عنوان تحقیق:
تجربیات و روش های نوین تدریس دبیر فیزیک دبیرستان
محقق:
کدپرسنلی:
سمت:
آموزگار
مقدمه :
در نظام آموزش و پرورش هر هدف تربیتی و آموزش در نهایت به وسیله معلم تحقق می یابد .
روشهای آموزش ، محتوای دروس موضوعهای علمی ، الگوهای تربیتی و رفتارها همه و همه به وسیله معلم به دانش آموز منتقل می شود . و از این رو در هر تحول آموزشی معلم از جایگاه و نقش کلیدی بــرخــوردار است. بنـابراین می توان گفت که آموزش و پرورش پویا در جهان متحول و مملو از دگرگونیهای سریع ، نیازمند وجود معلمانی است که مسائل و مشکلات را ببینند و درک کنند و به جستجوی علل آن پرداخته و راهکار ارائه نمایند و به تحقیق و تغییر و نوآوری رغبت و تمایل داشته و قالبهای کهنه ی آموزشی را رها کنند و در یک کلام می توان گفت :
معلمان ، معماران اصلی بنای آموزش و پرورش هستند و مصالح اصلی آن نیز کنجکاو ی ، تفکر ، پژوهش و نوآوری و ابداع در روشها و آموزشهاست . معلم پژوهشگر معلمی است که مشکلات کلاس خود را مشاهده کرده و پژوهش خود را با وجود مشکل آغاز کند و علت یابی آن مشکلات موجبات پویایی نظام آموزشی را فراهم نماید . بنده نیز با مشاهده ی وجود مشکل در کلاس درسی خودم [ کلاس فیزیک سال دوم ریاضی ] در پی حل آن برآمدم . چرا که در کلاس تنها به روش سخنرانی توسط من تدریس می شد . [ البته لازم به ذکر است که خود دانش آموزان تمایل زیادی به این نوع آموزش داشتند " طبق عادت " . ] دانش اموزان در نیم ساعت اول گوش می کردند و سپس خسته می شدند و با توجه به حجم زیادی که کتاب فیزیک سال دوم دارد این نحوه برای من معظل شده بود . این گزارش درباره ی نحوه ی مقابله با این مشکل است . امید است با ادامه ی این روش ها موجبات پویایی روند آموزشی را فراهم نماییم .
چکیده :
پژوهش در عمل یک روش بسیار مفید برای حل مشکلات در امر آموزش و پرورش می باشد به همین خاطر در این روش معلم نقش محوری دارد . معلمان باید سعی کنند خودشان مشکلاتشان را با دانش آموزان حل نمایند. زیرا آنها هستند که با دانش آموزان مواجه هستند و روحیات و استعداد آن را می شناسند و با تلاش خود و به کارگیری روش های مختلف می توانند مشکلات موردی یا کلی خود را با دانش آموزان رفع نمایند. تحقیق حاضر حاصل تلاش اینجانب در حل مشکل کلی کلاس دوم ریاضی دبیرستان امامت در درس فیزیک در سال تحصیلی 89ـ88 می باشد . که آنها علاقه ای به مطالعه در منزل نداشتند و حتی فعالیتهای کلاسی را نیز پشت گوش می انداختند و یا واضحتر اینکه انگیزه ای برای درس خواندن نداشتند .
آنها اظهار داشتند ؛ در سالهای گذشته معلمان خودشان درس می دادند و مسئله ها و تمرین ها را حل می کردند و ما به همین شکل درس خواندیم . در واقع این دانش آموزان علم فیزیک را خودشان لمس نکرده اند. اینجانب با بکار گیری روشهای مختلف در نهایت موفق به ابداع روشی شدم که آنها با مطالعه ی کم در منزل و تلاش بیشتر در کلاس توانستند نتیجه ی مطلوب بگیرند . بطوری که همه ی آنها از این روش رضایت کامل داشتند حتی خانواده های آنها نیز از این وضعیت خشنودند . چرا که انگیزه برای درس خواندن خصوصاً درس فیزیک در آنها تقویت شده بود . و نمرات امتحانی آنها نیز دلیل روشن و واضح این مسئله است .
مورد مطالعه :
دانش آموزان پایه دوم دبیرستان رشته ریاضی فیزیک ، دبیرستان امامت ، شهرستان تبریز در سال تحصیلی 89 ـ 88 (این تغییر داده شود)
بیان مسئله تحقیق :
دانش آموزان کلاس دوم ریاضی دبیرستان امامت با اینکه دانش آموزان خوب و منظمی بودند و هنگام تدریس اینجانب سکوت را رعایت می کردند ، عده ای از آنها به دلیل زمینه ی ذهنی قبلی که از دانش آموزان سال گذشته ی همین پایه داشتند ؛ اعم از سخت بودن درس فیزیک 2 و غیر قابل فهم بودن و … تاثیر زیادی در ذهن دانش آموزان دیگر هم ایجاد می کردند و با یک حالت تلقینی همه ی کلاس اعتراف به سخت بودن درس داشتند و نمرات آزمون آنها بسیار پائین تر از حد انتظار من بود و دانش آموزان به مدیر دبیرستان مراجعه کردند و گفتند : خانم فراهانی خیلی خوب درس می دهد ولی خیلی سطح بالا درس می دهد ما اصلاً متوجه نمی شویم . و اظهار داشتند تنها در درس فیزیک نمرات آنها پائین است. همچنین خانواده های آنها نیز اظهار می کردند که ؛ چرا دختر من از فیزیک وحشت دارد و می گوید نمی توانم آن را بخوانم ، نمی فهمم . تعدادی هم خیلی بی انگیزه بودند و هنگام تدریس ممکن بود به فعالیتهای دیگر بپردازند . و به قبول خودشان قید فیزیک را زده بودند . و در نهایت این مشکل مرا بسیار ناراحت کرد و مدیر دبیرستان نیز موضوع را با من در میان گذاشت که اقدام به کلاس تقویتی فشرده برای کلاس دوم ریاضی بکنم . تا در نوبت اول نتیجه مطلوب حاصل آید . و من با تجربه ای که از سال های گذشته داشتم و می دانستم کلاس تقویتی نیز باعث بالا رفتن معلومات آنها نمی شود و فقط یک سری مطالب به صورت محفوظات در اختیار آنها قرار می گیرد تصمیم گرفتم راه حلی برای این معضل پیدا کنم .
اهمیت و ضرورت مسئله :
جهان همواره در حال تغییر و تحول است و افکار و اعتقادات و رفتار انسان نیز به تبع آن دچار دگرگونی اند و این تحولات تا حدی است که به جرات می توان گفت : علوم بعد از تولید ، قبل از اینکه به دست مصرف کننده برسند کهنه می شوند . و قوانین و نظریه های جدیدی مطرح می گردند .
اما عجبا ! که نظام آموزش و پرورش ما از این امر مستثنی است و همچون سدی در برابر تحولات ایستاده و هیچ نشان و اثری از تغییر و نوآوری در آن به چشم نمی خورد . اکثر معلمین روشهای کهن تدریس (سخنرانی صرف معلم) را که از گذشتگان آموخته اند را دنبال می کنند .
نتایج تحقیقات نشان داده اند که روش سخنرانی، غیر مفید بوده و مانع شکوفایی استعدادها و بروز خلاقیت ها در افراد می شود و آنها را تبدیل به افرادی می نماید که مغز خود را از محفوظات پر نموده اند و هیچکدام از علوم را نمی توانند در عمل بکار گیرند . با این همه هیچ تغییر قابل توجهی در روش تدریس معلمان مشاهده نشده است . چند سالی است که جهت تغییر این شیوه قدمهایی برداشته شده است . از جمله برگزاری جشنواره ها و همایش ها و دوره های آموزشی ضمن خدمت ، تحت عنوان الگوهای برتر تدریس و اقدام پژوهی و … و به دلیل مداوم نبودن برنامه ها و نداشتن ضمانت اجرایی و عدم تفاوت معلمین مبدع و نوآور با معلمین دیگر و عادت معلمین به روش سخنرانی ، دشواریهای بکار گیری روشهای جدید و صدها دلایل دیگر هنوز تغییر قابل توجهی در روشهای تدریس معلمان مشاهده نشده است .
