بررسی نقش تغذیه مناسب در بهبود یادگیری آموزشی در دانش آموزان



موضوع تحقیق:
بررسی نقش تغذیه مناسب در بهبود یادگیری آموزشی در دانش آموزان، علی الخصوص دانش آموزان دوره ابتدایی

محقق:

سال تحصیلی:
1396-1395

فهرست
عنوان صفحه
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………4
تغذیه و تقویت حافظه …………………………………………………………………………………………………..5
دلایل اهمیت تغذیه در سنین مدرسه …………………………………………………………………………….6
اهمیت صبحانه برای دانش آموزان ………………………………………………………………………………….7
مطالعات انجام گرفته از همیت نقش صبحانه …………………………………………………………………….8
مصرف آب میزان یادگیری دروس را بالا می برد ………………………………………………………………..9
تاثیر سوء تغذیه بر یادگیری داش آموزان …………………………………………………………………………10
فعالیت فکری …………………………………………………………………………………………………………………13
مواد مغذی مورد نیاز ……………………………………………………………………………………………………….13
برنامه غذایی مدرسه برای بهبود یادگیری …………………………………………………………………………15
مداخله مدرسه در ارتقاء آموزش تغذیه ……………………………………………………………………………..15
برنامه غذایی در خانه ……………………………………………………………………………………………………….16
نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………….17
منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………….19

مقدمه
نیاز انسان به غذا یکی از احتیاجات ذاتی یا فیزیولوژیک است که مهمترین عامل بقای زندگی و طول عمر می باشد.احتیاج به غذا دائمی است و ارگانیسم را مجبور میکند تا برای بدست آوردن غذا و رفع گرسنگی کوشش کند. تغذیه صحیح و متعادل نه تنها پدیده رشد را میسر می سازد و به تندرستی و طول عمر می انجامد،بلکه با تاثیر بر روی اعصاب و روان سبب رشد فکری و نمو نیروهای روانی می گردد. یادگیری عملی است که مستقیما با مغز سر و کار دارد ، و بیشتر فعالیت توسط مغز انجام می شود. به همین دلیل داشتن تغذیه مناسب برای یاد گیری بسیار ضروری است. انسان برای رشد و تداوم زندگی نیاز به دریافت مرتب غذا دارد تا بتواند با هضم و جذب آن انرژی لازم برای انجام اعمال حیاتی را به دست آورد ، به این روند تغذیه می گویند. همانطور که تغذیه و رژیم غذایی مناسب ضروری ترین عامل سلامت است ، تغذیه ناسالم هم مهم ترین عامل بروز بیماری است . در دوران کودکی ، به خصوص سنین دبستان و همین طور در دوران نوجوانی ، به دلیل رشد سریع ، انسان بیش از هر زمان دیگر به تغذیه مناسب نیازمند است . خانواده ها ، در این دوران که زمان شکل گیری و الگوپذیری غذایی در کودکان است ، می توانند موقعیتی فراهم کنند تا فرزندانشان از رژیم غذایی سالم و متنوع برخوردار شوند . از مهم ترین مواد غذایی که بر روی تغذیه تاثیری مستقیم دارند ، پروتئین ها هستند. همچنین مادی مانند کربوهیدرات ها باعث افزایش انرژی می شوند. که مصرف پروتئین و کربوهیدرات به صورت مکمل پیشنهاد می شود. نقش تغذیه در سلامت افراد در هر سنی شناخته شده است، زیرا تغذیه ی خوب موجب عملکرد بهتر ارگان های گوناگون بدن مانند مغز، سیستم ایمنی و دفاعی و قلبی عروقی می شود. تغذیه ی مناسب دانش آموزان نیز به دلیل شرایط سنی، تحرک و فعالیت بدنی آن ها و درس خواندن و انجام تکالیف مدرسه نقش بسیار مهمی دارد. در روز های امتحان به علت استرس و فشار های عصبی به طور معمول تغذیه ی دانش آموزان دچار اشکال می شود که هم روی یادگیری تاثیر می گذارد و هم به علت استرس، سیستم ایمنی بدن را تضعیف می کند و موجب می شود بیماری های متعدد در این دوران، سلامت آن ها را تهدید کند؛ بنابراین برای پیشگیری از آثار نامطلوب تغذیه ی نامناسب و بروز بیماری ها، باید یک برنامه ریزی غذایی صحیح برای دانش آموزان تنظیم کنید تا عملکرد مغز و یادگیری آن ها افزایش یافته و سیستم ایمنی بدن نیز تقویت شود. در سالهای اولیه مدرسه ، دانش آموزان تغذیه هایی را که خانواده ها به آنها می دهند را با خود می برند اما در سال های بعد و با رشد دانش آموزان و ورود به مقاطع بالاتر تحصیلی آنها دیگر تمایلی به حمل خوراکی به مدرسه ندارند.
