به منظور افزایش بازده وکارایی وپاسخگویی به نیازها و مشکلات انسان به کار گرفته شده است.حدود این کار برد ومیزان کارایی ان به رشد وتوسعه فرهنگی هر جامعه بستگی دارد. بین کشور های در حال رشد و رشد یافته در کاربرد تکنولوژی جدید تفاوت وجود دارد.در کشور های رشد یافته تکنولوژی از درون و به ویژه نهادهای اموزشی ان جوامع بر خواسته است در حالی که مشکلات عینی ونیاز های انی وحیاتی در کشور های در حال رشد،انها را وا می دارد که قبل از رسیدن فرهنگ جامعه به پذیرش ؛ تکنولوژی را به صورت یک کالای وارداتی بپذیرد. (مسعود کنعانی و همکاران- 1374-ص2)
نقش وکاربردتکنولوژی آموزشی در تعلیم وتربیت:
1-با استفاده از تکنیک های صحیح این رشته از دانش میتوان قلمرو فعالیت های اموزشی را جهت توسعه تعلیم وتربیت،با سواد کردن افراد وحل مشکلات اموزشی گسترش داد واین خود راه مطلوبی برای همگانی کردن اموزش و پرورش است.
2-ایجاد امکانات وتسهیلات لازم جهت اموزش های انفرادی،ایجاد فرصت های خلاقیت بیشتر جهت افراد با هوش وکاهش مشکلات اموزشی افرادی که، از نظر هوش عقب مانده به شمار می روند.
3-تربیت معلمان مدیران با تجربه و جبران کمبود انان در کل سیستم اموزشی .
4-ایجاد ارتباط صحیح ومنطقی بین جامعه و محیط های اموزشی.
5-ارائه یک سیستم منظم علمی وپژوهشی جهت ایجاد تحوٌل در پیش برد نظام اموزشی.
6-بالا بردن کیفیت اموزشی و یادگیری در سطوح مختلف اموزشی .
7- کاهش هزینه های اموزشی در بسیاری از موارد.
8- فراهم نمودن شرایط لازم جهت پروراندن مهارت ها وتکنیک های مناسب برای رسیدن به بازدهی بیشتر.
9- کمک در تشخیص هدفهای اموزشی جهت تسهیل و پیشبرد فرایند اموزشی و یاد گیری.
10-گسترش دوره های اموزشی و باز اموزی در رشته های مختلف.
11-با استفاده ار تکنیک و روشهای مختلف اموزشی و هم چنین رسانه های گوناگون اموزشی،میتوان اموزش را سریع تر ،موثر تر و پایدار تر کرد.
12- تکنولوژی اموزشی میتواند تجاربی را دراختیار معلمان و دانش اموزان قرار دهد که ممکن است تامین انها از طرق دیگری امکان پذیر نیست.
(لطفی پور -1370-ص18 و19)
کاربرد تکنولوژی در تعلیم وتربیت:
عنوان کاربرد تکنولوزی در تعلیم وتربیت و اموزش شامل هرگونه وسایل ممکن واطلاعاتی می شودکه بتواند در تعلیم وتربیت مورد استفاده قرار گیر .این موضوع با وسایل ولوازم مورد استفاده در تعلیم وتربیت واموزش از قبیل تلویزیون .ازمایشگاههای زبان و انواع رسانه های طراحی شده سرو کار دارند.به عبارت دیگرکاربرد تکنولوژی درتعلیم وتربیت اساسا همان مفهوم عامیانه تکنولوژی اموزش یعنی استفاده از وسایل صمعی وبصری، مانیتور ها وصفحه کلیدی رایانه است حوزه عمومی وسایل صمعی وبصری خود شامل دو قسمت قابل تفکیک است یکی سخت افزار ودیگری نرم افزار. قسمت سخت افزار با تجهیزات فیزیکی و واقعی سرو کار دارد. از قبیل پروژکتور ها،او ورهد، پروژکتور اسلاید،ضبط صوت،دستگاه ویدئو ها،تلویزیون،میکرو رایانه و….. در قسمت نرم افزار شامل اقلام متعدٌدی است که در رابطه با تجهیزات و دستگاههای مذکورمورد استفاده قرار میگیرد،مانندطلق های شفاف او ورهد، اسلاید،نوارهای شنیداری،نوارهای ویدئویی،برنامه های رایانه ای،زبان های نوشتاری و…. (محمد احدیان- 1384 – ص3)
مفهوم فناوری ( تکنولوژی ) :
1 ) فناوری زمینه ای عقلائی است که جهت کسب اطمینان از مهار کردن طبیعت فیزیکی توسط انسان از طریق کاربرد قوانین علمی شناخته شده طراحی شده است .
