مدیریت در سیره نبوی



رحیمه نقوی (دبیر هنرستان بعثت)
آموزش و پرورش استان گلستان
آذر 1385

فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
بخش اول: مدیریت در سیره نبوی
تعریف مدیریت
مدیریت اسلامی در سیره نبوی
رابطه مدیریت با اسلام
بخش دوم: نقش مدیر، مبانی مدیریتی سیره نبوی
نقش مدیر در برقراری روابط انسانی
مدیریت کلاس درس
انضباط قاطع مدیریتی در مدارس
رهنمودهای قرآن کریم در خصوص مدیریت
مبانی مدیریت پیامبر اکرم (ص)
بخش سوم: بررسی مدیریت صحیح و نمودارهای مدیریتی در مدارس
ویژگی های عمومی یک مدیر
تقسیم بندی مدارس
ویژگیهای مدرسه خوب ( از لحاظ مد یریتی و نرم افزاری )
ویژگیهای معلمان در نقش مدیر یادگیری
مدیریت فرهنگی مدارس
بخش چهارم: راهکارها، پیشنهادات در نظام مدیریتی
راهکارها
پیشنهادات
نتیجه گیری
چکیده:
مدیریت اسلامی باید با جهت گیریهای دینی همراه باشد. جهت گیریهای دینی در مدیریت اسلامی نقشی اساسی دارد، مدیر اسلامی در چارچوب جهت گیریهای دینی و اسلامی می تواند به امور و فعالیتهای خود رسیدگی کند. در مدیریت اسلامی جهت گیریهای دینی مدیر است که در چارچوب این جهت گیریهای دینی و اسلامی می تواند مجموعه امور، کارها و اقدامات مدیریتی خود را ساماندهی کند. مدیریت اسلامی را مانند جمهوری اسلامی است همانطور که در جمهوری اسلامی جمهوریت در چارچوب اسلام قرار دارد، مدیریت نیز در چارچوب اسلامیت قرار دارد که مدیر باید بر اساس آن مدیریت کرده و به امور خود سامان بخشد. مدیر در نظام اسلامی اسلام دارای یکسری ویژگیهای اساسی و پایه ای است، مدیر اسلامی از یک سو باید دغدغه اجرای احکام اسلام را داشته و از سوی دیگر با لیاقت و توانائیهای لازم به امور خود و مجموعه مربوطه رسیدگی کند. نقش مدیران اسلامی را در رشد و شکوفایی مجموعه های جوامع اسلامی بسیار تاثیرگذار است. معلمان هم باید با توجه به اهمیت مدیریت اسلامی دانش آموزان را با سیره نبوی آشنا کنند.
کلید واژه: مدیریت – مدیر و مدیریت- سیره نبوی و مدیر- نقش اسلام در مدیریت- مدیریت در روابط انسانی – مدیریت و کارایی مدیران در سیره نبوی- management- education
مقدمه
آموزش و پرورش به عنوان اساس و زیربنای توسعه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر جامعه است، امروزه در اغلب کشورها آموزش و پرورش صنعت رشد قلمداد می شود و پس از امور دفاعی بیشترین بودجه دولتی را به خود اختصاص می دهد. از آنجایی که بخش قابل توجهی از آموزش و پرورش در مدارس صورت می گیرد مدارس به عنوان یک نظام اجتماعی حساس و مهم، از جایگاه خاصی برخوردارند. مدارس در صورتی خواهند توانست وظیفه خطیری را که به دوش آنهاست به نحو احسن انجام دهند که با مدیریت صحیح، سازمانهای سالم و پویایی باشند.
بدون شک در وزارت آموزش و پرورش نقش مدیر بسیار حساس، مهم و چشمگیر است و اوست که سنگینی کلیه مسئولیتها و به چرخش در آوردن نظام مدرسه را به نحو احسن به عهده دارد و موفقیت و شکست دستگاه آموزش و پرورش به شایستگی و عدم شایستگی او بستگی دارد.
مدیر موظف است ضمن ایجاد این صمیمیت و همکاری و دوستی در میان معلمان، رفتار آنان را به سمت مسائل آموزشی و تخصصی هدایت نماید و از این طریق نسبت به برقراری تبادل افکار عمومی و تخصصی در مدرسه اقدام کند.

بخش اول: مدیریت در سیره نبوی
تعریف مدیریت
در باره تعریف مدیریت اتفاق نظر خاصی در دست نیست و صاحبنظران و نظریه پردازان علم مدیریت با اهداف و سوگیری های گوناگون، تعاریف متفاوتی ارائه کرده اند.
– مدیریت عبارتست از: هنر انجام کار به وسیله دیگران (فالت،1924).
– فراگرد تبدیل اطلاعات به عمل؛ این فراگرد تغییر و تبدیل را تصمیم گیری می نامیم(فوستر،1967).
– فراگرد هماهنگ سازی فعالیت فردی وگروهی در جهت هدفهای گروهی (دانلی و همکاران،1971).
– فراگرد برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری و نظارت کار اعضای سازمان و استفاده از همه منابع موجود سازمانی برای تحقق هدفهای مورد نظر سازمان (استونر و همکاران(1995).
تعریف عملیاتی(Operational definition)، مفهوم مدیریت را با رعایت ملاکهای عینی منوط می سازد. از این رو، اگر در موقعیتی ملاکهایی شامل فعالیت منظم و سازمان یافته، هدفها، روابط میان منابع، انجام کار به وسیله دیگران و تصمیم گیری برقرار باشد، می توان گفت در آن موقعیت ،مدیریت اعمال می شود (کلاندوکینگ،1972).
مدیریت اسلامی در سیره نبوی
تعبیر "مدیریت اسلامی" حاکی از این است که مدیریت می تواند دارای دو وصف "اسلامی" و "غیراسلامی" باشد، و از اینروی این سوال، مطرح می شود: چه ارتباطی بین مدیریت به عنوان یک علم و بین اسلام به عنوان یک دین، وجود دارد؟
این پرسش در واقع یکی از جزئیات پرسش عامتر و کلی تری است و آن این است: علوم و فنون مختلف، بویژه علوم انسانی، چه ارتباطی با ادیان خصوصاً دین اسلام دارند؟
پاسخ به این سوال، نیازمند ارائه تعریف دقیقی از علم و دین است.
رابطه مدیریت با اسلام
با توجه به نکات یاد شده، اکنون می توانیم موضوع اصلی بحث، یعنی رابطه اسلام با مدیریت را مورد بررسی قرار دهیم و منظور از اسلامی بودن مدیریت را بیان کنیم.
نخست به معانی مختلفی که ممکن است از تعبیر "مدیریت اسلامی" اراده شود اشاره می کنیم و آنگاه به توضیح معنای مورد نظر می پردازیم. از جمله معانی مدیریت اسلامی، بررسی شیوه مدیران مسلمان در طول تاریخ امت اسلامی است مخصوصاً مدیران جوامع کلان مانند خلفا و سلاطین و دیگر زمامداران کشورهای اسلامی و نیز وزرا و امرایی که عملاً عهده دار سیاستگزاری و اداره این کشورها بوده اند.
بدیهی است چنین کاری که تتبع فراوانی در تاریخ کشورهای اسلامی را می طلبد تنها ارزش یک پژوهش تاریخی را خواهد داشت.
معنای دیگری که قریب به معنای اول و متفرع بر آن است، تحلیل شیوه های مدیریت مدیران مسلمان و نشان دادن خصلتهایی است که از مسلمان بودن آنان نشات می گرفته است.