تغذیه و تقویت حافظه
بر اساس نظر متخصصان، بهترین راه برای افزایش یادگیری، خوردن صبحانه ای کافی و مناسب است. صبحانه، انرژی اولیه برای عملکرد مغز را تامین می کند و در دانش آموزان موجب افزایش قدرت یادگیری، تمرکز و تقویت حافظه می شود و قدرت حل مسائل را بالا می برد. صبحانه ی مناسب شامل مواد قندی یا غلات پیچیده مثل نان و پروتئین است تا انرژی کافی برای شروع فعالیت های روزانه تامین و در سطح مناسب نگهداری شود؛ بنابراین خوردن میوه و آب میوه ی تازه، شیر، پنیر، مغز ها (مانند گردو و بادام) و تخم مرغ، محرک خوبی برای فعالیت های مغزی است. درباره ی دانش آموزانی که به خوردن صبحانه ی کامل علاقه ای نشان نمی دهند، حتی خوردن تنها یک لیوان شیر و یک عدد موز، لازم و ضروری است و به هیچ عنوان نباید دانش آموزان بدون خوردن صبحانه به مدرسه بروند. از سوی دیگر، خوردن صبحانه ی زیاد یا اصرار به آن، اثر معکوسی بر آمادگی دانش آموزان دارد. بعضی از مواد غذایی، آثار نامطلوبی در یادگیری دارند؛ به طور مثال، مصرف مقدار زیاد شیرینی یا مقدار زیاد کافئین، آثار منفی را به صورت ایجاد خستگی، تغییرات خلقی و کاهش آب بدن در فرد ایجاد می کنند. خوردن مواد غذایی با چربی زیاد نیز موجب ایجاد احساس خواب آلودگی می شود. به طور کلی هر ماده ی غذایی که بیش از ظرفیت خورده شود، توصیه نمی شود.
خوردن مواد پروتئینی در طول روز و وعده های ناهار و شام موجب عملکرد بهتر مغز می شود. خوردن آب و مایعات فراوان در طول روز موجب شادابی و افزایش قدرت یادگیری می شود. هنگام مطالعه و درس خواندن، اغلب دانش آموزان احساس گرسنگی و خستگی می کنند و به طور معمول به خوردن یک میان وعده برای کارایی بهتر و ادامه ی مطالعه تمایل دارند. مواد سبک و کم چرب مانند مغز پسته، فندق، بادام، گردو، کشمش، بادام زمینی، چند عدد بیسکویت و شیر یا میوه و آب میوه، کمی نان و پنیر کم چرب به تمدید انرژی و تمرکز در دانش آموزان کمک می کند. در بعضی از مطالعات، به نقش غذاهایی مانند توت فرنگی، شاه توت، موز، ماهی، شکلات و بعضی از ویتامین ها مانند ویتامین و اسیدفولیک در بهبود حافظه اشاره شده است.
به طور کلی، رژیم غذایی در دوران امتحانات باید حاوی مقدار زیادی پروتئین، کربوهیدرات های پیچیده، آب، مایعات و مقدار کمی چربی باشد.
دلایل اهمیت تغذیه در سنین مدرسه :
سالهایی که کودک دوره ابتدایی را می گذراند ، از نظر تغذیه ، دوره ای قابل توجه است ، زیرا هنوز رشد کودک ادامه دارد ، گرچه میزان رشد او کمتر از سالهای اول زندگی است . تغییرات رشد قدی کودک در این سنین تقریباً ثابت و به طور متوسط سالانه حدود 6 سانتیمتر و میزان اضافه وزن او نیز حدود 5/3 کیلوگرم در سال است . تغذیه ، فعالیت و رفتار کودک را نیز تحت تاثیر قرار می دهد . کم خونی فقرآهن در کودکان با تغییرات رفتاری و کاهش توانایی در یادگیری همراه است . کودکان کم خون ، بی تفاوت ، خسته و تنبل بوده ، در امور تحصیلی نسبت به کودکان سالم موفقیت کمتری دارند . این کودکان پس از درمان ، کوشاتر و در فعالیت های تحصیلی موفق تر می شوند .
همچنین مصرف بیش از اندازه شکر و مواد قندی موجب رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان می شوند. پس تغذیه در کودکان مدرسه ای به دلایل ذیل حائز اهمیت است :
1- تامین مواد سازنده برای رشد
2- تامین انرژی موردنیاز برای انجام فعالیتهای جسمی و فکری
3- کمک به حفظ مقاومت در برابر عفونت ها
4- ذخیره سازی موادغذایی لازم به منظور آمادگی برای رشد سریع دوران بلوغ .