نحوه ی شناخت مسئله :
بعد از چندین جلسه تدریس و ارزیابی کلی کلاس به این نتیجه رسیدم که اکثر دانش آموزان به آموخته های خود در کلاس اکتفا می کنند و در خارج از کلاس هیچ تلاشی برای یادگیری بیشتر انجام نمی دهند . بهمین خاطر سوال هایی در ذهنم ایجاد شد : آیا در روش تدریس بنده اشکالی وجود دارد ؟
آیا دانش آموزان به درس فیزیک علاقه ندارند ؟ برای یافتن پاسخ سوالهای خود مسئله را با دیگر دبیران مطرح نمودم ، اکثریت آنها مطرح کردند که دانش آموزان درس هایشان را در خانه تمرین و تکرار نمی کنند و از معلم می خواهند که در کلاس فرصت دهد تا آن ها مطالعه نمایند ، سپس به سوالات معلمان پاسخ دهند . بهمین خاطر دریافتم که اشکال در روش تدریس بنده نیست و اصولاً دانش آموزان افرادی راحت طلب هستند . مسئله را با مدیر مدرسه مطرح نمودم ، ایشان نیز یک جلسه در کلاس آن ها حاضر شدند و برایشان درباره ی اهمیت مسئله صحبت کردند . ولی این کار هم نتیجه ای نداشت .
به نمرات سال قبل آنها مراجعه کردم و مشکل حادی مشاهده نکردم . پرسشنامه ای تنظیم کردم و در مورد فعالیتهای آموزشی خود و مطالب کتاب و مشکلات خودشان سوالاتی مطرح نمودم تا علت عدم علاقه ی آنها به مطالعه را ریشه یابی کنم ولی از پرسشنامه هم چیزی دستگیرم نشد که پرسشنامه ها ضمیمه شده است از کلاسهای تقویتی و فوق برنامه استفاده کردم ولی باز هم سودی نداشت .
برای سنجش میزان یادگیری آنها چند جلسه از روش های دیگر تدریس استفاده نمودم ، روشهایی که موجب یادگیری بیشتر دانش آموزان در کلاس و فعالیت بیشتر آن ها می شد . مشاهده کردم که میزان یادگیری آنها در کلاس در سطح بالایی است و اگر روشی را انتخاب نمایم که آن ها خودشان در کلاس فعالیت نمایند نتیجه بهتری خواهم گرفت .
نمودار نمرات دانش آموزی در حین روش سخنرانی
1- ریز مواد درسی هر جلسه خود را در اول ساعت مشخص می کرد.
1- موافق 56/50 % 2- کاملا موافق 73/15 % 3-مخالف 47/22% 4- کاملا مخالف 23/11%
2- سر وقت وارد کلاس می شد و تا آخر وقت در کلاس باقی می ماند.
1- موافق 33/33% 2- کاملا موافق 36/62% 3-مخالف 22/3% 4- کاملا مخالف 07/1%
3- همه وقت کلاس را صرف فعالیت های اموزشی می کرد و اتلاف وقت نمی کرد.
1- موافق 21/24% 2- کاملا موافق 79/35% 3-مخالف 84/16% 4- کاملا مخالف 84/16%
4- در آغاز هر درس تازه، ابتدا کلیات آن درس را مطرح می کرد سپس به بحث و معرفی جزئیات اقدام می کرد.
1- موافق 73/34% 2- کاملا موافق 63/27% 3-مخالف 31/26% 4- کاملا مخالف 57/11%
5- بعد از خاتمه درس به خلاصه کردن اصول کلی مطالب بحث شده و نتیجه گیری از آنها می پرداخت.
1- موافق 31/26% 2- کاملا موافق 05/21% 3-مخالف 68/33% 4- کاملا مخالف 15/23%
6- تدریس خود را با استفاده از روشهای مختلف آموزشی متنوع می ساخت.
1- موافق 94/18% 2- کاملا موافق 26/25% 3-مخالف 63/32% 4- کاملا مخالف 15/23%
7- نکات مهم و اصول کلی مطالب درسی بر روی تخته سیاه می نوشت.
1- موافق 26/25% 2- کاملا موافق 40% 3-مخالف 31/26% 4- کاملا مخالف 42/8 %
8- در لفافه سخن نمی گفت و در تدریس ابهامی باقی نمی گذاشت.
1- موافق 95/27% 2- کاملا موافق 48/35% 3-مخالف 80/25% 4- کاملا مخالف 90/12%
9- به سوالات و اظهارات دانش آموزان با دقت گوش می داد.
1- موافق 84/36% 2- کاملا موافق 40% 3-مخالف 89/17% 4- کاملا مخالف 26/5 %
10- درس خود را منظم و با روال منطقی ارائه می داد0
1- موافق 08/26% 2- کاملا موافق 13/39% 3-مخالف 08/26% 4- کاملا مخالف 86/10%
11- من در هر جای کلاس که می نشستم می توانستم صدای او را بشنوم
1- موافق 25% 2- کاملا موافق 78/59 % 3-مخالف 86/10% 4- کاملا مخالف 34/4%
12- به نظر من نسبت به این درس علاقمند بود.
1- موافق 91/31% 2- کاملا موافق 68/44% 3-مخالف 14/19% 4- کاملا مخالف 25/4%
13- تکالیف و اوراق امتحانی را به دقت تصحیح می کرد و به سرعت به ما باز می گرداند.
1- موافق 15/23% 2- کاملا موافق 94/18% 3-مخالف 57/31% 4- کاملا مخالف 36/27%
14- روش کار او مرا به موضوع درس علاقه مند می کرد.
1- موافق 26/25% 2- کاملا موافق 84/36% 3-مخالف 94/18% 4- کاملا مخالف 94/18%
15- وقتی جواب سوالی را نمی دانست و یا اشتباهی می کردآن را می پذیرفت.
1- موافق 25/32% 2- کاملا موافق 55/36% 3-مخالف 90/12% 4- کاملا مخالف 82/11%
16- تکالیفش به فهم بیشتر من از مطالب درس کمک می کرد.
1- موافق 86/40% 2- کاملا موافق 88/26% 3-مخالف 65/23% 4- کاملا مخالف 60/8 %
17-امتحان او در این درس بر کلیه مطالب تدریس شده را به خوبی در بر می داشت.
1- موافق 48/35% 2- کاملا موافق 65/23% 3-مخالف 43/20% 4- کاملا مخالف 43/20%
18- به تقاضای من برای روشن شدن اشتباهاتم در ورقه امتحانی توجه می کرد.
1- موافق 48/35% 2- کاملا موافق 31/26% 3-مخالف 10/22% 4- کاملا مخالف 78/15%
19- لحن صدای خود را مناسب با اوضاع و احوال کلاس تغییر می داد.
1- موافق 29/38% 2- کاملا موافق 10/35% 3-مخالف 95/15% 4- کاملا مخالف 63/10%
20- ادب و نزاکت کلاس را حفظ می کرد.
1- موافق 50/21% 2- کاملا موافق 08/44% 3-مخالف 20/17% 4- کاملا مخالف 20/17%
رسم نمودار هسیتوگرام در مور سوالات 1 ـ 13 ـ 20
1 ـ هدف های زیر مواد درسی هر جلسه خود را در اول جلسه مشخص میکرد .
13 ـ تکالیف و اوراق امتحانی بدقت تصحیح می کرد و با سرعت به ما باز می گرداند .
20 ـ ادب و نزاکت کلاس را حفظ می کرد .
پرسشنامه محتوی درس و مواد آموزشی
در پرسش نامه های محتوی درس و مواد آموزشی که از سه کلاس انجام شد از دانش آموزان خواسته شد
بدون قید نام و نام خانوادگی فرم مربوطه را پر کنند سپس با توجه به جوابهای دانش آموزان درصد گزینه های الف،ب،ج،د تهیه شد و در مورد سوال های 1و11و13 نمودار هیستوگرام تهیه گردید با توجه به این اطلاعات نتیجه گرفته شد که مطالب کتاب برای دانش آموزان مفید بوده ولی از نظر قابل فهم بودن بیشتر دانش آموزان 60% معتقدند مطالب کتاب واضح نمی باشد نزدیک به 90% دانش آموزان معتقدند که تدریس این درس در آزمایشگاه مطلوب تر خواهد بود و مطالب و موضوعات درسی این کتاب بر مبنای احتیاجات آینده این دانش آموزان به صورت 70% اذعان نموده اند که مطالب درسی کتاب با زندگی روزمره ارتباط چندانی ندارد.
