مبانی نظری وپیشینه تحقیق تکنو لوژی آموزشی

مبانی نظری وپیشینه تحقیق تکنو لوژی آموزشی

فصل دوم : " پیشینه و ادبیات تحقیق"
دلایل مقاومت معلمان در برابر تکنولوژی آموزشی
گذری بر تحقیقات صورت گرفته
ادبیات تحقیق
تاریخچه تکنولوژی آموزشی در جهان
تاریخچه تکنولوژی آموزشی در ایران
طراحی منظم آموزشی
تعریف طراحی منظم آموزشی
جایگاه طراحی آموزشی
الگوی طراحی منظم آموزشی
مواد و وسایل کمک آموزشی
نقش مواد و وسایل آموزشی در تدریس و یادگیری
تکنولوژیست آموزشی کیست و چه می کند
وظایف عمومی تکنولوژیست آموزشی از نظر میچل
زمینه هایی که تکنولوژیست های آموزشی در آن فعالیت می کنند

پیشینه تحقیق
(مروری بر تحقیقات گذشته)
مقاومت معلمان (1 )
بنابر ادبیات ویژه تکنولوژی اموزشی و تجربیات مصرف کنندگان و تولید کنندگان وسایل آموزشی معلمان در کلاسهای درس در برابر تکنولوژی آموزشی جدید آموزشی مقاومتهایی از خود نشان می دهند،که این امر دلایل گوناگون دارد :
1. مهمتر از همه، خصلت محافظه کارانه موسسات آموزشی
2. هراس از اثرات تکنولوژی آموزشی بر نقش و بر مسولیتهای آنان
3. خشکی و انعطاف ناپذیری دست اندرکاران سخت افزارها
4. عدم دخالت یا دخالت بسیار ناچیزمعلمان در تمام مراحل ساخت و ساز روشهای آموزشی متاثر از تکنولوژی جدید آموزشی هنگام بحث در مورد محافظه کاری موسسات آموزشی "بیبای" پنج علت اساسی برای ایجاد حس مقاومت نزد معلمان در برابر نوآوریهای فنی برمی شمارد : ابهام در هدفهای آموزشی ،که باعث تردید معلمان در کاربرد تکنولوژی جدید می شود، سوتفاهم یا سوتعبیر درباره روشهای اصلاحی، همبستگی معنوی با نظام های سنتی آموزش و پرورش، مجزا شدن از دیگران و پهن شدن حاشیه کارایی و قابلیت تطابق بین معلمان مختلف.
یک دلیل دیگر مقاومت معلمان در هراسی نهفته است که در برابر وسایل و ابزار جدید احساس می کنند. معلمان از قبول مسولیتهایی که برای آن آمادگی قبلی نداشته باشند سرباز می زنند . آنان اغلب نگران هستند که مبادا تکنولوژی بجای کمک و گسترش حرفه معلمی جانشین آن شود . آنان همچنین نگرانند که مبادا آنچه
را که" جوهر هستی حرفه ای " خود می شناسند ، از دست بدهند ، معلم از رقابت یک حریف غیر انسانی و شکست ناپذیر وحشت دارد .
معلمان از خلال تکنولوژی آموزشی قدرت و نفوذ خود را درکلاس درس و نیز استقلال عمل و خصوصیت حرفه ای خود را در معرض خطر می بیند و تکنولوژی را حائلی بین خود وشاگردانشان می پندارند و بالاخره تنزل موقعیت شغلی ، از دست رفتن حس حق شناسی و اعتبار نظام و پیش بینی کاهش بازار کار نیز مسائلی هستند که افکار معلمان را در برابر تکنولوژی آموزشی بخود مشغول می دارند .
معلمان از نظر گاه های معنوی و مادی همان چیزهایی را از زندگی و کار انتظار دارند که دیگران انتظار دارند و بنابراین تکنولوژی جدیدآموزشی را تهدیدی می پندارند
برای الگو های سنتی و آینده حرفه خود .معلمان می دانند یا احساس می کنند که وظیفه اموزشی دراثر کاربست تکنولوژی آموزشی تغییر می یابد

-جیمزو آرفری- نورمن سی دال- پژوهشی در باره تکنولوژی آموزشی – ترجمه ناصر موفقیان تهران-فرانکلین1353
آنان بیش ازپیش مبدل می شوند به کارشناسان تشخیص مسائل آموزشی ، به برنامه نویسان درسی به مدیران فعالیت های آموزشی . ولی اگر معلم در موقعیتی که متوجه " خلاصی حق شناسانه " از وظایف سنتی خود شد ، بدون شک با اشتیاق از وظایف جدید خوداستقبال خواهد کرد . علاوه براین ، بعضی از معلمان واقعا صلاحیت لازم برای انجام وظایف جدید خود را ندارند و همین امر باعث تشدید هراس و خصومت و مقاومت آنان می شود .
سومین دلیل عمده مقاومت معلمان را در برابر تکنولوژی آموزشی وا می دارد ، عبارت است از عدم حساسیت و جهالت تولید کنندگان ، فروشندگان و عرضه کنندگان وسایل و لوازم کمک آموزشی جدید . یک گروه مهندسی ویژه خاطر نشان می دارد که " بسیاری از کوشش هایی که برای کار برد تکنولوژی جدید آموزشی بکاررفته چیزی نبوده است جز انتقال تعبد آمیز و خشک لوازم و دستگاه هایی از دنیای صنعت یا از دنیای تفریحات و نمایش ها ، به کلاس درس ، کاربرد این لوازم اغلب بدون هرگونه توجه به روانشناسی معلمان صورت گرفته است ، در بسیاری از موارد با نتایج نامطمئن و گاه حتی مخرب " فروشندگان تکنولوژی خیلی دیر به فکر تولید سیستم های بدیع و مفید با قیمت مناسب افتادند ، ساختن فرایند آموزشی آنرا یا غنی تر سازند .
چهارمین دلیل عمده مقاومت معلمان در برابر تکنولوژی آموزشی این است که غالبا آنان نقش های درجه دومی در برنامه ریزی و استعمال تکنولوژی تدریس داشته اند و یا حتی گاه کاملا از جریان کار برکنار نگه داشته شده اند .
معلمان ، نه فقط در برنامه ریزی ، در برنامه نویسی درسی ودر تصمیم گیری دخالت داده نمی شوند ، بلکه غالبا هیچگونه تعلیمات نیز در کاربرد تکنولوژی جدید به آنان داده نمی شود . بدین طریق ظهور واکنش هایی مانند سردی و کناره گیری و خصومت یا مخالفت مغالانه امری بدیهی خواهد بود .
" شورای بین المللی توسعه آموزش در گزارشی یادآور می شود که مابطور کلی در آموزش معلمان خودبرای کاربرد وسایل ارتباطی جدید اهمال کرده ایم و این امر با عوامل دیگر ، باعث شده است که مقاومت در مقابل تکنولوژی جدید به صورت یکی از وجوه مشخصه بسیاری از کلاس های درس درآید . "
یکی ازموانع عمده کاربرد تکنولوژی آموزشی عبارت است ازآهنگ سریع تغییرات در زمینه تکنولوژی آموزشی است یک نوآوری جاری ممکن است خیلی زود کهنه شود ، به عنوان مثال ، تلویزیون کابل دار ، ضبط تصویر به طریقه ویدئو و آموزش به کمک کامپیوتر ، همه نماینده تغییراتی هستند که مکن است به زودی سیستم فعلی پخش و انتشار رادیو – تلویزیون را به صورت یک روش کهنه درآورند .
یکی دیگر از موانع عمده کاربرد تکنولوژی آموزشی : هزینه زیادانواع واقسام سخت افزارها بنابر عقیده ای که درگزارش آکادمی ملی مهندسی منعکس شده است ،
چیز لازم در حقیقت " واحد کوچک و کم هزینه است که شامل یک وسیله ضبط کم خرج و قابل استفاده برای دانش آموزان متوسط غیر منفی باشد ……."
بنابراین مشکل است که معلمان و مدیران موسسات آموزشی را به سرمایه گزاری در تکنولوژی موجود دعوت کرد ، درحالیکه همه آنها می دانند که تمام سخت افزارهای جدید و امروزی آنها تا دوسال دیگرممکن است به صورت چیزهایی قدیمی و ازمد افتاده درآیند .
" جیمز میلر " انجام پژوهش های دائمی رادرمورد تکنولوژی نرم افزارها ضروری می داند .
" یوجین کوگان " اینطور نتیجه گیری می کند که کلید تکنولوژی آموزشی موثر ومفید در نرم افزار نهفته است .
بدون پژوهش در مورد نرم افزارها نویدهای خفته درلوازم ووسایل کمک آموزشی جدیدهرگر شکوفا نمی شود .