از کمبودهای تغذیه ای شایع در کشور ما ، کمبود کلی مواد غذایی که موجب تاخیر رشد کودکان می گردد ، همچنین کم خونی فقرآهن ، کمبود ید و اختلالات ناشی از آن و کمبود ویتامین آ(A) می باشد .
اهمیت صبحانه برای دانش آموزان :
صبحانه از مهم ترین وعده های غذایی برای همه افراد جامعه است . دانش آموزانی که صبحانه نمی خورند در یادگیری ، تجربه و تحصیل دروسی مثل ریاضی و علوم کارایی کمتری دارند و قدرت خلاقیت و ابتکار آنان کاهش می یابد. نخوردن صبحانه باعث کمبود موادغذایی روزانه است که چه بسا در وعده های دیگر غذایی جبران نشود . مطالعات اخیر نشان داده است که تغذیه صحیح در قدرت یادگیری کودکان موثّر است و نخوردن صبحانه می تواند تاثیرات منفی بر تمرکز و یادگیری آنها داشته باشد . در شرایط ناشتایی کوتاه مدّت ، بدن می تواند گلوکز خون را در سطحی ثابت نگه دارد تا بر عملکرد مغز لطمه وارد نشود امّا اگر مدّت زمان ناشتایی طولانی باشد نگهداری قندخون در سطحی که مغـز قـادر به فعالیت خود باشد دشوار شـده ، قدرت یادگیری و تمرکز حواس مختل می گردد . با وجود اهمیت فراوان صبحانه در سلامت کودکان ، بسیاری از کودکان میلی به خوردن صبحانه ندارند. خوردن صبحانه باعث برآورده شدن نیازهای تغذیه ای کودک در طول روز می شود که نتیجه آن کنترل وزن و سطح کلسترول خون است . کودکانی که صبحانه می خورند ، کمتر دچار دل درد و ناراحتی های دیگر می شوند و در طول روز می توانند برنامه غذایی بهتری را ادامه دهند تا سطح موادمعدنی و ویتامین ها در بدن آنها بیشتر باشد .
از طرف دیگر ، بچه هایی که صبحانه نمی خورند ، به احتمال بیشتری ، در طول روز به خوردن غذاهای پرچرب ، که از نظر غذایی کم ارزش و بی ارزش هستند ، روی می آورند و همین مساله باعث بیمارشدن و ایجاد مشکلات آینده برای آنها می شود .
تاکید بر خوردن صبحانه ، منظور صبحانه سالم است ، چرا که بعضی از کودکان عادت دارند روزشان را با خوردن بیسکویت و شکلات و این جور چیزها شروع کنند که اصلاً صبحانه سالمی به حساب نمی آیند . بعضی کودکان صبح زود از خواب بیدار می شوند و احساس گرسنگی نمی کنند که این مساله با شروع صبحانه به مقدار کم و عادت دادن کودک به تکرار هر روز آن حل خواهد شد.
مطالعات صورت گرفته از اهمیت نقش صبحانه
تحقیقات زیادی درباره ی ارزش خوردن صبحانه در کودکان دبستانی در کشورهای مختلف انجام گرفته ، ونشان داده است که کودکانی که صبحانه نخورده به مدرسه می روند، در آزمایشهای یادگیری ( دقت ، توجه و درک ) ، زیادتراشتباه می کنند ، تفاوت هارا کمتر تشخیص می دهند و قدرت حفظ کردن آنها کمتر است .
همچنین کودکانی که دچار مشکل غذایی و کوتاهی قد باشند و صبحانه نخورده به مدرسه می روند ، مشکلات یادگیری بیشتری دارند . این تحقیقات نشان داده است که عملکرد مغز نسبت به کمبود غذایی مورد نیاز مغز بسیار حساس است . اصولا مغز کودکان نسبت به نخوردن غذا ، حساس تر از افراد بالغ می باشد . کودکانی که با خوردن صبحانه روانه مدرسه می شوند مشکلات رفتاری کمتری دارند. آن گروه از کودکانی که صبحانه نمی خورند بیش فعالی بیشتری داشته و با سایر دانش آموزان براحتی کنار نمی آیند. وقتی کودک گرسنه می شود، انرژی بدن کاهش یافته و انگیزه تمرکز روی دروس و در کل، یادگیری بشدت افت می کند. به دنبال افت انرژی، بدن نیروی کافی برای فکر کردن و یادگیری ندارد و کودک بسرعت احساس خستگی می کند. تحقیقی که درباره ی درک کودکان دبستانی انجام گرفته ، نشان داده است که زمان خوردن صبحانه نیز مهم است . آنهایی که صبحانه خود را 30 دقیقه قبل از آزمایشهای هوشی خورده بودند ، نسبت به کودکانی که صبحانه را 2 ساعت قبل از امتحان خورده بودند ، نمره ی بیشتری به دست آوردند .این تفاوت مربوط به مقدار گلوکز خون مغز آنها می باشد . در این سنین خوردن صبحانه بسیار مهم است ، زیرا کودک در حال رشد جسمی و فعالیت بدنی و مغزی است و برای یاد گرفتن به مدرسه می رود ، بنابراین باید همه ی موادغذایی ، مخصوصا گلوکز کافی در اختیار سلولهای مغز او قرار گیرد ( سلول های مغز فقط می توانند از گلوکز که ماده ی قندی است استفاده کنند تا در سلولها بسوزد و ایجاد انرژی نماید .) اگر کودک دیر از خواب بیدار شود و با عجله بخواهد کارهای خود را انجام دهد ، بنابراین خوردن صبحانه به فراموشی سپرده می شود ، یا این که کودک یکی دو تکه غذا می خورد و به مدرسه می رود ، ولی مغز او برای یادگیری آماده نیست .