پرسش نامه محتوی درس و مواد آموزشی
1- یادگیری مطالب این کتاب تجربه آموزشی مفید برای من بود.
الف)موافق 40% ب)کاملا موافق 10% ج)مخالف 30% د)کاملا مخالف 20%
2- مطالب این کتاب به نظرمن جالب بودند
الف)موافق 20% ب)کاملا موافق 20% ج)مخالف 50% د)کاملا مخالف 10%
3- از نظر من مطالب این کتاب کمتر تکراری و بیشتر تازه بودند
الف)موافق 10% ب)کاملا موافق 20% ج)مخالف 45% د)کاملا مخالف 20%
4- این کتاب در ردیف بهترین دروسی است که خوانده ام
الف)موافق 20% ب)کاملا موافق 10% ج)مخالف 50% د)کاملا مخالف 20%
5- فکر می کنم یادگیری مطالب این کتاب در کار آتی من مفید واقع شود
الف)موافق 10% ب)کاملا موافق 10% ج)مخالف 50% د)کاملا مخالف 30%
6- موضوعات این کتاب طرز فکر من را نسبت به مسائل شغلی آتی ام به نحو مطلوبی تغییر داد
الف)موافق 20% ب)کاملا موافق 10% ج)مخالف 10% د)کاملا مخالف 60%
7- مایلم کتاب دیگری غیر از این کتاب داشته باشم
الف)موافق 20% ب)کاملا موافق 30% ج)مخالف 40% د)کاملا مخالف 10%
8- در مقایسه با درسهای دیگر فکر می کنم مطالب کمتری از این درس را فراموش خواهم کرد
الف)موافق 20% ب)کاملا موافق 10% ج)مخالف 20% د)کاملا مخالف 50%
9- مطالب و موضوعات این کتاب کمتر به حافظه و بیشتربه تفکر و استدلال مربوط می شدند
الف)موافق 20% ب)کاملا موافق 20% ج)مخالف 20% د)کاملا مخالف 40%
10- مطالب و موضوعات این کتاب منطبق بر احتیاجات آینده شغلی من است
الف)موافق 10% ب)کاملا موافق 20% ج)مخالف 30% د)کاملا مخالف 40%
11- مطالب این کتاب برای من قابل فهم است
الف)موافق 15% ب)کاملا موافق 30% ج)مخالف 40% د)کاملا مخالف 15%
12- مطالب و موضوعات این کتاب در آزمایشگاه قابل فهم است
الف)موافق 30% ب)کاملا موافق 40% ج)مخالف 10% د)کاملا مخالف 10%
13- اگر مطالب این کتاب در آزمایشگاه تدریس شود یادگیری آن ماندگار است
الف)موافق 40% ب)کاملا موافق 50% ج)مخالف 10% د)کاملا مخالف 0
14- آیا تدریس مطالب این کتاب مشارکت فعال و گروهی دانش آموزان را می طلبد
الف)موافق 10% ب)کاملا موافق 40% ج)مخالف 25% د)کاملا مخالف 25%
15- مطالب و موضوعات این کتاب برای من لذت و اشتیاق آور است
الف)موافق 15% ب)کاملا موافق 15% ج)مخالف 30% د)کاملا مخالف 40%
پرسشنامه محتوای درسی و مواد آموزشی
1 ـ یادگیری این کتاب تجربه ای آموزشی مفیدی برای من بود .
11 ـ مطالب این کتاب برای من قابل فهم است .
13 ـ اگر مطالب این کتاب در آزمایشگاه تدریس شود یادگیری آن ماندگار است .
پرسش نامه کلاس برای درس فیزیک
پرسش نامه ایی با 8 سوال برای بهسازی درس فیزیک در بین دانش آموزان پایه اول که مجموعا 3 کلاس بودند پخش شد و پس از پاسخگویی جمع آوری گردید و درصد هر سوال به طور جداگانه براورد شد و نظریات اکثر دانش آموزان بدینگونه بود:
* مطالب کتاب زیاد بوده و وقت کلاس کم می باشد
*هنگام تدریس درس توضیح بیشتری داده شود
* کلاس های تقویتی زیاد شود
*از ازمایشگاه استفاده شود و ساعات ازمایشگاه افزایش یابد
*تمرین و تکرارزیاد شود
پرسش نامه بهسازی کلاس برای درس فیزیک
لطفا به این سوالات پاسخ دهید:
1- چند درصد از وقت کلاس صرف مرور درس می شود؟
الف)خیلی زیاد ب)زیاد ج)متوسط د)کم
2- تعداد تمرین های یادگیری مربوط به هر هدف آموزشی چقدر است؟
الف)خیلی زیاد ب)زیاد ج)متوسط د)کم
3- آیا معلم از دانش آموزان ما هانه پرسش مستمر (شفاهی ) بعمل می اورد؟
الف)خیلی زیاد ب)زیاد ج)متوسط د)کم
4- آیا معلم از دانش آموزان ما هانه پرسش کتبی بعمل می اورد؟
الف)خیلی زیاد ب)زیاد ج)متوسط د)کم
5- طرح سوالات امتحانی برای مطالب آموخته شده مناسب می باشد؟
الف)خیلی زیاد ب)زیاد ج)متوسط د)کم
6- آیا برای یادگیری درس فیزیک خارج از وقت کلاس به معلم مراجعه می کنید؟
الف)خیلی زیاد ب)زیاد ج)متوسط د)کم
7- آیا معلم با آمادگی و علاقه با شما برخورد میکند؟
الف)خیلی زیاد ب)زیاد ج)متوسط د)کم
8- لطفا هر گونه نظر دیگری که فکر می کنید به بهسازی درس فیزیک کمک می کند ان را بنویسید.
آمار پرسش نامه بهسازی درس فیزیک
سوال 1
گزینه الف – 6 نفر- 8/5 %
گزینه ب – 14 نفر- 62/13 %
گزینه ج – 44 نفر- 13/43 %
گزینه د – 38 نفر- 25/37 %
سوال 5
گزینه الف – 14 نفر- 72/13 %
گزینه ب – 26 نفر- 50/25 %
گزینه ج – 38 نفر- 22/37 %
گزینه د – 24 نفر- 52/23 %
سوال 2
گزینه الف – 11 نفر- 61/19%
گزینه ب – 33 نفر- 45/32 %
گزینه ج – 40 نفر- 21/39 %
گزینه د – 18 نفر- 64/17 %
سوال 6
گزینه الف – 6 نفر- 8/5 %
گزینه ب – 7 نفر- 8/6 %
گزینه ج – 20 نفر- 68/19 %
گزینه د – 69 نفر- 68/67 %
سوال 3
گزینه الف – 3 نفر- 9/2%
گزینه ب – 25 نفر- 51/24 %
گزینه ج – 38 نفر- 25/37 %
گزینه د – 26 نفر- 49/25 %
سوال 7
گزینه الف – 43 نفر- 17/41 %
گزینه ب – 14 نفر- 73/13 %
گزینه ج – 27 نفر- 47/26 %
گزینه د – 69 نفر- 62/18 %
سوال 4
گزینه الف – 4 نفر- 9/3%
گزینه ب – 13 نفر- 73/12 %
گزینه ج – 40 نفر- 21/39 %
گزینه د – 36 نفر- 29/35 %
مجموع دانش آموزان 102 نفر می باشد
بر طبق نظر دانش اموزان مطالب کتاب زیاد بوده و وقت کلاس کم می باشد و تعداد ساعات هفتگی 3 ساعت است.
1 ـ چند درصد از وقت کلاس صرف مرور درس می شود .
7 ـ آیا معلم با علاقه و آمادگی با شما برخورد می کند .
پرسش نامه مشاوره
از مشاور مدرسه خواسته شد پرسش نامه ایی در رابطه با عوامل اجتماعی و خانوادگی دانش اموزان پخش کرده و نتیجه را گزارش نماید و نظریات اکثر دانش اموزان به این صورت بود که ترس از امتحان و عدم تمرکز حواس در کلاس موجب افت تحصیلی ایشان شده است.و در مورد سوال های 3و7و9 نمودار هیستوگرام تهیه شد.