2 ) فناوری در معنای ذاتی و تجربی خود اساساً به سیستم هایی گفته می شود که گروههای کوچکی که از نظر تکنیکی بسیار مهارت دارند ودارای سلسله مراتب سازمان یافته ای هستند ، برای کنترل منطقی گروههای بزرگ انسانی ، وقایع و حوادث و ماشین آلات ابداع شده است .
(ذوفن -شهناز-1380-ص15)
نقش فناوری در آموزش :
1 – هربرت سایمون (Herbert Simon) فناوری را نحوه ی ایجاد ارتباط و نزدیکی بین شرایط و محیط های درونی ( یا حقیقی ) و شرایط و محیط های بیرونی یا ساختگی توسط انسان می داند .
2 – هیئت کارنگی (Carnegie commission) نقش فناوری را این گونه تعریف می کند : فناوری باید خادم و ناخدای آموزش باشد . فناوری را نباید فقط به صرف موجود بودن آن به کار گرفت یا به دلیل این که موسسه ای از ان هراس دارد که اگر از فناوری استفاده نکند از صف مترقیان عقب خواهد ماند .(ذوفن-شهناز-1380-ص 16)
روند و گرایش فعلی تکنولوژی اموزشی:
1-استمرار و حرکت فزاینده به طرف اموزش فراگیر محوری به جای معلم یا مربی محوری 2-افزایش تداوم دراستفاده از مواد یاد گیری انفرادی به جای موقعیت های سنتی تدریس یاد گیری چهره به چهره.
3-افزایش این استنباط که ماهیت تعلیم وتربیت خیلی با ارزش تر از تدریس حقایقو اصول میباشد. 4- افزایش درک اهمیت توانمندی های کلی مرتبط به زندگی واقعی از قبیل مهارت های بین شخصی،مهارت های رهبری،تفکر خلاق و مهارت های حل مسئله به جای یاد گیری خصوصیات و ویژگی های شغل خاصّ 5- استمرا حرکت وفعالیت جهت تصریح وتبیین ماهیت بازده های یادگیری مورد نظر از قبیل تنظیم شاخص های شایستگی وتنظیممعیار های عمل کرد 6-رشد واگاهی نسبت به محاسن" یاد گیری از طریق کار کردن در گروه" 7-افزایش بینش واگاهی نسبت به غیر طبیعی بودن روشهای ارزشیابی سنتی به عنوان ابزار های اندازه گیری شایستگی های مختلف که ازطریق تعلیم وتربیت ایجاد میشود 8-استمرار گسترش سریع تکنولوژیو سیستم های رایانه ای 9-مشارکت بیشتر عوامل تعلیم و تربیت در طراحی واستفاده از تجهیزات وبرنامه رایانه های ای 10- افزایش انتظارات از فراگیران با توجه به استفاده او دسترسی بیست و چهار ساعته منابع یاد گیری چند رسانه ای برانگیزنده. 11-افزایش انتظارات از فرا گیران مبنی بر استفاده وسیع معلمان ومربیان از ابزارهای حمایتی تکنولوژی اموزشی در بالا بردن اثر بخشی دوره هاو برنامه های خود اموز. 12- گسترش سریع اشنایی فراگیران با رسانه های پیش رفته از جمله سخت افزار و نرم افزار دیسک لیز تعاملیبه علت وجود تکنولوژی مشابه ان در اغلب منازل به عنوان قسمتی از سیستم های سرگرمی خانگی (محمد احدیان- 1384-ص121وص213)
فصل سوم
یاد گیری و تکنولوژی آموزشی
نقش تکنولوژی در یادگیری :
ارائه اکتشافی ، نیازمند کشف مهارت برتر شامل اجزای مهارتی و ادراکی توسط شاگرد است . کشف از طریق تجربه مستقیم است که در آن شاگرد مهارت را از راه تلاش برای انجام آن فرا می گیرد و یا از طریق تجربه نیابتی است که در آن مهارت از راه تفکر درباره مطالعه مورد ی ( کتبی یا ویدئو ) فرا می گیرد . در هر حال اثبات شده است که راهنمایی به شکل پرسشهای هدایت کننده باعث کاهش زمان کشف یک مهارت برتر ، بدون نقصان در عمق پردازش آن می شود . پس از کشف یک مهارت ، شاگرد باید در مورد مزیت نسبی مهارت خود در مقایسه با سایر مهارتهای قابل اکتشاف بازخورد دریافت کند و مهارت باید تمرین همراه با بازخورد داشته باشد تا شاگردان بتوانند آن را به تمام طیف انواع مواردی که آن مهارت را می طلبد تصمیم دهد.(نژادفرد-هاشم – 1374-ص238)
یاد گیری وتکنولوژی آموزشی:
راه حل هایی که به کمک ان میتوان با بحران های ناشی از مسائل جامعه مقابله کردمتفاوت است. پاره ای از این راه حل ها سنتی و کلاسیک هستند. به طور مثال: میتوان معلم بهتری تربیت کرد، برتعدادساعاتی که این معلم تدریس میکند افزود، فضا وابزار الات اموزشی به نحو صحیح تری به کار گرفت وحتی میتوان سهم بیشتری از اموزش اطفال را به اولیا واجتماع محلی سپرد. اما چیزی است که متولیان سیستم اموزشی در کشور های در حال توسعه متوجٌه شده اند. که جلو گیری از همه گیر شدن بحران با این شیوه ها امکان پذیر نیست. مثلا اگر منابع موجود از ابتدا بیش از اندازه کم وغیر کافی باشند بهره گیری صحیح وعاقلانه این منابع امکان ندارد توجه به این نکته سبب شده است تا بسیاری از کشور ها بجای استفاده از روش های سنتٌی معمولی راه حل های جدید تر واساسی تر بیابند. یکی از روش ها که موضوع بحث همگان است،کاربرد"صحیح تکنولوژی آموزَِشی" است بحث "تکنولوژی آموزشی" به عنوان یک راه حل اساسی فقط صحبت درباره ابزار آلات نیست. وسایل مواد هیچگاه به تنهایی نمی توانند جوابگوی بحران های اموزشی باشند. نقش معلٌم در سیستم جدید با توجه به تکنولوژی اموزشی تغییر کرده است. در این نظام معلم به عنوان یک راهنما ،مشاور و مدرٌس معرٌفی میشود. دراین روش معلٌم یک سخنران نیست،فرصت یاد گیری را در اختیار دانش آموزان قرار میدهد.معلٌم مجهز به وسایل متعّددی که بر اساس هدف های آموزشی ساخه شده اند است.او سعی میکند مدرسه را به محیطی خلاق برای کشف و پرورش استعدادها تبدیل کند. ( مسعود کنعانی و همکاران- 1374-ص5)
تاثیرات رسانه بر روی یادگیری شاگردان :
الف – تاثیر رسانه بر شیوه های یادگیری دانش آموزان : در حدود 98 درصد از تمام اطلاعاتی که به دست می آوریم از طریق حواس وارد مغز می شوند . این واقعیت نیز وجود دارد که بیش از 87 درصد از یادگیرندگان ترجیح می دهند که به صورت دیداری و دست ورزی ابزاری یاد بگیرند بنابراین دستورالعمل برای برنامه ریزی های آموزشی آینده در اختیار داریم اگر چه شروع هر آموزشی به روش شنیداری است .
ب – تاثیر رسانه بر انگیزش یادگیری دانش آموزان : طبق نظر جنسون ( 1997 ) یادگیری تعاملی انتزاعی که استفاده از انواع رسانه ، صفحه های فشرده ، اینترنت ، یادگیری از راه دور ، یا واقعیت مجازی را شامل می شود نیازمند استفاده از انواع حافظه و کمی انگیزش طبیعی است در صورتیکه شکلهای سنتی آموزش ، هزینه های بسیاری همراه دارد و برای موثر بودن نیازمند انگیزش طبیعی بیشتری است . هم چنین دانش آموزان باید برای انجام دادن فعالیتهای سنتی یادگیری که برای آنها معنی دار نیست ، تلاش کنند .
ج – تاثیر رسانه بر کنترل رفتار دانش آموزان : بیشترین مشکلات انضباطی در کلاس درس به سبب عواملی هم چونن کارهای حاشیه ای ، درک نادرست اطلاعات و شیوه های نادرست یادگیری ایجاد می شود . دانش آموزانی که به کلاس ما وارد می شوند ، بخشی از دنیای چند رسانه ای ها را از زمان تولدشان تا کنون به همراه دارند . امروزه کودکان سه ساله قادرند ویدئویا دی وی دی را در داخل دستگاه های مربوطه قرار دهند و تماشا کنند ، یا اگر می خواهند از چیزی مطلع شوند ، قادرند از طریق جستجوی اینترنتی این کار را انجام دهند بنابراین نباید تعجب آور باشد که انان نتوانند در طول کلاسهای درسی که دارای امکانات فناوری پایینی است آرام بنشینند و مشکلات انضباطی نداشته باشند . ما از این واقعیت که شاگردانمان در یادگیری ریاضی ضعیف هستند ، ناراحتیم ، اما هنوز این درس اصلی را به صورت سخنرانی و انجام دادن تکالیف آموزش می دهیم . اگر بتوانیم راه هایی برای کمک به این شاگرد ان پیدا کنیم که آنها چگونه کارهای ریاضی را انجام دهند و در دنیای واقعی – خارج از چاردیواری کلاس درس – از آن استفاده کنند می توانیم انتظار داشته باشیم که دانش آموزان در درس ریاضی پیشرفت کنند . رسانه می تواند به ما کمک کند که به این منظور زود دست یابیم .