مصرف آب میزان یادگیری دروس را بالا می برد
آب منبع حیاط همه جانداران است به همین دلیل بخشی از بدن انسان را آب تشکیل می دهد و کمبود آن سلامت انسان را با خطر جدی مواجه می کند. پزشکان توصیه می کنند بزرگسالان روزانه 8 لیوان آب مصرف کنند ولی کودکان باید با توجه به جثه و نیاز بدنشان آب مصرف داشته باشند.
این متخصص تغذیه می گوید: مصرف آب برای سلامتی دانش آموزان امری حیاتی است و در صورتی که مصرف آب در دانش آموزان به اندازه مناسب نباشد درصد یادگیری آنان کاهش پیدا می کند.
حضوری ادامه می دهد: با توجه به اینکه در فصل پاییز قرار داریم در ساعت های زنگ تفریح باید دانش آموزان به اندازه یک استکان بزرگ آب، آب میوه طبیعی و یا شیر مصرف کنند که آب بدن به اندازه کافی تامین شود.
با توجه به اینکه شرط لازم دستیابی به توانمندی های ذهنی و جسمی دانش آموزان، مراقبت تغذیه ای از آنان است، مراقبت تغذیه ای در سنین رشد به ارتقای شاخص های رشد، دریافت غذای سالم و مغذی و ایجاد باورها و عادات غذایی در کودکی و بزرگ سالی منجر می شود.
بنابراین ارتقای آگاهی، نگرش، بینش و عملکرد تغذیه ای دانش آموزان توسط خانواده از عوامل اصلی تامین کننده مراقبت تغذیه ای است.
تاثیر سوءتغذیه بر یادگیری دانش آموزان
دوران کودکی و نوجوانی مهمترین دوران رشد یک کودک است و تامین نیاز های تغذیه ای و رساندن مواد مغذی اعم ازپروتئین، انرژی ، ویتامین ها و املاح معدنی (ریزمغذی ها) نقش بسیار مهم و اساسی در رشد جسمی و تکامل مغزی ، ضریب هوشی و قدرت یادگیری دارد. عوارض بعضی ازاین کمبودها چه در دوران کودکی و چه در دوران نوجوانی و سنین مدرسه غیرقابل جبران است.
کودکان به دلیل افزایش نیاز در دوران رشد بیشتر درمعرض خطر می گیرند. افزایش نیاز در این دوران قابل توجه است و خصوصا کودکان در جهش های رشد نیاز بیشتری به مواد مغذی و ریزمغذی هایی مانند ید و آهن و روی و کلسیم دارند.
نیاز های تغذیه ای دختران و پسران خصوصا در دوران بلوغ به دلیل تفاوت سن بلوغ متفاوت است و بعد ازآن نیاز به دو ریزمغذی ید و آهن در دختران بیشتر است. شیوع گواتر ناشی از کمبود ید در سنین کودکی در دختران و پسران یکسان است ولی پس از بلوغ ، تعادل هورمونها درپسران بگونه ای است که رشد غده تیروئید در اثر کمبود ید در آنان متوقف می شود ولی در دختران نیاز همچنان تا دوران بارداری وجود دارد بهمین دلیل بعد از دوران بلوغ شیوع گواتر در زنان ۵ تا ۶برابر بیشتر ازمردان است .
شیوع کمبود آهن و کم خونی فقر آهن نیز در دختران در سنین بلوغ به دلیل ازدست دهی آهن به علت عادت ماهیانه افزایش می یابد . سایر کمبودها مانند کلسیم و ویتامین D نیز در دوران کودکی و نوجوانی بطور یکسان بر هر دو جنس اثر می گذارد ولی نهایتا زنان بیشتر در معرض خطر کمبود کلسیم و ویتامین D قرار می گیرند. بنابراین در کودکی و در دوران تحصیل اگرچه تغذیه صحیح در هر دو جنس اهمیت دارد ولی دختران به این دلیل که از ذخائر بدن خود در دوران بارداری و شیردهی باید استفاده کنند، آسیب پذیرتر بوده و نیاز به توجه ویژه دارند.