گذری برتحقیقات صورت گرفته
صاحب نظران معتقدند که مسائل ومشکلات کشورهای قاره آسیا درمورد کاربرد تکنولوژی آموزشی در مدارس رامی توان به شرح زیر برشمرد :
1- ناهماهنگی موارد تدریس شده بانیازهای جوامع وغیرقابل انعطاف بودن این مواد که خودمانع گسترش مواد درسی درآینده است .
2- کمبود مواد آموزشی مناسب .
3- کمبود معلم ناصلاحیت و آموزش دیده .
کیوان سعیدی زند (1378 ) در مقاله ای تحت عنوان مسائل ومشکلات تدریس تکنولوژی آموزشی درایران مفهوم تکنولوژی آموزشی رادرکشور ایران مورد بررسی قرار داده است و ضمن انتقادهایی در زمینه شیوه های تدریس تکنولوژی آموزشی در مراکز تربیت معلم و دانشگاهها اظهار می دارد که محدوه فهم تکنولوژی آموزشی در کشور ایران درترجمه چند کتاب وخرید دستگاههای نورتاب وغیرنورتاب برون نرفته ، که این خود بیانگر نگرش نادرست نسبت به مفهوم تکنولوژی آموزشی است .
درادامه مقاله ضمن اشاره به تلقی نادرست دست اندرکاران مسائل آموزشی از مفهوم تکنولوژی اظهار می دارد ، تغییرات عمده ای که دردهه اخیر درایران انجام گرفته است تنها نام وسائل سمعی وبصری یا وسایل کمک آموزشی به تکنولوژی آموزشی را شامل شده است . آموزش ومفهوم تکنولوژی آموزشی دربسیاری از مراکز تربیت معلم ودانشکدههای تربیت نیز به همین ترتیب است ،دانشجو که درطی تحصیل بایستی دست آوردهای تکنولوژی آموزشی وشیوه های بکارگیری آنها رابشناسد و بکارگیرد ، به غیراز پاره ای از اصلاحات و تعاریف وتصاویری از سخت افزارها و نرم افزارها درک دیگری ازتکنولوژی آموزشی در حیات آموزش خود کسب نمی کند ودر پایان نتیجه می گیرد که طریق بهره گیری از تکنولوژی آموزشی می توان به والدینی که باهم اقتصادی ، اجتماعی و نگرانی نسبت به آینده فرزندان خویش می کوشند تا مطلوبترین شرائط را برای ارتقا مدارج تحصیلی فرزندانشان فراهم نمایند کمک نمود .
خسرو قلعه نوعی1 از مقالات تحت عنوان تکنولوژی آموزشی وضرورت تحول در نظام آموزش وپرورش که در شماره سال 1379- 1379 وشماره 20 سال تکنولوژی ش شده ضمن اشاره به ضرورت به کارگیری تکنولوژی آموزش دراکثر آحاد ونهادهای جامعه متذکر شده است که ازجمله نهادهایی روبه رو شده ، کمتر دستخوش تغییر و تحول شده است ، نهاد آموزش و پرورش می باشد،سپس سوالی مطرح کرده اند که چه عاملی یا عواملی باعث شده اند که درطول این مدت فضاهای آموزشی ما بدونتغییر باقی بماند در صورتی که انتظار معقول در آنست که نطفه هرگونه تحول و نوآوری وابداع اکتشافات ابتدا در فضاهای آموزشی منعقد شده است و درهمین جا کند

1-شجاعی قلعه نوعی خسرو – تکنولوژی آموزشی و ضرورت تحول در نظام آموزش و پرورش- مجله رشد و تکنولوژی آموزشی- شماره های2،5 سال79-78
وسپس حاصل آن بصورت علم تکنولوژی آموزش به سایر نهادهای جامعه عرضه گردد ایشان در ادامه بحث خود علل عدم رشد تکنولوژی آموزش و بکارگیری مناسب آن درنظام آموزش و پرورش ناشی از مشکلات می دانند که مبتلا به آن است . اهم این مشکلات عبارتند از :
الف ) افزایش متقاضیان آموزش و پرورش : که این خود نیز به دلیل تغییر در نگرش مردم نسبت به تصمیم و تربیت طی چند دهه اخیر و افزایش سریع جمعیت می باشد .
ب ) توسعه هوم : اشیان به نقل از آقای استر STEHOR رئیس سابق دانشگاه ایندیانا اظهار می دارد که پس از گذشت 5 سال میزان علم و اطلاعات بشریت به جهان هستی به عنوان علم یا ناقص اند و یا کهنه ومنسوخ شده اند .
در ادامه بیان می دارد که در هرجامعه نقش انتقال میراث فرهنگی نسل های آینده را نهادهایی آموزشی به عهده دارند ، میراثی که لحظه لحظه در افزایش است . بنابراین هرچه حجم آن بیشتر باشد ، دشواری و زحمت نهادهای آموزشی بیشتر می شود . این میزان زمانی به روشنی مشخص می شود که انتظار داشته باشیم جامعه هم در صحنه رقابت های علمی و بین المللی هماهنگ و پیشتاز باشد .
حضور در زمان ایجاب می کند که نهادهای آموزشی ارتباط بسیار نزدیک و مداومی با سایر محافل علمی و تحقیقی بین المللی داشته باشند و هرگونه تغییر و نوآوری و اکتشافات را بدون تاخیر در زمینه علوم مختلف دریافت و دربرنامه تحصیلی و آموزش خود وارد کنند . نظام آموزش و پرورش ما به سبب حفظ قالب اولیه خود در ارائه خدمات آموزشی از جنبه های کمی و کیفی با دشواریها روبروست و از این دشواریها می توان افزایش متقاضیان توسعه علوم ، افزایش هزینه سرانه تحصیل ، جذب و نگهداری نیروی انسانی کمبود فضاهای آموزشی ناشی از آنها با تحولات علمی و تکنولوژی اشاره نمود و عوامل درون سیستم آموزشی است عبارتند از :
الف ) کمبود نیروی انسانی متخصص و نبود نظام ارزشیابی صحیح از کارشاغلان آموزشی
ب ) اعمال شیوه ای مدیریت غیرعلمی
ج ) احداث واحدهای آموزشی و ضوابط حاکم بر تاسیس آنها
د ) افت تحصیلی و اثار آن
ه ) توزیع ناعادلانه امکانات آموزشی
نعمت همت زاده1 در مقاله ای تحت عنوان لزوم به کارگیری تکنولوژی پیشرفته در آموزش و پرورش و موانع کاربرد آن در کشور ایران در مجله رشد تکنولوژی آموزشی شماره 4 سال تحصیلی (81 – 80 ) به موارد زیر اشاره نمود :
1- یکی از دلایل به کارنگرفتن تکنولوژی آموزشی در مدارس ونبودن متخصص کافی ومعلم تکنولوژیست است .

