مقــدمــه
مبلمان شهری از جمله عناصر سازنده فضای شهری محسوب می شود که کمیت و کیفیت زیبایی،راحتی ،دوام و محل استقرار آن نقش بسیار اساسی در دستیابی به شهری زیبا و سالم دارد شهری که در آن شهروندان احساس آسایش بنمایند و حضور در آن را به نشستن در خانه ترجیح دهند. از آنجا که سه هدف اصلی برنامه ریزی شهری،سلامت،آسایش و زیبایی می باشد لذا دستیابی به هر سه مورد،در کنار توجه به طراحی دلپذیر فضای شهری به دقت و حوصله در طراحی و برنامه ریزی مبلمان شهری است.
مبلمان زیبا در فضای نازیبا،جذابیتی نخواهد داشت و فضای زیبایی که در آن مبلمان نازیبا استقرار یابد،جلوه نخواهد کرد بدین منظور طراحی توام فضای شهر و مبلمان شهری اساس دستیابی به شهر سالم امروزی است. از سوی دیگر توجه به تناسبات انسانی در ساخت مبلمان شهری و نیز توجه به شرایط اقلیمی و مصالح بومی نیز از ضروریات در طراحی مبلمان شهری است. مکان یابی محل استقرار مبلمان،توالی و تواتر چیدمان آن نیز در کیفیت بصری فضا تاثیر مثبتی بر جای می گذارد.
توجه به طراحی مبلمان شهری در دنیا مقوله ای جدید محسوب می شود و تا مدتها در بسیاری از کشورها به عنوان موضوعی غیرضروری مورد بی توجهی قرار می گرفت. در کشور ما نیز به رغم برخی غیر متخصصان این مقوله امری لوکس گرایانه و فانتزی قلمداد می شده است اما افزایش آگاهی شهروندان از یک سو و افزایش متخصصان از سوی دیگر،باعث توجه جدی تر به این مورد گردیده است با این وجود بیشتر انواع مبلمان شهری کشور صرفاً تقلیدی از جوامع غربی است و در طراحی و برنامه ریزی آن به شرایط بومی،اقلیمی و فرهنگی توجه چندانی نشده است به گونه ای که منابع علمی مرتبط با این مقوله بسیار کم بوده،فقدان منبعی جامع که بتواند ایده های جدیدی به خوانندگان ارایه نماید بسیار محسوس است. متخصصان رشته های طراحی شهری،برنامه ریزی شهری،معماری،شهرسازی،طراحی صنعتی،جامعه شناسی،عمران و … به صورت تجربی دست به طراحی مبلمان شهری می زنند ولی از آن جا که این عمل در اکثر موارد از اصول خاصی پیروی نمی کند،در هر کوی و برزن شاهد سلیقه های متفاوت در این عناصر شهری پرداختن به مقوله ای که ادبیات علمی آن بسیار محدود است هم عیب است و هم حسن؛ ایراد اساسی محدودیت منابع است و مزیت آن تازگی مطلب و کمک به غنای طراحی مبلمان شهری. لذا نگارندگان این کتاب به دلیل کمبود منابع علمی تهیه،تدوین و تالیف کتابی نسبتاً جامع در این خصوص را وجهه همت خویش قرار دادند وتلاش کردند تا ضمن بهره گیری از منابع علمی،تجربه های شخصی خود را که در سالها تحقیق در این زمینه به دست آمده به این اثر بیفزایند.
در این اثر بیش از یکصد سایت اینترنتی مورد بررسی جامع قرار گرفته است تعداد بی شماری تصویر را از شهرهای کشور و برخی از کشورهای جهان مستقیماً تهیه و صدها طرح را در محیط های گرافیکی طراحی نموده ایم تا رضایت بیشتر خوانندگان را جلب نماییم،ماهیت موضوع اقتضا می نماید که بیشتر مصور و آراسته به طرح و عکس باشد تا نوشته و متن،لذا به رغم نگارندگان انبوهی تصاویر یا طرح های داخل متن،موجب غنای بیشتر این اثر گردیده است.
با وجود تلاش خستگی ناپذیر در زمینه تالیف این کتاب این اثر خالی از اشکال نیست و قطعاً عنایت اهل فن در راهنمایی بی دریغشان ما را در دستیابی به هدف جامعیت این اثر درچاپ های بعدی یاری خواهد رساند.
2-1 نیمکت ها و نقش آن در زیبا سازی فضاهای شهری
2-1-1 مکان یابی و طراحی نیمکت ها و سکوها
در شهرهای امروزی مکان های نشستن از عناصر مهم مبلمان به حساب می آیند و برنامه ریزان و طراحان با مجهز کردن فضاهایی از شهر با این عناصر،محیطی جهت توقف،آرامش،گفتگو و تعامل اجتماعی که از نیازهای انسان امروزی است به وجود می آورند. انواع مبلمان با کاربری نشستن عبارت است از:نیمکت ها،خمیدگی ها،لبه ها،سکوها و… همواره باید در طراحی این مکان ها موارد زیر را در نظر گرفته شود:
1- راحتی
2- سادگی شکل
3- سادگی اجزاء
4- سهولت نگهداری
5- دوام رنگ و جلا
6- مقاومت در مقابل تخریب(هادوی،سارا،پیام سبز،شماره 9-8،ص 21)
7- تنوع و خلاقیت
8- هماهنگی با محیط
9- هماهنگی با سایر مبلمان موجود
همواره باید در مکان یابی محل های نشستن دقت فراوانی مبذول داشت تا ضمن فراهم کردن آسایش کاربر،از ایجاد مزاحمت برای سایر افراد نیز جلوگیری شود. بدین منظور معمولاً مکان هایی انتخاب می شود که دارای خصوصیات کلی زیر باشد:
1- تا حد ممکن از باد و سایر عوامل جوی در امان باشد.
2- از مناظر محیطی بهره مند گردد.
3- حداقل منظر دوسویه داشته باشد.
4- به افراد گزینه های متنوعی برای انتخاب ارایه دهد مانند: آفتاب،سایه،آرامش.
5- در تلفیق با سایر مبلمان ضروری یا نزدیک آنها باشد.
2-1-2 ابعاد و تناسبات
در اکثر موارد نیمکت ها در اندازه و سایز های متفاوت طراحی ساخته می شود ولی معمولاً رعایت یک سری اصول و قواعد الزامی است به عنوان مثال برای استفاده بهینه و فراهم کردن آسایش کاربران اندازه های زیر برای ساخت مکان های نشستن (به خصوص در مدت زمان طولانی) توصیه می شود.
1- ارتفاع نیمکت 50-45 سانتی متر
2- عمق نیمکت 48-42 سانتی متر
معمولاً نیمکت های معمولی 2/1،18/1،4/2 و … متر طول دارند. اگر طول نیمکت ها بیش از اندازه طویل باشد برای دراز کشیدن مورد استفاده خیابانگردها قرار خواهد گرفت بنابراین ضمن رعایت اندازه مناسب می توان با گذاشتن دسته هایی در طول نیمکت تا حدود زیادی از این امر جلوگیری نمود.(سعیدنیا،احمد،1379،ص36.)
2-2 اسباب بازی ها و مبلمان بازی کودکان
2-2-1 اهمیت وسایل بازی در پرورش کودکان
امروزه در اکثر کشورهای جهان به خصوص در کشورهای پیشرفته به کودکان در گروههای سنی متفاوت اهمیت فراوان داده می شود. از آن جا که این دوران از مهم ترین و حساسترین دوران زندگی انسان بوده شکل دهنده توانایی های جسمی و روحی نسل آینده هر جامعه ای می باشد،تفکر و برنامه ریزی صحیح و مناسب در زمینه مذکور،از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
از بخش های مهم فضاهای شهری که کودکان در آن حضور دایم داشته و طراحی آنها نیز به اندیشه،تفکر و خلاقیت بسیار دارد زمین های بازی کودکان می باشد. در واقع کودکان با بازی کردن به بروز اندیشه های خلاق خود می پردازند و رابطه محکمی بین ذهن و محیط پیرامون خود ایجاد می نمایند بنابراین طراحان به راحتی می توانند با استقرار محیط ها و وسایل مناسب بازی، به پرورش ذهن و خلاقیت کودکان بپردازند.
2-2-2 طراحی،ساخت و مکان یابی وسایل بازی کودکان
یکی از مهمترین نکات در این زمینه رعایت ایمنی است. در طراحی و ساخت وسایل ورزشی و تفریحی کودکان باید ایمنی کامل در نظر گرفته شود. زوایا و اتصلات نباید تند و برنده باشند و حتی الامکان باید از لبه های منحنی استفاده شود یا پیش بینی های لازم مد نظر قرار گیرند. همچنین نوع مواد خام متناسب با فشاری که بر آنها وار می شود انتخاب گردند واحتمال شکستن و بریدن وجود نداشته باشد. در صورت لزوم باید برای ابزار و وسایل،رنگ مناسب و یا روکش در نظر گرفته شود.(مرکز آموزش شهرسازی و … 1368،ص7)
از دیگر مسایل مهم در این زمینه،مکان یابی وسایل بازی است وسایل بازی کودکان همواره بایددر مکان هایی مستقر گردند که در معرض دید کامل بوده و موانعی فیزیکی مانع از زیر نظر گرفتن آنها نشود بهتر است برای نظارت بیشتر بر بازی کودکان،مکان های ویژه ای نزدیک زمین بازی برای استقرار والدین کودکان در نظر گرفته شود قابل ذکر است که باید تا حد ممکن سعی شود محوطه های بازی به خصوص در مناطق گرمسیر،در مکان های سایه جانمایی شوند تا امکان آسایش بیشتر برای کاربران آن فراهم گردد.
3-1 تندیس ها و نمادهای شهری
3-1-1 نقش نمادها و تندیس ها در محیط های شهری
نمادها و تندیسها معمولاً بیانگر بازتاب هنری خاطرات،انسان ها،حوادث،اعتقادات و.. هستند. این عناصر شهری در بعضی موارد به عنوان یک سمبل فرهنگی- اجتماعی مطرح بوده و سیمای انسانی دارند(رئال یا واقعی) و در موارد دیگر نمایانگر اندیشه های طراح خود می باشند. در تندیس یهای دسته اخیر طراحان در صددند تا مفاهیم ارزشمند فرهنگی و اجتماعی جامعه خود را به شکل عینی به نمایش گذاشته و بینندگان را وادار به تفکر نمایند. از ویژگی های دیگر این مجسمه ها آن است که بیننده در نگاه نخست نمی تواند به مفهوم واقعی آن پی ببرد چرا که مفاهیم ارزشی معمولاً نماد بیرونی ندارند. بنابراین کنجکاو شده و به تفکر درباره آن می پردازد تا مسیر اندیشه او با طراح یکی گردد و این غایت هدف طراح است.( انتزاعی یا غیر واقعی)
تصاویر زیر نمایانگر نمونه ای از تندیس های شهری می باشند تصویر شماره 3-1 نشان دهنده تندیسی درمنطقه شمال کشور است که طراح با استفاده از محصول سمبلیک شهرهای شمالی(چای) به طراحی آن پرداخته است. تصویر شماره 3-2 نیز نمایش دهنده لباس محلی مناطق شمالی کشور است در واقع طراح با این کار ضمن، جلوگیری از فراموشی این سنت محلی، باورهای مردم منطقه خود را به مسافران معرفی کرده است.