این کار هر چند فواید بیشتری دارد و حتی می تواند به عنوان وسیله ای برای شناختن مدیریت اسلامی تلقی شود ولی راهی پرپیچ و خم و نیازمند به تشخیص موارد تلاقی اسلام با مدیریت و شناخت دقیق خصلتهایی است که از مسلمان بودن مدیران نشات می گیرد مگر این که تنها به بررسی شیوه مدیریت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) و پیشوایان معصوم(علیهم السلام) ـ طبق عقاید شیعیان ـ بسنده شود که مطابقت رفتارشان با موازین اسلام ناب، ضمانت شده است، و بازگشت آن به این است که سیره پیشوایان معصوم(علیهم السلام) در مورد اداره جامعه را به عنوان یکی از منابع شناخت شریعت اسلام تلقی کنیم و در کنار قرآن و سنت لفظی (الفاظی که از پیشوایان معصوم(علیهم السلام) نقل شده است) به عنوان سنت عملی به آنها استناد نماییم که به آن اشاره خواهیم کرد.
معنای سومی که برای مدیریت اسلامی می توان در نظر گرفت این است که مسائل مدیریت را در منابع اسلامی (قرآن و سنت) مورد بررسی قرار داده آیات یا احادیثی را که سخنی به صراحت یا اشارت درباره آنها دارد استخراج و جمع آوری کنیم و مضامین آنها را به عنوان پاسخهایی به پرسشهای مطرح شده در علم مدیریت تلقی نماییم و ضمناً سیره مدیران معصوم(علیهم السلام)را نیز به عنوان سنت عملی مورد توجه قرار دهیم (چنانکه در ذیل معنای دوم اشاره شد) و بدین ترتیب، مطالب به دست آمده به عنوان راه حلهای ارائه شده از طرف دین برای مسائل مدیریت، تنظیم و تدوین گردد و به عنوان مدیریت اسلامی عرضه شود.
ولی همچنانکه در تبیین رابطه علوم با دین اشاره کردیم مهمترین ارتباطی که میان علوم (بویژه علوم کاربردی) و میان ادیان (بویژه دین اسلام) وجود دارد و طبعاً در مورد مدیریت هم صدق می کند، رابطه جهان بینی اسلامی و رابطه نظام ارزشی اسلام با علوم انسانی است که رابطه اول از راه تاثیر نظریات اسلامی پیرامون مسائل هستی شناسی و انسان شناسی به عنوان اصول موضوعه در علوم انسانی، و از جمله مدیریت، تجلی می کند و رابطه دوم از راه تاثیر ارزشهای اسلامی در تعیین اهداف و خط مشی ها و روشهای عملی، ظاهر می شود.
نمونه ای از موارد این دو نوع ارتباط، اشاره می کنیم:
– جهان بینی الهی، کل جهان هستی را به صورت مجموعه ای هماهنگ و هدفدار می بیند که تحت تدبیر و مدیریت عالیه الهی قرار دارد و سنتهای ربوبی بر آنها حاکم است و ستیزه جویی با نوامیس تکوینی و تشریعی الهی، نتیجه ای جز شکست نهایی ندارد. بنابراین، باید در برنامه ریزیها و تعیین اهداف و خط مشی ها و حتی در اعمال روشهای جزیی، اراده تکوینی و تشریعی الهی را دقیقاً رعایت کرد.
ب ـ جهان هستی و بویژه کره زمین با متعلقاتش به گونه ای آفریده شده که متناسب با حرکت تکاملی انسان باشد. و در این جهت، فرقی بین مرد و زن، سیاه و سفید، شرقی و غربی، شمالی و جنوبی، و انسانهای امروزی و فردایی نیست. بنابراین، رعایت مصالح همه افراد، حتی افراد خارج از سازمان، و مصالح همه ملتها در برنامه های کلان لازم است مگر افراد یا گروههایی که از روی عناد و لجاج، مصالح دیگران را به خطر می اندازند که باید چنین کسانی را به جای خود نشاند و به حق خودشان قانع کرد. و نیز در بهره برداری از منابع طبیعی و مواهب الهی حقوق آیندگان را باید مورد توجه قرار داد و از اسراف و تبذیر، اجتناب ورزید.
ـ خصلتها و ویژگیهای لازم برای مدیران شایسته، در سایه تعالیم اسلامی بهتر تامین می شود. از باب نمونه: مدیری که با اخلاق اسلامی و با روح توکّل بر خدا و اعتماد بر قدرت بی نهایت الهی تربیت یافته است هنگام بروز خطرها و بحرانها خود را نمی بازد و متانت و آرامش خود را از دست نمی دهد و طبعاً چنین مدیری تصمیمهای عاقلانه تر و سنجیده تر اتّخاذ می کند و بهتر می تواند روحیّه کارمندان و زیردستان را تقویت کند و ایشان را به فرجام نیک، امیدوار ساخته از یاس و نومیدی و خودباختگی نجات دهد. و نیز چنین مدیری تحت تاثیر چرب زبانیها و تملّق گوییها قرار نمیگیرد و در دام حیله های سود پرستان مکّار نمی افتد. و از سوی دیگر، با رفتار متواضعانه و فروتنانه و با دلسوزیها و مهربانیهای مخلصانه، علاقه کارمندان را جلب کند و در نتیجه، بازده کار افزایش می یابد بدون اینکه نسبت به کسی ستمی روا داشته شود.
ـ در مدیریت اسلامی بخشی از هزینه ها و نیروهایی که در نظامهای دیگر صرف کنترل و بازرسی و اطلاّعات و ضدّ اطلاّعات می شود در راه ارتقای فرهنگی و رشد معنوی کارکنان به کار گرفته می شود تا با تقویت روحیّه دینی و تقوا و خدا ترسی، عامل کنترل کننده درونی در افراد بوجود آید و ضمن تامین اهداف سازمان، رشد و ترقی و تعالی معنوی انسانها نیز حاصل گردد. بنابراین، در سایه مدیریت اسلامی، از یک سوی، هزینه های سیستمهای اطلاعاتی کاهش می یابد و از سوی دیگر سطح فرهنگ و معنویات انسانها بالا می رود، و به دیگر سخن: انسانیّت ایشان تکامل می پذیرد و هدف اصلی از آفرینش بشر (یعنی تکامل روحی و معنوی آزادنه و آگاهانه) بیشتر و بهتر تحقّق می یابد.
این بود نمونه هایی از تاثیر جهان بینی اسلام و نظام ارزشی برخاسته از آن در شوون مختلف مدیریّت، که می توان با توجه به این نمونه ها موارد تفصیلی ارتباط بین مسائل مدیریت و معارف و ارزشهای اسلامی را استخراج و مورد بررسی و تحقیق و مقایسه و تطبیق قرار داد.
بخش دوم: نقش مدیر، مبانی مدیریتی سیره نبوی
نقش مدیر در برقراری روابط انسانی
نداشتن آگاهی از شیوه های صحیح برقراری ارتباط، باعث می شود که انسانها در محیطهای گوناگون خانوادگی، اجتماعی، اجتماعی و کاری یکدیگر را به درستی درک نکنند و این خود عامل اصلی بروز اختلاف در بین آنها می شود. به عقیده برخی صاحبنظران، "دلیل تمام مشکلات جهانی، برقراری ارتباط با یکدیگر است."
در زمینه تاکید بر اهمیت کسب مهارتهای ارتباطی توسط مدیران و توجه دادن آنها در به کار گیری شیوه های ارتباطی موثر برای برقراری رابطه با دیگران به منظور حسن تفاهم و تقویت درک و فهم دو جانبه و رفع سوء تفاهمها و برداشتهای نادرست است، صحبت خواهد شد.
شواهد نشان می دهند که ملاکهای عمده مدیریت در برخورد با مسائل و مشکلات فراوانی که در مدارس ما وجود دارند، "بایدهای" اداری است؛ یعنی در برقراری روابط انسانی، رعایت جوانب انسانی کار و ایجاد محیط مساعد آموزشی، نقاط ضعف زیادی وجود دارد. بعبارت دیگر مدیران آموزشگاهها، غالباً گرفتار مسائل جزیی ادرای هستند و فرصت پرداختن به امر آموزش و پرورش و جوانب حساس و پیچیده آن را ندارند.
از این رو، سرمایه گذاری درا راستای مساعد ساختن محیط تربیتی و ایجاد شرایطی که معلم را به کار خود دلگرم کند و اجرای طرحهای مناسب در جهت حل مشکلات مربوط به آنان، امری اساسی است.