1همت زاده نعمت- لزوم بکارگیری تکنولوژی آموزشی پیشرفته در آموزش و پرورش و موانع کاربرد آن در ایران مجله رشد تکنولوژی آموزشی ،شماره4 سال1381
2- نبودن انگیزه های کافی در بهره گیری از تکنولوژی آموزشی که به نوعی با انگیزه های شغلی ودلایل دیگر ارتباط دارند ازجمله :
الف ) نبودن روان کار منظم و سیتماتیک که خود سبب می شود بعضی از ابزارها و وسایلی که برای رسیدن به هدف اصلی قرارگیرند ، خود هدف واقع می شوند : برای مثال امتحان که وسیله ای برای هدایت و یادگیری خود هدف واقع می شود و معلمانی که قبولی بیشتری بدهند یا بتوانند شاگردان را قالبی تر بار بیاورند مورد تقدیر قرار می گیرند . همچنین اغلب مسئولان آموزش و پرورش که از مراکز تربیت معلم بازدید می کنند به جای اینکه به اصول و فلسفه وجودی تشکیل این مراکز و تحقیق اهدافی که براساس آن این مراکز ایجاد شده است ، توجه داشته باشند به ظاهر امر می پردازند و تا به حال دیده نشده است که از کیفیت برنامه های آموزشی و تدریس و میزان بار علمیدانشجویان این مراکز و تحقیق اهداف اصلی وکارایی افراد فارغ التحصیل ارزشیابی دقیق و علمی به عمل آید .
ب ) مسائل اقتصادی و جاذبه های مادی نه تنها در کابرد تکنولوژی آموزشی بلکه در تمام ابعاد دیگر تعلیم و تربیت تاثیر می گذارد و این امر خود یکی از دلایل عمده افت تحصیلی نیز هست .
3 – اعمال شیوه های مدیریت غیر علمی و ناآگاهی مدیران از مفهوم تکنولوژی آموزشی و نقش آن درپیشبرد و اهداف آموزشی و محافظه کاری و تحجر عده ای در قبال هر گونه تحول و تغییر روشها و بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در امر تدریس و یادگیری .
4 – نبودن نظام ارزشیابی صحیح از کار معلمان به طوری که میان آن که آب می آورد با آنکه کوزه می شکند ، تفاوتی موجود نیست .
5 – کمبود امکانات مالی و اقتصادی به منظور ایجاد و تجهیزات فضاهای آموزشی مناسب .
6 – ساختار نا مناسب نظام تعلیم وتربیت فعلی که یک نظام معلم و به قول پائولوفر " یک نظام بانکی " است و از یک خصوصیات نقالی و نقابی برخوردار است چنین سیستم آموزشی به مفهوم جویدن آن بی نیاز است .
7 – نبودن التزام های لازم و قانونی در بکارگیری تکنولوژی آموزشی به طوری که هیچکس خود را ملزم به هیچ گونه حرکتی در این مورد نمی بیند .
8 – نبودن التزام های لازم و فراهم نبودن موقعیت و زمینه مساعد برای بکار گیری تکنولوژی آموزشی .
9-آگاه نبودن جریان معلمان ودیگردست اندرکاران ازنقش و تاثیر و روش بکار گیری تکنولوژی آموزشی اصولا معلمان همان طور که آموزش دیده اند ، همان طور آموزش می دهند ، در حالی که کارورزی و بازآموزی معلمان باید مداوم باشد .
10 – رفتن معلمان به شغل دوم به منظور تامین هزینه اوقات آنان را اشغال می کند و مجال تفکر و استفاده از تکنولوژی آموزشی را به آنان نمی دهد ، متاسفانه دانشجویان تربیت معلم از روزی که وارد مراکز تربیت معلم می شوند به تدریج یادمی گیرندکه چگونگی معلمی را به عنوان یک شغل چنینی بپذیرند و ………
11 – جایگزین غلط تخصص ها که سبب هدررفتن سرمایه های ملی میشوند و میزان بهره دهی افراد را در جامعه به حداقل کاهش می دهد .
12 – ازدیاد نسل کودکان ، حضور سالانه یک میلیون کودک اضافی در مدارس و نبودن پیش بینی و برنامه ریزی آموزشی لازم و توسعه و تجهیز مدارس مطابق افزایش جمعیت .
دکتر علی اکبر شعاری نژاد1 در مقاله ای تحت عنوان چرا تکنولوژی ؟ در خصوص مشکلات کابرد تکنولوژی آموزشی یا تدریس که در مجله رشد تکنولوژی آموزشی شماره 2/1 سال تحصیلی ( 72 – 71 ) درج شده است موارد زیر را برشمرده است .
1 – تغییر فکر : تغییر کلیشه ای هرگز به فرد اجازه نمی دهد در غیر آنچه هست بیندیشد ، کاربرد تکنولوژی با تفکر کلیشه ای سازگار نیست .
2 – تغییر گرایش : معلم وقتی می تواند روشهای عادی خود را تغییر دهد و به صورت یک تکنولوژیست کار کند که نسبت به تکنولوژی آموزشی گرایش یا نگرش مثبت داشته باشد و ضرورت استفاده از ان را صادقانه بپذیرند .
3 – تغییر عادات و روشهای عادی : تغییر این دو فرایند مستلزم تغییر عادات است و معلم ناگزیر خواهد شد شیوه های معتاد خود را کنار بگذارد و با تحمل و صبر و حوصله جدید تدریس را کنار بندد .
4 – مطالعه مجدد در روانشناسی یادگیری : این نکته اساسی را فراموش نکنیم که تکنولوژی آموزشی محصول و مرهون یافته های جدید روانشناسی یادگیری یعنی استفاده از وسایل فنی آموزشی گوناگون با مبانی روانشناختی است وچیزی نیست که تحصیلات دانشمندان آن خلق کرده باشد . بنابراین یادگیری موثر اطلاعات و مهارتهای متعدد و متنوع و روز افزون بدون استفاده از تکنولوژی آموزشی غیر ممکن است .
برای اینکه معلم این حقیقت رابپذیرد باید مجددا به مطالعه روانشناسی یادگیری و این درس در مراکز تربیت معلم کشور بطور جدی برگزار شود .
5 – مطالعه مداوم :معلم امروز نمی تواند به آنچه که زمانی آموخته ، قانع باشد و به همین اکتفا کند . بلکه ناگزیر است همیشه در حال مطالعه همه جانبه باشد و معلمومات پیشین خود را کهنه تلقی کند . زیرا انسان معاضر نیازهای علمی و روانشناختی خود را دارد واطلاعات کهنه و قبلی برای ارضای آنها کافی نیست .
6 – تجدید نظر در مفاهیم درس : استفاده موثر از تکنولوژی آموزشی زمانی امکان پذبر است که در مفاهیم درسی تجدید علمی اساسی به عمل آید نه اینکه مقدار صفحات کتابها کم

1شعاری نژاد علی اکبر، چرا تکنولوژی آموزشی؟ مجله رشد و تکنولوژی آموزشی، شماره2/1 سال تحصیلی 72-71

یا زیاد شود ، کارشناسان یا برنامه ریزان درسی و معلمان ناگزیرند بدانند کودکان و نوجوانان
امروز به چه مفاهیمی ، در علوم و متون مختلف نیاز دارند تا اموروز و فردا از زندگی مطلوبی برخوردارند .
7 – کشف وسایل ، روشها وتکنیک های آموزشی : معلم معتقد به آموزش و پرورش و لزوم استفاده از تکنولوژی آموزشی ناگزیر است پیوسته برای کشف وسایل ، روشها و تکنیک های آموزشی موثرتر بکوشد که این نیز طبعا چندان کار آسانی نیست .