سوء تغدیه در دختربچه ها در حقیقت نسل را در معرض خطر قرار می دهد. اندازه لگن در دختران و زنان کوتاه قد معمولا کوچک است و در زمان بارداری جنین آنها نمی تواند رشد بالقوه خود را داشته باشند. بنابراین احتمال به دنیا آمدن پسر یا دختری با وزن کم ( کمتراز ۲۵۰۰ گرم) وجود دارد. تحقیقات نشان داده است که مادران کم وزن با جثه کوچک کودکان کوتاهتر با اندازه دو سر کمتر بدنیا می آورند. این تحقیقات رابطه معنی داری را بین سن مادر و وزن هنگام تولد نشان داده است و مادران جوانتر کودکان ریز جثه تری بدنیا آورده اند. میزان هموگلوبین نیز در سه ماهه اول ارتباط مثبتی با وزن، قد و دور سر نوزاد داشته است. کودکان کم وزن معمولا مشکلات زیادی درزمینه رشد، تغذیه و سیستم ایمنی بدن دارند و معمولا بیشتر از کودکان سالم با اختلال رشد در دوران کودکی مواجه می شوند و بهمین ترتیب این حلقه معیوب باعث پدید آمدن نسلی کوتاهتر می شود. تحقیقاتی که در بنگلادش در این زمینه صورت گرفته است نشان داده که دختران کم وزن و کوتاه قد (مادران مبتلا به سوء تغذیه) فرزندانی کوتاهتر بدنیا آورده اند . این موضوع دربین سالهای ۱۹۳۷ تا ۱۹۸۲ باعث شده است که قد پسران روستایی بنگلادش دریک دوران ۴۵ ساله ۱۲ سانتیمتر کوتاهتر شود. یکی از دلایل، عادات و رفتار های غذایی جاری و سنتی است که معمولا زنان دیرتر از مردان سر سفره می نشینند و غذای کمتری دریافت می کنند. این تبعیض تغذیه ای باعث کوتاه قدی و سوء تغذیه در دختربچه ها می گردد. دختران جوان مبتلا به سوء تغذیه که زود ازدواج می کنند و بچه دارمی شوند نمی توانند کودکانی با وزن طبیعی بدنیا آورند.اگرچه دراین بخش، به تاثیر سوء تغذیه بریادگیری دانش آموزان پرداخته شده است و در نظر داریم ابعاد مختلف سوء تغذیه را در این سن بشناسیم ولی به دلیل تسلسلی که رشته های مسائل را از بدو تولد تا آخرین روزهای حیات بهم پیوند می دهد لازم است بدانیم که چگونه نوزادی که از یک مادر مبتلا به سوء تغذیه بدنیا آمده است در دوران تحصیل نمی تواند کفایت لازم را برای یادگیری داشته باشد. اگر این کودک نوزادی بوده است که به دلیل گفته شده کم وزن بدنیا آمده با مخاطرات زیر مواجه بوده است:
– شانس مرگ او تا ۲۸ روز پس ازتولد ۳۰ مرتبه بیشتر از نوزادانی بوده که با وزن طبیعی بدنیا آمده اند.
-وقتی به سن یک سالگی رسیده است ۵ برابر بیشتر از نوزادان سالم خطر مرگ را پشت سر گذاشته است.
– او زنده مانده است ولی ممکن است با اختلالاتی در رشد و تکامل مغزی و جسمی مواجه باشد.
– او بدلیل ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن ، بیشتر از دیگران به عفونت های تنفسی، گوارشی و سایر بیماریها مبتلا می شود . طول دوره بیماری و شدت بیماری در او بیشتر است.
– شانس ابتلای او در بزرگسالی نیز به بیماریهایی نظیر دیابت، فشارخون، بیماریهای قلبی – عروقی بیشتر ازنوزادان سالمی است که با وزن طبیعی بدنیا آمده اند به دوران بزرگسالی رسیده اند.
نوجوانان و دانش آموزان در سنین مدرسه و بلوغ بدلیل نیازهای تغذیه ای بالا ، رفتارها و عادات غذایی غلط ممکن است به کمبود ریزمغذیهایی نظیر کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن مبتلا شوند.
عوارض مهمی که می توان از طریق آنها به کمبود اهن مشکوک شد، بی تفاوتی ، خستگی و بی حسی، کاهش قدرت یادگیری، عدم تمایل به فعالیتهای فیزیکی و ورزش می باشد. کودک پس از این مرحله از ذخائر آهن بدن خود استفاده می کند و در صورتی که ذخائر کاهش یابد کم کم وارد مرحله کم خونی فقر آهن می شود. دربخش ریزمغذیها می توانید اطلاعات بیشتری در مورد فقر آهن و کم خونی ناشی از آن ، عوارض و علائم آن بیابید.
