مروری بر نقش تحقیق و توسعه در ایجاد برتری رقابتی
چکیده
تحقیق و توسعه – و در نتیجه آن فناوری – به طرز چشمگیری موجب بهبود کیفیت زندگی بشر در طی دهههای اخیر شده است. افزایش برتری در دنیای کسب و کار امروز، بسیاری از شرکتها را بر آن داشته تا با سرمایهگذاری در بخش تحقیق و توسعه و ایجاد نوآوریهای ناب و خلاقانه، نسبت به بالا بردن بهرهوری خود و در اختیار گرفتن سهم بیشتر بازار اقدام نمایند. با افزایش اهمیت فناوری، واضح است که R&D نه تنها بر روی تجارت و اقتصاد، بلکه بر روی محیط و جامعه بشری نیز تاثیرگذار میباشد. نوآوری به عنوان یکی از مهمترین نیروهای محرکه برای رشد اقتصادی جوامع مطرح بوده است زیرا موجب پیشرفت توسعه محصول و خدمات، افزایش بهرهوری تولید و همچنین کاهش قیمت تمام شده میگردد. تعالی در اجرایی نمودن پروژههای تکمیل شده و تبدیل آن به سرمایه گذاریهای تجاری در مقیاس کلان و از سوی دیگر سازماندهی قابلیتهای موجود در سازمان در قالب قابلیتهای پویا را میتوان از عوامل مهم در برتری رقابتی عنوان نمود.
کلمات کلیدی: تحقیق و توسعه، نوآوری، قابلیتهای پویا، برتری رقابتی
مقدمه
در اوایل قرن بیستم از "تحقیق"، به عنوان راهی برای پیشرفت صنعتی استفاده شد. مفهوم تحقیق و توسعه1 برای اولین بار در سال 1920 در صنایع دنیا مطرح شد؛ هرچند که در آن زمان واژه "توسعه" به معنای امروزی چندان ملموس نبود؛ چرا که تحقیقات در واقع کاری علمی بوده در حالی که توسعه در دسته بندی صنعت قرار میگرفت (6). تا اوایل دهه 1940 توسعه به عنوان زیر مجموعه تحقیقات یاد میشد اما در سال 1945 "توسعه" فعالیتی مجزا در نظر گرفته شد و نام خود را به بخشی از شرکتها داد؛ بخش تحقیقات کاربردی و توسعه محصولات جدید که به صورت مخفف، R&D نام گذاری شد. Novik (1965) از شرکت RAND پیشنهاد جدا کردن دو بخش تحقیق و توسعه را مطرح نمود که البته این پیشنهاد به دلایلی مورد قبول واقع نشد؛ زیرا در آن زمان امکان تشخیص این موضوع که نوآوری جدید مربوط به بخش تحقیق یا توسعه است وجود نداشت و باعث ایجاد مشکل در بحث حسابداری میگردد. (1). محققان بسیاری نتایج فعالیتهای R&D را علاوه بر رشد و توسعه اقتصادی، در زمینههای اجتماعی و فرهنگی نیز موثر دانستند و از آن به منظور ارتقای عملکرد کیفیت و همچنین تقویت عملکرد نوآوری در سازمان یاد میکنند (2). به طور کلی میتوان کاربرد ایدههای نوین را مادر نوآوری تلقی نمود، چرا که قابلیت ایجاد این ایدههاست که میتواند زمینهساز خلاقیت، ابتکار و در نهایت تحریک رشد و پیشرفت اقتصادی کشور باشد (8). طبق تحقیقات Atkinson و همکاران (2007) جوامعی با میزان بالای نوآوری، روند مشخصی به سمت پیشرفت اقتصادی دارند. در همین راستا Enkel و همکاران (2009) نیز نتیجه گرفتند برای توسعه فعالیتهای نوآورانه، بخش R&D نقش اساسی در افزایش نوآوریها دارد (5). هدف از این مقاله بررسی ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ و نقش آن در انتقال نوآوری و همچنین برتری رقابتی با توجه به قابلیتهای پویا در سازمانها میباشد.