8 – ساخت وسایل : این حقیقت را هرگز فراموش نکنیم که وسایل ماشینی امروز ابتدا به صورت کامل نبوده اند و بتدریج و با گذشت زمان به این صورت پیچیده و کامل درآمده اند . بنابراین ، هر معلم به خصوص در دوره ابتدایی و راهنمایی می تواند بعضی وسایل آموزشی ساده را شخصا درست کند و دانش آموزان نیز می توانند و حتی با اشتیاق می خواهند که او را در این امر یاری کنند . این مستلزم تلاش و وقت بیشتر در خارج از کلاس است . وزارت آموزش و پرورش می تواند با دادن امتیاز معلمان به کشف و ساخت وسایل آموزشی و استفاده از آنها تشویق کند .
9 – کاربرد وسایل آموزشی :کاربرد موثر تکنولوژی آموزشی مستلزم یادگیری و تمرین است که تشکیل کارگاه های ویژه معلمان در طول سال تحصیلی ( حتی در روزهای کار نه در تعطیلات ) می تواند مفید باشد و دکتر علی اکبرشعاری نژراد در انتها چنین نتیجه می گیرد که تکنولوژی آموزشی زمانی به مدارس ما راه خواهد یافت :
_ معلمان با آن آشنا شوند و آن را دریابند .
_ به تکنولوژی آموزشی و ضرورت استفاده از آن معتقد باشند .
_ به این اعتقاد عمل کنند زیرا عمل مظهر اعتقاد است .
حافظه باطنی ( 1372 ) تحقیقی پیرامون بررسی میزان استفاده از وسایل کمک آموزشی در مدارس استان آذربایجان شرقی انجام داده است . حاصل این تحقیق که زیر نظر شورای تحقیقات اداره کل آموزش و پرورش استان مذکورانجام گرفته به قرار زیر می باشد :
_ بالغ بر هشتاد درصد افراد گروه نمونه اظهار داشتند معلمینی که از تکنولوژی آموزشی در تدریس استفاده می کنند مورد تشویق مسولین بالا قرار نمی گیرند .
_ وسایل کارگاه ها و آزمایشگاهی موجود در مدارس استان متناسب با تعداد دانش آموزان نیست .
_ بسیاری از مدارس استان آذربایجان شرقی در تهیه وسایل کمک آموزشی با مشکلات مالی مواجه هستند .
_ بسیاری از مدارس استان آذربایجان شرقی فاقد کارگاه آزمایشگاه ، و کتابخانه بوده اند .
پرویز مشایخی ( 1372 ) در رساله تحقیقی کارشناسی ارشد خود که با همکاری اداره کل آموزش وپرورش استان مازندران در مورد عوامل بازدارنده استفاده از تکنولوژی آموزشی در فرایند بازدهی و یادگیری از دیدگاه معلمان ابتدایی انجام داده است به نتایج زیر دست یافته است :
_ فقدان امکانات فیزیکی مناسب و تجهیزات آموزشی موجب عدم استفاده از آنهان گردیده است .
_ بسیاری از آموزگاران با مفهوم جدید تکنولوژی آموزشی آشنایی ندارند .
_ بسیاری از آموزگاران به اهمیت تکنولوژی پی نبرده اند .
_ بسیاری از آموزگاران به دلیل سادگی اجرای روش سنتی برآن عادت کرده اند .
در تحقیقی که جمشید نظری(1372 ) با عنوان بررسی علل عدم تمایل معلمان به استفاده از وسایل کمک آموزشی زیر نظر شورای تحقیقات آموزش و پرورش استان کرمانشاه انجم شده به نتایج زیر دست یافته است .
– کمبود مواد و وسایل کمک آموزشی به اندازه و تناسب تعداد دانش آموزان و معلمان سبب عدماستفاده آنان از این وسایل در امر تدریس شده است
– بین تعداد بشی از حد متعارف دانش آموزان در یک کلاس و عدم استفاده از وسایل رابطه معنی داری وجود دارد .
– معلمان به ثمر بخشی مواد و وسایل مک آموزشی به طور کلی اعتقاد دارند و علت عدم استفاده از این وسایل را باید در زمینه های دیگر جست و جو کرد .
– آموزگاران به دلیل نداشتن انگیزه های مادی و مالی و همچنین وضعیت نا مناسب مسکن و عدم تناسب بین درآمدها و هزینه زندگیشان با مشکل مواجه و از روحیه مثبت برای انجام وظیفه خود و نیز به کارگیری مواد و وسایل کمک آموزشی بر خوردار نمی باشند.
– نارسایی های مدیریت آموزشی، نظارت و برنامه ریزی در عدم استفاده معلمان از این وسایل تاثیر دارد، به علت عدم وجود تشویق و تذکر از سوی مسولان آموزشی امر به کار گیری وسایل به صورت امر مباح در آمده است. و نظارت و راهنمایی کافی صورت نمی گیرد و در مورد این مسئله بیشتر به چند بازرسی تشریفاتی پرداخته می شود.
– عملکرد معلمان در استفاده یا عدم استفاده از وسایل به گونه ای عینی و قابل قبول سنجیده نمی شود .
– تحقیقات علمی در زمینه ثمر بخشی مواد و وسایل کمک آموزشی صورت نگرفته و علاقه معلمان افزایش داده نشده و جو مناسب برای به کارگیری گسترده ومستمر از وسایل به عمل نیامده است.
– وجود سازمان های غیر رسمی بازدارنده برای استفاده از وسایل کمک آموزشی موثر می باشد. یعنی آموزگاران هنگام استفاده از وسایل احساس جدایی ازسایر معلمان می کنندونیز واکنش منفی دیگر همکاران خود مواجه می شوند .
– عدم آشنایی از نحوه وچگونگی بکار گیری وسایل کمک آموزشی و کاربرد رسانه آموزشی سبب گردیده تا بسیاری از معلمان از بکارگیری این گونه وسایل صرف نظر نمایند .
– بین عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی حجیم بودن برخی ازکتاب های درسی کمبود وقت لازم برای تدریس آن رابطه معنی داری وجود دارد
– سازماندهی محتوی برخی کتب به گونه ای است که کاربرد این وسایل را ایجاب نمی کند.
ماشاءالله و اشکانی فراهانی (1373 ) تحقیقی پیرامون موانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی از دیدگاه دبیران راهنمایی شهر اراک انجام داده که این تحقیق با عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی درسی در دانشگاه تربیت معلم تهران ارائه گردیده است که در آن موانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی را عوامل زیر می داند.
نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان می دهد که از دیدگاه دبیران مدارس راهنمایی عواملی چون : تعداد زیاد فراگیران در کلاس _ عدم تامین امکانات مالی و لوازم مورد نیاز _ تهیه وسایل آموزشی و کمبود وسایل و تجهیزات آموزشی _کمبود فضای آموزشی مناسب _ عدم همکاری عوامل انسانی موجود در مدارس از مهمترین عوامل بازدارنده در بهره گیری از تکنولوژی آموزشی است و کمبود وقت دبیران _ رعایت حفظ نظم در کلاس توسط دانش آموزان، نحوه نگرش مدیران به تکنولوژی آموزشی و بی توجهی معلمین راهنما در استفاده معلمین از تکنولوژی آموزشی نسبت به عوامل دیگر کمترین تاثیر بازدارنده را داشته است.
در تحقیقی که محسن محسنی ( 1374 ) درباره بررسی عوامل بازدارنده استفاده مطلوب از کارگاهها مدارس راهنمایی پسرانه استان اصفهان انجام داده است به نتایج زیر دست یافته است .