3-3 آبنماها ،آبفشان ها و فواره ها
3-3-1 اهمیت آبنما درمحیط های شهری
آب و منظر سازی با آن از سابقه طولانی در تاریخ زندگی بشر برخوردار می باشد با مروری اجمالی در تازیخ معماری و شهرسازی کشور،به راحتی می توان دریافت که همواره در محیط های شهری و طراحی فضاهای سبز،این عنصر نقش اساسی و مهمی بر عهده داشته است. مطمئناً شهرهای امروزی نیز از این قضیه مستثنی نیستند و با توجه به آشفتگی محیطی و بصری، بیش از پیش به بهره مندی از این عنصر حیاتی نیاز دارند.
3-3-2 طراحی و مکان یابی
ویژگی ذاتی آب تاثیر به سزایی در نوع طراحی آن دارد به طوری که طراح می تواند از عوامل مختلفی مانند: صدای ریزش آب،درخشش آن در نور خورشید،تلفیق آن با منابع نوری،استفاده از تندیس های آبی و … با توجه به محیط و شرایط مقتضی،بهره گرفته و مناظر بدیع خلق نماید در طراحی آبنماها علاوه بر رعایت اصول زیبا شناسی عوامل مهمی نظیر: ایمنی،باد،نوع آب و هوا،مصالح مورد استفاده و . در ساخت و مکان یابی آن نیز اهمیت به سزایی دارند.
قابل ذکر است که حاشیه آب نماها باید به خاطر ایمنی کودکان،کاملاً مشخص باشد و از احداث استخرهای عمیق در مراکز شهری خودداری گردد.(سعیدنیا،احمد،1379،ص65).
3-3-3 خلاقیت و نوآوری
استفاده از تندیس های آبی با طرح های بدیع و نو در ساخت آبنماها به میزان قابل توجهی بر جذابیت محیط شهری می افزاید.(تصاویر شماره 3-108و3-109)
3-4 گل جای ها
3-4-1 گل جای و انواع آن
گل جای ها از اجزای اصلی زیباسازی در مناظر خیابانی به شمار می آید و در مجموعه ای هماهنگ با سایر مبلمان دید بصری مطلوبی ایجاد می نمایند. در عین حال می توان از این عناصر جهت ایجاد مانع،حایل یا تعدیل آثار ناشی از شیب نیز استفاده نمود. به طور کلی انواع گل جای را می توان به سه دسته زیر تقسیم نمود:
1- گل جای های موقت: گل جای هایی از این دست معمولاً در خلق مناظر مقطعی،ایجاد فضای پیاده روی موقت،موانع ترافیکی و … استفاده می شوند.
2- گل جای های ثابت: این نوع گل جای ها، معمولاً یا در مکان مورد نظر ثابت شده یا به قدری سنگین ساخته می شوند که به آسانی قابل جابجایی نباشند و از آنها در منظر سازی دایمی مناطق مختلف شهری استفاده می گردد. گل جای های ثابت باید تا حد ممکن در برابر آسیب های محیطی مقاوم بوده و نیازی به مراقبت مداوم نداشته باشند.
3- گل جای های متحرک (قابل جابجایی): این گل جای های کوچکتر بوده و قابل جابجایی می باشند.
قابل ذکر است که در طراحی گل جای ها باید از لبه ها و گوشه های تیز دوری جست زوایای حاده (بسته ) در شکل گلدان امکان کاشت موفقی به همراه ندارد.
جنس و مصالح ساخت
معمولاً در ساخت انواع گل جای با توجه به نوع کاربری و شرایط محیطی،از مصالحی مانند:بتون،چوب،سنگ،مواد ترکیبی و در بعضی موارد،فلز استفاده می شود بهتر است از مصالحی مثل بتون و سنگ در مکان های پر رفت و آمد و از چوب رد محیط های طبیعی تر شهر مانند پارک ها ومحوطه های فضای سبز استفاده نمود. معمولاً استفاده از انواع فلزات در ساخت این عناصر به خصوص در مناطق گرمسیر توصیه نمی شود چرا که در طول روز بدنه آن گرم شده و موجب گیاه سوزی می گردد. همچنین به دلیل نیاز به آبیاری و رطوبت مداوم موجبات خوردگی فلزات به سرعت فراهم می گردد.
3-4-4گل جای و نمای بیرونی ساختمان ها
بدنه ساختمان ها از عناصر تاثیر گذار در زیبایی محیط های شهری هستند. بنابراین در بسیاری موارد می توان به منظور پوشاندن بعضی نقاط بدنه یا زیباتر کردن آنها از گل جای های دیواری استفاده نمود این نوع گل جای ها می توانند ثابت یا قابل جابجایی باشند.
لازم به ذکر است که د مورد گل جای های متحرک ضمن رعایت کلیه اصول ایمنی در نصب باید تا حد ممکن از مصالح سبک استفاده شود تا در صورت سقوط کمتر خطر آفرین باشد. تصاویر شماره 3-134 و 3-136 نمایش دهنده این نوع گل جای ها هستند.
3-5 محل استقرار پرندگان
امروزه در بعضی از کشورها به منظور زیباتر کردن محیط های شهری به وسیله جذب پرندگان و نیز حفظ آنها در برابر مخاطرات محیطی،سازه هایی برای استقرار پرندگان در سطح شهر به خصوص در پارک ها توسط طراحان ساخته شد و در مکان های مورد نظر نصب می شود تصاویر زیر نشان دهنده نمونه هایی از این سازه ها است.
4-1 تابلوها و علایم
4-1-1 تابلوها و انواع آن
به طور کلی می توان مبلمان شهری را به دو گروه کارکردی و تزئینی تقسیم نمود. این تفکیک بدان معنا نیست که مبلمان کارکردی شهر نباید آراسته و چشم نواز باشد. بی تردید دلپذیری هر عنصری در شهر،به تناسب و زیبایی آن بستگی دارد. لذا هدف این تفکیکی توجه به این موضوع است که در دسته نخست (مبلمان کارکردی) تاکید بر جنبه های عملکردی،توزیع متناسب،مکان یابی صحیح و اندازه متناسب با محیط،می باشد. (سازمان منطقه آزاد…،شهرداریها،شماره3،ص2)
در این میان تابولها کاملاً در هیچ یک از دو دسته نامبرده قرار ندارندد زیرا از یک طرف دسته ای از تابولها،مانند تابلوهای تبلیغاتی و راهنما،نقش اطلاع رسانی شهری را بر عهده دارند و هدف از وجود آنها هدایت ناظر یا آگاه کردن او از موضوع مورد نظر است و از طرف دیگر تابولهای تزیینی را می توان دید که برای ایجاد تنوع بصری،پر کردن فضاهای خالی و کاستن از یکنواختی نماهای شهری نصب شده اند. به همین دلیل ساماندهی،طراحی و مکان یابی تابولهای شهری محتاج دقت و لحاظ چندین عامل با هم است.
به طور کلی می توان برای علایم و تابولهای مورد استفاده در سطح شهرها،چند نقش کلی به شرح زیر تعیین نمود:
1- تابلوهای اطلاع رسانی
2- تابلوها و پانل های تبلیغاتی
3- علایم و تابلوهای راهنمایی و رانندگی
4- تابلوها و علایم راهنمای شهری
5- تابلوهای شناسایی،ابنیه،میدانها،پارک ها
6- تابلوهای موقت:مانند تابلوهای نشان دهنده عملیات ساختمانی،احداث یا تغییر و ..
7- تابلوهای معرفی کاربری.(سعید نیا،احمد،1379،ص76)
در نهایت با توجه به موارد ذکر شده و کاربری های مد نظر می توان تابلوها و علایم شهری را به عنوان دسته ای از مبلمان به این صورت مورد بررسی قرار داد:
تابلوها و علایم جزیی از مبلمان شهری هستند که در فضاهای شهری جهت انتقال موضوع یا موضوعاتی به شهروندان از طریقنوشته،تصویر و یا علامت،مورد استفاده قرار می گیرند و در طراحی این عناصر،با رعایت ظوابط و استانداردها،می توان از ترفندهای مناسب طراحی بهره جست.( در تصاویر زیر نمونه هایی از انواع تابلوها و علایم شهری قابل مشاهده است.)
4-1-2 خوانایی و اختصار در تابلوها و علایم
خوانایی تابلو به حالتی گفته می شود که بیننده تابلو،پیام نوشته شده در آن را به روشنی و در کوتاه ترین زمان ممکن دریابد. در ارسال پیام های بصری از طریق تابلو،به ویژه در موقعیت های خاص که سرعت شناسایی ضروری است (از قبیل تابلوهای راهنمایی و رانندگی،راهنمای شهری و هشدار دهند)رعایت این اصل بسیار مورد تاکید قرار گرفته است لذا پیام ها باید تا حد ممکن با وضوح،سادگی و صراحت بیان گردند.
بنابراین به منظور خوانایی و قابل دید بودن تابلوها و علایم شهری به خصوص در مسیرهای سواره که امکان توقف وجود ندارد رعایت عوامل زیر توصیه می گردد:
1- تا حد ممکن سعی شود تابلوها و علایم در مکان هایی نصب شود که امکان دید آن به خوبی فراهم شده و موانع فیزیکی مانع محدود شدن دید تابلو نگردد.
2- اندازه حروف تابلوها و علای باید تا حدی باشد که از مسافت مطلوب خوانده شود سرعت حرکت خواننده یکی از عوامل تعیین کننده در اندازه خط تابلوهاست. مثلاً در پیاده روها اندازه خط می تواند بسیار کوچکتر از تابلوهای خیابان باشد ولی در بزرگراه ها اندازه باید به گونه ای باشد که حداقل از فاصله 100متری دیده شود.
3- تابلوها به خصوص در مسیرهای سواره به اندازه ای ساخته شوند که از درون وسیله نقلیه قابل خواندن باشند.