پرسش نامه مشاوره
1-کثرت افراد خانواده موجب افت تحصیلی من شده است.
الف) کاملا موافقم 0% ب) تا حدی موافقم 93/37% ج) مخالفم 06/62%
2- بی سوادی والدین موجب افت تحصیلی من شده است.
الف) کاملا موافقم 34/10% ب) تا حدی موافقم 24/17% ج) مخالفم 41/72%
3- فقر اقتصادی خانواده موجب افت تحصیلی من شده است.
الف) کاملا موافقم 34/10% ب) تا حدی موافقم 24/17% ج) مخالفم 41/72%
4- اعتیاد والدین موجب افت تحصیلی من شده است.
الف) کاملا موافقم 0% ب) تا حدی موافقم 0% ج) مخالفم 100%
5- وضعیت نابسامان خانواده موجب افت تحصیلی من شده است.
الف) کاملا موافقم 44/35 ب) تا حدی موافقم 68/20% ج) مخالفم 86/75%
6- نداشتن هدف برای درس خواندن موجب افت تحصیلی من شده است ؟
الف) کاملا موافقم 89/6% ب) تا حدی موافقم 93/37% ج) مخالفم 17/55%
7- دوستان ناباب موجب افت تحصیلی من شده است .
الف) کاملا موافقم 13/24 ب) تا حدی موافقم 34/10% ج) مخالفم 51/65%
8-تغییر مدرسه موجب افت تحصیلی شده است .
الف) کاملا موافقم 79/13% ب) تا حدی موافقم 93/37% ج) مخالفم 82/445
9- ترس از امتحان موجب افت تحصیلی من شده است .
الف) کاملا موافقم 58/27% ب) تا حدی موافقم 37/41% ج) مخالفم 03/31%
10- عدم تمرکز حواس در کلاس موجب افت تحصیلی من شده است .
الف) کاملا موافقم 13/24% ب) تا حدی موافقم 72/51% ج) مخالفم 13/24%
سئوال 3 : فقر اقتصادی خانواده موجب افت تحصیلی شده است .
الف ) کاملاً موافقم ب ) تا حدی موافقم ج ) مخالفم
سئوال : دوستان ناباب موجب افت تحصیلی من شده است .
الف ) کاملاً موافقم ب) تا حدی موافقم ج ) مخالفم
سئوال 9 : ترس از امتحان موجب افت تحصیلی من شده است .
الف ) کاملاً موافقم ب) تا حدی موافقم ج ) مخالفم
پرسش نامه
پرسش نامه دیگری تحت عنوان "ارزشیابی از خود" تهیه گردید و در اختیار دانش آموزان قرار گرفت که نتایج آن به شرح ذیل می باشد :
اکثریت دانش آموزان اعتقاد دارند که معلم نتوانسته آنها را به درس فیزیک علاقه مند کند و از هدف اصلی درس فیزیک آگاه نیستند.معلم از روشهای فعال استفاده نمی کند و برای تدریس از آزمایشگاه استفاده نمی شود صددرصد دانش آموزان آمادگی خود را برای کمک به وضعیت تحصیلی خودشان اعلام کردند.
در مورد سوال 15 اکثریت دانش آموزان علت بی علاقه بودن خود را به این درس تدریس معلم،نبود وقت کافی برای تمرین کردن می دانستند.
ارزشیابی از خود
1- آیا نسبت به درس فیزیک علاقه دارید؟
الف) خیلی زیاد 58/27% ب)زیاد 03/31 % ج) کم 79/13% د) خیلی کم 58/27%
2- آیا معلم شما در ایجاد علاقه شما نسبت به این درس موثربوده است؟
الف) خیلی زیاد 0% ب)زیاد 23/7 % ج) کم 34/13% د) خیلی کم 31/79%
3- آیا از هدفهای اصلی درس فیزیک خود آگاه هستید؟
الف) خیلی زیاد 44/3% ب)زیاد 13/24 % ج) کم 62/58% د) خیلی کم 79/13%
4- آیا مطالبی که معلم تدریس می کندبه خوبی طراحی و سازمان بندی شده است؟
الف) خیلی زیاد 0% ب)زیاد 58/27 % ج) کم 82/44% د) خیلی کم 58/27%
5- آیا معلم نکات مهم وکلیدی درس را به خوبی توضیح می دهد؟
الف) خیلی زیاد 89/6% ب)زیاد 13/24 % ج) کم 03/31% د) خیلی کم 93/37%
6-آیا معلم درهنگام درس دادن قدرت تفکر و تحلیل را ایجاد می کند؟
الف) خیلی زیاد 44/3% ب)زیاد 79/13 % ج) کم 37/41% د) خیلی کم 37/41%
7- آیا معلم از ابزار تشویق برای یادگیری درس خوب استفاده می کند؟
الف) خیلی زیاد 44/3% ب)زیاد 34/10 % ج) کم 34/10% د) خیلی کم 31/79%
8- آیا معلم از روشهای فعال که مشارکت دانش آموزان را می طلبد استفاده می کند؟
الف) خیلی زیاد 0% ب)زیاد 89/6 % ج) کم 13/24% د) خیلی کم 96/68%
9- آیا همزمان با معلم دانش آموزان نیز در جریان تدریس مشارکت فعال دارند؟
الف) خیلی زیاد 0% ب)زیاد 34/10 % ج) کم 3/41% د) خیلی کم 27/48%
10- آیا در درس فیزیک از وقت کلاس به خوبی استفاده می کنید ؟
الف) خیلی زیاد 89/6% ب)زیاد 89/6 % ج) کم 3/34% د) خیلی کم 72/51%
11- آیا از مطالب و موضوعات کتاب در آزمایشگاه تدریس می شود؟
الف) خیلی زیاد 0% ب)زیاد 89/6 % ج) کم 58/27% د) خیلی کم 51/65%
12- آیا تدریس در آزمایشگاه دریادگیری شما موثر است؟
الف) خیلی زیاد 27/48% ب)زیاد 68/20 % ج) کم 2/17% د) خیلی کم 79/13%
13- آیا شیوه امتحان و ارزشیابی معلم در یادگیری شما موثر است؟
الف) خیلی زیاد 2/17% ب)زیاد 58/27 % ج) کم 68/20% د) خیلی کم 48/34%
14- آیا دوست دارید همکاری کنیدتا به کمک شما وضعیت تحصیلی شما در این درس بهبود یابد؟
الف) بله 100% ب)خیر
15- علت بی علاقگی شما به این درس چیست؟
در مورد سئوال 5 و 9 و 13 منفی هستیوگرام تهیه گردد .
سئوال 5 : آیا معلم نکات کلیدی و مهم درس را به خوبی توضیح می دهد ؟
سئوال 9: آیا همزمان با معلم دانش آموزان نیز در جریان تدریس مشارکت فعال دارند ؟
سئوال 13 : آیا شیوه ی امتحان و ارزشیابی معلم در یادگیری شما موثر است ؟
اقدام و اجرای راه حل های پیشنهادی
با توجه به اطلاعاتی که از روحیه دانش آموزان داشتم ( لازم به ذکر است یک جلسه دعوت از اولیا داشتم و با آنها در رابطه با فرزندانشان سوالاتی پرسیدم و کاملا به وضع وقت گذاشتن آنها برای درس فیزیک در خانه مطلع بودم ) . تصمیم گرفتم روشی را ابداع کنم که وقت نسبتاً زیادتری را در خانه به این درس اختصاص دهند .