به اعتقاد صاحبنظران "مشکلات حاد معلمان در محیط کار، اثر سویی بر کبفیت آموزشی در مدارس کشور می گذارد." زیرا "حفظ و نگهداری معلمان، مستلزم ایجاد شرایط مطلوبی است که به عملکرد رضایت بخش معلمان منتهی می گردد."
به هر حال، مدیران از این مساله غافل هستند که غالباً رفتار آنها را افراد گروههایی که با آنها ارتباط دارند، به نحوی مورد داوری و ارزشیابی قرار می دهند. از جمله کسانی که بطور مستقیم با مدیران مدارس سروکار دارند، معلمان هستند. بنابراین، "معلمان بهترین داوران درباره اثر بخشی رهبری آموزشی مدیران هستند."
مدیریت کلاس درس
معلمان عموما نمیخواهند کنترل خود بر دانشآموزانشان را از دست بدهند. به معلمان آموزش داده شده است که علامت معلم خوب این است که بر کلاس کنترل داشته باشد. (تایلور 1987). مقدار کنترلی که معلمان اعمال میکنند از طرف مدیریت مدرسه به عنوان سنجش کیفیت معلم در نظر گرفته میشود. مدیران مدارس معمولا از معلمی که هرگز کسی را به دفتر مدرسه ارجاع نمیدهد رضایت دارند و از آن به عنوان دلیل مسلط بودن معلم بر کلاس و خوب انجام دادن وظایف یاد میکنند. (ادواردز 1994)
معلمان نگران آن هستند که در صورت افزایش خودمختاری دانشآموزان، تسلط خود بر کلاس را از دست بدهند. کنترل مسئلهای بوده است که بسیاری از افراد در مدیریت با آن درگیر بودهاند. گرچه کاربرد آن در عمل متغیر بوده است، در دنیای تجارت تنها در دو دهه اخیر بوده است که این عقیده که ممکن است کنترل بهترین انتخاب مدیریت نباشد، واقعا پذیرفته شده است. سیستمهای مدیریت نظامی امریکا یک مثال جالب توجه هستند. در جنگ ویتنام ارتش امریکا متمایل به دفتر مرکزی بود. بیشتر تصمیمات در کاخ سفید و پنتاگون گرفته می شد. حتی تصمیمات تکنیکی مربوط به محل نبرد اغلب روی میز واشنگتن دی سی گرفته می­شد. اگر این سبک مدیریتی جنگ خلیج فارس در سال 1991 مقایسه شود مشخص خواهد شد که ارتش امریکا پذیرفته است که کنترل محلی و خودمختاری داخلی، سبکهای مدیریتی بهتری هستند.
بسیاری از دانش آموزان نمی دانند رفتارشان را چگونه مدیریت کنند. این موضوع رایجی در بین والدین است که از که از عدم توانایی نوجوانان در مدیریت رفتارشان به ستوه آمده اند. خود بچه ها نمی دانند چگونه با عدم توانایی برای مقابله با مشکلات زندگیشان کنار بیایند. نرخ خودکشی در سی سال اخیر به شدت افزایش یافته است. "خودکشی ها 300 درصد در 30 سال گذشته افزایش یافته اند، از طرف دیگر کوشش برای خودکشی از 350 درصد به 700 درصد افزایش یافته است.".
بحث ارتباط بین "خود اعتباری" و "عملکرد" کودکان در آموزش و پرورش قابل توجه بوده است. گرچه یک ارتباط مثبت بین خود اعتباری و موفقیت، منطقی به نظر می رسد تحقیقات قابل توجهی وجود دارد که رابطه این دو عامل را مورد تردید قرار می دهند.
حتی تمرکز روی بهبود "خود اعتباری" کودکان امکان دارد افزایش موفقیت را ایجاد نکند، بسیار بعید است که تخریب "خود اعتباری" کودکان، موفقیت آنان را افزایش دهد. احتمال بیشتری وجود دارد کودکانی که خود اعتباری کمی دارند مشکلات انضباطی داشته باشند.(ادواردز، 1994) کوهن (1994) در مقاله­ای ارتباط مثبت بین خود اعتباری و موفقیت را رد می کند. کوهن اظهار می­دارد: "کاملا محتمل است که کودکانی که احساس خوبی در باره خود دارند لزوما موفقیت بالایی نداشته باشند و در همان حال کودکانی که در باره ارزش خودشان تردید دارند احتمال کمتری دارد چنان باشند."
انضباط قاطع مدیریتی در مدارس
سیستم انضباطی شناخته شده به عنوان انضباط قاطع به وسیله "لی و کانتر" در سال 1976 ایجاد شد. آنان ادعا می کنند در 12 سال اول 300000 معلم را در کارگاههای آموزشی در 48 ایالت آموزش داده اند نصف معلمان در ارگون و کالیفرنیا آموزش دیده اند .(کراکنبرگ، 1982، صفحه 59) تا سال 1989 تعداد 500000 معلم در انضباط قاطع آموزش دیده­اند. (رندر ، پادیلا و کرانک، 1989) هیچ سیستم انضباطی موجود دیگری چنین پذیرش و گستردگی را ادعا نمی­کند.
انضباط قاطع به دانش­آموزان یاد می­دهد نتیجه منطقی اعمالشان را بپذیرند. انضباط قاطع "عنوان فرضیه بنیادی تقویت رفتار شایسته" را دارد.(رندر ، پادیلا و کرانک، 1989) "مسئولیت واقعا چیزی است که انضباط قاطع همیشه به دنبال آن است" (کانتر/ 1988، صفحه 24) دست اندر کاران انضباط قاطع، آموزش دیده اند که آنها باید یاد بگیرند که در کنترل کردن کلاس، قاطع باشند. سیستمی به وسیله معلم تعبیه می شود که پاداش می دهد و تنبیه می کند ، این سیستم اجازه می دهد دانش آموزان بدانند چه زمان آنها کار صحیح یا غلطی انجام داده اند. مجازاتهای نامطبوع تصاعدی بر دانش­آموزانی اعمال می شود که به انتخابهای ناشایست خود ادامه می­دهند. کانتر در باره معلمانی صحبت می دهد که "زمان زیادی را در تنبیه کودکان می گذرانند …. این کلید انضباط قاطع است، انضباط، مثبتها و ستایشهای زیاد.
انضباط قاطع همچنین به این علت مورد انتقاد واقع شده است که می­گوید، همه مشکلات در کلاسهای درس ریشه در دانش آموزانی دارند که نمی­دانند چگونه رفتار کنند. (کوروین و مندلر، 1989) "کانترها هیچ کجا در کتابشان مشخص نمی کنند که مشکلات رفتاری در کلاس درس ممکن است ریشه در ضعف تدریس داشته باشند."(کراکنبرگ، 1982، صفحه 63) دانش­آموزان مجبور می شوند نقش معلم یا فرد دیگر را بپذیرند. خطوط کنترل با اجبار با وجود مقدار کم دموکراسی یا عدم آن در کلاس محدود هستند. معلم آن بالا است برای ساختن و تحمیل نقش خودش. "معلم می داند چه چیز نیاز است … الگوها باید با ملزومات معلم سازگار باشند. هر کوششی به وسیله والدین در جهت نقد تدریس با زیرکی تمام دریافت می­شود و غیر منصفانه کنار گذاشته می شود." کراکنبرگ، 1982، صفحه 63). هیتز (1988) انضباط قاطع را به عنوان" قدرت ادعا بیشتر از بهبود رفتار مسئولانه" توصیف می کند.
رهنمودهای قرآن کریم در خصوص مدیریت از دیدگاه سیره نبوی
قرآن کریم، که مجموعه وحیانی و اصلی ترین منبع هر پژوهش دینی و علمی است، چند مدیریت را ارائه می دهد که همگی اسوه و راه گشا هستند:
الف) مدیریت خداوندی
این مدیریت، مبتنی بر ربوبیت خدا است. علامه طباطبایی "رب" را به معنای "مالک مدبر" معنا می کند؛ یعنی خداوند غیر از آفرینش جهان و انسان، تدبیر و مدیریت کائنات را نیز دارد و علی رغم نظریه اعتزال، عالم را به حال خود رها نکرده است. نوع مدیریت خداوند، از آیات فراوانی قابل استنتاج است و براساس قاعده "تخلقوا باخلاق الله"، اقتباس از آن، نه تنها ممکن، بلکه لازم است.