4- تابلوهای نوشتاری باید با یک نوع حروف،ساده و خوانا نوشته شوند زیرا مردم به طور معمول حروف آشنا را بهتر در می یابند. (سازمان منطقه آزاد…،شهرداریها،شماره3،ص6) البته این موضوع بیشتر در مورد علایم و تابلوهای راهنما صادق بوده و در پانل های تبلیغاتی کمتر مصداق می یابد.
5- رعایت اصولی نظیر فضای کافی میان حروف،واژگان،سطرها و در نظر گرفتن حاشیه ها در خوانایی تابلوها موثر است و بهتر است رعایت گردد.
6- نشانه ها و نمادها را بجز در مواقعی که فراگیر و بین المللی بوده و برداشت از آنها توسط بینندگان یکسان است نباید بدون نوشتار طراحی نمود.(مرتضایی،رضا،1381،ص86)
7- بهتر است برای صرفه جویی در زمان دریافت پیام توسط بیننده با رعایت رسایی آن از شرح طولانی پیام ها خودداری کرده و آنها را با رعایت اختصار و مفید ارائه نمود.
4-1-3 طراحی ساختار تابلوها
یکی از مسایلی که در طراحی و مکان یابی علایم و تابلوها باید مد نظر داشت. این است که ظرفیت انسان برای پذیرش اطلاعات محدود می باشد بنابراین اگر نصب این عناصر تنها از اصل رقابت پیروی نماید شهرها به محیط ناهنجار و پر هرج و مرجی تبدیل می گردند.
بدین منظور در طراحی و نصب تابلوها،استفاده از یک پایه برای چند تابلو(تصویر شماره 4-6) و یا استفاده از حجم های کوچکی از این عنصر در ایجاد کیفیت بصری و آرامش محیطی موثر است (تصاویر شماره 4-5 و 4-7)
از عوامل مهمی که می تواند در کارآمدی تابلوها و نایش آنها نقش اساسی داشته باشد (به خصوص در تابلوهای تبلیغاتی) استفاده از انواع منابع نوری رنگی به ویژه در شب است (تصاویر شماره4-8 و4-9) همان طور که قبلاً ذکر شد یکی از مواردی که باید در طراحی بهینه تابلوها و علایم در نظر داشت،خوانایی آنهاست چرا که هدف اصلی از ارائه این عناصر اطلاع رسانی بوده و در نتیجه در ارسال پیام های بصری از این طریق،سرعت شناسایی از ضروریان می باشد.
4-1-4 تعادل و هماهنگی
یکی از اصول مهم در آرایش فضاهای شهری را انواع مبلمان رعایت تعادل و هماهنگی در طراحی و چیدمان آنهاست. بدیهی است که علایم و تابلوها نیز از این قضیه مستثنی نمی باشند. متاسفانه امروزه در اکثر فضاهای شهری انبوهی از انواع این عناصر دیده می شود که در عین بی نظمی به رقابت مشغول اند در این میان تابلوها و بیلبوردهای تبلیغاتی به دلیل رنگ و لعاب تابلوهای راهنما را کم رنگ می نمایند.
بدین ترتیب سیستم اطلاع رسانی شهری نامتعادل می شود در نتیجه حل این مشکل نیازمند یک تلاش عمومی برای تشخیص اولویت ها و قواعد لازم برای ایجاد نظم است. تعیین اولویت در نصب یکی از راهکارهای موثر در ساماندهی این وضعیت می باشد. بدین ترتیب که در مکان های شلوغ و پر تردد شهری،تقدم با تابلوها و علایم راهنمایی و رانندگی،هشدار دهنده ها،اطلاع رسان ها و مواردی از این دست بوده و با استفاده از ترفندهایی نظیر متحد بودن شکل ها،تقویت رنگ ها،نورپردازی و افزایش کنتراست پیام یا زمینه برکاربری آنها تاکید شود.
هماهنگی عبارت است از تعادل و همخوانی بین اجزای مختلف یک کل. در تابلوها و علایم هماهنگی را می توان در سه زمینه مورد بررسی قرار داد:
1- هماهنگی میان تابلوهای مختلف.
2- هماهنگی میان تابلوها،مکان نصب آنها و سایر اجزای فضا(سازمان منطقه آزاد…،شهرداریها،شماره 3،ص9).
3- هماهنگی میان قسمت های مختلف یک تابلو.
قابل ذکر است که رعایت همخوانی بین رنگ،اندازه،طرح،جنس،ارتفاع،نوع خط و شکل تابلو با محیط و اجزای آن،بر چشم نوازی فضا خواهد افزود. البته بدیهی است که درمورد تابلوهای راهنمایی و رانندگی یکنواختی مقدم بر هماهنگی با محیط است. اما در مورد سایر تابلوها تلاش در جهت هماهنگی با محیط ضروری می باشد (سازمان منطقه آزاد…،شهرداریها،شماره3،ص10)
نکته آخر اگر چه وضع ضوابط و استانداردها،با هدف کنترل رقابت بین علایم و تابلوها،صورت میگیرند ولی همواره باید معیار تنوع را در برنامه ریزی این عناصر شهری در نظر داشت.
4-1-5 ارتفاع مناسب جهت نصب علایم و تابلوها
در استانداردهای کشورهای مختلف ارتفاع تابلوهای شهری اندکی متفاوت است حتی قوانین منطقه ای نیز می تواند گوناگون باشد اما بیشتر این قوانین،ارتفاع را زیر دو سوم ارتفاع عمارت تعیین می کنند. تابلوهای تبلیغاتی معمولاً باید در ارتفاع 5/2 تا 5/3 متر نسبت به سطح پیاده رو و 5/4 تا 7/4 متر نستب به سطح خیابان نصب شوند.(مرتضایی،رضا،شهرداریها،شماره20،ص44) تابلوهای اطلاعاتی برای افراد پیاده باید در موقعیتهایی نصب گردند که توقف استفاده کنندگان از آنها مزاحمتی برای تردد دیگران ایجاد نکند. همچنین به منظور جلوگیری از سرگیر شدن،حد زیرین ارتفاع تابلوهایی که از زیر آنها عبور و مرور صورت می پذیرد نباید از 250سانتی متر کمتر باشد.(سعید نیا،احمد،1379،ص79)
امروزه سعی می شود به منظور جلوگیری از تجمع عناصر مصنوعی در سطح شهر،آنها را با هم تلفیق نمایند بنابراین در چنین فضاهایی می توان پایه تابلوها را بلندتر انتخاب نموده و از آن جهت نصب گل جای،سطل زباله،منابع نوری و تابلوهای دیگر به صورت مرکب استفاده نمود.(رعایت حد زیرین الزامی است)
4-1-6 نوع مصالح و ایمنی در علایم و تابلوها
مصالحی که در ساخت تابلوها به کار می رود باید از مواد مقاوم و فاسد نشدنی باشد موادی مانند:ورق آهن،برنز،آلومینیم،چوب،سنگ،بتون،اکریلیک ی فایبر گلاس بسته به نوع تابلو و مکان نصب آن،می تواند مفید تر باشد. در ساخت و نصب تابلوها باید موارد ایمنی رعایت گردد. این موارد به نحوه اجرای محاسبات سازه،انتخاب مصالح به کار رفته،نصب ادوات الکترونیکی و استفاده از جزئیات اجرایی مناسب باز می گردد. از سوی دیگر در ساخت و نصب تابلوها باید به احتمال بروز عوامل مخربی چون بادهای شدید،زمین لرزه،حریق و … توجه داشت و تابلوها را در مقابل این عوامل مقاوم ساخت لازم به تذکر است که استفاده از سطوح شیشه ای در ساخت تابلوها منطقی نمی باشد مگر این که شیشه از جنس نشکن بوده و یا از شبکه های محافظ استفاده شود.
4-2 باجه ها و سایبان ها
4-2-1 اهمیت باجه ها و سایبان ها در محیط های شهری
باجه ها و سایبان ها،به انواع فضاهای بسته،نیمه باز و باز شهری گفته می شود که در آنها فعالیت های مختلفی بسته به نوع کاربری مورد نظر صورت می گیرد. در واقع می توان گفت که این عناصر جزو مبلمان بزرگ مقیاس شهری به حساب می آید و با توجه به کاربرد هر کدام باید عوامل زیادی در طراحی و ساخت آن در نظر گرفته شود. این اجزای شهری مانند هر اثر معماری دیگر،نیازمند محاسبات اقلیمی است طراحی اقلیمی و اطلاعات جغرافیایی یک منطقه به بررسی تاثر حداقل و حداکثر دما،رطوبت،سرعت و جهت باد در بسیاری از پارامترهای شهر میپردازد.(مرتضایی،رضا،1381،ص79) در طراحی انواع باجه ها و سایبان ها نیز با آگاهی کامل از موقعیت نصب آنها از اطلاعات اقلیمی دقیق موقعیت مورد نظر،استفاده نمود،تا امکان پایداری بیشتر و کاربرد بهینه آنها فراهم گردد.
همان طور که در تصویر شماره 4-24 دیده می شود،در نقاطی که شهروندان ناچار به مکث بوده یا تمای به آن دارند مانند:زمین بازی کودکان،محیط های باز شهری،مناطق با مناظر زیبا و… به خصوص درمکان های گرمسیر،تا جایی که وسعت فضایی اجازه بدهد،می توان از سایبان های وسیع جهت فراهم کردن رفاه شهروندان استفاده نمود. لازم به ذکر است که استفاده از رنگ های روشن در افزایش تاثیر مثبت روانی این پدیده موثر خواهد بود.
4-2-2 انواع سایبان ها و باجه ها
در نقاطی که شرایط طبیعی و مصالح بومی امکان استفاده از چوب را فراهم می آورد بهتر است به منظور هماهنگی و همخوانی بیشتر،در مناطق طبیعی از این عنصر در طراحی و ساخت انواع مبلمان از جمله سایبان ها استفاده نمود(تصاویر شماره 4-25 و 4-26 )رعایت این عامل در محیط هایی نظیر:پارک ها،فضای جلوی کافه ها،فضاهای باز شهری و … در زیبا سازی محیط بسیار موثر است.
مجهز کردن سایبان های بزرگ به تابلوهای تبلیغاتی و اطلاع رسانی،نیمکت،سطل زباله و دیگر مبلمان ضروری،در نقاط مکث،تاثیر به سزایی در تامین آسایش شهروندان دارد.
همان طور که در تصویر مشاهده می شود استقرار سایبان موقت در نقاطی از شهر که عملیات ساختمانی انجام می شود،در فراهم کردن رفاه کارگران موثر خواهد بود.