د – تاثیر رسانه بر رسیدن به سطوح بالای تفکر : وب سایتهای زیادی وجود دارند که تفکر در سطح بالا ( مانند خلاقیت ، حل مسئله ، مقایسه و مقابله و ارزشیابی ) را آموزش می دهند و تشویق می کنند و اگر ما آنها را به دانش آموزانمان معرفی نکنیم در حق آنها ظلم کرده ایم . استفاده از رسانه ، کلیدی است که دانش آموزان را به سوی تفکر در سطح بالا هدایت می کند . معلمان و شاگردان باید با نحوه استفاده از اینترنت و بسیاری از نرم افزارهایی که انها را به سوی دست یافتن به مهارتهای تفکر در سطوح بالا هدایت می کند ، آشنا شوند . ما به هدایت شاگردان به سوی تلاش بیشتر در استفاده از رسانه و فراهم کردن بازخورد نسبت به کارهایشان نیاز داریم . استفاده از رسانه ها در دنیای خارج از کلاس درس دانش اموزان را به سوی حل مسئله و تصمیم گیری هدایت می کند . هارولد . ون . گلینکی در مطالعه ای که درباره تاثیر رسانه بر یادگیری دانش آموزان انجام داد نتیجه گرفت زمانی که از رایانه برای حل تکالیفی که مفاهیم سطح بالای ریاضی در ان بکار رفته است همراه با معلمانی که در هدایت دانش آموزان برای کسب نتیجه از مهارت لازم برخوردارند ، استفاده کنیم ، استفاده از رایانه با یادگیری مفید و معنی دار مرتبط می شود .(حلت آبادی-عذرا-1384-ص21و22)
نقش وسایل آموزشی در فرایند آموزشی – یادگیری :
نقش وسایل آموزشی ، بیشتر در چگونگی انتقال مفاهیم به شاگردان نهفته است . اگر چه انتخاب متن و محتوای آموزشی بسیار مهم است ، انتقال بهتر و موثر مفاهیم نیز از مسایلی است که باید مورد توجه قرار گیرد . تحقیقات نشان می دهد که وسایل آموزشی مناسب در انتقال و تفهیم و تاثیر مفاهیم نقش موثری دارند که مهم ترین آنها عبارتند از :
1 – اساس قابل لمسی برای تفکر و ساختن مفاهیم فراهم می کنند و در نتیجه ، سبب می شوند شاگردان کمتر به مفاهیم انتزاعی متوسل شوند
2 – سبب ایجاد علاقه در امر یادگیری شاگردان می شود و توجه آنها را به موضوع آموزشی معطوف می سازند .
3 – پایه های لازم را برای یادگیری تدریجی و تکمیلی فراهم می سازند و آن را دائمی می کنند .
4 – تجارب واقعی و حقیقی را در اختیار شاگردان قرار می دهند و در نتیجه موجب فعالیت بیشتر می شوند .
5 – پیوستگی افکار را در فرایند یادگیری فراهم می کنند .
6 – در توسعه و رشد معنا ، در ذهن شاگردان موثرند و به گسترش دامنه لغات کمک می کنند .
7 – معنا و مفهوم آموزش را سریعتر و صریح تر منتقل می کنند .
8 – تجاربی را در اختیار شاگردان قرار می دهند که کسب آنها از راههای دیگر چندان امکان پذیر نیست و در نتیجه ، به تکامل و افزایش عمق و میزان یادگیری می انجامد .
فواید تکنولوژی آموزشی:
بر اساس تجربیٌات حاصل از به کار گیری دست آوردهای تکنولوژی اموزشی در گذشته وحال و طبق اطلاعاتی که از محقٌقان، صاحب نظران وافراد متخصٌص در این رشته از علوم عملی امده است، یافته های زیرفواید کاربرد تکنولوژی اموزشی را مطرح میکند:
1- تکنولوژی اموزشی میتواند بازده اموزشی را از لحاظ کمی وکیفی افزایش دهد. با رشد تقاضاهایی که فرا تر از توان بازده اموزش وپرورش امروز است؛انچه به عنوان یک امر حیاتی به نظر میرسد این است که یادگیری،موثر ومفید تر انجام گیرد.دستاورد های تکنولوژی اموزشی توانسته است قابلیت خود را در سرعت بخشیدن به رشد اموزش نشان دهد و کاربرد چنین دستاورد هایی میتواند به اموزگار کمک کندتا از وقت محدودی که دارد بیشترین استفاده را ببرد.
2- تکنولوژی اموزشی میتواند اموزش ویاد گیری را انفرادی کند.