کمبود ید نیز بر یادگیری، افزایش مهارتهای فکری و ذهنی اثر غیرقابل تردیدی دارد. علاوه بر این کمبود بعضی از ویتامین ها بطور مستقیم یا غیرمستقیم بر فراگیری و ظرفیت آن اثر نامطلوب دارد. به عنوان مثال تغییرات رفتاری در افراد مبتلا به کمبود ویتامین های گروه B، خستگی، کوفتگی، رخوت و تغییر در توانائی تمرکز مشاهده شده است.
فعالیت فکری
همان طور که گفتیم، بسیاری از افراد تصور می کنند، فعالیت فکری چندان انرژی نیاز ندارد و به این دلیل، از ترس چاق شدن، یا کم غذا می خورند و یا حتی برخی از این افراد از رژیم های لاغری که قبل از درس خواندن از آنها پیروی می کرده اند نیز تبعیت می کنند و به غلط تصور می کنند که هیچ مشکلی به وجود نخواهد آمد.
نکته ی مهم آن است که فکر کردن نیز به انرژی بالایی نیازمند بوده و برای تمرکز فکری زیاد، باید انرژی فراوانی را دریافت کرد. از این رو، افرادی که به دلیل شرایط کاری یا برنامه ی درسی فشرده، فعالیت فکری بیشتری در مقایسه با افراد عادی دارند، باید از مواد غذایی پُر کالری (بهتر است غذاهایی باشند که در عین کالری فراوان، مواد مغذی بیشتری را نیز داشته باشند) استفاده کنند. به این دلیل، در این ایام گرفتن رژیم لاغری به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
مواد مغذی مورد نیاز
برخی از مواد مغذی بیشتر از بقیه، در این روزها مورد نیازند. اولین آنها ویتامین های گروه B هستند. این ویتامین ها در غلات، جگر ، گوشت ها و لبنیات بیشتر یافت می شوند. در این مواد علاوه بر این دسته از مواد مغذی، ترکیب دیگری به نام ساپونین نیز وجود دارد که هم ضد اضطراب بوده و هم آرام بخش است.
به علاوه می دانید که کم خونی یکی از دلایل عدم یادگیری و تمرکز است، اما به دلیل اهمیتی که این موضوع دارد، هرچه به آن پرداخته شود، کم است. کمبود آهن و ویتامین B12 هر دو این عارضه را به دنبال دارند که موجب کاهش قدرت یادگیری و تمرکز و حتی یادآوری مطالب در افراد می شود. به این دلیل است که در این دوران مصرف مرتب گوشت قرمز و ماهی به خصوص ساردین توصیه می شود، زیرا ساردین علاوه بر مواد یاد شده، سرشار از اسیدهای چرب امگا-3 نیز هست که برای تقویت فعالیت های ذهنی مفید شناخته شده است.
علاوه بر موارد یاد شده، ترکیبی به نام استیل کولین در بدن به عنوان واسطه ی عملکرد سلول های مغز و اعصاب شناسایی شده است. از این رو، مصرف مواد غذایی که لیستین و کولین دارند، برای تامین این ترکیب توصیه می شود. از منابع این ترکیبات می توان به تخم مرغ، جگر، بادام زمینی و لوبیای سویا اشاره کرد که از تخم مرغ و جگر در وعده های غذایی اصلی و از بادام زمینی و لوبیای سویا می توان در میان وعده ها استفاده کرد.
در میان سبزی ها نیز ریحان و نعناع به دلیل خواص ضد افسردگی و تقویت کنندگی سلول های سیستم عصبی، و کاهو به دلیل کلسیم ، پتاسیم و ترکیبی به نام لاکتوکاریوم در تسکین اضطراب بسیار مفید است. به این دلیل است که قبل از خواب، صرف مخلوط آب کاهو و آب سیب، البته در مقادیر مساوی، می تواند خواب راحتی را ایجاد کرده و آرامش بخش باشد.
نکته ی مهم آن است که فکر کردن نیز به انرژی بالایی نیازمند بوده و برای تمرکز فکری زیاد، باید انرژی فراوانی را دریافت کرد. از این رو، افرادی که به دلیل شرایط کاری یا برنامه ی درسی فشرده، فعالیت فکری بیشتری در مقایسه با افراد عادی دارند، باید از مواد غذایی پُر کالری (بهتر است غذاهایی باشند که در عین کالری فراوان، مواد مغذی بیشتری را نیز داشته باشند) استفاده کنند. به این دلیل، در این ایام گرفتن رژیم لاغری به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

برنامه غذایی مدرسه برای بهبود یادگیری
از آنجا که نگرانی های گسترده ای در مورد عملکرد و سلامتی دانش آموزان به وجود آمده است، لازم است مدارس یک برنامه ابتکاری به نام "برنامه مدارس سالم" را در دستور کار خود قرار دهند. این برنامه باید راهبردهای مشخصی اتخاذ کند تا با بررسی کردن سیستم ها، سیاست ها، وعده های غذایی، آموزش بهداشت و سلامتی، محیطی سالم تر برای مدرسه به وجود بیاورد.