– هر دو گروه معلمان حرفه و فن و مسولان آموزش و پرورش و کمبود وسایل مورد نیاز کارگاهی و نیز مواد مصرفی را یکی از مهمترین عوامل بازدارنده استفاده از کارگاه می دانند.
– تجربه ناکافی معلمان حرفه و فن و نداشتن متصدی کارگاه یکی از دلایل عدم استفاده از کارگاه می باشد.
– نبود ارزشیابی صحیح از فعالیتهای علمی معلمان حرفه و فن یکی از دلایل عدم حضور در کارگاه است.
– معلمان حرفه و فن اعتقاد دارند که کتابهای درسی حرفه و فن یکی از دلایل عدم حضور در کارگاه است.
– معلمان حرفه و فن هر چند دچار کمبود درآمد و مشکلات و گرفتاریهای اقتصادی می باشند اما از شغل خود اظهار نارضایتی نکرده اند.
محمد توکلی (1374 ) در تحقیق کارشناسی ارشد خود با عنوان عوامل بازدارنده بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در فرایند یاددهی و یادگیری از دیدگاه دبیران راهنمایی شهر گرگان به نتایج زیر دست یافته است.
– صرف آشنایی با مفهوم جدید تکنولوژی آموزشی نمی تواند عامل کاربرد آن در موقعیتهای عملی نشود و برای اینکار نیاز به آموزش عملی می باشد.
– مشخص نبودن هدفهای آموزشی و درسی مانع بهره گیری از تکنولوژی می گردد.
– ضعف و کم اطلاعی معلمان در زمینه دانش نظری و مهارتهای عملی تکنولوژی آموزش مانع بهره گیری از آن در فرایند تدریس می گردد.
– عدم سازماندهی محتوا مانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی می گردد.
– عادت معلمان به روشهای غیر فعال سنتی مانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی شده است.
در تحقیقی که ضرغام یوسفی(1375)با عنوان بررسی موانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در فرایند یاددهی و یادگیری از دیدگاه دبیران دبیرستانهای نظام جدید شهر شیراز و محدودیتها و موانع استفاده استفاده معلمان از تکنولوژی آموزشی را دلایل زیر می داند:
– نتایج نشان می دهد که گروه نمونه دم تناسب حجم مطالب درسی با زمان تخصیص یافته به آن و عدم دسترسی دبیران به رسانه و وسایل کمک آموزشی و بی حوصلگی و خستگی دانش آموزان و کمبود منابع مادی، کمبود نشریه های مفید آموزشی در رابطه با تکنولوژی آموزشی و ناتوانی دبیران درتهیه مواد و وسایل آموزشی از جمله مهمترین عواملی است که بیشترین نقش بازدارنده را دربهره گیری از تکنولوژی آموزشی در مدارس داشته اند.
– هم چنین سایر عواملی چون نگرش منفی دبیران به اهمیت و ضرورت طرح درس، تاکید بیش از حد بر رعایت مقررات آموزشی در ارزیابی از عملکرد دبیران نیز کمترین نقش بازدارنده را داشته اند.
منصور توکلی(1376): در رساله تحقیقی کارشناسی ارشد خود با عنوان علل عدم بکارگیری مواد و وسایل آموزشی در فرایند تدریس معلمان مقطع راهنمایی از دیدگاه مدیران و دبیران مدارس راهنمایی شهرستان تویسرکان به نتایج زیر دست یافته اند:
– به نظر پاسخ دهندگان آشنایی بامفهوم جدید تکنولوژی آْموزشی(آمیختن رویکردهای سخت افزاری و نرم افزاری) در بهره گیری از مواد و وسایل آموزشی در کلاس موثر می باشد.
– تجهیز ناکافی مدارس به مواد و وسایل آموزشی موجب استفاده کم و یا ناقص از اینگونه وسایل می گردد.
– عدم تناسب کتب درسی با مدت زمان لازم برای تدریس موجب استفاده کم یا ناقص مواد و وسایل آموزشی می گردد.
– آشنا نبودن معلمان با روشها و فنون تدریس پیشرفته موجب استفاده کم و یا ناقص مواد و وسایل آموزشی می گردد.
– عدم تناسب مواد و وسایل آموزشی با تعداد فراگیران موجب استفاده کم و یا ناقص مواد و وسایل آموزشی می گردد.
– و آخر اینکه به نظر پاسخ دهندگان میزان سابقه خدمتی در میزان بکارگیری مواد و وسایل آموزشی تاثیر منفی ندارد.
حسن پور جوادی(1378 ) در رساله تحقیقی کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی علل عدم بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در فرایند یاددهی از دیدگاه دبیران دوره راهنمایی تحصیلی شهرستان خوی به نتایج زیر دست یافته است:
بهره گیری دبیران از تکنولوژی آموزشی و فرایند یاددهی با متغیر های مهمی مانند ( وجود وسایل کمک آموزشی در مدرسه )، ( میزان اعتقاد به سود مندی استفاده از وسایل کمک آموزشی ) ، ( متناسب بودن وسایل کمک آموزشی با موضوعات درسی ) ارتباط دارد .
قدرت حاجی حسنلو(1378 ) در رساله تحقیقاتی کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی موانع بهره گیری لز تکنولوژی آموزشی در فرایند تدریس و یادگیری از دیدگاه معلمان ابتدایی شهرستان خوی به نتایج زیر دست یافته:
به طور کلی عواملی چون آگاهی نداشتن معلم از نقش و اهمیت رسانه ها – تجهیزات ناکافی و ناقص مدارس – عدم وجود شیوه های ارزشیابی صحیح از میزان به کارگیری تکنولوژی آموزشی در مدارس – گسترش حجم مطالب در سی نسبت به زمان تخصیص یافته – فشارهای اقتصادی ناشی از مسائل بیرون مدرسه بر معلمان بیشترین نقش بازدارنده را در کاربرد تکنولوژی آموزشی در فرایند تدریس و یادگیری ایفا می کند.
فاطمه صغری دادپور(1380) رساله تحقیقی کارشناسی ارشد خود تحت عنوان بررسی موانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در فرایند یاددهی _ یادگیری از دیدگاه معلمان مقطع متوسطه شهرستان قائم شهر به نتایج زیر دست یافته :
– عواملی چون فقدان برنامه ریزی متناسب با اصول تکنولوژی آموزشی
– تراکم دانش آموز و حجم زیاد کتب درسی
– عدم اعتماد دبیران و مدیران به تاثیر تکنولوژی آموزشی
– نحوه ارزشیابی از کار دبیران
– عدم درآمد کافی دبیران
– پرهزینه بودن تجهیزات آموزشی
– عدم اطلاع رسانی موثر
– ضوابط و مقررات حاکم بر مدارس نقش بازدارنده در استفاده از تکنولوژی آموزشی ایفا می کند.
حسن عبداللهی مهر(1379 ) در رساله تحقیقی کارشناسی ارشد خود تحت عنوان بررسی موانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در فرایند یاددهی _ یادگیری از دیدگاه معلمان ناحیه یک استان قم به نتایج زیر دست یافته:
تکنولوژی آموزشی که هدف اصلی آن کمک به بهبود یاددهی- یادگیری است به عوامل مزاحم و دست و پا گیر در امر تدریس تبدیل شده است و معلمان از دانش و مهارت لازم برای پیشبرد یاددهی و کمک از تکنولوژی آموزشی غافلند- لذا معلمان تمایل به تدریس سنتی دارند- همچنین بعضی از مشکلات مدیریتی و اقتصادی جامعه سبب شده که استفاده از شیوه های نوین در امر تدریس و یادگیری دنبال نشود.