تصویر مقابل یک باجه چند کاره در سالن مترو را نشان می دهد که در طراحی آن دقت لازم جهت تعبیه چند قسمت جداگانه برای ارایه مناسب خدمات مختلف به مسافران،به کار گرفته شده است.
4-2-3 خلاقیت و نوآوری
نمونه هایی از باجه های خدمات رسانی با طرح فانتزی در تصاویر زیر قابل ملاحظه است از این باجه ها می توان در فضاهای تفریحی با توجه به همخوانی محیطی،استفاده نمود.
4-2-4 باجه های تلفن
دسته ای دیگر از مبلمان بزرگ مقیاس شهری باجه های تلفن هستند که تاثیر قابل ملاحظه ای در سیمای فضاهای شهری دارند. در طراحی،مکان یابی و استقرار این نوع مبلمان،رعایت سه نکته اساسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است:
1- رعایت اصول و استانداردهای لازم جهت رفه کاربران.
2- استفاده از طراحی و مصالح مناسب جهت افزایش دوام و پایداری این نوع مبلمان.
3- اعمال اصول زیباسازی و هماهنگی محیطی در طراحی این عناصر.
طراحی خلاق و رعایت اصول زیبا سازی در ساخت باجه های تلفن،تاثیر به سزایی در جذابیت محیط به همراه خواهد داشت.
4-3 سطل های زباله
4-3-1 نظافت شهری و اهمیت سطل های زباله
شهرهای امروزی به دلیل جمعیت زیاد و مصرف بالا مکان تولید انواع زباله های شهری هستند به طوری که اگر چند روز جمع آوری زباله از سطح شهر صورت نگیرد،دیگر قابل زندگی کردن نمی باشد. بدین ترتیب اهمیت وجود دسته ای از مبلمان شهری به نام سطل های زباله بر کسی پوشیده نیست متاسفانه در بسیاری از شهرها،کاربری بهداشتی این عناصر باعث کمرنگ شدن سایر آثار آن در فضاهای شهری شده است. همواره باید در نظر داشت که سطل های زباله نیز مانند بسیاری از اجزای شهری دیگر در معرض دید روزانه بوده و نازیبایی و عدم تناسب آنها بر کیفیت فیزیکی و بصری محیط تاثیر چشم گیری خواهد داشت. بنابراین رعایت اکثر عوامل زیبا شناختی و معیارهای طراحی،در ساخت این عناصر ضروری و واجب می باشد.
4-3-2 انواع سطل های زباله
در سطح شهرها انواع مختلفی از سطل های زباله قابل دیدن است ولی به طور کلی می توان آنها را به صورت زیر تقسیم بندی نمود:
1- ظروف متصل به اجزای دیگر مبلمان شهر.(مبلمان چند کاره یا تلفیقی)
2- ظروف متصل به دیوار.
3- ظروف مستقل و ایستا(پایه دار)
4- ظروف متحرک برای استفاده موقت.
5- ظروف با گنجایی زیاد و مناسب برای محیطهای عمومی و مجموعه های کنار جاده ای.(مرتضایی،رضا،شهرداریها،شماره18،ص67)
انواع متداول سطل های زباله از لحاظ مصالح به کار رفته،شامل سطل های زباله بتونی،سنگی،چوبی و فلزی می باشد. لازم به ذکر است که به دلیل دوام کم چرب،بهتر است از آن،تنها در محیط های طبیعی شهر استفاده شود. در بعضی موارد می توان بدنه اصلی سطل زباله را از ماده مورد نظر که دوام بیشتری دارد ساخته و آن را درون یک قالب چوبی قرار داد. از سطل های زباله بتونی و سنگی بیشتر در محیط های شلوغ و آسیب پذیر استفاده می شود.
4-3-3 طراحی ،مکان یابی و آرایش فضایی
متاسفانه تا کنون در کشور به طراحی زیبا و مناسب سطل زباله به اندازه سایر مبلمان شهری اهمیت داده نشده و معمولاً تنوع،هماهنگی و زیبایی خاصی در ساخت و مکان یابی این عنصر شهری به چشم نمی خورد. این نکته همواره باید مد نظر باشد که سطل های زباله نیز به عنوان بخشی از مبلمان شهری علاوه بر کارایی،از زیبایی و هماهنگی لازم در محیط های شهری برخوردار باشند.
یکی از مواردی که همواره باید در طراحی سطل زباله به منظور حفظ بهداشت و عدم پراکندگی زباله در محیط مد نظر باشد،محفوظ بودن آن است.
به منظور کمک به حفظ پاکیزگی شهر و ترغیب شهروندان به رعایت بهداشت،باید به تعداد سطل زباله و اندازه آن توجه فراوانی داشت که البته این امر بستگی به شرایط محیطی دارد. به عنوان مثال درمکانهای پر رفت وآمد شهری مانند:مراکز خرید،فروشگاهها،محوطه کافه ها،مکان های تفریحی و … باید از تعداد بیشتر و اندازه بزرگتر این مبلمان استفاده نمود (تصویر شماره 4-43)البته قابل ذکر است که باید در این زمینه رعایت اعتدال را کرده و از آشفتگی فیزیکی و بصری محیط اجتناب نمود.(تصویر شماره4-44)
امروزه در محیط های شهری به منظور انجام فرایند بازیافت زباله،با آموزش عمومی،تفکیک زباله از همان محیط های محله ای آغاز می شود بنابراین بدین منظور تعبیه بخش های مجزا برای هر نوع زباله در سطل ها و نصب علامت مربوط به آن زباله خاص،امکان جداسازی آنها را توسط شهروندان ممکن می سازد(تصویر شماره4-45).
امروزه در محیط های شهری به منظور جمع آوری زباله به صورت مجزا و تفکیک شده در سطح خرد(محله) بهتر است با استقرار سطل های زباله جداگانه برای زباله های متفاوت و البته آموزش عمومی،شهروندان را تشویق به این امر نمود. تصویر شماره4-46 نشان دهنده نمونه ای از این نوع سطل ها می باشد که با درج نوع زباله بر روی آن تفکیک انجام می شود.
همانطور که قبلاً ذکر شد،یکی از کاربردهای اساسی سطل های زباله و به طور کل هر مبلمان شهری علاوه بر کاربری ویژه آن ایجاد محیطی زیبا،منظم،جذاب و متنوع برای شهروندان می باشد بنابراین استفاده از ایده های بدیع و نو در طراحی با توجه به بافت و خصوصیات بصری محیط بر چشم نوازی آن خواهد افزود.(تصویرشماره 4-47)
در تعبیه حفاظ برای سطل های زباله در محیط های شهری می توان با استفاده از طرح،رنگ و شکلهای جدید و زیبا بر جذابیت و هماهنگی محیطی افزود. لازم به ذکر است که در طراحی این عنصر شهری حتماً باید دوام و سهولت تخلیه آن در نظر گرفته شود.
در تصاویر 4-50 و4-51 نمونه هایی از خلاقیت در طراحی و ساخت سطل زباله قابل مشاهده می باشد استفاده از این نوع مبلمان به خصوص در زمین های بازی کودکان نه تنها از جذابیت ویژه ای برخورداز است بلکه آنها را تشویق به استفاده از سطل زباله می نماید.
معمولاً سعی می شود در مکان های پر رفت و آمد که امکان فرسایش و تخریب بیشتر است سطل های زباله را از مصالح مقاوم مانند سیمان بسازند تا دوام و پایداری آنها تا حدودی حفظ شود (تصاویر شماره4-52-و 4-53)
به منظور استفاده مجدد از سطل های زباله ای که زیبایی خود را از دست داده اند و صرفه جویی در هزینه می توان حفاظ های فلزی زیبایی در انواع طرح و رنگ(هماهنگ با محیط و سایر اجزای آن) تهیه نموده و سطل های از رده خارج را درون آن قرار داد و مجدداً استفاده کرد(تصاویر شماره4-54-و4-55)
در محیط های طبیعی شهر نظیر پارک ها،اطراف محوطه های سبز خیابانی و… با توجه به شرایط اقلیمی می توان از سطل های زباله چوبی استفاده نمود. به منظور ایجاد تنوع،عدم تماس با سطح،جلوگیری از جابجایی و تخریب کفپوش ها می توان از سطل های زباله با پایه ثابت و بالاتر از سطح زمین استفاده نمود. در مناطق پر بارش،به منظور حفظ بهداشت و آب انداختن زباله،بهتر است سطل های زباله باید حتماً درپوش با سایه بان داشته باشند.
برای جلوگیری از جابجایی سطل های زباله توسط خیابانگرد،تخریب آنها و پخش زباله در محیط بهتر است بسته به شرایط یا از مصالح سنگین در ساخت آنها استفاده کرد.(تصاویر شماره4-60 و4-61) و یا به کمک پایه ای آنها را در محیط ثابت نمود.(تصاویر شماره 4-59 و 4-62)
در طراحی سطل های زباله می توان از طرح ها،رنگ ها و مصالح با رعایت اصول و هماهنگی با محیط استفاده نمود. قابل ذکر است که انتخاب تمام ویژگی های این عنصر با نوع کاربری و محیطی که در آن قرار دارد،ارتباط نزدیک دارد.
در تصاویر زیر انواعی از سطل های زباله،قابل استفاده در محیط های سرپوشیده و نیمه سرپوشیده شهری مانند سالن متروها،ایستگاههای اتوبوس،ورودی فرشگاه ها و…،نشان داده شده است.
در مکان های پر رفت و آمد و در نقاطی که دید مناسبی دارند،می توان از بدنه سطل های زباله بزرگ جهت نصب آگاهی های تبلیغاتی و یا آموزش عمومی درمورد مسایل مربوط به زباله استفاده نمود.(تصویر شماره 4-67)
معمولاً طراحی سعی می شود به منظور ایجاد هماهنگی بین مبلمان و محیط اطراف آن عوامل مشترکی را بین آنها تقویت کرد مانند آنچه در تصویر شماره4-68 دیده می شود،در محیط هایی که از گیاهان استفاده زیادی شده یا به عبارت دیگر طبیعی تر است،(مانند پارک ها) استفاده از سطل های زباله چوبی جذابیت بصری محیط را تقویت می نماید.
در تصویر شماره 4-69 نمونه ای از بازیافت زباله به صورت منطقه ای در سطح شهر،قابل رویت است باید خاطر نشان کرد که استفاده از تبلیغات و تشویق شهروندان،نقش بسیار مهمی در موفقیت این طرح ها خواهد داشت.