روش ابداعی جدید :
دانش آموزان کلاس را به گروههای چهار نفری تقسیم کردم و یک فصل از کتاب را ( فصل کار و انرژی ) انتخاب کردم و مبحث های مختلف را نیز به تعداد گروهها تقسیم نمودم و هر جلسه یک گروه کار تدریس را به عهده می گرفت و قسمتهای مشکل تر به دو گروه اختصاص یافت مطابق جدول زیر:
شماره گروه
نام دانش آموزان
مطالب مورد مطالعه در منزل
گروه اول
گروه دوم
گروه سوم
گروه چهارم
گروه پنجم
گروه ششم
گروه هفتم
گروه هشتم
محمد باقر زاده ـ دانشفر ـ اکبری ـ جعفری
بهرامی ـ اسد زاده ـ شعرباف ـ علی پرست
دامیده ـ نجفی ـ آدی گوزلی ـ فهید حامد
اعلمی ـ رهبر فرشی ـ باقر پور ـ عبدالرحمانی
شعاع ـ آقابیگی ـ محمود پور ـ خیرانی
سلیمانی ـ سلطانی ـ ولیکی ـ محمودی
یداله نصب ـ نقش آرا ـ نشری ـ جهانگیری
آذربر ـ شوق پور ـ پرتوی ـ خانلاری
کار و انرژی
قضیه کار و انرژی
پایستگی انرژی مکانیکی
توان
خواص مواد
کار و انرژی
قضیه کار و انرژی
خواص مواد ـ توان
جدول شماره (1)
وظایف گروهها :
بعد از گروه بندی دانش آموزان و تقسیم مطالب درسی بین گروهها وظایف آنها را مشخص نمودم .
* گروهها به ترتیب باید مطالب مشخص شده را به صورت power point درست می کردند و مطالب را بین خود تقسیم کرده و با هماهنگی همدیگر درس را برای دانش آموزان دیگر کلاس تدریس می کردند .
* همه ی اعضای گروه باید در تدریس مشارکت می کردند .
* تمام مطالب درس حتی قسمتهای برای مطالعه آزاد و تمرین و فعالیت های مرتبط به آن قسمت توسط گروه در کلاس توضیح داده می شد .
* دانش آموزان هر گروه بعد از ارائه درس فرصتی را برای رفع اشکالات دانش آموزان می دادند .
* گروه ارائه کننده درس آزمایشهای مربوط به آن قسمت از درس را انجام می دادند و یا وسایل را در اختیار سایر گروهها قرار داده و همگی با هم انجام می دادند .
* گروه ارائه کننده درس پس از حل چندین مثال برای دانش اموزان به آنها فرصتی کوتاه برای مطالعه و مرور و رفع اشکال می دادند .
* سپس گروه ارائه کننده درس از دانش آموزان ، آزمون کتبی به عمل می آوردند به گونه ای که سوالات به دنبال برنامه درسی power point مطرح شده بود .
* بعد از پایان آزمون پاسخ سوالات نیز با همان برنامه power point طراحی شده و بارم بندی شده بود .
نمونه جدول وظایف گروه ارائه کننده کار در کلاس
اعضای گروه
وظیفه
مکان
زمان
ساناز محمد باقر زاده
توضیح در مورد مبحث کار و انرژی و قسمتهای تشریحی
کلاس سمعی بصری جلوی پرده ی نمایش تصویر توسط رایانه
ََ20
پریسا دانشفر
حل مسئله
کلاس سمعی بصری جلوی پرده ی نمایش تصویر توسط رایانه
َ15
سهیلا اکبری
طرح سوالاتی چند برای دانش آموزان
کلاس سمعی بصری جلوی پرده ی نمایش تصویر توسط رایانه
َ5
عزیزه جعفری
طرح آزمایش و انجام آزمایش و تقسیم وسایل آزمایش بین گروهها
در کلاس سمعی بصری بین دانش آموزان
َ10
جدول شماره (2)
وظایف سایر دانش آموزان
* دانش آموزان دیگر موظف بودند به مطالب ارائه شده توسط گروه ارائه دهنده با دقت گوش دهند .
* اشکالات خود را یادداشت کرده و بعد از اتمام درس بپرسند .
* بعد از َ10 مطالعه ی به صورت همیاری و گروهی ، در گروه خودشان به آزمون که توسط گروه ارائه دهنده طراحی شده پاسخ دهند .
* پاسخ به آزمون ابتدا به صورت انفرادی و سپس به صورت گروهی انجام می شد .
* اصلاح کردن اوراق آزمون توسط دانش آموزان .
" وظایف معلم :
* دقت در رفتار دانش آموزان و کنترل آنها
* نظارت بر نحوه ی تدریس و نحوه ی توجه دانش آموزان
* رفع اشکالات دانش آموزان قبل از تدریس
* ارائه راهنمائی های لازم بعد از تدریس و توضیح ابهامات احتمالی
* دادن امتیاز مثبت متناسب با فعالیت گروهها
* تشویق گروههای برتر
بدین ترتیب به طور خلاصه می توان گفت در روش جدید یک گروه از دانش آموزان درس را تدریس می نمودند و گروههای دیگر با دقت به توضیحات آن ها توجه می کردند و اشکالات درسی توسط خود دانش آموزان مورد بحث قرار می گرفت . و بنده فقط نقش مشاهده ای داشتم و در موارد لازم راهنمایی هایی را جهت رفع نواقص ارائه می نمودم .
نتایج حاصل از اجرای روش جدید
به گونه ای که در جدول (1) مشاهده کردیم ، هر گروه در هر جلسه موظف بود یک قسمت از مبحث درسی را مطالعه و به صورت power point به کلاس ارائه دهد و تدریس نماید و تمام افراد گروه در تدریس شرکت می کردند . مثلاً یک نفر در مورد کارصحبت می کند ، یک نفر فرمولهای مربوط به آن را توضیح می دهد و مثال حل می کند و نفر دیگر آزمایشهای مربوط را همراه دیگر گروهها انجام می دهد و بر کار آنها نظارت دارد و یک نفر به سوالات و اشکالات دانش آموزان پاسخ می دهد . با این تقسیم کار مطالعه ی یک مبحث کار سخت و دشواری نبود . بهمین دلیل دانش آموزان با همکاری یکدیگر می توانستند میزان یادگیری خود را بیافزایند و اوقات بیکاری مضاعف در منزل برای آنها ایجاد نمی شود به این ترتیب نتایج عبارتند از :
* افزایش اشتیاق و علاقه ی دانش آموزان به یادگیری مطالب کتاب
* کاهش آثار منفی امتحان یعنی اضطراب و نگرانی و ترس
* میل به رقابت در میان گروهها و یادگرفتن طرح کردن سوال و حل کردن سوالات متنوع و بیشتر
* دقت در جزئیات کتاب و بحث و بررسی مطالب مبهم کتاب
* مشارکت دانش آموزان در امر یاددهی ـ یادگیری و از بین رفتن احساس خستگی جهت حضور در کلاس
* حضور دانش آموزان در کلاس با شور و نشاط و اشتیاق خاص
* جذاب شدن مطالب درسی برای دانش آموزان
* تکرار و تمرین مطالب مشکل و سخت توسط گروههای باقیمانده
لازم به ذکر است پس از اتمام این فصل از کتاب در کلاس سمعی و بصری کل فصل را توسط CD های آموزشی ارسالی از گروههای آموزشی مرور می کردیم و همین امر باعث گردید حتی دانش آموزان ضعیف کلاس نیز تلاش نمایند و خود را به حد مطلوب برسانند .
به گونه ای که در آزمون های مکرر در همین اواخر نتیجه نمرات آنها به قرار زیر بود .
آموزش بر مبنای تحقیق: تجارب معلم فیزیک در راستای توسعه حرفه ای
بعد از سالها دریافتم که با توجه به سوال ها و امتحاناتی که از دانش آموزانم می پرسیدم و می گرفتم آنها هیچ چیزاز آنچه که آموزش داده بودم نمی دانستند. به نظر می آمد که آنها چیزهای زیادی نمی دانند و چیز کمی را درک می کنند. برای من واضح بود که دانش آموزان تنها ترم ها و درس ها را حفظ کرده و معادلات را نیز تنها برای پاسخ به سوالات و امتحانات حفظ می کردند و سپس اطلاعات ازذهن آنان پاک می شد.