ادبیات تحقیق

تاریخچه تکنولوژی آموزشی درجهان1
ساتلرسوفسطاییان قرن پنجم پیش ازمیلاد راپیشگامان تکنولوژی آموزشی می داند وبه دلیل ماهیت سستماتیک کارآنان ازنظرطراحی وسازماندهی مواد آموزشی انان را پیشگامان واقعی غیرقابل انکاراین رشته می شناسد.
تکنولوژی آموزشی در طی تکامل خود ازچهارمرحله گذرکرده واکنون وارد مرحلهءپنجم شده است.(صبا،56)
گرچه ممکن است کشورهای مختلف الزاما ازاین مراحل گذرنکنند ولی بیشترکشورها این مراحل راتجربه کرده اند وهرفردمی تواند درکشورخودنمونه ای ازاین مراحل رابیاورد.

مرحله اول:ابزاروسایل
مرحله دوم:مواداموزشی
مرحله سوم:نظامهای درسی
مرحله چهارم:نظامهای آموزشی
مرحله پنجم:نظامهای اجتماعی

مرحله اول- ابزاروسایل2
درسالهای1900کارخانه های سازنده ابزارشروع به ساختن انواع پروژکتورهاکردند درابتداهدف انها این نبود که از پروژکتورها درمدارس استفاده شود ولی کم کم این ابزار در مدارس رسوخ کردند.ازانجا که ساختن این ابزار بیشترهدف تجاری داشت پس موادی که به وسیله این ابزار نمایش داده می شدند نیز بیشترهدف سرگرم کردن را داشتند ومواد موردنیاز مدارس تولید نمی شدند.فیلمهایی که درمدارس نمایش داده می شدندفیلمای مستندی بودند که دررابطه بانحوه زندگی مردم دنیا حقایقی ارایه می دادند.دراین سالهاافراد متخصصی که با این ابزارها کارمی کردندودررشته موجود بودند مهندسین الکترونیک وتکنسینها بودندهیچ گونه تحقیقی هم دررابطه باکارای ابزارصورت نمی گرفت بیشتراوقات دستگاها به علت نداشتن سرویس به موقع قطعات یافردی که بتواند باانها کارکند بلا استفاده می ماندند.
خیلی زودمدارس پی بردند که صرفا مجهزبودن به ابزارهایی که چون انواع پرژکتورها یا ضبط صوت وگرامافون نمی تواند پاسخگویی نیازهای انها ومشگل گشای معضلات اموزشی باشد.

مرحله دوم- مواداموزشی
دراین مرحله صاحبان صنایع می دیدند که بازارتازه ای برای فروش تولیدات سخت افزار خود

1آبادی خدیجه- مقدمات تکنولوژی آموزشی، تهران، پیام نور، 1375
1- همان منبع قبلی
یافته اند به هیچ وجه حاضر به ازدست دادن ان نبوده اند پس افراد دیگر را به کار گرفته وشروع به تولید نرمافزارهای مورد نیاز مدارس کردند.
کلاسها پرجنب وجوش شدند فیلمبردارها و فیلمسازها وعکاسها وارد میدان گردیدند و شروع به تولید مواد کردند ازاین به بعد فیلمهای مخصوص اموزش در مدارس ساخته شدوکتابها و نقشه های ویژه کودکان منتشر گردید .پژوهشهایی که در این دوره از تکامل تکنولوژی اموزشی انجام می گرفت درباره تاثیررنگ بر اموزش اندازه تصویر و هم چنین تاثیر مشخصات تصویر برای جلب توجه بیشتربود .
اما بزودی متوجه شدند که بیشتر اوقات تفاوت قابل ملاحضه ای بین اموزش سنتی واموزشی از طریق ارایه مواد گرانقیمت صورت می گرفت وجود ندارد بلکه عناصر دیگری مثل معلم وشاگرد نیز در اموزش ویادگیری دخالت دارند.

مرحله سوم – نظامهای درسی
درمرحله سوم توجه به نظامهای درسی جلب شد برنامه ریزان متوجه شدند که فقط داشتن ابزارومواد برای افزایش کارایی مدارس کافی نیست بلکه معلمین باید ابزاروموادرا به عنوان جزیی ازبرنامه کاربپذیرند وبرای موفق بودن درامراموزش باید بین کلیه عناصری که به نحوی دراموزش دخالت دارند هماهنگی صورت گیرد .این مرحله ازسال1950به بعد درغرب مطرح شده است.
دراین دوره از نظریه عمومی سیستمها استفاده شد متوجه شدند که تمام اجزایی که در فرایند اموزش یادگیری دخالت دارند بریکدیگر تاثیر می گذارند به همین ترتیب دردستیابی یا عدم دستیابی به هدف موثرند.توجه به نیازهای دقیق یادگیرندگان و تعیین هدفهای آموزشی از اموری بودند که در این دوره به آن پرداخته شد. در این دوره طراحی منظم تدریس (آموزش) یا تکنولوژی آموزشی (تدریس) مورد توجه قرار گرفت. باز آموزی معلمان، تولید مواد جدید، افزودن فضاهای آموزشی، بالا بردن امکانات کتابخانه ها و آزمایشگاهها همه جزئ مواردی بودند که مدیران در رابطه با نگرش سیستماتیک به امر آموزش ، طالب انجام آن بودند.
افراد متخصصی که در این دوره به کار گرفته می شدند با گذراندن درسهایی از قبیل سنجش و اندازه گیری، آزمونهای روانی هدفهای رفتاری، و ارزشیابی بر سطح مهارتشان برای طراحی سیستم های آموزشی اضافه می شد. با همه این توجهات متخصصان دریافتند که متغییرهای دیگری بر یادگیری دانش آموزان اثر می گذارد که الزاما جزء سیستم آموزشی مدرسه نیستند و طراحان سیستم های درسی به آنها بی توجه بودند مثلا اثر خانواده ها بر آموزش کودکان پیش از مدرسه بیش تر از اثری است که آموزشهای منظم بر این کودکان دارند. آنها اقرار داشتند که نظامهای درسی تحولی بنیانی در بالا بردن کیفیت آموزش و یادگیری به وجود آورده است ولی سیستم یا دوره سوم را نیز پاسخگوی نیازهای یادگیرنده نمی دانستند.