در موارد خاص به منظور صرفه جویی در فضا می توان سطل زباله را در بدنه ها تعبیه نمود.
4-3-4 دوام و پایداری
در طراحی و ساخت سطل های زباله دوام و پایداری نقش مهمی به عهده دارد چرا که علاوه بر تاثرگذاری بر زیبایی محیط،در بهداشت و سلامت شهروندان بسیار موثر است بنابراین مانند سایر مبلمان شهری و شاید بیشتر از آنها باید در طراحی و ساخت این اجزا دقت نمود.
البته همان طور که در طراحی سایر انواع مبلمان نیز ذکر شد،استفاده از مصالح مقاوم و بادوام در ساخت سطل های زباله موجب یکنواختی و نازیبایی در طرح،رنگ و مدل این دسته از اجزای شهری گردد. در تصاویر زیر نمونه ای از سطل های زباله فلزی بادوام مشاهده می شود که برای استفاده در محیط های پر رفت و آمد مناسب است.
علاوه بر استفاده از مصالح مقاوم،اتصال سطل های زباله به زمین نیز کمک شایانی به دوام و پایداری آنها خواهد نمود.
در تصاویر 4-76 و 4-77 و4-78 طراح با استفاده از حفاظ های فلزی و در تصویر شماره 4-79 با استفاده از حفاظ چوبی،سطل های زباله را برای استفاده در مکان های مختلف مجهز نموده است.
همان طور که در تصاویر زیر و صفحه بعد دیده می شود اتصال سطل های زباله به زمین و تعبیه حفاظ برای آنها از ساده ترین روش های حفظ این اجزا در برابر تخریب های محیطی است.
در نهایت نکاتی که در طراحی سطل زباله حائز اهمیت است عبارت اند از:
1- رعایت بهداشت
2- اختفای زباله
3- قابلیت شستشو
4- قابلیت نصب و تعویض پلاستیک زباله
5- ممانعت از نشت شیرابه زباله
6- برخورداری از درب متحرک که در مواقع عادی بسته باشد
7- دسترسی مناسب عابرین
8- مقاوم در مقابل فرسودگی
9- مقاومت در مقابل شکستگی و تخری
4-4 سایر انواع مبلمان شهری
4-4-1 ادوات آتشنشانی
در خصوص ادوات آتشنشانی باید به نکات زیر توجه داشت:
1- مکان یابی باید به گونه ای صورت پذیرد که موانع فیزیکی،اطراف ادوات مورد نظر را احاطه نکند و پیرامون آن خالی باشد.
2- در مکان یابی این عناصر باید اولویت به فضاهای در معرض خطر مانند پمپ بنزین ها داده شود. فضاهایی همچون بازار نیز به علت پیوستگی،همواره در معرض خطر می باشند و باید در هر 100 متر یک دسترسی به ادوات آتشنشانی ایجاد نمود.
3- مکان یابی این ادوات باید در مناطقی صورت بگیرد که کمتر در معرض تخریب گرایی عمدی و غیرعمدی قرار دارد.
4- فضاهای شهری به خصوص در مناطق مسکونی باید به گونه ای طراحی شوند که همواره امکان ورود خودروهای آتشنشانی به منظور استفاده از ادوات موجود در مواقع خطر فراهم باشد باید در نظر داشت که در بعضی موارد وجود موانع فیزیکی در مسیرهای ورود می تواند صدمات جبران ناپذیری به این گونه فضاها بزند.
5- استفاده از زنگ های گرم و تند مانند رنگ قرمز،برای مبلمان مربوط به آتشنشانی مناسب و کارآمدتر از سایر رنگ ها می باشد.
نکته قابل توجه در طراحی و مکان یابی ادوات آتشنشانی آن است که این عناصر شهری در عین در دسترس بودن،تا حد ممکن نباید از طرف عموم قابل رویت باشند. با این وجود انتخاب رنگ،طرح،مدل و سایر خصوصیات آن باید هماهنگ با محیط انجام پذیرد.
4-4-2 صندوق های پستی
همان طور که برای سایر مبلمان خدماتی ذکر شد،در طراحی و مکان یابی صندوق های پستی نیز با رعایت استاندارد های مناسب کاربری در درجه اول می توان برای ایجاد محیط دلپذیر از اصول زیباسازی استفاده نمود نمونه ای از صندوق های پستی در تصاویر زیر قابل ملاحظه ا
4-4-3 آبخوری ها
آبخوری ها دسته یا دیگر از مبلامان شهری هستند که در فضاهای مختلف شهری مانند پارک ها،مراکز خرید،زمین بازی کودکان و سایر مکان های پر رفت و آمد کاربری فراوان دارند. قابل ذکر است که در طراحی و مکان یابی این مبلمان باید نیازهای قشر خاص جامعه مانند کودکان و معمولاً حتماً مد نظر قرار گیرد
در طراحی این دسته از مبلمان مانند سایر گروه ها می توان با توجه به شرایط و هماهنگی محیطی از طرح های نو و خلاق بهره برد.
4-4-4 پار کومتر(توقف سنج)
پارکومتر ها دسته ای از مبلمان شهری هستند که امروزه در فضاهای شهری به خصوص شهرهای بزرگ نقش مهمی به عهده دارند و باید در مکان یابی آن نهایت دقت به عمل آید لازم به یادآوری است که به دلیل لحاظ استانداردها،کمتر می توان در طراحی پارکومترها دخل و تصرف نمود.
4-4-5 برج های ساعت
دسته دیگری از مبلمان شهری ساعت ها هستند که با رعایت مکان یابی مناسب در فضاهای شهری می توان در ساخت آنها از طراح های زیبا استفاده نمود.
5-2 ایستگاه های اتوبوس
5-2-1 نقش ایستگاه های اتوبوس و ارزش بصری آنها
استگاه های اتوبوس از دیگر عناصر شهری هستند که به دلیل سازه ای بودن،نقش مهمی در سیمای محیط شهری بر عهده دارند. مکان یابی این عناصر در فضاهای شهری بسیار مهم است چرا که همواره محل رفت و آمد تعداد زیادی از شهرونداند و وسایل نقلیه هستند. این نوع سازه ها علاوه بر زیبایی،مجهز بودن به مبلمان مناسی و یکپارچگی با کل طرح باید در برابر عوامل طبیعی،تخریب و فرسایش نیز مقاوم بوده و دایماً نیاز به تعمیر و نگهداری نداشته باشند.
5-2-2 نکات مهم در طراحی و ساخت
همان طور که در تصویر مقابل دیده می شود استفاده از بدنه شفاف در ایستگاههای اتوبوس علاوه بر ایجاد دید مناسب برای مسافران و رانندگان در حال تردد در محیط هایی که اقلیم سردی دارند به منظور استفاده حداکثر از نور آفتاب توصیه می شود.
ایستگاههای اتوبوس معمولاً محل مکث و توقف شهروندان است بنابراین می توان از بدنه های آن به منظور تبلیغات و آموزش عمومی به طرز شایسته ای استفاده نمود.(تصویر شماره 5-23)
همانطور که در طراحی سایر مبلمان ذکر شد استفاده از ایستگاه های با فرم و رنگ زیبا و مجهز کردن آن به مبلمان راحت و مناسب در فضاهای شهری نیز باعث ایجاد محیط بصری جذاب و رفاه حال ستفاده کنندگان آن خواهد بود.(تصویر شماره 5-24) همچنین در بسیاری موارد می توان ایستگاه ها را به نقشه ای مجهز نمود که مسیر حرکت اتئبوس و مکان های توقف آن را به نمایش بگذارد و بدین ترتیب امکان راهنمایی مسافران را فراهم آورد.(تصویر شماره5-25)
معمولاً در نقاط سرد و پر بارش بدنه استگاه ها باید به گونه ای طراحی شود که مسافران از عوامل جوی در امان بوده و موجبات آسایش آنها فراهم گردد (ایستگاه اتوبوس در تصویر شماره5-26 برای مناطق ذکر شده مناسب نمی باشد.)
امروزه سعی می شود در اکثر محیط های شهری تا حد ممکن از تعداد عناصر فیزیکی به ویژه در سایز بزرگ خودداری شود بنابراین همان طور که قبلاً هم ذکر شد به جای به کاگیری تابلوها و پانل های بزرگ تبلیغاتی می توان از بدنه ایستگاه ها و سازه هایی از این دست برای تبلیغات استفاده نمود.(تصویر شماره 5-27 نشان دهنده همین مورد می باشد)
5-2-3 خلاقیت در ساخت و طراحی
تصاویر زیر نشان دهنده خلاقیت و ابتکار طراح در ابداع مدل های جدید برای ایستگاه های اتوبوس است قابل ذکر می باشد که همیشه در طراحی هر نوع کاربری،آسایش کاربران آن در درجه اول اهمیت قرار دارد.
نمونه های دیگری از ابتکار در طراحی ایستگاههای اتوبوس در تصاویر زیر قابل رویت است.
همان طور که در تصاویر زیر مشاهده می شود در طراحی بدنه ایستگاه ها،جایگاه های ویژه ای برای نصب تبلیغات در نظر گرفته شده است.
همانطور که در تصاویر زیر مشاهد می شود،استفاده هماهنگ از رنگ در اجزای مختلف ایستگاهها،موجب وحدت و زیبایی خاصی در آنها شده است.
نمونه های دیگری از انواع ایستگاه اتوبوس در تصاویر زیر قابل مشاهده است.
بیلبورد
آگهی های دیواری بسیار بزرگ،بیلبورد نامیده می شود. این آگهی ها در گذشته روی پارچه یا گاهی مستقیم روی چوب یا دیوار اجرا می شد اما اکنون غالباً به صورت چاپهای رایانه ای در مقیاس های بزرگ به اجرا در می آید. بیلبوردها،دارای انواع مختلفی به شرح زیر هستند:
1- گروهی ویژه ی نصب در بزرگ راه ها هستند این گروه حتماً باید به صورت عرضی طراحی و اجرا شوند تا ناظری که با سرعت از مقابل آن ها عبور می کند مجال کافی برای درک تصویر و پیام داشته باشد نوشته ی این گونه بیلبورد ها،نباید زیاد و یا طولانی باشد واندازه ی حروف باید بزرگ و خوانا انتخاب شود. بیلبوردها،به طور کلی دارای دو نوع نوشته هستند:یکی کلمات "پیام رسان"یا "تیتر" که شعار و پیام اصلی بیلبورد است و تعداد آن نباید زیاد باشد و دیگر جملات "اطلاع رسان"که تعداد واژگان آن به محل نصب و زمان در نظر گرفته شده برای مخاطب،مربوط است.