من نقطه نظرهای بسیاری را با تلاش خود بدست آوردم و بسیاری را برای معرفی در طول برنامه معلمی خود یافتم این برنامه متشکل از موسسات تمام وقت شش هفته ای تابستانی و سمینارهایی بود که در طول سال تحصیلی برگزار می شدند. اولین نقطه نظر من هنگامی پدیدار شد که من درگیر یک تحقیق طولانی مدت در آغاز اولین تابستان شدم که با سوالات و پرسش های خوب به منظور طراحی دستاوردهای موثر و توضیحات با دقت درباره آنچه که ما درباره جلگه درکلو را روی جنوبی یافتیم. بسیار جالب بود این تجارب و پیچیدگی و اهمیت یادگیری انجام علوم و همچنین یادگیری درباره علم را نشان دادم. یک قدم مهم دیگر هنگامی بودکه من تاثیر تمرکز روی یک ایده بزرگ در فیزیک را یافتم بود.
برای مثال:
من تصمیم گرفتم تا یک واحد از فیزیک را در رابطه، انرژی تدریس کنم ومن تصمیم گرفتم تا عمیق تربنگرم در مرحله خواندن من به عنوان یک بخش از برنامه عمل کردم، من درک عمیق تری نسبت به ارتباط میان ذخیره، انتقال، ارسال وکنسرواسیون انرژی بدست آوردم.
من درک کردم که این درس را بهتر تدریس کرده بودم به این شکل که از یک موضوع به موضوع دیگر رفته بودم و روی آموزش پیشین خود تاثیر گذارده بودم. من هیچگاه این منظر خارجی از فیزیک را به دانش آموزانم ندادم چون هیچگاه خودم این نظر را نداشته ام.
درک بیشتر من از انرژی پایه ای برای یک واحد شد که بدون سوال موثرترین موردی بود که تا آن زمان من تدریس کرده بودم. من تصور کردم تا این انتقال را برای دانش آموزان خود فراهم کنم که برای درک انرژی از تحقیق استفاده کنند و همچنین درباره انواع مختلف انرژی و ارسال انرژی.
برای مثال: من از یک آزمایشگاه استفاده کردم که درآن من یک دستگاه بزرگ kube gold boly آوردم که در آنها زنگوله ها و سوتهای مختلفی مانند توپها و ابزاردیگر قابل استفاده بودند، من از دانش آموزان خواستم که سوالاتی درباره آنچه که درحال رخداد بود و مربوط به انرژی بود بپرسند. که این باعث فکر درباره ایده ها و انرژی و انواع مختلف آن و ارسال انرژی ای که درباره آن مطالعه کرده بودیم بود همچنین آنها فهمیدند که طرز فکر آنها می تواند به پاسخ سوالاتی کمک کند. چه آزمایشاتی را می توانند طراحی و داده هایی که جمع می کنند آیا می توانند آنچه را که رخ می دهد توضیح دهند.
دانش آموزان عالی رتبه برمی آمد نه در دستاوردهای خود وعملیات آنها و حس آنها از مراحل فیزیکی و ساختن مهارتهای تحقیقاتیشان به طور همزمان پیشرفت کرده اند. آموزش به ایده های بزرگ از فیزیک در طول تحقیق نیز به من در تفسیر محتویات علمی، که به منظور همراه شدن با استانداردهای آموزشی علم ملی تدوین شده بودند به من کمک می کردند.
علاوه براین ارزیابی هایی که از دانش آموزان در پایان واحدها و ترم ها به عمل می آورند به من نشان دادند که آنها نسبت به کلاس های پیشین من چیزهای بیشتری درباره انرژی یاد گرفته اند.
یکی از ایده های پیشین من درباره تحقیق این بود که شامل انجام فعالیت های آزمایشگاهی بود، من دریافتم که با وجود اینکه آزمایشگاه ها می توانند در پروژه تصمیم گیری کمک کنند، آنها اغلب نمی توانند موثر باشند چرا که این کارهای آزمایشگاهی در واقع، دستورالعمل نیز هستند آنها به دانش آموزان اجازه نمی دهند که انتخاب کرده یا قضاوت کنند یا تاییدیه هستند آنها جزوات یا نوشته های دانش آموزان را دنبال می کنند.
آنچه که من دریافتیم اینست که نیاز تحقیق درهر تمرین آزمایشگاهی خلاصه نمی شودبلکه در واکنش های میان دانش آموز جزوات و همچنین روابط میان استاد، شاگرد و شاگرد- شاگرد که هزاران بار در هر ساعت ودر طول هر کلاس رخ می دهدخلاصه می شود.
یکی از راه هایی که ما درباره ارتباط میان شاگرد و استاد دریافتیم- در برنامه بین در طول یک سری از نوار معلمان بود. همچنین ما تشویق شدیم تا چنین عملیات مانند گوش دادن نوارها، بخش های آزاد و سوالات آزاد را نیز امتحان کنیم. من خود را در جایی یافتیم که به دانش آموزان با جملاتی مثل درباره بیشتر به من بگو، نتیجه آن مبحث چیست؟ و تصمیم تو درباره ی آنچه که تو درباره اش دیروز توضیح داری چیست؟ پاسخ می دادم.
من فعالیت های گروهی کوچکتری را امتحان کردم که به گونه ای ساخته شده بود که اعضای تیم رابرای صحبت ،بحث انجام پیشگیریهای بر پایه ی مشاهدات اولیه و توضیحاتی بر پایه وقایع تشویق می کرد.
من به طور غیرمستقیم اطلاعات دانش آموزان رابه طور روزانه ارزیابی می کردم.به همین منظور من درسها را با فعالیت هایی آغاز آنآآیسنبیسنکردم که بتواند محتویاتی را برای کمک به دانش آموزان در مباحثات و اظهار نظراتشان کمک کنند و جزوه های خود را نیز پرمعناتر کردم.
یک قدم بزرگ که من در راستای رشد به عنوان یک معلم برداشتم این بود ک ه به دانش آموزان اجازه دادم تا سوال هایی بپرسند که روی برنامه آموزشی تاکید می گذارند به جای آنکه همیشه خودم سوال را طراحی کنم من دانش آموزان را تشویق می کردم تا سوالاتی که در فکرشان خطور می کند را بپرسند این یک افشا سازی بود. گوش دادن به سوالات شاگردان نقاط بی شماری را آشکار ساخت که ازغیر این صورت به طور کامل ناشناخته باقی می ماندند.
به عنوان مثال بخشی از برنامه استادی ام من تصمیم گرفتم تا برآورد کنم که چقدر گوش می دادم من مقدار زمانی را که دانش آموزانم صحبت می کردند را ضبط کردم. در ابتدا نسبت زمان سخن گفتن استاد به شاگرد حدوداً 20/80 بود. در میان راه اولین ترم این نسبت تغییر یافت.این بخشی کوچک ازتحقیقات من یک نقطه کردان در آموزش من در طول دوره تحقیق ایجاد کرد آنرا تغییر داد. برنامه توسعه حرفه ای ما زمان زیادی را در طول هر ساعت کلاسی ما برای صحبت درباره هر تحقیقات اخیری در کلاس هایمان اختصاص می دهد. با اینحال که گروه کاملاً از لحاظ نمره و زمینه آموزشی بسیار متفاوت بودند، میان آن مکالمات وبحث ها برای رشد من بسیار مهم بودند و مرا تشویق کرده تا اهداف تحقیقاتی را ادامه دهم. چنانچه من روی سه سالی که در این برنامه صرف کردم. اثر گذاشتم، من فهمیدم که چیزهای بسیاری را از معلمان و دانشکده و دانشمندانی که با آنها به نزدیکی کار می کردم، آموختم.
نقد و بررسی فیزیک سال اول دبیرستان
تغییرات مداوم متون درسی که موجب سردرگمی دانش آموزان ودشواری آموزش شده است، تنها اشکال متون درسی وتنها معضل نظام آموزشی مانیست. امامی توان از این تغییرات که بدون پشتوانه های علمی و تحقیقی صورت می گیرد به عنوان بارزترین نشانه پریشانی ساختار آموزشی کشور یاد کرد.
از قدیم الایام آموزش علوم یک طرح بنیادی در نظام آموزش و پرورش کشور ما محسوب شده و می شود . در چند دهه اخیر هیچ یک از موضوعات درسی به اندازه درس علوم دچار تغییر و دگرگونی نشده است . اگر چه محتوای درس علوم تجربی خود به خود به علت پیشرفت دانش بشری جدید تر می شود اما آنچه که باید کارشناسان دفتر برنامه ریزی و تالیف کتاب های درسی و متخصصان شورای برنامه ریزی کتاب های درسی توجه خود را به آن معطوف نمایند این است که چه چیز هایی را باید به دانش آموزان آموزش داد تا در زندگی آینده برای آنان مفید واقع گردد؟
همه ما معتقدیم که اگر کیفیت آموزش علوم در جامعه ما از وضعیت مطلوبی برخوردار شود دانش آموزان از چرخه آموزش ، پیشرفت و هماهنگی و همگامی با توسعه علمی – صنعتی دور نمی مانند و می توانند پا به پای توسعه جهانی دانش و صنعت معلومات خود را توسعه دهند .