مرحله چهارم- نظامهای آموزشی
در مرحله چهارم تکنولوژی آموزشی، آموزش افراد با توجه به نیازهای آنها در رابطه با جامعه خاص خود آنهامطرح است در این مرحله مواد آموزشی نوشتاری، دیداری، شنیداری و دیداری- شنیداری به مطالعه جامعه ای که فرد در آن رشد کرده است و با توجه به نیازهای جامعه تهیه می شود یعنی هم به فردیت شخص و نیازهای او توجه می شود و هم به نیازهای جامعه. یادگیری فرد باید هم نیازهای خود او را مرتفع کند و هم در رابطه با مفید بودن او برای جامعه باشد. در این مرحله علاوه بر کلیه افرادی که در مراحل اول، دوم و سوم تکنولوژی آموزشی کار می کردند برنامه ریزان اقتصادی ، جامعه شناسان، روانشناسان، تحلیل کنندگان نظام (سیستم آنالیستها) به عنوان افراد متخصص به کار گرفته می شوند.
گرچه برای یادگیری و آموزش یادگیرنده برنامه ریزی منظم می شود اما این برنامه ریزی هم بر اساس نیازهای اوست و هم بر اساس نیازهای جامعه. آموزش منظم فقط به صورت آموزش رسمی مدرسه ای نیست بلکه در سطح جامعه انجام می گیرد. پژوهشهای این دوره از تکامل مفهوم تکنولوژی آموزشی خواستار پاسخگویی به سوالهایی است از قبیل چه کسی به چه گونه ای از آموزش نیاز دارد و آن تصمیم باید از طرف چه کسی گرفته شود.(صبا،56)
به عنوان نمونه استفاده از ماهواره های مخابراتی برای تلویزیون آموزشی در کشور هند تجربه ای در این مرحله است.

مرحله پنجم- نظامهای آموزشی
در مرحله پنجم مفهوم تکنولوژی آموزشی بیشتر به عنوان فلسفه ایست حاکم بر کل آموزش که در یک کشور برای رسیدن به هدفهای رشد و توسعه انجام می گیرد. در این مرحله تکنولوژی آموزشی مخصوص افراد یا سازمان خاصی نیست بلکه حیطه عمل هر فرد یا سازمانی را برای رشد وتوسعه کشورش کار میکند در بر می گیرد.(صبا،56)
دراین مرحله دیگر متخصصین خاص یا مسئولین معینی در این رابطه به پژوهش و فعالیت نمی پردازند، بلکه تکنولوژی آموزشی در حیطه عمل هر فرد یا سازمانی است که برای رسیدن به هدفهای رشد مملکت خود کار می کند.
پس در این مرحله تکنولوژی آموزشی باید به عنوان یکی از عوامل در برنامه ریزی هر کشور وارد شود و کلیه نهادها و سازمانها برای اجرای برنامه های آموزشی خود آن را مورد توجه قرار دهند.
گرچه ممکن است کشورهای مختلف الزاما از این مراحل گذر نکرده باشند ملی بیشتر کشورها با این مرحله روبرو بوده اند و فرد می تواند در کشور خود نمونه ای ازعبور از این مرحله را به عنوان شاهد ارائه دهد.

تکنولوژی آموزشی در ایران1
تکنولوژی آموزشی در ایران همانند سایر کشور های در حال توسعه پییشرفتی نداشته است، بیشتر فعالیتهای تکنولوژی آموزشی کشور ما در سالهای گذشته متوجه خرید و بکارگیری وسایل گران قیمت الکتریکی و الکترونیکی سمعی و بصری شده است. نمونه ای از فعالیتها در خرید و ایجاد تلویزیونهای آموزشی مداربسته یا باز، و خرید وسایل آموزشی دیگر مانند انواع پروژکتورها خلاصه می شود.
در گذشته دربعضی از مدارس ایران نسبت به ایجاد آزمایشگاه های علوم، شیمی، فیزیک و زیست شناسی اقداماتی بعمل آمد. اما این آزمایشگاه ها به علل بی توجهی در فعالیتها و ارزشیابی از کار معلم و دانش آموز و کمبود وسایل آزمایشگاهی و مهارت کافی و عدم اعتقاد به کاربرد این مواد هنوز هم ناموفق باقی مانده است.
در سال 1311 که مسولیت تربیت کشور به دانشسرای عالی محول شد، برای نخستین بار دروسی از قبیل آموزش و پرورش و فلسفه آن، روانشناسی تربیتی در برنامه های تحصیلی دانشجویان گنجانده شد.
در سال 1341 اداره ای به نام اداره آموزش فعالیتهای هنری و سمعی و بصری بوجود آمد که بعدا به واحد مستقلی به نام دفتر آموزش سمعی و بصری تبدیل شد.
توجه به اهمیت فیلم های آموزشی در سطح جهانی، انگیزه ای بود که پیروی از آن وزارت فرهنگ نسبت به تشکیل جشنواره های بین المللی اقدام کند که از سال 1341 به بعد تعدادی از این جشنواره ها در ایران برگزار شده است. این فعالیتها هم چنان ادامه داشت تا این که با ایجاد مراکز تربیت معلم در دانشگاههای علوم تربیتی در ایران برنامه های جدیدی برای دانشجویان در نظر گرفته شد. و بعد از آن بود که همگان با این تحول نیاز به خرید وسایل آموزشی از خارج افزون شد و مراکز آموزشی بدون مطالعه به این امر اقدام نمودند.
مشکلات روز افزون آموزشی، مسولان تعلیم و تربیت مملکت را بر آن داشت تا برای نخستین بار در سال 1343 اقدام به تاسیس تلویزیون آموزشی کنند، که در سال 1350 مقارن با تغییر نظام آموزشی کشور، کار خود را با پخش نوارهای درسی شروع کرد. تلویزیون آموزشی در سال 1352 فعالیت خود را با پخش دروس سالهای اول، دوم و سوم راهنمایی تحصیلی آغاز نمود. ولی متاسفانه این سازمان علیرغم توفیقاتی که بدست آورد به خاطر عدم تخصیص بودجه کافی برای ادامه فعالیتهای خود و مواجه شدن با مشکلات تعمیر و تعویض قطعات تلویزیونهای مدارس و مراکز خودشو هم چنین روبرویی با کارشکنی های سازمان تلویزیون برنامه عمومی کشوراز ادامه کار خود باز ماند اگر چه اکنون در حد محدود در یکی از برنامه های سراسری تلویزیون برخی مواد درسی بدون برنامه ریزی و ارزشیابی پخش می شود، ولی در حقیقت می توان گفت که: "کشور ما در حال حاضر فاقد تلویزیون آموزشی است."