ب) مدیریت پیامبران
1- مدیریت پیامبران (غیر از رسول خدا(ص)مانند حضرت سلیمان، موسی، هارون، داود و یوسف(ع) که در قالب قصص زیبا ارائه شده و قواعد عام مدیریتی از این سیره های مدیریتی قابل استنباط و به کارگیری است.
2- مدیریت رسول خدا(ص) که بخشی از آیات قرآن را (در سوره های احزاب، انفال، حجرات، نور و…) به خویش اختصاص داده است و به بیان چگونگی مدیریت رسول خدا(ص) در ابعاد نظامی، اجتماعی، اخلاقی و اداری می پردازد.
ج) مدیریت صالحان
خداوند در قرآن به بیان ویژگی های شخصیت های صالحی مانند حضرت خضر، ذوالقرنین و مادر و خواهر حضرت موسی و نیز ملکه سبا می پردازد، که این بیان قرآن و ذکر سیره آنان می تواند ما را به اصولی از مدیریت راهنمایی کند.
پیامبر اسلام(ص) پس از ورود به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی، مدیریت جامعه اسلامی را برعهده گرفتند. حضرت علی(ع) نیز در دوران 5ساله حکومت خویش جامعه اسلامی را اداره کرده اند و… بنابراین به نظر شما ما چگونه می توانیم با تکیه بر نحوه مدیریت اجرا شده توسط پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) و سایر ائمه اطهار(ع) به مدیریت اسلامی جامع عمل بپوشانیم. به تعبیری با تکیه بر سنت و متون اسلامی چگونه می توان مدیریت مطلوب داشت؟
به یقین مراد شما از سنت، تفسیر رایج آن است که قول و فعل معصوم است، هر چند علی القاعده، مبنای نظام مدیریت اسلام بر فعل معصوم، آشکارتر است؛ به ویژه سیره نبوی و علوی که بیانگر دو تجربه حکومتی و مدیریتی معصومانه در دو مقطع حساس صدر اسلامند.
در این میان، سیره نبوی و حتی سیره علوی می توانند دارای دو بخش متمایز باشند: بخش اول سیره ای است تشکیل دهنده شان نزول آیات، که ویژگی وحیانی و اتقان بیشتری دارد. بخش دوم، این ویژگی را ندارد. هرچند اعتبار هر دو سیره، برای پژوهشگران، در جای خود اثبات شده است.
در لابه لای کلمات معصومین، مانند امام صادق(ع) درباره مدیریت نامه ای از ایشان خطاب به نجاشی، حاکم اهواز نوشته شده که مورد توجه است. همچنین رساله حقوق امام سجاد(ع) حاکی از بیان مناسبات انسانی در مدیریت اسلامی است.
از سوی دیگر مجموعه گفتارهای معصومین(ع) در جوامع روایی منبع دیگری برای مدیریت اسلامی است. بنابراین، تلاش شده است از مجموعه ذخایر و خزاین گران سنگ اسلام بهره گیری شود تا هر چه بیشتر، بر عمق و غنای نوشتار افزوده شود، هرچند بیشتر تکیه ما بر قرآن و سنت نبوی و سپس سیره علوی است.
کتاب های مدیریت علمی یا علم مدیریت، که فراوانند و بیشتر ترجمه بوده و توسط دانشگاهیان تنظیم شده اند. برخی آثار غیر ترجمه ای نیز وجود دارد که به مدیریت به عنوان یک علم و ابزار و فارغ از هرگونه آرمان گرایی و دیدگاه دینی نگریسته شده است. این منابع، برای فهرست سازی بحث آشنایی با پرسش های فنی و محورهای مهم قابل بحث و همچنین آشنایی با تعاریف و واژه ها و اصطلاحات و ادبیات مدیریتی متداول و نیز برای تحلیل مقارنه ای بین علم و دین، در بعد مدیریت مفیدند.
مبانی مدیریت سیره نبوی پیامبر
1- وحی الهی
اسلام، اصل مساوات کامل بین انسان ها، چه در قلمرو امور فردی و چه در روابط جهانی و بین المللی را به بشریت عرضه داشته و می فرماید: "ای مردم، ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و آنگاه شما را به صورت گروه ها و قبایل گوناگون درآوردیم تا یکدیگر را بشناسید. به راستی گرامی ترین شما نزد خدا، پارساترین شماست و خداوند به همه امور کاملاً دانا و آگاه است".
2- اصل مدیریتی شورا
مشورت یکی از اصول مهم اسلامی و از ارکان فن مدیریت است. همان گونه که از اتصال دو جریان مثبت و منفی الکتریسیته، روشنایی و انرژی الکتریکی پدید می آید، مشورت نیز موجب پویایی و خلاقیت اندیشه ها و پیشرفت جوامع بشری است.
از دیدگاه پیامبر اکرم (ص) رعایت دو نکته زیر شورای اسلامی را کامل می سازد.
الف – مشورت با همه مسلمانان. نه با تعداد محدودی از آن ها، تا صاحبان افکار و اندیشه های متین و متوازن، فرصت اظهار نظر داشته باشند.
ب – در راس هر شورایی یک رهبر مدیر و مدبر وجود داشته باشد، تا به عنوان محور و ملاک مقبولیت آن، تصمیم نهایی را اتخاذ کند. و مهمترین رهبر و مدیر برای معلمان می تواند ائمه و پیامبر اکرم (ص) باشد.
بخش سوم: بررسی مدیریت صحیح و نمودارهای مدیریتی مدارس
ویژگی های عمومی یک مدیر خوب و موفق عبارتند از:
1- ایمان به ارزشمندی کار
مدیریت در مجامع غیردینی حرفه ای است که هدف آن آسان کردن دستیابی به هدف های محدود مادی بوده و اقناع مردم با هر وسیله و از هر راه، از ویژگی های آن است. درحالی که از نظر اسلام، در گزینش مدیر، ایمان و باور قلبی او به ارزشمندی کار شرط اساسی است.
2- احساس مسئولیت و امانتداری
رهبری و مدیریت موفق و درخشان، آنگاه تحقق می یابد که پذیرنده آن دارای روحی بزرگ بوده و بتواند سختی های کار را تحمل کند و با امانت و اخلاص و احساس مسئولیت به انجام وظیفه بپردازد.
3- فروتنی و مردمی بودن
2-ارزش ابزاری حکومت و مدیریت
3-نگرش اخلاقی به مدیریت
نگرش به مدیریت در نظام مدیریتی اسلام، ترکیبی است از علم و اخلاق و نمی توان این دو مقوله را از هم جدا کرد.
تقسیم بندی مدارس
مدرسه سنتی
* منش ها عکس العملی هستند.
* سیستم ها جزء به جزء هستند.
رهبری/ برنامه ریزی استراتژیک
یادگیری
نوآوری
افراد
مشتریان
امور عملکردی
● سمت و سوی
مدرسه نامشخص و نامتغیر است.
● فرهنگ سازمانی مبتنی بر شرمنده کردن یا ترساندن خطاکار است.
● رفتارهای مدیریتی ثابت است.
●تنها در مورد آموزش، حرف زده می شود.
● اگر بودجه ای باشد و امکاناتی، دوره های آموزشی خاصی، برای افراد خاص گذاشته می شود.
● آموزش، مبتنی بر احساس های زودگذر و آنی است.
● نوآوری در مدرسه معنی ندارد.
● در تقابل با تجربه ها و کم تجربه ها، معلمان تازه کار، با باتجربه ها همراه می شوند.
● معلمان نوآور، در انزوا باقی می مانند.