در راستای اجرای این برنامه بسیاری از مدارس مصرف فست فودها، غذاهای سرخ کردنی و مواد غذایی که با مواد شیمیایی فرآوری شده اند را تحریم خواهند کرد. مدارس در عوض باید نان های سبوس دار، میوه ها، سبزیجات، سالادها و مواد پروتئینی بدون چربی را در اختیار دانش آموزان قرار دهند. از آنجایی که مواد غذایی طبیعی و غیر فرآوری شده میزان گلوکز کمتری ارائه می کنند؛ دانش آموزان پس از صرف این مواد غذایی احساس انرژی بیشتر و بی‎حالی کمتری دارند و بهتر می توانند بر یادگیری علمی تمرکز کنند.
مداخله مدرسه در ارتقاء آموزش تغذیه
1- کودکان را تشویق کنید که تصاویری در مورد مواد غذایی سالم جمع آوری کرده و پوستری برای بوفه مدرسه تهیه نمایند .
2- مواد خوراکی سالم (میوه جات ، سبزیجات ، حبوبات ، لقمه های سرپایی کم چرب) تهیه کرده وبه صورت سیار در مکان های ورزشی ارائه دهید .
3- از دادن غذا به عنوان پاداش برای رفتار رضایت بخش خودداری شود .
4- به کودکان توصیه کنید که مصرف روزانه غذا را یادداشت نمایند و با استفاده از هرم راهنمای غذا کیفیت را ارزیابی نمایید .
5- آموزش تغذیه را در کلاس های دیگر (مثل استفاده از برنامه های آموزشی و کامپیوتر ) تلفیق نمایید .
6- کودکان را تشویق نمایید تا یادداشتی از مصرف روزانه غذا جهت شناسایی ملاک های رفتار تغذیه ای خودشان (مثلاً گرسنگی ، استرس ، موقعیت های اجتماعی) تهیه نمایند .
7- نحوه خواندن و بحث در مورد برچسب های غذایی را به کودکان آموزش دهید .
8- توصیه کنید کودکان به پیام های تلویزیونی ، روزنامه ها و آگهی ها جهت شناسایی اثرات اجتماعی در مصرف مواد و فعالیت های فیزیکی توجه کنند .
9- از ایفاء نقش جهت کمک به کودکان برای یاددهی ، سازش با فشارهای اجتماعی و گروه همسال از نظر صرف غذاهای خاص استفاده کنید .
10- کودکان را تشویق کنیدکه موانع محیطی را از نظرمصرف سالم شناسایی نمایند .
11- والدین را در ارتقاء آموزش تغذیه به کودکان ، مشمول نمایید .
برنامه غذایی در خانه
والدین برای ترویج تغذیه سالم و عملکرد صحیح مغز در خارج از مدرسه، باید هر سه یا چهار ساعت وعده های غذایی کوچک تر و میان وعده های سالمی را برای فرزندان خود آماده کنند. درست بعد از نیم ساعت پس از خوردن وعده غذایی و یا میان وعده، احساس خستگی و پریشانی کودک برطرف می شود. ارائه ی یک وعده غذایی سالم با میزان گلوکز مناسب، انرژی کودکان را افزایش می دهد و تمرکز آنها را بهبود می بخشد.
وعده ها و میان وعده های غذایی سالم باید شامل میوه ها و سبزیجات طبیعی، غلات کامل و پروتئین های بدون چربی مانند مرغ، ماهی، آجیل و تخم مرغ باشد. همچنین می توان برخی ویتامین ها را که عملکردهای خاصی را بهبود می بخشند، در وعده غذایی گنجاند. برای مثال برای بهبود حافظه، افراد باید مواد غذایی سرشار از لسیتین مانند بادام زمینی، سویا و جوانه گندم مصرف کنند. پتاسیم نیز به افزایش انرژی و عملکردهای بدن کمک می کند؛ پتاسیم را می توان با مصرف پرتقال، موز، زردآلو، آووکادو، خربزه، هلو و شلیل دریافت کرد. در نهایت اجتناب از مواد غذایی فرآوری شده و گنجاندن مواد غذایی طبیعی در رژیم غذایی روزانه؛ قدرت مغزی، سیستم بدنی و رفتاری سالم تری را برای ما به ارمغان خواهد داشت.