داشتن ازادی در فرا گیری و امکان خود اموزی، پیوسته به عنوان مهمترین اهداف یک اموزش پرورش ایده آل به شمار می رفته است. کابرد تکنولوژی در اموزش و پرورش. افزایش راه حل هایی می انجامد که نهایتاً فرا گیرنده را ازاد میگذارد تا به توانایی های خود به اسانی پی ببرد. در یک نظام طراحی شده با تکنولوژی اموزشی،فرا گیرنده میتواند با بیان واضح هدفهایش،کلیه فعایتهای مربوط به یاد گیری خود را طوری تنظیم کند که هر گونه کار زایدی که باعث هدر رفتن اوقات مفید او میشود از برنامه حذف گردد.
3-تکنولوژی اموزشی میتواند اموزش را بر اساس روشها وضوابط علمی تری ارئه دهد.
تکنولوزی اموزشی به معلم امکان میدهد که هنگام تدریس انواع تشویق ها وپاداش را در مقطع مختلف یاد گیری به کار گیرد. تکنولوژی اموزشی باعث میشود که سوالهای دقیق تر و علمی تر در زمینه های تجارب تدریس ویادگیری برای محقٌقان پیش اید و نتایج تحقیقاتی که به این ترتیب به دست میاید نهایتاً در مدارس و دانشگاها پیاده میشود.
4-تکنولوژی اموزشی میتواند اموزش را با قدرت بیشتری علمی سازد.
اشکال جدید ارتباطات،امکان تازه ای در عصر ارتباطات با قابلیت فرایندی برای بشر امروز یه ارمغان اورده است. تکنولوژی اموزشی میتواند با استفاده از این امکانات توانایی های اموزش وپرورش را افزایش دهد. در شرایط امروز که اطلاعات با سرعت سرسام اوری رو به افزایش است ،دیگر از عهده یک معلم ساخته نیست که همه این اطلاعات را به فرا گیران انتفال دهد.
5-تکنولوژی اموزشی میتواند به یادگیری سرعت بخشد و انرا اسان تر کند.
تکنولوژی اموزشی میتواند فاصله یاد گیریدر دنیای خارج و داخل مدرسه را روز به روز کاهش دهد. تلویزیون و تکنیک تولید و تکثیر انبوه میتواند یادگیری را با سرعت بیشتری ممکن سازد. چنین اکانات تکنولوژیکی میتواند در پویایی تحصیلی فراگیرنده موثر واقع شود و شرایط تازه ای به وجود اورد. به علاوه اگر بتوان به طریقی از دستور العمل تکنولوژی اموزشی به طور سازنده وخلاق استفاده کرد وان را به طور عملی در کارهای تدریس ویادگیری به کار بست.فراگیرنده خیلی بهتر در مسیر دانش و فراگیری رهنمون خواهد شد.
6-تکنولوزی اموزشی میتواند دسترسی به فرهنگ و اموزش رابطئر یک سان برای همه میسر کند.
در حال حاضر مرکز اسناد واملاک ایران دست به تهیه یک بانک اطلاعاتی کامپیوتری زده ست که امکانات ان میتواند در اینده ای نه چندان دور به کمک دستائردهای تکنولوژی ماهواره ای و شبکه اطلاعاتی نوری در خدمت اهداف تکنولوژی اموزشی قرار گیرد ونهایتاً از ان در مدارس دور افتاده استفاده شود. در صورت به کار گیری و استفاده صحیح از تکنولوژی در امر اموزش ،می توان اموزش را پربار تر ،انفرادی تر وقدرتمند ترساخت. (مسعود کنعانی و همکاران- 1374-ص40 تا46)
نقش فناوری در تسهیل یادگیری :
یادگیری ، فرایندی فعال است . یک ضرب المثل چینی می گوید : اگر به من بگویی ، فراموش می کنم – اگر به من نشان بدهی ، به یاد خواهم آورد – اگر مرا درگیر کنی ، می فهمم . این ضرب المثل اهمیت درگیر شدن یادگیرنده در فعالیتهای یادگیری ، ایجاد ارتباط بین آنچه فرد می داند و انچه یاد می گیرد و ساختن معنی از تجربیات خود را به ما نشان می دهد . وقتی دانش آموزان فعال باشند ، در فرایند ساختن دانش مشارکت می کنند و تمرکز یادگیری از پوشش دادن برنامه درسی ، به کار کردن با ایده ها تعبیر می کند . استفاده از ابزارهای فناوری فرایند یادگیری را آسان می کند . ابزارهای فناوری ، وسایلی تدارک می بینند که از طریق آنها افراد تشویق می شوند هم منابع و هم ایده ها را دستکاری کنند . بعضی از ابزارها ی فناوری می توانند حافظه و تفکر دیداری را توسعه دهند . نرم افزارهای بارش مغزی و نقشه های مفهومی ، مثالهای خوبی در این زمینه هستند . برخی دیگر از نرم افزارها به بازنمایی دانش و تسهیل ارتباط کمک می کنند . برای مثال : نرم افزار " تجسم مشارکتی " به شاگردان کمک می کند داده های مربوط به وضع آب و هوا را جمع آوری و تحلیل کنند . در نهایت اینکه فناوری به تنهایی نمی تواند یادگیری را تضمین کند . معلم و یادگیرنده باید با استفاده از فناوری یادگیری را تسهیل کنند و به سایر ظرفیت های ذهن اجازه ی بروز دهند . درک درست اصول یادگیری و ظرفیت های فناوری می تواند گام مهمی در تسهیل یادگیری باشد.(یادگارزاده-غلامرضا-1385-ص18)
نقش حواس در یادگیری:
انسان از طریق حواس پنج گانه خود اطلاعات اولیه مورد نیاز یرای حفظ و ادامه حیات را از محیط اطراف کسب میکند.هر یک از این حسها،اطلاعات مربوط به جنبه هایی از طبیعت را در اختیار فرد قرار میدهد که فقدان ان در کار تطبیق و سازش او با محیط خلل وارد میکند.میزان یاد گیری انسان توسط حسهای مختلف:برای بینایی 75%،برای شنوایی 12%،لامسه 6%،و بویایی و چشایی هریک 3%،ذکرشده است.