●ارزشیابی افراد، ذهنی صورت می گیرد و ملاک ها(اگرچه تعریف هم می شوند) شخصی است.
● تنها کار افراد و شغل و مهارت ایشان مورد تاکید است.
● اصول کاری مشخص در ارتباط با افراد (مثلاً سیستم پیشنهادها) وجود ندارد.
● تنها اولیا، دانش آموزان و معلمان کلیدی راضی نگاه داشته می شوند.
● این که در لحظه برنامه ریزی، چه شکایتی و از سوی کدام مشتری مطرح شود، سمت وسوی کار را ایجاد می کند.
● درصد قبولی محور است.
● امور مالی کنترل شده است.
● همواره به دنبال کاهش هزینه ها (به هر قیمتی که باشد)هستند.
● سیستم های قانونی و آیین نامه های فراوانی وجود دارد.

مدرسه خام
* منش ها متغیر هستند.
* سیستم ها تغییر نمی کنند.
رهبری/ برنامه ریزی استراتژیک
یادگیری
نوآوری
افراد
مشتریان
امور عملکردی
● تنها مدیر مدرسه و نیز مدیران بالاتر از او می خواهند نقش آفرین و الگو باشند.
● عمده بحث های استراتژیک در سطح مدیران صورت می پذیرد و معلمان نقشی در طراحی هدف ها و برنامه ها ندارند.
● معمولاً بر روی آموزش و یادگیری به عنوان یک امر مهم بحث می شود.
● تنها می توان تغییرات معدودی در یادگیری سازمانی پیدا کرد.
● به نوآوری، به عنوان یک امر ضروری برای ایجاد روش های کاری جدید نگاه می شود، ولی هنوز راه سامان یافته ای برای بروز نوآوری به چشم نمی خورد.
● ارتباط بالا به پایین و رسمی در مدرسه حاکم است.
●رضایت مندی کارکنان، به انحای گوناگون مورد توجه مدیر است و سعی در اندازه گیری آن به چشم می خورد.
● بر حفظ وضع موجود تاکید می شود و سعی می شود در اولیا، معلمان و دانش آموزان به عنوان مشتری نارضایتی ایجاد نشود و به صورت غیررسمی، نوعی وفاداری سنتی به این سه گروه مشتری به چشم می خورد.
● مدرسه، به دنبال آن است که وضعیت خود را با متوسط استاندارد منطقه ای که در آن واقع شده، مقایسه کند.
● سعی می شود در مصرف هزینه ها هم، استانداردها رعایت شود.
● علاوه برسیستم های قانونی، آیین نامه های داخلی گوناگونی هم وضع شده است.

مدرسه دارای عملکرد بهبود یافته
* رفتارهای سازمانی تغییر می کنند.
* سیستم ها متغیر هستند.
رهبری/ برنامه ریزی استراتژیک
یادگیری
نوآوری
افراد
مشتریان
امور عملکردی
●درمدرسه، برخی الگوهای نقش آفرینی وجود دارد.
● علاوه بر مدیر، چند لایه استراتژیک دیگر در برنامه ریزی مشارکت دارند.
● آموزش ها به صورت رسمی در مدرسه و بیرون آن صورت می گیرد.
● حامیان و قهرمانان مدیریتی فعالی وجود دارند که آموزش به همت آنها پیش می رود.
● درک جامع تری نسبت به نوآوری (به منزله ایجاد سیستماتیک روش های جدید قابل تکرار) به وجود آمده و برخی پروژه های داوطلبانه و نوآورانه معلمان، مورد توجه خاص مدیران قرار می گیرد.
●روال هایی برای معرفی کردن و شناساندن افراد فعال موجود است.
● بر روی فرهنگ سازمانی بحث می شود.
●فرآیندهای به کارگماری افراد، مبتنی بر استراتژی های مدرسه است.
●برنامه های پیشوازانه در ارتباط با مشتریان، طراحی و به اجرا گذاشته می شود.
● برنامه های مدرسه، با نظر مشتریان طراحی می شود و مشتریان، کم و بیش خود را مشاهده می کنند.
● علاوه بر کمیت، کیفیت آموزش هم مدنظر است.
● علاوه بر معیارهای مالی، از معیارهای غیرمالی هم برای بهبود عملکرد بهره گرفته می شود.
●آیین نامه های داخلی توسعه یافته اند.

مدرسه پیشرو
* سعی بر یکپارچگی است.
* گردش در مشاغل وجود دارد و با وجود تخصص گرایی، همه در فعالیت ها نقش دارند.
رهبری/ برنامه ریزی استراتژیک
یادگیری
نوآوری
افراد
مشتریان
امور عملکردی
● تصمیم گیری ها تفویض شده است.
● مدیر مدرسه در طراحی چشم اندازها دخالت دارد.
● مدیر مدرسه و مدیران ارشد وی، به منزله تیم رهبری مدرسه ها کار می کنند.
● نظارت مستمر وجود دارد.
● درک واضحی نسبت به این موضوع وجود دارد که تمام تغییرات مثبتی که در مدرسه صورت می گیرند، بر محور یادگیری هستند.
● تاکید واضح بر یادگیری همگانی، به منزله روش کلیدی و مهارت دستیابی به موفقیت است.
● مدیر مدرسه و مدیران ارشد، وظیفه خود را برای حمایت از طرح ها و ایده های مبتنی بر نوآوری می شناسد و فرهنگ سئوال پرسیدن را تشویق می کند.
● روش های دریافت و اجرای ایده های جدید در مدرسه نهادینه شده اند.
● کارکنان مدرسه، نسبت به نقش خود در فرآیندها آگاه هستند.
● بر اندازه گیری عملکردها تاکید چندانی نمی شود و این مسئله در مغایرت با فرهنگ سازمانی و فرآیندها است.
● از افتادن در دام اعداد و ارقام جلوگیری می شود.
●مشتریان، بی بروبرگرد در تصمیم گیری ها دخالت دارند.
● به طور مستمر و معمول، از مشتریان بازخورد گرفته می شود.
● از طرف مدرسه، به طور دائم، به مشتریان پیشنهادهایی ارائه می شود.
● مدرسه به دنبال آن است که علاوه بر آن که کمیت و کیفیت را با هم پی گیری می کند، در ایجاد شناخت در فراگیران خود هم کوشش کند.
مدرسه دارای عملکرد عالی
* تقویت عملکردها، صرفاً در مسیر چشم اندازهاست.
رهبری/ برنامه ریزی استراتژیک
یادگیری
نوآوری
افراد
مشتریان
امور عملکردی
● فلسفه اداره مدرسه غیرقابل تغییر است؛ حتی در شرایطی که مدیر مدرسه و مدیران ارشد تغییر کنند.
● متولیان بر عملیات بلندمدت( و نه روزانه) تمرکز دارند.
● همه افراد، هر روز با چشم انداز مدرسه سازگار شده، با آن زندگی می کنند.
● بهبود مستمر از پایین به بالا، بخشی از فرهنگ مدرسه است.
● برنامه های یادگیری توسط همگان اجرا می شود.
● سازگاری با فرهنگ مدرسه، یکی از پیش نیازهای هر نیروی جدیدی است که به مدرسه وارد می شود.
●بر نوآوری و خلاقیت کارکنان مدرسه، از سوی مدیر تمرکز می شود.
● همواره جریان خروشانی از نوآوری ها و فرایندهای جدید برای بهبود مسیر یاددهی- یادگیری، در مدرسه به چشم می خورد.
● ارتباطات مدیر مدرسه با کارکنان و مدیران ارشد، دوطرفه و متعادل است.
● مدرسه، از همه توانمندی های همه کارکنان، دانش آموزان و اولیای خود، به طور کامل استفاده می کند.
● افراد، به طور خودانگیخته کار می کنند و جابجایی کارکنان، مگر در موارد اضطرار، صورت نمی پذیرد.
● تعامل با مشتریان به بالاترین حد خود می رسد تا هدف های مدرسه تامین می شود.
● مدیر مدرسه به دنبال آن است که مشتریان، با خودانگیختگی کامل، به سوی مدرسه وی روی بیاورند.