نتیجه گیری
توجه به تغذیه مناسب دانش آموزان نه تنها خرج اضافی محسوب نمی شود بلکه یک نوع سرمایه گذاری برای تضمین سلامتی و تندرستی دانش آموزان و یادگیری بهتر دروس به ویژه درس های مفهومی است.
با آغاز فرا رسیدن فصل پاییز و شروع فصل مدارس، خانواده ها باید بیش از پیش به سلامتی فرزند دلبندشان اهمیت دهند که در این راستا تغذیه صحیح نقش اساسی در پرورش آینده سازان این مرز و بوم دارد.
تغذیه صحیح، موجب هدایت دانش آموز به سمت پویایی، خلاقیت و برخورداری از توانمندی های ذهنی و جسمی می شود. نداشتن تمرکز و توجه به مفاهیم درسی، افت تحصیلی، دل زدگی از درس و مدرسه و در نهایت اختلالات رشدی نتیجه بی توجهی به تغذیه دانش آموزان و کمبود مواد مورد نیاز در بدنشان است.
سال هایی که کودکان و نوجوانان در مدرسه ابتدایی می گذرانند، از نظر تغذیه دوران بسیار مهمی محسوب می شود زیرا رشد کودک در این سنین ادامه دارد، اگرچه سرعت رشد او کمتر از سال های اول زندگی است، ولی باید توجه داشت که هر مرحله از رشد، وابسته به مرحله قبل بوده و مرحله بعد را مورد تاثیر قرار می دهد.
پزشکان معتقدند دانش آموزی می تواند شاداب٬ سالم٬ پرتحرک و با استعداد باشد که ضمن رعایت نکات بهداشتی از تغذیه متنوع و متعادلی هم برخوردار باشد.
تبیین بایدها و نبایدها در تغذیه دانش آموزان، اصلی ترین نکته در تغذیه کودکان و نوجوانان در طول سال تحصیلی را مصرف منظم وعده های گوناگون غذایی دانش آموزان است مصرف منظم وعده های غذایی موجب می شود مواد مورد نیاز به تدریج وارد بدن آنان شود.
بدن دانش آموزان در طول روز به سه وعده غذایی اصلی و دو میان وعده نیازمند است در این وعده های غذایی باید از تمام گروه های غذایی شامل شیر و لبنیات، گوشت و حبوبات، سبزیجات، میوه جات و گروه نان و غلات مصرف شود تا دانش آموزان به خوبی بتوانند به فراگیری درس بپردازند.
هرچند تنوع غذایی در سنین رشد بسیار مهم است ولی عادت های بد تغذیه ای دانش آموزان برای خوردن مواد غذایی کم ارزش و یا بی ارزش و نخوردن صبحانه در نوبت صبح ممکن است نتایج ناخوشایندی را برای سلامت ایشان به دنبال داشته باشد. اقدام لازم در جهت فراگیری و آگاهی از نیاز های غذایی دانش آموزان اصلاح رفتارهای تغذیه ای نامطلوب ،توصیه های کاربردی لازم برای بهبود شیوه تغذیه آنها ،اهمیت صرف صبحانه ،آگاهی از گروه های مختلف غذایی و ارزش آنها ،تشویق به خوردن شیر و لبنیات و انواع سبزی و میوه و بیان آثار زیان بار مصرف شکلات ،شیرینی ،و تنقلات غذایی کم ارزش و … تاثیر فراینده ای در بهبود رفتار تغذیه ای دانش آموزان و سلامت آنها دارد که نهایتاً منجر به بهبود یاد گیری و درک مطلب و … در دانش آموزان می گردد.

منابع:
1- دفتر مرکزی مشاوره دانشجویی. روشهای موثر در یادگیری. تهران: 1381.
2- کمیته علمی کشوری آهن یاری، دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت سلامت، برنامه آهن یاری گروههای در معرض خطر کم خونی فقر آهن، تیرماه 1382.
3- عبدالعلیان م. روشهای تدریس و یادگیری در آموزش پرستاری. بابل: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی بابل؛ 1379.
4- انستیتو تحقیقات و صنایع غذایی کشور، بررسی تاثیر دوزهای روزانه و متناوب آهن تکمیلی بر شاخصهای هماتولوژیک و بیوشیمیایی تعیین وضعیت آهن بدن در دختران دبیرستانی شهرهای زاهدان، رشت، اهواز سال تحصیلی 76- 1375.
5- دفتر بهبود جامعه تغذیه معاونت سلامت، مطالعه اثر بخشی مکمل آهن هفتگی در دو دوره 16 و 20 هفتگی در دختران دانش آموز دبیرستانی در منطقه ساوجبلاغ، دانشگاه علوم پزشکی ایران، سال تحصیلی 81-1380.

4