با توجه به این ارقام به دو نکته مهم میتوان اشاره کرد: 1-به دلیل نقش مهم حس بینایی در یادگیری انسان لازم است در موقعیتهای ارتباطی و اموزشی بجای تکیه بر گویش وحس شنوای مخاطبان، از پیام های تصویری و رسانه های دیداری و شنیداری نیز به میزان کافی استفاده کنیم .
2- بیشترین یاد گیری در شرایطی است که یاد گیرنده از حس های خود هر چه بیشتر استفاده کند این نمی شود مگر از طریق کسب تجارب دست اول (محمد حسن امیر تیموری-82-ص 36)
فعال ساختن شاگردان در جریان یادگیری :
آموزش ها هنگامی به عمل تبدیل می شوند و از حیطه شناختی ( مرحله دانش ) خارج شده و به مراحل بالاتر وارد می شود که یادگیرنده در رسیدن به انها نقش داشته باشند و به قول خود دانش آموز سازنده آن مهارت باشد . در غیر این صورت ، به خاطر سپردن طوطی وار چند اصل و قاعده عملی ، به عمل فرد بر مبنای آنها کمک نمی کند . ارزش هایی که خود فرد به آنها رسیده باشد درونی می شود و قابلیت به عمل در آمدن نیز پیدا می کند .
استفاده از وسایل معمولی باعث تعمیق یادگیری شده و درصد فراموشی را پایین می آورد ، یادگیری را تسریع ، بهتر و تعمیق می بخشد .(رمضانی – فاطمه – 1384- ص9)
جایگاه رسانه ها و فناوری در آموزش و یادگیر ی :
-یادگیری موثر با تجارب دسته اول عینی آغاز می شود و سپس به سوی تجارب مجردتر به پیش می رود بنابراین دانش آموزانی که امتیاز واکنش نشان دادند در برابر رسانه های دیداری و شنیداری را درست انتخاب شده و عاقلانه مورد استفاده قرار گرفته اند ، موثرتر از دانش آموزانی که پیش از مواد گفتاری در اختیارشان گذاشته است محتوا را می آموزند .
-یادگیرنده هنگامی از آموزش بهره می گیرد که از طریق علاقه و
شور و شوق خود با آن درگیر باشد . اگررسانه ها آموزشی درست انتخاب شده باشند مفهوم را به شکلی که علاقه و انگیزش ایجاب می کند ارائه می دهند .