در بیلبوردهای گروه اول کلمات پیام رسان باید خوانا و واضح باشد و چون ظرفیت زیادی برای جملات اطلاع رسان وجود ندارد باید مقدار آن ها بسیار اندک در نظر گرفته شود. واضح است که موضوع بیلبورد و شخصیت یا کاراکتر،حروف و نوشتار باید با هم هماهنگ باشد لذا معمولاً از یک یا حداکثر دو فونت ساده و خوانا استفاده می شود.
در این گروه از بیلبوردها،چون مخاطبان در حال حرکت اند،در برخی از موارد،ممکن است به علت های مختلفی مانند شباهت بیش از حد دو رنگ با هم بیننده نتواند درک کامل و صحیحی از بیلبورد داشته باشد از این رو توجه به انتخاب رنگ های مناسب بسیار اهمیت دارد. در مجموع باید توجه داشت که تدابیری مانند افزایش سطح تابلو مختصر بودن پیام نوشتاری و گویای تصویر برای این گروه از بیلبوردها ضروری است. زاویه ی دید هم نباید به گونه ای باشد که بیننده مجبور شود سر خود را برگرداند،و یا این که نباید موازی با جاده باشد که نشود از دور آن را دید مناسب ترین زاویه ی بین بیلبورد و جاده در حدود 60درجه است.
2- گروهی دیگر از بیلبوردها برای نصب در میدان مشخص یا مکانی خاص در نظر گرفته شده اند و مشخص است که ناظر می تواند در زمان نسبتاً کافی به آن ها نگاه کند. در این گروه،طراح از این ویژگی در طراحی استفاده می کند و می تواند در صورت لزوم،از سادگی و صراحت پیام بکاهد و یا از واژگان بیش تری در طرح،بهره جوید. این بیلبوردها ممکن است عمودی یا افقی طراحی شوند.
ارتفاع بیلبورد نباید آن اندازه زیاد باشد که از درون خودرو دیده نشود و نه آن قدر کوتاه که در پشت یک وسیله ی نقلیه ی بزرگ از نظرها پنهان گردد. در هر حال مکان احتمالی ناظر را باید در نظر داشت و از آن جا که میدان دید یک فرد معمولی،حدود60 درجه است پس حداقلی از فاصله ی مطلوب میان ناظر و بیلبورد را که موجب رویت مناسب آن می گردد باید در نظر گرفت. جدول زیر برخی از این فواصل را نشان می دهد:
ارتفاع بیلبورد به متر
2
3
4
5
6
7
8
9
10
12
15
20
حد اقل فاصله ی مناسب تا بیننده(متر)
80/1
60/2
60/3
40/4
30/5
20/6
7
8
80/8
5/10
13
4/17
3- گروهی از بیلبوردها سه بعدی هستند. در این بیلبوردها به منظور جلب توجه بینندگان علاوه بر طراحی که به صورت دو بعدی در زمینه آمده است بخشی از ایده نیز به صورت حجمی و سه بعدی ساخته می شود که از طرح بیرون می زند و چشم را به خود جذب می کند در این مورد به ویژه استفاده از حجم های بزرگ و اغراق شده می تواند جذابیت موثری داشته باشد همیشه هر عامل غیرعادی توجه انسان را جلب می کند.
4- مواد و مصالح مورد استفاده از این بیلبوردها باید متناسب با کاربرد در نظر گرفته شده انتخاب شود سبک بودن،عدم نیاز به رنگ زدن پی در پی،عدم نیاز به قطعات و مصالح گران قیمت(برای پیش گیری از سرقت)،نصب سریع و آسان،و نیز سادگی در تعویض (یعنی امکان استفاده از پیچ و مهره و بست های ویژه برای نصب به جای جوش کاری) رعایت تناسبات احجام و در نظر گرفتن زاویه ی دید مطلوب آنها از نکته هایی است که در این گروه از بیلبوردها باید به آن توجه شود.
سادگی و تاثیر گذاری بیلبورد در عین حال باید بتواند سبب برقراری یک ارتباط جدید بین بیننده و موضوع یا محصول تازه شود و گیرایی آن به حدی باشد که در خاطره ثبت گردد.
گاهی طراحان برای آن که تصویر مورد استفاده در بیلبورد توانایی انتقال مناسبی داشته باشد از فضای خالی و منفی بسیار گسترده ای برای نمایاندن یک تصویر کوچک استفاده می کنند.
طراحی گرافیک در واقع اصطلاحی است عام برای حرفه ای متشکل از طراحی حروف ،تصویرسازی ، عکاسی وچاپ به منظور ارائه اطلاعات یا آموزش . این اصطلاح را اولین بار ویلیام ادیسون دیگینزدر سال 1922 بکار برد . با این همه فقط پس از جنگ جهانی دوم بود که کاربرد آن رایج شد .
ارتباط بصری در مفهوم آن تاریخ طولانی مدتی دارد. زمانی که انسان اولیه برای یافتن غذا به شکار می رفت وجای پای حیوانی را بر روی گل می دید ، در واقع نوعی نشانه بصری را مشاهده می کرد .اثر گرافیکی میتواند نشانه باشد ، مانند حروف الفبا؛ با یک نظام نشانه ای دیگر را شکل دهد؛ مانند علائم جاده ای . علائم گرافیکی در کنار هم تشکیل تصویر می دهد . طراحی گرافیک در یک معنا حرفه انتخاب یا ساخت علائم وآرایش آنها بر یک سطح برای انتقال یک ایده است. گرافیک هنری است که ترسیم کردن ونگاشتن عناصر اصلی آن را تشکیل می دهند.
طراحی گرافیک به مثابه یک تخصص فقط از اواسط سده20 مطرح شد. تا آن هنگام شرکت ها وموسسات تبلیغاتی توسط هنرمندان تجاری اداره می شد این متخصصین عبارت بودند از : صفحه بند ؛حروفچین که عنوان ومتنرا با تمام جزییات طرح ریزی میکرد؛تصویرگران که هر نوع آثار ترسیمی از نمودارهای فنی تا اسکیسهای مد را تهیه می کردند؛ هنرمندان طراح حروف،روتوش کاران ودیگرانی که طرح های نهایی را برای تکثیر آماده می کردند. امروزه طراح گرافیک با موسسات وآتلیه ها همکاری دارند. آنها نه تنها تبلیغات و آگهی ها ،بلکه مجلات وروزنامه ها یی را که این آگهی ها در آن چاپ می شوند ،طراحی می کنند تا اواخر
سده ی 19 آثار گرافیکی ، به صورت سیاه و سفید بر کاغذ چاپ می شد . طی چندین سده ، کارکرد های اصلی گرافیک اندک تغییری یافته است و هر طرح ممکن است به چند روش مورد استفاده قرار گیرد .
نخستین کارکرد طراحی گرافیک معرفی یا شناسایی است گفتن این که یک چیز چیست ؟ یا متعلق به کجاست ؟ مانند علائم ساختمانی ، تابلو ، برچسب روی بسته بندی ها و … .
کارکرد دوم که در اصطلاح حرفه ای (( طراحی اطّلاعات )) شناخته می شود ، در زمینه ی اطلاع رسانی و آموزش است و رابطه ی یک چیز را با یک چیز دیگر از نظر جهت ، موقعیت و مقیاس ، مشخص می سازد . مانند نقشه و نمودار .
کارکرد سوم که متمایزتر از این دو کارکرد است یعنی نمایش و تبلیغ ( پوستر و آگهی ) که به قصد جلب توجّه مخاطب و ماندگار کردن پیام است .
در قرن بیستم تبلیغات و چاپ تجاری ، به هنر گرافیک یورش می برد اما آثار چاپی هنری که به وسیله ی ماشین های دستی و به روش های کمابیش سنتی انجام می گیرد ، به زندگی خود ادامه می دهد . هنرمندان تجسمی به ابداعات طرح و حروف می پردازند . لیتو گرافی، حکاکی روی چوب و لینو لئوم ، تیزاب کاری ، سیلک اسکرین و سریگرافی و چاپ های مخلوط ، همه امکاناتی هستند که نقّاشان به کار می برند .
طی دهه ی 1960 ، طراحی گرافیک به عنوان شیوه ای برای حل مشکلات ارتباطی و اطلاع رسانی مطرح شد و به همین ترتیب در رسانه های همگانی نیز به عنوان مد مطرح شد . چیزی که با سلیقه ی به روز بودن و حتی پیشرفت ، مرتبط بود . اما تغییر در سبک آن حاصل
چندمین عامل موثر ، مانند پیشرفت های فناوری در حوزه ی رسانه و نیز تحولات رایج در جامعه بود .
و از آنجایی که تنها هنر ، بصری نبود و کلام نیز در آن نقش موثری داشت ، می توانست مورد توجه کارشناسان و صاحب نظرانی که نسبت به اهمیت اجتماعی ارتباطات ، آگاه شده بودند ، قرار بگیرد .
طراحی گرافیک ، طی دهه ی 1960 علاوه بر حوزه هایی که پیش از آن ، در اختیار سنّت های صنعتگری بود ، مانند طراحی روزنامه ، به رسانه ی جدید تلویزیون و ویدئو هم گسترش یافت . نقش طراحی گرافیک در خدمات عمومی و تبلیغات فرهنگی نیز افزایش پیدا کرد .
در دهه ی 1970 ، طراحی گرافیک به بخشی از تجارت پول بدل شد و عمدتاَ از آن برای ارائه ی نوعی هویت بصری قابل تشخیص برای شرکت ها بهره برداری شد . تمام سازمان ها و موسّسات ، هرچند کوچک ، ضرورت استفاده از یک نوع نماد یا نشانه را حس کردند . به تدریج طراحان ، جهت بازاریابی محصولات و خدمات و خلق تصاویر که بتواند یک محصول یا شرکت را مشخص سازد ، به کار فرا خوانده شدند . با ظهور رایانه های شخصی، طراح ، تقریباَ کنترل کاملی بر تمامی مراحل پیش از چاپ پیدا کرد .
طراحی گرافیک ، در برگیرنده ی نوعی زبان است با دستور نامعین و با الفبایی پیوسته در حال گسترش ، ما تنها زمانی یک اثر گرافیکی را به درستی درک می کنیم که بتوانیم زبان آن را بفهمیم .
موضوع مهم در هنر گرافیک ، وسعت اثر گذاری و تاثیر عمیق قدرت پروردگی آن در مخاطب است .