● به طور مستمر، نیازهای مشتریان توسط مدرسه پیش بینی می شوند و برنامه هایی برای آنها به اجرا در می آید.
●در مدرسه علاوه بر توجه به کمیت و کیفیت و ایجاد شناخت در فراگیران، راه های رسیدن به شناخت هم مورد عنایت قرار می گیرد (معرفت و شناخت نسبت به خود و جهان هستی).
● تمامی معیارهای عملکردی مدرسه، به طور مستقیم رقابتی و در مقایسه با وضع حال و آینده مدرسه های جهان است.
ویژگیهای مدرسه خوب ( از لحاظ مد یریتی و نرم افزاری )
1- مدیر مدرسه خوب دارای برنامه آموزشی و تقو یم اجرایی سالانه فعالیت ها و …می باشد .
2- عوامل آموزشی مدرسه خوب با دانش آموزان دوست و رفیق هستنــــد به نحوی که دانــش آمـــوز زیبا ترین احسا س را دراین محیط دارد.
3- دانش آموزا ن در کارهای گروهی و فعا لیتهای آموزشی ـ تربیتی مثل شورای دانش آموزی ،اقامه نماز، انجمن علمی و … باعلاقه شرکت دارند.
4- معلمین و همه افرادی که با دانش آموز سر و کار دارند از سواد کافی برخوردارند و با مسایل تعلیم و تربیت و روانشناسی آشنایی دارند.
5- کارهای مدرسه خوب تقسیم شده و هریک از افراد نسبت به نقشی که در آن دارند هم توانایی لازم و هم آشنایی کامل دارند .
6- مدیر و دبیرا ن مدرسه خوب با فرایند یاد دهی – یادگیری و روانشناسی تربیتی آشنایی دارند .
7- دانش آموزان در امور مختلف مشارکت دارند و نسبت به آنچه که در آموزشگاه می گذرد احساس مسئولیت می نما یند.
8- تعا مل مناسبی بین عو امل آموزشگاه و دانش آموز ان و اولیا ء برقرار است .
9- شورای دبیرا ن فعال بوده و در این شورا مسائل گذشته و روز و برنامه های آینده به بحث و بررسی گذاشته می شو د .
10- مدرسه خوب با اداره آموزش و پرورش و سایر سازمانها ارتباط موثر و مطلوبی دارد .
11- در مدرسه خوب فعالیت ها و اقدامات هدفمند است و درتما م فعالیت ها نظم و انضبا ط حا کم است .
12- نظام مشاوره ای مدرسه خوب ، کارا و اثربخش است .
13 – مدرسه خوب دانش آموز را با مهارتهای زندگی آشنا کرده به نحوی که پس از اتمام هر دوره تحصیلی به راحتی می تواند وارد جامعه شود .
14 – در مدرسه خوب ، میراث فرهنگی ، وطن دوستی ، احترام به نیاکان و تاریخ و پرچم و … گرامی داشته می شو د .
15- مجموعه امورمدرسه خوب با سازماندهی مناسب مدیر هماهنگ است .
و …

ویژگیهای مدرسه خوب ( از لحا ظ مدیریتی و سخت افزاری )
1- فضای آموزشی مدرسه خوب ( کلاس درس ) متناسب با سن و پایه تحصیلی دانش آموزان محرک و جذاب باشد 2- مدرسه خوب دارای محیطی زیبا و با طرا وت و نشا ط آور است .
3 – درمدرسه خوب ابعاد کلاسها و صندلیها استاندارد و متناسب با سن دانش آموزان می باشد .
4- فضای فرهنگی ، هنری و فن آوری برای رفع نیازهای علمی و تحقیقی دانش آموزا ن مهیا می باشد .
5- مدرسه خوب به شکوفایی استعداد و توانایی جسمی دانش آموزا ن اهتمام دارد و در جهت تامین فضا و امکانات ورزشی کوشا می باشد .
6- در مدرسه خوب فضای نمازخانه رغبت انگیز ، سالن ها وسیع وتمیز ، سرویهای بهداشتی تمیز و استاندارد می باشد .
7- در مدرسه خوب مکا ن نشستن راحت بوده سیستمهای گرما یی و برودتی مناسب و کلاس ها به دور از سر و صد ا و دارای نورکا فی می باشند.
8- در و دیوار و حیاط و رنگ مدرسه خوب ، دارای پیام آموزشی و تربیتی هستند .
9- در مدرسه خوب با تامین سرویس ایاب و ذهاب به سلامت جسمی دانش آموزا ن توجه کافی میشود .
11- مدرسه خوب به بهداشت روحی دانش آموزان توجه کافی دارد و با ایجاد کتابخانه ، آزمایشگاه ، اتاق خلاقیت و سالن سمعی و بصری در جهت تامین آن می کوشد .
12 – مدرسه خوب دارای امکانات آموزشی و آزمایشگاهی از قبیل رسانه های دیداری و شنیداری، تجهیزات آزمایشگاهی و … می باشد .
13- محیط آموزشی گویای معماری ایرانی و اسلامی و دارای پیام فرهنگی هنری است .
و …
مدیریت فرهنگی مدارس
مدیران مدارس بیشتر مدیرانی اجرایی و اداری هستند. روشن ترین تصویری که می توان از مدرسه امروز ارایه داد، تصور آن چون یک اجتماع است. اجتماع مبنای تجربه انسانی و هویت "خود" چون موجودی اجتماعی است. این هویت خود به خود و به تنهایی شکل نگرفته است، بلکه در تشکیل آن تجربه "دیگری" بسیار جدی است. برای این که مدرسه ای تبدیل به اجتماع شود: ۱) باید نیروهای انسانی، دیدگاهی مشترک درباره رشد و شکوفایی انسان اتخاذ کنند ۲) این دیدگاه باید نگاهی متمایز به "تربیت خوب" بیافریند، ۳) چنین نگاهی به تربیت باید فعالیت های دسته جمعی و مبتنی بر همکاری پدید آورد و بالاخره ۴) با درگیر شدن در این فعالیت های مشترک، هدف های واحدی پیگیری شود. این تصویر از مدرسه، مشابه یک ارکستر است. در ارکستر هدف های مشترکی تعقیب می شود و درک مشترک وجود دارد.
صرف نظر از تعاریفی که برای فرهنگ وجود دارد، منظور از "مدیریت فرهنگی" در مدرسه مدیریتی است که به ارزش های انسانی، اعتقادات، گرایش ها، مهارت های زندگی، آداب و رسوم، معیارهای رفتاری جامعه و قوانین و مقررات توجه دارد. در مدیریت فرهنگی، بیش از آن که مشکل یا مشکلات، دانش آموز یا دانش آموزان خاصی مطرح باشد، بر هدایت رفتار همه دانش آموزان و آموختن راه و روش زندگی به آنان تمرکز می شود. در مجموع، مدیریت فرهنگی، با سبک زندگی افراد سروکار دارد.(۲) در مدیریت فرهنگی، دین، تاریخ، علم، ادبیات و هنر جایگاهی مهم دارند. به این ترتیب، مدیریت فرهنگی سعی دارد در مدرسه شرایطی همچون اجتماع فراهم آورد تا دانش آموزان با آنچه در شرایط واقعی زندگی جریان دارد آشنا شوند.
براین اساس، مواجهه با مشکلات رفتاری دانش آموزان با نگرش مدیریت فرهنگی، مستلزم فرایندی است که در ادامه به توصیف آن می پردازیم.