-یادگیرندگانی که آگاه و مطلع هستند و علاقه و خواسته هایشان برآورده شده است بهتر می توانند به عنوان انسانی خلاق و نوآوردر جامعه عمل کنند.(احدیان – محمد -1383-ص53)
فصل چهارم
فواید تکنولوژی آموزشی
انواع وسایل آموزشی :
وسایل آموزشی را از نظر نقشی که در فرایند آموزش ایفا می کند می توا ن به 2 دسته تقسیم کرد . وسایل آموزشی معیاری و وسایل آموزشی تسهیل کننده . وسایل معیاری وسایلی هستند که از فراگیر خواسته می شود برای نشان دادن کار آیی آموخته هایشان آنها را شرح دهند ، تفسیر کنند ، دوباره بسازند یا مشخص کنند ، به عبارت دیگر این دسته از وسایل ، جزئی از معیارهای یادگیری هستند و در هدفهای فععالیتهای آموزشی نیز آورده شده اند ، مانند اکثر ابزارهای آموزشی در رشته های فنی و حرفه ای و اتومبیل در آموزش رانندگی . اما رسانه های تسهیل کننده دارای چنین ویژگی هایی نیستند یعنی جزئی از معیارهای مورد نظر فعالیتهای آموزشی نیستند به عبارت دیگر از شاگردان خواسته نمی شود که آنها را شرح دهند ، دوباره بسازند و …. بلکه تنها نقش این وسایل کمک به شاگرد برای درک بهتر مطلب یا اطلاع بیشتر از موضوع ، پدیده و فعالیت مورد نظر است . این وسایل بعد از آموزش نادیده گرفته می شوند ، زیرا دیگر نیازی به آنها نیست به تعبیر بهتر ، تفاوت وسایل معیاری با وسایل تسهیل کننده اسن است که رسانه های معیاری یادگیری را از راه تمرین و مهارت آسان می کنند و در واقع خود جزء فرایند یادگیری هستند در حالیکه رسانه های تسهیل کننده به شاگرد کمک می کند تا مهارت را کسب کنند . این تفاوت نشان می دهد که رسانه های تسهیل کننده باید در ضمن یادگیری از محیط آموزشی خارج شوند . در صورتی که حضور رسانه های معیاری تا انتهای آموزشی الزامی است تا یادگیری به طور کامل و مطلوب صورت پذیرد بنابراین حضور رسانه های معیاری نه تنها در تمام طول آموزش ، بلکه در هنگام ارزشیابی نیز لازم و ضروری است مانند ماشین تحریر در فرایند یادگیری ماشین نویسی . وسایل آموزشی چه معیاری و چه تسهیل کننده برای اینکه در آموزش مورد استفاده قرار گیرند ، ممکن است به نیروی برق احتیاج داشته باشند مثلاً برای استفاده از فیلم ، اسلاید ، و طلق شفاف یا ممکن است غیر نورتاب باشند مانند نوارهای صوتی . در مقابل تصاویر کاغذی ، کره ، نقشه ، پوستر و انواع نمودار و جدول احتیاجی به برق ندارند و غیر نور تابند . اهمیت این تقسیم بندی در این است که نشان می دهد کدام یک از وسایل در سطح روستاها و مناطقی که به برق دسترسی ندارند ، بیشتر کاربرد دارند و بهتر می توانند مورد استفاده قرار گیرند . برقی بودن یا نبودن وسیله ارتباطی ، به هیچ وجه دلیل رجحان و برتری آن نسبت به وسیله دیگر آموزشی نیست ، بلکه بیشترین اهمیت یک وسیله در امر آموزش چگونگی انتخاب و به کار
گیری آن در فرایند آموزش یادگیری با توجه به امکانات و شرایط و موقعیت آموزشی است .
فلسفه تکنولوژی :
رسانه اموزشی چگونه به یادگیرنده کمک می کند ؟
1 – رسانه هایی از قبیل فیلم ، ویدئو ، فیل استریپ ، نوار صوتی یا تصاویر تجارب غیر مستقیم را به جای تجارب مستقیم ( وقتی امکان پذیر نباشد ) در اختیار دانش آموزان قرار می دهد .
2 – به صورت ابزار اصلی انتقال اطلاعات ، ارتباطی دقیق را سبب می شود .
3 – به روش ها و امکانات موجود معلم می افزایند.(دانش فرد – هاشم-1374 – ص61)
دلایل استفاده از وسایل کمک آموزشی :
الف ) معضلات و مشکلات آموزشی :
1 ) افزایش روز افزون شمار افراد لازم التعلیم
2 ) انفجار دانش بشری و پیشرفت فناوری آموزشی
ب ) نقش حواس در یادگیری :
– 75 درصد یادگیری از طریق کاربرد حس بینایی
– 13 درصد یادگیری از طریق کاربرد حس شنوایی
– 6 درصد یادگیری از طریق کاربرد حس لامسه
– 3 درصد یادگیری از طریق کاربرد حس بویایی
– 3 درصد یادگیری از طریق کاربرد حس چشایی
ج ) نقش مواد و وسایل کمک آموزشی در تدریس و یادگیری :
1 ) توجه و علاقه فراگیران را جلب می کند
2 ) یادگیری را سریع تر ، موثرتر و پایدارتر می کند
3 ) تجارب عینی و واقعی را در اختیار شاگرد ان قرار می دهد
4 ) در توسعه و رشد معنی در ذهن شاگردان موثرند
5 ) پایه های لازم را برای یادگیری تدریجی و تکمیلی فراهم می سازند
6 ) پیوستگی افکار را در فرایند یادگیری فراهم می کنند
7 ) اساس قابل لمسی برای تفکر و ساختن مفاهیم فراهم می کنند .(قهرمانی-جعفر-1382-ص59)
دلایل استفاده از مواد و وسایل اموزشی:
به طور کلی استفاده ازمواد و وسایل اموزشی را میتوان تحت سه عنوان:
معضلات اموزشی،نقش حواس در یادگیری،و نقش مواد و وسایل در یاد گیری مورد بررسی قرار داد.