طراحی گرافیک در جهان امروز ، شکل دهنده ی ارتباطات بین الملل است . میزانم تاثیر گذاری سیاست های فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی چه در ابعاد کوچک مثل فروش کالا و چه در ابعاد بزرگ مثل مقبول ، جلوه دادن سیاست و یک سازمان بین المللی نه تنها به محتوی بلکه به کیفیت کار طراح گرافیک آن بستگی مستقیم دارد . امروزه در هر گوشه ی فعّال از جهان ، شاهد همکاری نزدیک میان خبرگان تکنولوژی و طراحان گرافیک ، هستیم .
با شناخت صحیح بازارهای جهانی و ضوابط حاکم بر آن ها ، کشور ما نیز می تواند به جرگه ی صادر کنندگان طراحی گرافیک بپیوندد و از این طریق ، در آمدی ارزی همانند سایر کالاهای صادراتی را تامین نماید .
طراحی و هنر گرافیک ایران به دلیل نیاز به تحول و تجدد ، دچار دگرگونی مثبتی شد ؛ اما این دگرگونی ، همزمان و همپا با دیگر تحولات متجددانه ، صورت نگرفت و سال ها طول کشید تا در اواسط دوره ی رضا شاه ، به مدد دو تن به نام های فردریک بالبرگ سوئدی و موشخ سروری ارمنی و فارغ التحصیل آکادمی هنر مسکو که بر ایران مهاجرت کردند ، تحول و تجدد در گرافیک معاصر ، شروع به شکل گرفتن ، نمود .
گرافیک مدرن ایران با کوشش های این دو و بعد با تلاش طراحان ایرانی نسل ها بعد از آن در جامعه ، مطرح و شناخته شد و حضوری مستقل پیدا کرد .
پیش از آن ، هنر گرافیک در زمینه هایی چون طراحی فرش ، کاشی ، پارچه نقوش سفال ها، تصویر گری و تحریر کتب و … موجود بودند .
از دوره ی قاجار ، با جدی شدن مسئله ی چاپ ، طراحی و گرافیک نیز حضور مشخص تری یافت و فنون و نقوش سنّتی طراحی ، توسط نقّاشان در زمینه های جدید به کار برده شد .
اما به دلیل عدم آشنایی با فنون جدید در این حرفه ، تحول لازم به وجود نیامد . پس از شکست ایران در جنگ های ایران و روس ، نیاز نیاز به تغییری اساسی و سریع ، در ذهن نخبگان شکل گرفت ، تجارب و آگاهی ها ی غربی ، موضوع تجربه ی هنرمندان داخلی قرار گرفت و چشم انداز تازه و موثری را به روی جامعه گشود . در عرصه ی معماری ، نقّاشی و حتّی سیاست ، بدعت های بزرگ و تازه ای اتّفاق افتاد ؛ اما در طراحی ، هیچ سبک ، مکتب یا شیوه ی نویی به وجود نیامد .
تا مدت ها تالبرگ و سروری تنها طراحان مسلط و آگاه به رموز جدید بودند که سفارشاتی اعم از دولتی و گاه شخصی ، دریافت می کردند و کس دیگری به تجربه ی جدید ی دست نزد و آنچه تحت عنوان گرافیک مطرح می شد ، تصویر گری هایی بود که به شیوه ای قدیمی اجرا می شد . پذیرش تکنیک جدید از طرف صاحبان فن و صنایع ، با توجّه به بهره وری بالای آن ، امری بدیهی است و هنرمند طراح است که باید ذهن خود را با این تکنیک ، سازگار کند و هنر خویش و جامعه را با توانایی و تسلط و امکانات آن هماهنگ و همسو سازد .
از کارهای تالبرگ ، آرم راه آهن ایران و آرم سابق روزنامه ی اطّلاعات است . در آثار او تلاش برای آشتی میان گرافیک مدرن و نقش های ایرانی دیده می شود .
این دو حتی پیروانی نیز پیدا نکردند و تا سال ها به تنهایی در عرصه ی تولید گرافیک مدرن ، فعّالیّت داشتند .
تعطیلی گرافیک در ایران را نمی توان به عدم پذیرش جامعه و عکس العمل او در برابر نوگرایی نسبت داد،زیرا در همین شرایط ، سفارش های روزافزونی دراین زمینه وجود داشت
دلیل این امر ، شاید در عدم آمادگی و توانایی هنرمند ایرانی در تطبیق هنر خویش با پدیده ی نو باشد . پدیده ای که ارتباط تنگا تنگ با تکنیک نو دارد . عدم آگاهی به ارتباط حاصل کار هنری با تکنیک و نیز عدم آگاهی به تکنیک نو ، طراحی ایران را سال ها دچار افسردگی کرد .
چند سال بعد با گشایش دانشکده ی هنرهای زیبا و فعّالیّت کسانی چون محمد بهرامی در اواسط دوران محمدرضا شاه ، گرافیک به دست هنرمندان ایرانی ، جان تازه ای گرفت .
از اواخر دهه ی سی و اوایل دهه ی چهل ، حرکتی جدید در رجوع دوباره به نقوش و گنجینه بی همانند طراحی ایران شد . امّا این بازیابی باید با آگاهی کامل به مفاهیمی باشد که در پشت هر یک از نقوش و طرح های گذشته قرار دارد . در غیر این صورت باعث ویرانگری خواهد شد .
آنچه پس از پیروزی انقلاب ، در این زمینه صورت گرفته است ، بازیابی درک نشده این گذشته می باشد .
امروزه با پیشرفت هنر گرافیک و گستردگی کاربرد آن در مقاطع مختلف این هنر ، شاخه های متعددی از قبیل تصویرسازی ، پوستر ، طراحی آرم و نشانه ، صفحه آرایی ، طراحی حروف و بسته بندی که از هم متمایز هستند را دربرگیرد . همه این ها در مفهوم عمومی گرافیک ، جای دارند و برای احاطه و آگاهی هر کدام از این رشته ها باید تجربه هایی در آن رابطه ، انجام داد تا به مهارت و کارآیی لازم رسید .
تصویر سازی
شاید پر جاذبه ترین شاخه ی رشته گرافیک برای یک نقا ش ، تصویر سازی باشد .
مصور سازی یا تصویر سازی یا ایلستراسیون ، از گرایش های نقاشی درحیطه گرافیک است . ایلستراتور با توجه به تکنیک های خاص این رشته ، در زمینه طراحی و نقاشی ، به موضوعاتی که به نوعی با گرافیک در ارتباط هستند ، می پردازد مانند طراحی کتاب کودک .
آرم ، نماد ، نشانه ( علائم تجاری )
حروف یا علامتی که برای نمایش یک فعّالیّت ، یا یک شی ء ، طراحی شده باشد ، نماد است . نماد ممکن است تصویری یا انتزاعی باشد و در زمینه ی فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی یا تجاری به کار رود .
نشانه یا آرم ، بیان مفهوم یا شکل چیزی است که در قالب شکلی دیگر در ذهن متجلّی می شود و آن را باید روی کاغذ ، ثبت کرد و تماماَ بیانگر چیزی است که عینیت پیدا کرده است .
طراحی نشانه ، اصطلاحی برای هماهنگ سازی نیازهای نشانه ای ، مسیر یابی ، آموزشی و
اطلاع رسانی ، برای استفاده در محیط های شهری ، ساختمان ها و مناسبت های مهمی چون نمایشگاه ها است . در طراحی نشانه ، ریتم ، فرم ، تکنیک و قدرت اجرایی ، یکجا به نمایش در می آید .
علامت تجاری ، نشانه ای به شکل یک نماد یا حروف نشانه است که برای شناسایی یا وحدت بخشی ، به محصولات و خدمات و … استفاده می شود .
صفحه آرایی
طراحی ، ترسیم ، پیش طرح کتاب ، آگهی تبلیغی ، عنوان صفحه و … که طراحی برای تعیین ظاهر و ارتباطات بین عناصری چون تصاویر ، عکس و متن تهیه می کند ، صفحه آرایی است .
معمولا تا پیش از انتخاب طرح نهایی ، چندین نوع صفحه آرایی آماده می شود تا بهترین آنها از نظر اندازه ، رنگ و … تولید شود .
طراحی حروف
آرایش و تخصیص حروف در مرحله ی آماده سازی پیش از چاپ است که به چاپ ا ز نوع فلزی ( لترپرس ) مربوط می شود . برای انواع حروفچینی که با هر نوع سیستم حروفچینی ، انجام شده باشد نیز ، طراحی حروف اطلاق می گردد .
اما طراحی حروف که طی دهه ی 1920 و اوایل 1930 در اروپا شکل گرفت . طراحی حروف نوین ، بخش بسیار محسوس و مرئی مدرنیسم در طراحی گرافیک به حساب می آید و تلفیقی است از آثار و نوشته های ویلیام موریس و جنبه هایی ا ز جنبش های معاصر هنری
مانند کوبیسم ، فوتوریسم ، دادا ، داستیل و ساخت گرایی . این رویکرد ، ریشه در روسیه و آلمان داشت و پیروانی در هلند ، چکسلواکی و لهستان .
پوستر
در اواخر قرن نوزدهم میلادی ، بر اثر تحولات مصور سازی و پیوند نزدیکی که بین نقاشی و چاپ برقرار شده بود ، پدیده ی تازه ای موسوم به پوستر یا آفیش یا پلاکارد به وجود آمد .
پوستر به عنوان نوعی طرح گرافیکی به مقوله ی نمایش و تبلیغ تعلق دارد که در آن باید تصویر و کلمات به شکل مختصر ، مرتبط با یک مفهوم واحد و به یاد ماندنی باشند .
پیش از چاپ سنگی ، پوسترها مانند کتاب ، به روش چاپ برجسته و با جوهر مشکی و گاه با قالب های چوبی ، چاپ می شدند .
با گذشت چندین دهه از تاریخ ظهور عکاسی ، این امکان وجود نداشت که عکس را در ابعاد بزرگ و با شمار انبوه ، تکثیر کنند . در این دوره معمولاَ نقاشان ، طرح های پوستر را نقاشی می کردند . تصویر به صورت دستی ، بر سطح مستوبی لوح چاپ ، منتقل می شد . این روش تا بعد از جنگ دوم جهانی هم رواج داشت .
پوستر های نمایشی ، اولین نمونه از آگهی های دیواری بودند که ضمن تحول ، اصول و قواعد پوستر سازی را پی ریزی کردند . این آگهی ها مربوط به تماشاخانه های متعددی بود که در اروپا وجود نداشت .
پوستر های مصور آن دوره علاوه بر تبلیغ در مورد تماشاخانه ها ، مغازه ها و حراج ها و وسایل حمل و نقل ، در عرصه ی تبلیغ کتاب نیز رواج داشت . این پوسترها در آن زمان فقط به رنگ سیاه چاپ می شد.