۱ -سیاست های فرهنگی مدرسه
هر مدرسه به عنوان نمادی از اجتماع و همچنین با توجه به فضای منطقه ای و مکانی، بستر فرهنگی خاص خود را دارد. براین اساس، هرگونه تحلیلی درباره مسایل مدرسه، نیازمند شناخت این بستر است؛ این نکته ای است که کمتر به آن توجه می کنیم. همه مدارس درباره مسایل خود، به خصوص آن بخش از مسایل که مشکل و مشکل ساز تلقی می شوند دنبال راه حل و راهکار- البته از نوع کاربردی- می گردند. همه می پرسند: "چه باید کرد؟" بدون آن که توجه داشته باشند "در چه شرایطی؟". مدرسه، همانند اجتماع باید سیاست های فرهنگی داشته باشد و در این سیاستگذاری، نه فقط در باره مشکلات رفتاری دانش آموزان، بلکه برای همه موارد، تدابیر لازم را پیش بینی کند. سیاستگذاری فرهنگی در مدرسه، مبتنی بر شناخت هایی چون: موقعیت شناسی، شناخت خرده فرهنگ منطقه و محله ای که مدرسه در آن قرار دارد، شناخت آسیب ها و آشنایی با روان شناسی اجتماعی و سایر دانش های مرتبط است.
مدرسه در سیاست های فرهنگی خود باید مشخص کند که برای موارد زیر چه برنامه ها و تدابیری دارد:
– بهداشت روانی در مدرسه (برای همه دانش آموزان و معلمان
– تطبیق آموزش های مدرسه ای با شرایط واقعی اجتماع (برای دانش آموزان و والدین- تقویت روحیه مشارکت و همکاری (برای همه اعم از دانش آموزان، معلمان و والدین
– آموزش مهارت های زندگی (برای دانش آموزان
– معرفی فرهنگ، ارزش های انسانی، ادبیات، هنر و تاریخ نظام اجتماعی.
– انتقال فرهنگی از طریق جهت گیری مشخص در برنامه های مربوط به آداب و رسوم، اعتقادات و ارزش ها
– مشکلات رفتاری دانش آموزان.
ویژگیهای معلمان در نقش مدیر یادگیری
– طرّاحی و برنامه ریزی آموزشی
– تمرکز آموزش بر یک یا بیش از یک هدف
– توسعه توانایی دانش آموز برای یادگیری دانش . مهارت وتفکّر
– تلفیق مهارت . محتوی و فرآیند تفکّر
– پیشنهاد اهدافی که یادگیرنده را تحریک می کند
– ارائه تجارب متناسب با رشد یادگیرندگان
-ایجاد فضای یادگیری
– ارتباط در نقش مثبت و حمایت کننده
– ایجاد تعامل وتوازن محترمانه درکلاس
– حسّاسیت نسبت به تفاوت های علمی . فیزیکی . اجتماعی وفرهنگی
– ارائه . بررسی وبازخورد فعالیتهای خارج از کلاس وتکالیف درسی
– انعطاف پذیری وتطبیق قرایندکلاس با مقتضای محیط
– سازماندهی موادووسایل
– فعال سازی پژوهش های گروهی
– لستفاده از تکنیک های پرورش دهنده خود کنترلی
– ایجاد میل به پذیرش بازخوردمثبت ومنفی
-اجرا و اداره آموزش
– تبیین استانداردهای اختصاصی
– پیونددانش پیشین دانش آموز با یادگیری
– نمایش مفاهیم وفرایندتفکّرکه لازم به آموزش است
– استفاده ازراهبردهای چندگانه یادگیری
– ایجادشرایط مناسب برای یادگیری متناسب باتفاوت های فردی
– انتخاب نمونه های طرزتلقّی دانش آموزان برای تمرکزخودشان بر تفکّر
– استفاده ازراهبردهای سوال برانگیز
– راهنمایی دانش اموزان دربیان کردن وتوضیح دادن نسبت به عملکرد
– آسان کردن مهارت های بین فردی
– استفاده از چشم انداز مختلف درتطبیق دانش با تجارب یادگیری دانش آموز
– استفاده خلّاق از وسایل
– شناسایی مشکلات یادگیری دانش آموزان هدایت آنان
– استفاده بهینه اززمان
– ایجاد فضا برای تمرین آموخته ها
– پیوند یادگیری با انتظارات نقش های آتی
-ارزیابی و ابلا غ نتایج یادگیری
– بررسی وضعیت پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
– ثبت وبررسی فرایندآموزش دردفاترمربوطه
– استفاده از ارزشیابی ومنابع اطلاعاتی چندگانه اطلاعاتی چندگانه
– ایجاد شرایط متناسب با تفاوت های اجتماعی وفرهنگی دانش آموزان برای ارزشیابی از آنان
– تقویت حس ّموفّقیت در همه شاگردان
– ارزشیابی با ملاک های مقرّر
– ترغیب دانش آموز به خودسنجی با ملاکهای مقرر ّوتوجه به عملکردبعدی
– تحلیل اطلاعات حاصل ازارزیابی به طور منظّم وسیستماتیک
– اهتمام به ارزشیابی فرایندی و بکارگیری ابزارهایی چون پوشه کار . چک لیست . آزمون عملکردی و……
– تعمّق بر آموزش و وارزیابی
– تقویت میل به مطالعه وکتاب خوانی دردانش آموز
– تحلیل فردی وجمعی تاثیرتجارب یادگیری
– ارزیابی میزان اثربخشی آموزش وتحلیل نتایج
– همکاری با همکاران و والدین
– مشخص نمودن مکان وزمان همکاری
– شرح هدف تلاشهای مبتنی برهمکاری
– بیان استانداردهای همکاری
– به نمایش گذاشتن مدیریت کارآمد (اثربخش) ازجهت سود همه جانبه
– تقویت سعه صدر نسبت به دیدگاه های مختلف
– شرکت در توسعه حرفه ای
– تلاش درجهت ارتقاء سطح تحصیلات
– تعیین ملاک ونقاط قوّت واولویت رشد
– طرّاحی توسعه حرفه ای به منظور گسترش خزانه دانش
– شرکت در توسعه حرفه ای(ضمن خدمت)
– نشان دادن ملاک های بهبود عملکرد
– تلاش در جهت بازسازی تجارب خویش
-آگاهی از دانش محتوایی
– ربط دادن زمینه های تحصیلی با با موقعیت های واقعی زندگی
– جمع آوری مفاهیم کلیدی مرتبط با رشته تحصیلی خاص
– به کارگیری اثربخش روش های پژوهشی مرتبط
– ارائه چشم انداز چند فرهنگی تدریس محتوا ( جهانی)
– بهره گیری ازتکنولوژی مرتبط
-استفاده از فنون و تکنولوژی
– بکارگیری االگوها وروشهای نوین تدریس
– استفاده از تکنولوژی در ارزیابی
– استفاده از کامپیوترچندمنظوره با نرم افزارهای مختلف
– استفاده از اصطلاحات علمی و فنّی مرتبط با کامپیوتر در ارتباطات کتبی و شفاهی
– نشان دادن دانش استفاده از علم تکنولوژی درتجارت ، صنعت و جامعه
– نشان دادن دانش پایه کامپیو.تر
– تدریس چندرسانه ای با استفاده از اسکنر و دوربین های دیجیتالی….