در نقد و بررسی یک اثر به خصوص کتاب درسی باید به نقد ساختاری و محتوی کتاب توجه دقیق مبذول داشت.
با توجه به ماهیت موضوع ، سازماندهی محتوا به صورت تلفیقی در سطح کاربرد است؛ به طوری که ضمن حفظ ساختار موضوعی، از مثال های کاربردی متناسب با نیاز دانش آموز و مسائل روزمره در ارائه ی محتوا استفاده می شود. همچنین توصیه می شود در تدوین محتوای بخش های مختلف کتاب، تلفیق موضوع با سایر دروس مد نظر قرار گیرد.برای تفهیم بهتر موضوع، خوب است اصول حاکم بر سازماندهی محتوا را شرح داده و بعد به نقد کتاب بپردازیم .
اصول حاکم بر سازماندهی محتوا
1- سازماندهی محتوا متناسب با رویکردهای برنامه باشد.
2- محتوا طوری سازماندهی شود که دانش آموزان در فرایند یادگیری مداخله نمایند.
3- توان ذهنی دانش آموزان را در امر یادگیری مورد توجه قرار گیرد.
4- در سازماندهی محتوا به رعایت اصل از ساده به مشکل و اصل مداومت توجه شود.
5- در تدوین محتوا ، تقویت روحیه ی تحقیق در دانش آموزان مورد توجه قرار گیرد.
6- در تدوین مطالب می بایست ارتباط منطقی بین فصول مختلف کتاب رعایت شود.
7- نحوه ی ارائه ی مطالب طوری باشد که حس کنجکاوی دانش آموزان را تحریک کند.
8- مطالب کتاب در حد امکان با زندگی روزمره و شرایط محیطی دانش آموزان مرتبط باشد.
9- تالیف کتاب با تاکید بر روش های حل مسئله و پرسش و پاسخ صورت پذیرد.
وقتی کتاب های درسی جدید فیزیک، شیمی و زیست شناسی سالی واحدی را می بینیم خیلی متاثر می شویم که کتاب فیزیک نسبت به دو درس شیمی و زیست شناسی در سطح پایین تری تالیف و گرد آوری شده است و در تهیه و تدوین آن با توجه به هدف های کلی (هدف های دانشی، مهارتی و نگرشی) دروس علوم دقت لازم مبذول نشده است . وقتی به اسامی مولفین محترم و شورای محترم برنامه ریزی توجه می کنیم اسامی عزیزانی را می بینیم که از این استاد ان گرانقدر انتظار بیشتر و بهتری میرفت . اگر هدف مولفان محترم تالیف یک کتاب فیزیک عمومی بوده است می توانستند از تجربه استاد مرحوم ، جعفر سیروس ضیاء استفاده کنند ( کتاب فیزیک سال سوم ادبیات و علوم انسانی نظام قدیم ) که بسیار جالب تر از این کتاب فیزیک (1) بود . با توجه به جمله ای که در صفحه اول کتاب آمده که " کتاب فیزیک (1) پس از تالیف و بررسی جهت بررسی و اظهار نظر در اختیار نقاط مختلف کشور قرار داده شد و نظر های اصلاحی آنها در کتاب اعمال گردید ."
تا آنجا که تحقیق شده این کتاب قبل از تالیف توسط کسی بررسی نشده است و اگر فرض بر این باشد که صاحب نظرانی کتاب را بررسی کرده اند سوال اینست که این صاحب نظران چه نظر های اصلاحی ارائه نموده اند؟ این صاحب نظران چگونه انتخاب شده اند ؟ آیا بهتر نبود عناوین این کتاب به صورت جزوه قبل از چاپ به تمام مناطق آموزش و پرورش در ساسر کشور ارسال می شد و منتخبی از دبیران فیزیک با تجربه هر منطقه نظرات خود را ارائه می دادند و سپس مولفین محترم نظرات ارائه شده را در تدوین کتاب اعمال می کردند ؟
ضمن آشنایی با مولفین محترم شورای برنامه ریزی گروه درسی فیزیک در سال 87-86 به طور خلاصه به تغییرات کتاب های فیزیک دبیرستان در این سال می پردازیم .
اعضای شورای برنامه ریزی گروه درسی فیزیک در سال تحصیلی 87-86
دکتر منیژه رهبر (متخصص موضوعی موضوعی و هیئت علمی)
دکتر امیر اکباتانی (متخصص موضوعی و هیئت علمی)
دکتر سیامک خادمی(متخصص موضوعی و هیئت علمی)
احمد احمدی (مسئول شورا و متخصص موضوعی)
روح اله خلیلی بروجنی (کارشناس دوره و متخصص موضوعی)
دکتر غلامعلی احمدی (متخصص برنامه ریزی درسی)
صفیه رضایی (نماینده اتحادیه معلمان فیزیک ایران)
آزیتا سید فدایی (نماینده شهر تهران)
مهرناز طلوع شمس( معلم مجرب )
تغییرات در کتاب های درسی فیزیک دوره دبیرستان برای سال تحصیلی 87-86
نکته اول: برنامه ی درسی هیچ یک از کتاب های درسی فیزیک برای سال تحصیلی 87-86 نسبت به سال های قبل تغییری نکرده است.
نکته دوم: کتاب های فیزیک دوره متوسطه تغییر چندانی نکرده اند و تنها به تمرین های پایان هر فصل، تعدادی تمرین افزوده و یا کاسته شده است. در خصوص کتاب فیزیک 2 و آزمایشگاه این مورد نیز باید اضافه شود که در شروع هر فصل تصویری افزوده شده است که با نگاه و رویکردی بدیع انتخاب شده اند. همچنین زیر نویس هایی به قسمت هایی از 3 فصل نخست این کتاب اضافه شده است که توجه الزام آور به آنها فرایند آموزش را با هدف های برنامه ی درسی هماهنگ تر خواهد کرد.
نکته سوم : تغییرات در کتاب های دوره ی پیش دانشگاهی چشمگیرتر است . در فصل چهارم فیزیک 1 با عنوان جدید " موج های مکانیکی 1 " تنها موج های یک بعدی مورد بررسی قرار گرفته اند و ادامه ی بحث به ابتدای فصل 1 فیزیک 2 منتقل شده است و عنوان این فصل نیز به " موج های مکانیکی 2 " تغییر یافته است. همچنین قسمت سازوکار تولید موج های الکترومغناطیسی برای دانش آموزان تجربی به صورت مطالعه آزاد در آمده است. بخش فیزیک هسته ای نیز مورد باز نگری قرار گرفته و براساس همان برنامه قبلی باز نویسی شده است و در قسمت هایی از آن به دستاوردهای کشور در این خصوص اشاره شده است. در ضمن نماد بسامد به دلیل دشواری در خواندن و نوشتن و شباهت آن با " وی " ، از " نو " به " اف " تغییر یافته است. در کتاب هایی که در چند ساله اخیر در سطح جهانی نیز چاپ شده اند این تغییر نماد لحاظ شده است.
در تدوین یک کتاب باید علاوه بر پی ریزی پایه خوبی در زمینه اصول فیزیک کلاسیک و حل مسائل ، کاربرد های علمی ، نظریه های جدید و موضو عات تاریخی و فلسفی را نیز مد نظر قرار داد . علاوه بر مجموعه جامعی از مسائل در انتهای هر فصل مثالهای حل شده ی متعددی در سر تاسر کتاب گنجاند و جدول پیشوند های یکاها ، نسبت های مثلثاتی و ثابت های فیزیکی در انتهای کتاب به صورت پیوست به چاپ ئرساند . صفحه بندی کتاب باید طوری باشد که ظاهر صفحات باعث شلوغی کتاب نشود و دانش آموزان بتوانند مطالب را به هم پیوسته بخوانند ، یادداشت بردارند و اجزای مختلف هر فصل را از هم تمیز و تشخیص دهند . طرح مسائل از آسان به مشکل باشد و از هر بخش کتاب سوال طرح شود . تدوین کتاب باید طوری باشد تا دانش آموزان با روشهای مطالعه و تحقیق دانشمندان علم فیزیک در زمینه ی مورد نظر حتی به طور محدود آشنا شوند و تفکر علمی و حس جستجو گری برای کشف رابطه علیّ در پدیده ها ی مورد مشاهده ، در ایشان تقویت گردد.