از نقطه نظر معضلات اموزشی ،عواملی نظیر افزایش روز افزون تعداد افراد لازم التعلیم،کمبود معلمان اگاه و علاقه مند،فقدان بودجه وامکانات کافی وبالاخره انفجار دانش باعث کارایی اموزش میشود که استفاده از تکنولوژی اموزشی که در بر دارنده کاربرد مواد و وسایل اموزشی نیز هست میتواند تا حدود زیادی کاهش یاد شده را جبران کند.
دومین دسته از دلایل شامل حواس در یاد گیری میشود. نتایج تحقیقات نشان داده ان که حدود 75% یادگیری در یک انسان متعارف ار طریق کار برد حس بینایی صورت می گیرد در حالی که این کمیٌت برای شنوایی 13%، لامس 6% و دو حس بویایی و چشایی هر کدام 3%است. با توجه به امار یاد شده استفاده از دیگر حواس در کنار کاربرد حس شنوایی توصیه میشود.
سومین دلیل شامل نقش مواد و وسایل اموزشی در تدریس ویادگیری میشود. نتایج پژوهشها نشان داده اند که این گونه مواد و وسایل میتواند کمک قابل توجهی به بالا بودن میزان کمیت وکیفیت یادگیری بنماید. (علی اکبر علی نیا -1381-ص21)
توسعه زمینه های اصلی تکنولوژی اموزشی:
یکی از مناسب ترین تصاویر کلی در زمینه تکنولوژی اموزشی وجود دارد به وسیله پروفسور"لویز التون" ارائه گردیه است(1977)وی سه قلمرو وسیع را در این رشته مشخص کرده است :اموزش جمعی ،یاد گیری انفرادی و یاد گیری گروهی التون بر این باور است که هر یک این سه قلمرو شامل مراحل:تحقیق،توسعه و کار بردبه صورت متوالی است .از اواخر جنگ جهانی دوم تغیرات زیادی در تکنولوژی اموزشی به وجود امد از ان زمان به بعد به عنوان یک رشته مستقل مطرح شد ه است.اساسا این رشته در ابتدا بر فنون اموزش جمعی متمرکزشده بودند وسپس به یاد گیری انفرادی تغییر پیدا کرده و در طول سال ها ی اخیر به طرف یاد گیری گروهی حرکت کرده است . در هر مورد لویز التون سه مرحله وسیع در عین حال مرتبط را در پیشرفت تکنولوژی اموزشی مشخص کرده است . ابتدا مرحله"تحقیق"که مفاهیم اساسی در این مرحله به وجود امدند. سپس گسترش مرحله"پیشرفت"که این فنون ومفاهیم اساسی به همراه مواد اموزشی مناسب به فنون تدریس و یاد یاد گیری عملی تبدیل شدندم در نهایت مرحله سوم منتهی شدکه در ان فنون در سطح وسیعی مورد استفاده قرارگرفتندمرحله" کاربرد"مرحله "تحقیق"و (پیشرفت)به حدود 25 سال تداوم یافتند وبعد از ان مرحله (کار برد)به وجود امد و در حال حاظر نیز ادامه دارد. (محمد احدیان- 1384-ص10)
اموزش برای فردا:
همان سرنوشتی که برای مواد درسی اموزشی مقدٌر است برای ارزشهای اموزشی نیز مقدٌر خواهد بود. در جهانی که حجم دانش به طور تصاعدی افزایش پیدا میکند و کسی نمیتواند گام به گام دنبال ان برود. باید تاکیدمان را از (چه باید بکنیم) برداریم و بر (چگونه یاد گرفتن) تمرکز دهیم. تغییر از محتوی به فرایند اموختن و اینکه چگونه یادگیری مهم تر از واقعیتهای خاص و مفاهیم اموخته شده است.
هنگامی که بخواهیم به این اهداف جامع عمل بپوشانیم،اموزش فقط انعکاس از دیروز نخواهد بود و همینطور فقط وسیله ای برای بهتر کردن امروز هم نیست،بلکه فرایندی جالب وعالی است که به وسیله ان به کودکان و نوجوانان یاد میدهیم که چگونه خالق و پاسدار پیشرفت اجتماعی باشند زیرا به انها حق و وظیفه اکتشاف و فردایی را که در راه است داده ایم .امروزه بیشتر جوامع برای جبران ایست های گذشته و رفع موانع پیشرفت همگام با آینده، نظام خود را مورد بررسی و تجدید نظر قرار میدهند. استفاده اگاهانه ومدبرانه از جنبه های مختلف تکنولوژی اموزشی ابزاری برای این مهم است.(زهرا کریمی -1379-ص25)