تحقیق و توسعه و انتقال نوآوری
تحقیق و توسعه، عملکردی است سیستماتیک و هدفمند که در راستای ایجاد نوآوری و شکوفائی علمی و همچنین پیشرفت دانش فنی صورت میگیرد و به عنوان قلب تپنده یک سازمان، منشاء بخش عظیمی از تولید مواد و شکلگیری فرآیندهای جدید یا بهبود یافتهای است که منجر به پیشرفت اقتصادی میگردد (2). دانش که تحت عنوان اطلاعات سازماندهی شده طبقهبندی میشود، یکی از اصول اصلی برای حصول نوآوری میباشد. نوآوری به معنای به کارگیری ایدهها، دانش و فناوری به نحوی است که موجب پیشرفتهای چشمگیر در عملکرد وکیفیت محصول نهایی گردد. Meeus و Hage (2006)، چند نوع طبقه بندی علمی برای مفهوم نوآوری ارائه نمودند. بر این اساس نوآوری به انواع " نوآوری محصول و نوآوری فرآیند"، " نوآوری بنیادی و نوآوری افزایشی2" و همچنین "نوآوری معمارگرایانه3 و نوآوری ناظر بر اجزا " تقسیم میگردد (7). نوآوری محصول به معنای تولید محصول جدید و محصول بهبود یافته میباشد، این در حالی است که نوآوری در فرآیند را میتوان به روشهای جدید تولید کالا و خدمات نسبت داد که خود شامل دو نوع "فناوری و سازمانی" است (6). بر طبق تقسیم بندی Edquist و همکاران (2005) نوآوریهای فناورانه در مورد مدلهای جدید تجهیزات و ماشین آلات صدق میکند و نوآوری سازمانی نیز به روشهای جدید سازمانی در فرآیند تولید اطلاق میشود. نوآوری سازمانی میتواند با تغییر ترکیب بنگاهها و ترتیب بندی جدید آنها موجب سازماندهی مجدد صنعت گردد (3). تقسیم بندی دیگری بر اساس نظر Schumpeter (1961) بر مبنای میزان بنیادی بودن نوآوری وجود دارد. برخی از نوآوریها شامل بهبودهای گام به گام و متوالی بوده و نتیجه آن به صورت پیشرفتهای تدریجی در فرآیندها و محصولات نمودار میگردد که به آن نوآوریهای افزایشی میگویند. درحالیکه نوآوریهای بنیادی، روشهای قدیمی و متداول را کنار زده و میتواند منجر به ایجاد صنایعی با سازماندهی جدید و متفاوت گردد (9). نوآوری معمارگرایانه شکل جدیدی از روشهای ارتباطی را بین اجزای موجود در طرح یک سیستم تولید ارائه میکند، این در حالی است که در نوآوری ناظر بر اجزا، معماری محصول بیتغییر باقی مانده اما مفاهیم اصلی تعریف شده برای یک جزء تغییر میکند (6).
برخی شرکتها در معرفی محصولات جدید خود به بازار موفق هستند اما توانایی باقی ماندن در صف مقدم فناوری را در بلند مدت از دست میدهند (2). به طور کلی میتوان چنین اذعان داشت که تنها آن دسته از شرکتهایی که به طور مداوم در بخش تحقیق و توسعه خود سرمایهگذاری میکنند میتوانند به طور پیوسته پایههای فناوری خود را گسترش داده، در نتیجه رشد و پیشرفت پایدار و از سوی دیگر عملکرد مالی قدرتمندی را عرضه نماید. این شرکتها در حقیقت نیازمند حفظ و برقراری چرخه نوآوری میباشند که در شکل 1 نشان داده شده است:
شکل 1: چرخه نوآوری پایدار
قابلیتهای پویا و برتری رقابتی
اگرچه نوآوری در هر شرکتی ضروری به نظر میرسد اما به عنوان شرط کافی برای پیشرفت و موفقیت در بازار و همچنین ارائه یک عملکرد قابل قبول مالی در نظر گرفته نمیشود (6). از فاکتورهای مهمی که در این امر دخیل هستند میتوان به "تعامل پویا"4 با سایر شرکتها اشاره نمود. مجموعه عوامل تاثیرگذار بر این موضوع را به طور کلی "قابلیتهای پویا"5 مینامند (4). در مورد مفهوم قابلیتهای پویا تعاریف متفاوتی ارائه شده است اما به طور کلی میتوان سازماندهی، یکپارچهسازی و نوسازی قابلیتهای موجود در یک شرکت را در جهت دستیابی به برتری رقابتی عنوان نمود. در حقیقت قابلیتهای پویا میتوانند عامل "نوآوری" را به "موفقیت در بازار" تبدیل نمایند. شناسایی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدهای یک سازمان نیز در زمره عوامل تاثیرگذار بر این قابلیتها قرار میگیرند (7). به طور کلی شرکتهای پیشتاز در امر نوآوری، بر اساس قابلیتهای مدیریتی و همچنین قابلیتهای موجود در سطح کسب و کار میتوانند موجب ریسک پذیری موفقیت آمیزتری در مقایسه با شرکتهای رقیب شوند. از سوی دیگر قابلیتهای پویا باید از طریق ساختارهایی که بر اساس نوآوری سازماندهی شدهاند، مورد حمایت واقع گردند تا امکان اجرایی نمودن سه مرحله ذیل به طور پیوسته وجود داشته باشد:
1) تبدیل ایدههای ناب و خلاقانه به پروژههای قابل اجرا از طریق بررسی امکانسنجی
2) تعالی در پروژههای اجرایی و قابل توسعه و همچنین برقراری تعادل مناسب بین آنها از طریق مدیریت مجموعهای از طرحها وپروژهها به صورت گروهی جهت تحقق اهداف استراتژیک
3) تعالی در تبدیل پروژهها به سرمایه گذاریهای تجاری در مقیاس کلان
هرچند برخی شرکتها در ایدهپردازی اولیه بسیار موفق ظاهر میشوند اما به دلیل گم کردن خطی مشی این روند سه گانه، عملکرد مناسبی در مدیریت پورتفولیو6 از خود نشان نمیدهند. این در حالی است که برخی شرکتها، به طور موثر و کارآمدی نسبت به مدیریت پروژههای قابل توسعه اقدام مینمایند و در این مسیر از تکنیکهای پیچیده پورتفولیوی تحقیق و توسعه نیز بهره میگیرند اما عملکرد ضعیفی در اجرایی نمودن پروژههای تکمیل شده در مقیاس کلان ارائه میکنند. این سه مرحله در شرکتهای صاحب نام به عنوان "دستورالعملهای اجرایی استاندارد"7 کاربردی شدهاند و توسط بسیاری از شرکتهای خدمات مشاوره مدیریتی نیز ترویج یافته است (4).
نتیجه گیری
بهﮐﺎرﮔﯿﺮی ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و در ادامه آن نوآوری، موجب بهبود ﻋﻤﻠﮑﺮد کیفی سازمانها، گسترش پایههای فناوری، رشد و پیشرفت پایدار و از سوی دیگر ارائه عملکرد مالی قدرتمند میگردد. توجه به این نکته ضروری است که پیشرو بودن در امر تحقیق و نوآوری به صورت صرف منجر به موفقیت سازمان در این مسیر نخواهد شد چرا که نقش قابلیتهای پویا و توانایی آن در تبدیل فاکتور "نوآوری" به "موفقیت در بازار" قابل انکار است. بر این اساس تعامل بین تک تک اجزای موجود در زنجیره ارزش8 در قالب چهارچوبی شامل خلق ایده، تبدیل و انتشار آن ضروری به نظر میرسد.
منابع
1. قنبری نژاد، مجید؛ محمدی آلمانی، امین. 1391. بررسی تاثیر مدیریت تکنولوژی و تحقیق و توسعه (مدیریت نوآوری جامع) بر عملکرد سازمان از لحاظ نوآوری و کیفیت. مجله اﺑﺘﮑﺎر و ﺧﻼﻗﯿﺖ در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ، 2 (2): 18-1.
2. Atkinson, R. D. 2007. Expanding the R&E tax credit to drive innovation, competitiveness and prosperity. The Journal of Technology Transfer, 32(6), 617-628.
3. Edquist, C. (2005). Systems of innovation. The Oxford handbook of innovation, 181-208.
4. Eisenhardt, K. M., & Martin, J. A. 2000 Dynamic capabilities: What are they? Strategic Management Journal, 21, 1105-1121.
5. Enkel, E., Gassmann, O., & Chesbrough, H. 2009. Open R&D and open innovation: exploring the phenomenon. R&d Management, 39(4), 311-316.
6. Godin, B., Lane, J., & SUNY, B. 2011. Research or development? A short history of research and development as categories. 44-48.
7. Hage, J., & Meeus, M. (2009). Innovation, Science, and Institutional Change: A Research Handbook. Oxford University Press, Inc.
8. Huergo, E., & Moreno, L. 2011. Does history matter for the relationship between R&D, innovation, and productivity?. Industrial and Corporate Change, 20(5), 1335-1368.
9. Schumpeter, J. A. 1961. The theory of economic development: An inquiry into profits, capital, credit, interest, and the business cycle (Vol. 55). Transaction Books.
1 Research and Development (R&D)
2 Incremental Innovation
3 Architectural Innovation
4 Dynamic Interaction
5 Dynamic Capabilities
6 Portfolio
7 Standard Operating Procedures
8 Value Chain
—————
————————————————————
—————
————————————————————
4