نقد و بررسی کتاب فیزیک(1) سال اول دبیرستان
در تالیف کتاب فیزیک (1) و آزمایشگاه کمتر به مطالب فوق توجه شده است و به موارد زیر نیز عنایتی نشده است .
1) به نیاز های فرهنگی و بومی مناطق مختلف کشور کمتر توجه شده است .
2) درباره ی واژه ها و اصطلاحاتی که برای اولین بار به کار برده می شوند توضیحاتی در متن یا پاورقی نیامده است و تصاویر و نقشه های مبهم در کتاب آمده است که در فهم درس اشکال ایجاد می کند . مانند شکل روی جلد ، شکل های صفحه یک و صفحه 19 و واژه های دما نگاشت ، بازه زمانی و گرانیگاه .
3) به سیر تاریخی علم فیزیک و سرگذشت دانشمندانی که در تکامل آن نقش موثر داشته اند توجه نشده است .
4) بعضی از مسائل و پرسشهای کتاب به صورت واضح بیان نشده است که این در تثبیت یادگیری تاثیر منفی می گذارد .مانند قسمت ب تمرین 1 صفحه 27، قسمت پ تمرین 10 صفحه 28 ، قسمت ب تمرین 3 صفحه 50 ، تا حدی گنگ بودن سوال 11 صفحه 117 ، سوال طرح شده در ابتدای فصل شکست نور بدون جواب به دانش آموزان مطرح شده بهتر بود در پیوست یا آخر فصل این جواب داده می شد ، مبحث شکست نور و محاسبه سینوس زوایای تابش و شکست در کتاب ریاضی به دانش آموزان تدریس نشده و لازم است معلم این مبحث ریاضی را به طور کامل برای دانش آموزان توضیح دهد .
این پرسشها و تمرین ها طوری تنظیم شده اند که ناظر به اهداف آموزشی مورد نظر نمی باشند .
5) در مقدمه کتاب هدف از تدوین و تالیف مطالب " تحقیق کنید ، تمرین کنید ، آزمایش کنید ، مطالعه آزاد ، فن آوری و کاربرد ، بسازید و ترسیم کنید " توضیح داده نشده است .
در صورتی که در کتاب زیست شناسی سالی واحدی این موارد به طور مفصل توضیح داده شده اند . رنگ آمیزی بخشهای فوق هر چند متن کتاب را ظاهراً زیبا کرده است اما تاثیری در افزایش توان ذهنی و یادگیری دانش آموزان ندارد .
6) بعضی مطالب تالیف شده در متن ها اشکال دارد که لازم است در چاپ های بعدی به آنها توجه شود ، مانند تعریف گرما در صفحه 39 که جهت انتقال گرما را بیان نمی کند ، در قانون اهم صفحه 73 اشاره به ثابت بودن دما و رساناهای فلزی نشده است .
موارد مثبت که در تدوین کتاب فیزیک (1) و آزمایشگاه ، در نظر گرفته شده است عبارتند از :
کتاب شامل 5 فصل و 168 صفحه است که قسمت های کوتاهی از آن به صورت مطالعه آزاد است ، این حجم کتاب برای یک سال تحصیلی مناسب و مفید است . قطع کتاب نسبت به کتاب فیزیک نظام جدید و نظام قدیم در گذشته مناسب است .
پیشنهاد ها :
الف) فصل اول کتاب تحت عنوان انرژی است . انرژی یکی از مباحث بخش مکانیک است که مفاهیمی مانند، کار، نیرو ، وزن و جرم در فهم آن نقش موثری دارند . هرچند دانش آموزان اول دبیرستان در کتاب های علوم تجربی دوره ی راهنمایی با این مفاهیم کم وبیش آشنا شده اند ولی قبل از بحث انرژی یادآوری مفاهیم فوق لازم و ضروری است .
ب) قبل از بحث انرژی در یک بخش کوتاه مانند فیزیک سال اول نظام قدیم ضرورت دارد که دور نمایی از فیزیک و اهمیت اندازه گیری در علوم ، اشاره به کمیت ها و هدف از اندازه گیری ، تعیین یکاها و تبدیل یکا ها گنجانده شود.
پ) در باره ی واژه ها و اصطلاحات دما نگاشت و بازه ی زمانی و … و تصاویر و نقشه های مبهم روی جلد و صفحات 1 و 29 در متن یا پاورقی بیشتر توضیح داده شود تا برای دانش آموزان کاملاً رفع ابهام شود .
ت) در پایان یا شروع هر فصل به صورت مقدمه یا مطالعه آزاد به سیر تاریخی علم فیزیک و سرگذشت دانشمندان فیزیک مانند نیوتن ، اینشتین ، ژول ، اهم ، دکارت ، کولن ، و… توجه شود .
ث) در انتهای کتاب جدول های پیشوند یکا ها و ثابتهای فیزیکی و دیگر جداول مورد نیاز دانش آموزان چاپ شود .
ج) فعالیت های داخل کتاب بیشتر شود و سعی شود از کاربرد فیزیک در زندگی بیشتر صحبت شود و به صورت سوال و تحقیق مطرح شود .
چ) بهتر است قبل از شروع فصل 4و 5 پیش زمینه و یا مقدمه ای در مورد این فصول به دانش آموزان گفته می شد تا هماهنگی بین مطالب بیشتر ایجاد می شد .
بیان محدودیتها و موانع
بالاخره به دنبال هر طرحی مشکلات و موانعی وجود دارد ولی بعضی از مشکلات در آینده به سود و منفعت نظام آموزشی است . ولی به نظر من این طرح حداقل مشکلات و موانع را دارد .
چرا که در طرح همیاری درهر جلسه تایپ کردن سوالات و تکثیر آن مشکلات هزینه ای را به همراه دارد ، ولی در این روش نیازی به تکثیر سوال و مصرف کاغذ نیست ، چرا که سوالات آزمون به صورت power point روی پرده نمایش داده می شود .
و در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد و تنها مشکل کوچکی که این طرح ممکن است داشته باشد ، مجهز نبودن بعضی از مدارس به سیستم ویدئو پروجکشن است که آن هم در مورد دبیرستانهای داخل شهر امروزی بعید است .
پیشنهادات کلی
با توجه به تجربه ای که به عین در این روش و در کلاس دوم ریاضی دیدم ، بگونه ای که آنها از اسم درس فیزیک وحشت داشتند ، ولی الآن دقیقاً برعکس آن صدق می کند و همه مشتاق و علاقمند به تدریس درس فیزیک هستند و به قول خودشان بیشتر از زمانی که معلم تدریس می کند ، مطالب تکرار می شوند .
از همکاران عزیز خواهشمندم برای یک بار هم که شده این طرح را به همین شکل برای یک فصل از کتاب فیزیک در کلاس در هر پایه ای که می خواهند اجرا کنند ، مطمئناً نتیجه مطلوب حاصل می آید .
فهرست منابع
* جویس ، بروس و همکاران ، الگوهای تدریس ، ترجمه محمد رضا بهرنگی ، انتشارات مرکز ترجمه ، نشر کتاب 1372
* شفیع آبادی ، عبدالله ، پویایی گروهی و مشاور گروهی ، انتشارات رشد تهران 1373
* بازرگان ، عباس ، اقدام پژوهی و کاربرد آن در تعلیم و تربیت
* قائمی پویا ، اقبال ، پژوهش در عمل
* م ـ فهندژ ، یادگیری پژوهش محور ، انتشارات سروش هدایت ، 1383
* سازمان آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی ، معلم و اقدام پژوهی ، انتشارات پژوهشکده ی کاربردی تعلیم و تربیت استان 1383
65