در حوزه ی هنر پوستر ی آخر قرن نوزدهم آثار تولوزلوترک ، بیش از دیگران می درخشید . پوستر رنگی مصور با نام ژول شره ، هنرمند فرانسوی ، آغاز می شود .
هنرمندان پوستر این دوره ، آزادی زیبایی شناختی و جسارت خلاقانه ای را به نمایش گذاشتند که با اولین تجلیات اختراعات فن آورانه در تولید و تکثیر آثار گرافیکی همراه شد .
لیتو گرافی در اواخر سده ی نوزدهم ، به هنرمند امکان داد تا سطوح بزرگ یکدست را چاپ کند و از رنگ ، بهره برد و به طراح ، امکان داد تا حروف نگاری خاص خود را انجام دهد . این کنترل بر چاپ ، آغاز طراحی گرافیک بود . بعدها فن آوری های عکاسی و رایانه ای ، در تولید و تکثیر تصویر و متن ، نقشی اساسی یافتند .
رایج ترین شیوه ی چاپ تا دهه ی 1960 به روش لترپرس بود ( نوعی چاپ برجسته از قالب های فلزی فتو گراوور و حروف ) .
در دهه ی 1970 و 1980 نسل جدیدی از طراحان ، شروع به استفاده از قابلیت های رایانه کردند . طراحان گرافیک ، یکصد سال پس از آنکه هنرمندان ، رسانه ی جدید لیتو گرافی را به خدمت خود در آوردند . فن آوری های نوین را برای تحت کنترل در آوردن تولید متن و تصویر به کار بردند .
همان طور که چاپ و مطبوعات ، یکباره در ایران رواج یافت ، اشکال مختلف پوستر نیز به طور ناگهانی ، ظاهر و برای مقاصد مختلف ، مورد استفاده قرار گرفت . اولین پوستر های چاپ شده در ایران مصور نبوده و غالباَ شامل اطلاعیه های دولتی و غیر دولتی بود که در معابر و مجامع عمومی ، نصب می شد . این آگهی ها از هر نوع عناصر بصری جالب ، تهی بودند.
در سی و چند سال گذشته ، همراه با گسترش امکانات ، چاپ و آموزش هنر گرافیک در مدارس هنری ، هنر پوستر ، جای خود را در ایران پیدا کرد .
توسعه ی تبلیغات برای کالاها و موسّسات تولید و خدماتی و … موجب رواج پوستر های تجاری شد و به موازات آن پوستر های فرهنگی و هنری نیز رواج یافت .
اکنون پوستر های متنوع که حاوی پیام های مذهبی و سیاسی و فرهنگی می باشند ، سراسر شهر را پوشانده است . پوستر به دلیل استفاده از عناصر بصری ، نقش مهمی در القای پیام دارد . این عناصر بصری ، با کادربندی و ترکیب بندی مناسب عناصر موضوع و ا ستفاده از نشانه ها و علائم ساده ی تصویری ، قابلیّت انتقال سریع تری به آن می دهد .
بسته بندی
بسته بندی های مختلف ، دارای خصوصیات متفاوتی هستند ، به همین دلیل ، بسته بندی را شاخه ای از علم اقتصاد و هنر می دانند .
هماهنگی طرح بسته بندی با محتویات ، نحوه ی نگهداری و نحوه ی حمل و نقل ، امری ضروری است . بسته نه تنها باید فرآورده را محفوظ نگه دارد ، بلکه مصرف کننده را نیز باید جلب کند و اطلاعات لازم را به او بدهد و باید بتوان فرآورده را از داخل آن به راحتی خارج کرد و موقعی که خالی شد ، بتوان پوشش هر بسته را از بین برد . علاوه بر این ، زیبایی بسته باعث زیبایی محیط می شود . امروزه بسته بندی ، بیشتر با کاغذ صورت می گیرد .
بسته بندی ها در انواع تجاری و صنعتی و دستی ، شامل جعبه های مقوایی تا شده ، جعبه های سینی شکل ، جعبه های لوله ای شکل ، لفاف پیچ ، جعبه های کاغذی انعطاف نا پذیر و بسته بندی های انعطاف پذیر است .
جعبه های تا شده ، برای هر نوع فرآیند چاپی مناسبند و برای دارو ، غذا ، هدیه ، لوازم آرایشی ، اسباب بازی و لوازم خانه مناسب هستند .
جعبه های سینی شکل که از اشکال اصلی جعبه های تاشو هستند ، در مواردی چون پاکت سیگار ، سینی هادی نانوایی ، جعبه ی بستنی ، پیتزا و جعبه ی لباس ، به کار می روند .
جعبه های لوله ای شکل که به شکل تیوپ هستند ، برای بسته بندی بطری ها و لوازم بهداشتی و آرایشی به کار می روند و اغلب در یکی از دیواره ها پنجره یا در دارند ، تا محصول ، دیده شود .
لفاف پیچ ، نوعی بسته بندی برای اسباب بازی ها ، لوازم خانگی و محصولات منحنی است که مستلزم پیچیدن لایه ای از پلاستیک ، به دور شیء مورد نظر و حرارت دادن آن است .
جعبه های کاغذی انعطاف ناپذیر ، ظروفی سخت و دائمی هستند . این جعبه ها امروزه در طرح ها و پرداخت های جدید و جالبی موجود می باشد و عمدتاَ برای محصولات تجمّلی ، لوازم آرایش ، جواهرات و دوربین به کار می رود . مواد اولیه ی این جعبه ها ، مقوّا و مواد پوشاننده است . از کاغذها و پارچه های متنوع نیز برای پوشاندن جعبه ها می توان استفاده کرد .
بسته بندی های انعطاف پذیر از قبل از تاریخ مورد استفاده بوده است . اشکال و فرم های بعدی آن شامل بسته بندی کاغذی است که بعدها در تولید انبوه توسط جرج وست کارخانه دار نیویورکی ابداع شد .
شناخت سلفون و گسترش لایه های پلاستیکی و زرورق های مخصوص و همچنین شیوه های پوشش دار کردن ، باعث توسعه ی انواع گوناگون ، مصارف تازه ای برای بسته بندی انعطاف پذیر گردید .
امروزه بزرگ ترین مصرف کننده ی بسته بندی های انعطاف پذیر ، صنایع غذایی است .
برخی از این بسته ها که برای منجمد کردن ، پختن ، مخلوط کردن ، محافظت کردن و ذخیره کردن مواد غذایی ، طراحی شده اند ، تاثیر زیادی در صنایع غذایی به ویژه در زمینه ی غذاهای آماده دارند .
چاپ سیلک اسکرین
چاپ اسکرین از جمله چاپ های شابلونی است . به این ترتیب که بعد از رسم طرح و رنگ آمیزی ، برای هر رنگ ، یک شابلون تهیّه می شود و روش تهیه ی شابلون بدین صورت است که بعد از کشیدن توری روی یک چهارچوب مطابق با طرح مورد نظر و رنگی که می خواهیم برای آن شابلون ، تهیه کنیم ، قسمت هایی از تور را که نمی خواهیم رنگ از آن عبور کند ، به وسیله ی رنگ خمیری یا لاک ، می پوشانیم . بعد از تهیه ی شابلون ، برای رنگ های دیگر کار چاپ ، توسط رنگ های با غلظت زیاد انجام می پذیرد .
روش چاپ به این صورت است که پس از قرار دادن شابلون توری ، رنگ را روی آن می کشند که در نتیجه رنگ از قسمت های باز ، عبور کرده و روی سطح مورد نظر می رسد .
این چاپ بر طیف گسترده ای از بافت های سطحی مانند مقوا ، کاغذ ، پارچه ، پلاستیک و فلز، قابل چاپ است .
فهرست مطالب
مقــدمــه 1
2-1 نیمکت ها و نقش آن در زیبا سازی فضاهای شهری 2
2-1-1 مکان یابی و طراحی نیمکت ها و سکوها 2
2-1-2 ابعاد و تناسبات 4
2-2 اسباب بازی ها و مبلمان بازی کودکان 5
2-2-1 اهمیت وسایل بازی در پرورش کودکان 5
2-2-2 طراحی،ساخت و مکان یابی وسایل بازی کودکان 5
3-1 تندیس ها و نمادهای شهری 6
3-1-1 نقش نمادها و تندیس ها در محیط های شهری 6
3-3 آبنماها ،آبفشان ها و فواره ها 7
3-3-1 اهمیت آبنما درمحیط های شهری 7
3-3-2 طراحی و مکان یابی 7
3-3-3 خلاقیت و نوآوری 8
3-4 گل جای ها 8
3-4-1 گل جای و انواع آن 8
جنس و مصالح ساخت 8
3-4-4گل جای و نمای بیرونی ساختمان ها 9
3-5 محل استقرار پرندگان 9
4-1 تابلوها و علایم 9
4-1-1 تابلوها و انواع آن 9
4-1-2 خوانایی و اختصار در تابلوها و علایم 11
4-1-3 طراحی ساختار تابلوها 12
4-1-4 تعادل و هماهنگی 13
4-1-5 ارتفاع مناسب جهت نصب علایم و تابلوها 14
4-1-6 نوع مصالح و ایمنی در علایم و تابلوها 14
4-2 باجه ها و سایبان ها 15
4-2-1 اهمیت باجه ها و سایبان ها در محیط های شهری 15
4-2-2 انواع سایبان ها و باجه ها 16
4-2-3 خلاقیت و نوآوری 16
4-2-4 باجه های تلفن 16
4-3 سطل های زباله 17
4-3-1 نظافت شهری و اهمیت سطل های زباله 17
4-3-2 انواع سطل های زباله 17
4-3-3 طراحی ،مکان یابی و آرایش فضایی 18
4-3-4 دوام و پایداری 21
4-4 سایر انواع مبلمان شهری 22
4-4-1 ادوات آتشنشانی 22
4-4-2 صندوق های پستی 23
4-4-3 آبخوری ها 23
4-4-4 پار کومتر(توقف سنج) 23
5-2 ایستگاه های اتوبوس 24
5-2-1 نقش ایستگاه های اتوبوس و ارزش بصری آنها 24
5-2-2 نکات مهم در طراحی و ساخت 24
5-2-3 خلاقیت در ساخت و طراحی 25
بیلبورد 25
تصویر سازی 32
آرم ، نماد ، نشانه ( علائم تجاری ) 32
صفحه آرایی 33
طراحی حروف 33
پوستر 33
بسته بندی 35
چاپ سیلک اسکرین 36