– استفاده از کامپیوتر برای پردازش واژه ها واینترنت و E-mail
– استفاده از کامپیوتربرای ارتقای کارآمدی حرفه ای
– درخواست وسایل برای دانش آموزان ویژه
– ارائه طرح درس مبتنی بر نیازهای متفاوت دانش آموزان
– استفاده تخصّصی از کامپیوتر
– ممکن ساختن یادگیری مادام العمر با استفاده از تکنولوژی
– شناسایی منابع لازم تکنولوژی مانند نرم افزارهای آموزشی
بخش چهارم: راهکارها، پیشنهادات در مورد نظام مدیریتی
راهکارها:
1- بررسی باورهای مدیریت آموزشی معلمان و نقش آن در کارآئی معلمان
2- تعیین ملاک های لازم برای انتخاب مدیران واحدهای آموزشی به تفکیک دوره های تحصیلی
3- بررسی شاخصهای درون داد ، برون داد و فرایندی دوره های تحصیلی
4- بررسی عملکرد مدارس در دو بعد کمی و کیفی ( آموزش و پرورش )
5- بررسی راههای انعطاف پذیری ، پویایی و ایجاد تنوع در برنامه ها و شیوه های آموزشی مربیان
6- نقش ذهنیت فلسفی و مدیریتی در بهبود کیفیت مدیریت آموزشی
7- بررسی ویژگی های معلمان موفق ( مدیران و معلمان … ) از دیدگاه کارشناسان و مقایسه با معیارهای مجود
8- برسی شیوه های تشویق و تقدیر از معلمان نمونه و تاثیر آن بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
9- ارزیابی نقش مشاوران شاهد در تامین بهداشت روانی دانش آموزان شاهد
10- تاثیر شیوه های ارزشیابی اجرا شده همکاران با نگرش آنان به معلمان
11- بررسی میزان پایبندی مدیران به آئین نامه اجرایی مدارس و تاثیر آن بر آموزش
12- بررسی مسائل تربیتی در دانش آموزان
13- بررسی عوامل موثر در جذب افراد شایسته و توانا به پست های مدیریتی و اداری
14- بررسی ویژگی های مدیران موثر و اثربخش ( تیپ شناسی مدیران )
15- بررسی تطبیقی حقوق و مزایای فرهنگیان با سایر کارکنان دولت
16- زمینه یابی اجرای مدیریت کیفیت جامع در سازمان آموزش و پرورش
17- شناخت شیوه های خلاق مدیریتی در سازمان ها
18- تاثیر شیوه های مدیریت مشارکتی در پیشرفت تحصیلی و تربیتی فراگیران
19- شناخت تنگناها و معزلات در مدارس
20- مدیریت و برنامه ریزی درسی برای کودکان استثنائی ( استعدادهای درخشان ، معلولین ، عقب ماندگان ذهنی ، نابینایان ، ناشوایان ، اختلالات عاطفی ، اختلالات یادگیری و … )
21- مدیریت و آسیب شناسی مساله حجاب در بین دانش آموزان دختر
22- بررسی نگرش دختران و پسران دانش آموز دوره متوسطه و ارائه راهکارهای مناسب
23- بررسی میزان بحران هویت دانش آموزان دوره متوسطه و ارائه راهکارهای مناسب
24- بررسی عوامل موثر بر آسیب پذیری دختران
25- بررسی راههای توانمندسازی دانش آموزان در زمینه های مختلف
26- بررسی میزان آشنایی معلمان فرهنگی با حقوق شغلی، خانوادگی، اجتماعی و … و میزان رضایت آنان از این حقوق
27- بررسی موانع مشارکت معلمان در عرصه سیاستگذاری ، مدیریتی و برنامه ریزی و ارائه راهکاری مناسب
پیشنهادات به مدیریت مدارس
– مطالعه مستمر در زمینه تاثیر ویژگیهای فردی منابع انسانی بر اثر بخشی مدارس و تعیین روند تغییرات متناسب با نیازها و خواسته های مدارس جهت افزایش اثر بخشی و برنامه ریزی های آتی
– برنامه ریزی در ایجاد تناسب بین سطح تحصیلات وا اهداف سازمانی، کیفیت کار، علاقه مندی به شغل و….
– توجه بیشتر به مسائل اعتقادی و ایجاد باورهای منطقی و صحیح در معلمان
– توجه به منافع و خواسته های فردی معلمان در جهت همسویی با هدفهای آموزشی
– دارا بودن پتانسیل های قوی توسط منابع انسانی در جهت قبول مسئولیهای مهمتر
– ایجاد انگیزه در معلمانی که سطح تحصیلات آنان بالاتر است.
– ایجاد فضای انتقادی برای معلمان که احساس آرامش بیشتری نمایند.
– آشکارسازی و تبین اهداف سازمانی برای معلمان
– جلوگیری از هدر رفتن زمان و به عبارتی صرفه جویی زمانی
– توجه بیشتر به کیفیت انجام کار و کیفیت امور آموزشی
– ایجاد علاقه مندی در کارکنان به انجام و رغبت درکار بیشتر
– توانمند سازی مدیریت مدارس در حل مشکلات درون سازمانی
نتیجه گیری:
هدف آموزش و پرورش، پرورش فکر و اندیشه و توسعه ذهن انسان ها است، تا در شرایط گوناگون بهتر بیاندیشند، بهتر زندگی کنند و رفتار و کردار مناسب و مفید برای خود و جامعه داشته باشند. آموزش و پرورش انسان، ریشه در گذشته های دور دارد و آموزش و پرورش امروزی، حاصل تجربه ها، اندیشه ها، دانش ها، سنت ها و عبادت های انسانهاست .امروزه کتابخانه های آموزشگاهی ضمن وابستگی به نظام آموزشی از اهمیت خاص در آموزش نوین برخوردارند. گسترش بی امان دامنه دانش و افزایش روزافزون مواد کتابی و غیر کتابی، و پیدایش انواع ابزار و وسایل نوین اطلاعاتی سبب شده است تا زمان ما را " عصر اطلاعات " یا " عصر ارتباطات " نام گذاری کنند. مهمترین علت پیشرفت ژاپن با اینکه کشور کوچکی است و از منابع نفتی و دیگر منابع عمده چندانی برخوردار نیست ، همان داشتن مدیریت صحیح و کارآمد است. بنابراین، معلم امروزی، نیازمند دسترسی به منابع و اطلاعات گوناگون و فراوان است. انسان ها ارزشمند هستند و وظیفه سازمان های آموزشی و مدارس پرورش استعداد و فراهم آوردن محیط و شرایط مناسب برای شکوفایی استعداد آن ها است. و مدیران و معلمان با توجه به سیر ه نبوی پیامبر در حیطه مدیریتی وظیفه سنگینی دارند و آموزشهای لازم را به دانش آموزان یاد بدهند بنابراین تصمیماتی که مدیران آموزشی مدارس اتخاذ می کنند کلید سعادت و شقاوت افراد جامعه است . توجه و دقت به این امر مهم ، ضرورت دارد. حضرت محمد (ص) مظهر مدیریت و نمونه ارزشمندی برای مسلمانان هستند، خصوصیات مدیریتی پیامبر اسلام(ص)، نمونه بسیار خوبی برای مطالعه در شخصیت ایشان و ویژگیهای دین اسلام است تا طی آن با قدری تامل و تدبر، نتایج این مطالعه سازنده فرهنگ زندگی امروز برای معلمین و دانش آموزان باشد .

منابع:
http://209.85.129.104/search?q=cache:JFQbz5VfLlYJ:www.nosazi.ir/comments.asp%3Fid%3D250+%D9%85%D8%AF%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D8%AA+%D9%BE%D9%8A%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1&hl=fa&ct=clnk&cd=1
http://www.nosazi.ir/comments.asp?id=250
http://www.masy-management.blogfa.com/8503.aspx
http://salimii.persianblog.com/1385_5_salimii_archive.html#5452932
http://www.mgtsolution.com/olib/473892376.aspx
http://209.85.129.104/search?q=cache:fF9Zc253-TUJ:stp.blogfa.com/+%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AA+%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85&hl=fa&ct=clnk&cd=1
http://www.masjed-solyman.com/DATA/modiriyat-kar.htm
http://aftab.ir/articles/science_education/education_training/c3c1138703860p1.php
http://209.85.129.104/search?q=cache:fF9Zc253-TUJ:stp.blogfa.com/+%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AA+%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85+%D9%85%D8%AF%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D8%AA&hl=fa&ct=clnk&cd=3
http://209.85.129.104/search?q=cache:dmI7YcDYhlAJ:www.irandoc.ac.ir/data/e_j/vol6/samadi_alinia.htm+%D9%86%D9%82%D8%B4+%D9%85%D8%AF%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D8%AA+%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86&hl=fa&ct=clnk&cd=8

علی علاقه بند- تحقیق درباره ویژگیهای رفتاری مدیر اثر بخش- فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش
سوزان جنگینز و جیمز کالمون- تنش در معلمان- ترجمه: شروین شمالی-1384.
زهرا بازرگان- تامین، نگهداری و ارزشیابی نیروی انسانی در آموزش و پرورش – 1380

4