پازوکی ، ایرج- سلسله مباحثی در تکنولوژی آموزشی- تهران – انیس-1371

از سال 1357 به بعد طبق مصوبات ستاد انقلاب فرهنگی، رشته تکنولوژی آموزشی در سطح کارشناسی در دانشکده های علوم تربیتی دانشگاههای تهران، تبریز، اهواز دایر شد. و هدف کلی این بود که تکنولوژیستهای فارغ التحصیل بتوانند در کلیه مدارس کشور و یا در فعالیتهای برنامه ریزی درسی و آموزشی مشغول به کار شوند. در سالهای اخیر انتشارات مجلات آموزشی و کمک آموزشی مانند مجلات رشد معلم همراه با رشد تکنولوژی، و فصلنامه تعلیم و تربیت ، مجلات رشد تخصصی ، ترجمه و تالیف کتابهای آموزشی ، جمع آوری و نگهداری رسانه های ساخته شده توسط معلمان و دانش آموزان رونق یافته است. هم چنین شرکت صنایع آموزشی اقدام به تولید برخی از مسائل آموزشی می نمایند.
به علت فعالیتهای تکنولوژیست های کشور، مسوولان تعلیم وتربیت به مفاهیم صحیح تکنولوژی اموزشی تاحد زیادی پی برده اند ،به طوری که هم اکنون برخی ازرشتها ی علوم انسانی (فوق لیسانس) درسی درزمینه تکنولوژی اموزش دارند .اگر چه اخیرا" درکشورما فعالیت های زیادی در زمینهای مختلف تکنولوژی اموزشی صورت گرفته است،ولی هنوز برای اکثر مردم وحتی طبقه فرهنگی کشور مفهوم صحیح تکنولوژی اموزش به طورکامل روشن نشده است واین خود یکی از مشکلات عمده درراه رشد لازم ومورد نظر درامر اموزش صحیح می باشد .
طراحی منظم آموزشی1 :
تعریف طراحی اموزشی:
طراحی در لغت به معنای اختراع کردن،اندیشیدن یا تنظیم یک نظریه ذهنی،ترسیم،ساختن واماده کردن پیش نویس یک نقشه،اختصاص دادن یابه کارگیری منابع برای دست یابی به یک هدف،وسرانجام تهیه یک نقشه کاری برای حصول انچه که از پیش تعیین شده امده است.
طراحی اموزشی را می توان براساس تعاریف فوق تهیه نقشهای مشخص در مورد چگونگی دستیابی به هدفهای اموزشی تعریف کرده به عبارت دیگر هرگاه برای دستیابی به یک سلسله از دانشها و مها رتها به عنوان هدفهای آموزشی مجموعه ای ازفعالیتها وروشی آموزشی پیش بینی وتنظیم گردد،در واقع طراحی منظم آموزشی انجام شده است .بنابراین طراحی اموزشی را می توان تجویز یاپیش بینی روشهای مطلوب آموزشی برای نیل به تغییرات مورد نظر در دانشها،مهارتها وعواطف شاگردان دانست.
جایگاه طراحی آموزشی:
اگرعلوم تربیتی رابه طور کلی شامل پنج حیطه:آموزش،برنامه درسی ومشاهده،مدیریت وارزشیابی بدانیم طراحی آموزشی به عنوان یکی از زیر مجموعه های آموزش درکنار تولید مواد آموزشی،اجرای،برنامه های آموزشی و ارزشیابی برنامه آموزشی قرار می گیرد.(شکل2)جایگاه طراحی آموزش رادرکنار سایر فعالیتها وشعبات مهم علوم تربیتی نشان می دهد.

-سینتیابی، لشین- جولین پولاک- چالرام،رایگوت- راهبردها و فنون طراحی آموزشی ترجمه هاشم فردانش- تهران – سمت- 1374

علوم تربیتی

شکل (2) جایگاه طراحی آموزشی در علوم تربیتی

شکل فوق ازنظر دربرگرفتن تمام شعبات موجود علوم تربیتی کامل نیست،ولی دراینجا منظور تنها نشان دادن جایگاه طراحی آموزش درکنار سایر شعبات مهم مطروحه در علوم تربیتی است.
همانطور که درشکل فوق مشاهده می شود برنامه درسی از آموزش تفکیک شده است،زیرا برنامه درسی عمدتا" به بحث از انچه که باید آموزش داده شود می پردازد در حالی که آموزش به چگونگی ارایه وروشهای مورد استفاده در ارایه مواد آموزشی اختصاص دارد.

طراحی منظم آموزشی:
یکی از الگوهایی که می تواند برای طراحی منظم اموزشی مورد استفاده قرارگیرد، توسط جیمزبراون و همکاران او ارایه شده است. طرح حاضر ساختارکلی، مراحل و اجزاء مختلف الگو را نشان می دهد.

شکل(3) طرح الگوی طراحی منظم آموزشی

همان گونه که درطرح الگو ملاحظه می شود،برخلاف روشهای منسوخ،فراگیرهسته اصلی توجه وفعالیت معلم راتشکیل می دهد.که همان شناخت کامل فراگیر یا فراگیران از نقطه نظر استعداد،علایق،توانایی ها ونظایرآنهاست.
موادووسایل کمک آموزشی
اصطلاح ((وسایل کمک آموزشی)) یا ((وسایل آموزشی )) اغلب اشتباها" مترادف ((رسانه آموزشی)) به کار می رود این وسایل کلیه ادوات و اشیایی هستند که درکنار رسانه آموزشی برای تفهیم بهتر و بیشتر موضوع آموزش به فراگیران به کارمی روند .برای مثال،اگر معلمی برای تفهیم بهتر مفاهیم جغرافی ازنقشه استفاده کنددراین صورت رسانه آموزشی مشخص معلم ووسیله کمک آموزشی نقشه است.
چنانچه دربرنامه آموزشی تلویزیون از تخته وگچ هم استفاده شود رسانه آموزشی تلویزیون وسیله کمک آموزشی تخته وگچ خواهد بود .(فردانش،1373)

نقش موادووسایل آموزشی در تدریس ویادگیری
قبل ازشروع بحث دراین باره لازم به تذکراست که هیچ یک ازرسانه های اموزشی به تنهایی ازعهده تمام خدمات برنمی آید بلکه همیشه تلفیق مناسبی از انها می تواند معلمان را درتدریس وفراگیران رادریادگیری یاری نماید .
واما دررابطه بانقش مواد ووسایل درتدریس ویادگیری مدت زمان مدیری است که محققان و دانشمندان تعلیم وتربیت برآنند تا ازراه پژوهش وتحقیق نقش اینگونه مواد وتجهیزات مربوط به آنها را درامر آموزش آشکار کرده ودر اختیار مربیان ومسولان امر آموزشی قراردهند.
براساس بررسیها ومطالعات انجام شده نقش مواد وتجهیزات آموزشی را می توان به شرح زیر موردتوجه قرارداد .
1-اینگونه موادووسایل اساس قابل لمسی را برای تفکر وایجاد مفاهیم بوجود می آورند.
2-توجه وعلاقه فراگیران راجلب می کنند.
3-یادگیری را سریع تر، موثرتر و پایدارتر می کنند.
4-تجارب واقعی،عینی وحقیقی رادراختیار فراگیران قرارمی دهند.
5-موقعیت هایی رادر اختیار قرار می دهند که کسب انها را از راههای دیگران امکان پذیر نیست نظیر:
الف)جریانات و رویدادهایی که به علت کندی حرکات و پیدایش مطالعه جزئیات انها امکان پذیر نیست .مثل فیلم برداری ونمایش باز شدن گل با استفاده از تکنیک فیلم برداری ((تک فریم))
ب)جریانات و رویدادهایی که به علت سرعت حرکت وپیدایش مطالعه انها با دشواری صورت می گیرد نظیر بال زدن حشرات وپرندگان با استفاده از تکنیک فیلمبرداری سریع.
ج)آنچه به دلیل حجم زیاد ویا سنگینی وزن یا عدم قابلیت انتقال آوردنش به کلاس درس مقدور نیست مثل تاسیسات پالایشگاهها،کارخانه ها،ماشینهای بزرگ و… .
د)آنچه به علت کمی حجم وکوچکی اندازه،مطالعه جزئیات آن بدون چشم مسلح امکان پذیر نیست.نظیر میکروبها وموجودات ذره بینی دیگر.
ه) انچه به دلیل بعدمکان وزمان قابل دسترس نیست،نظیرنحوه تشکیل جلسات سازمان ملل ویا زندگی ایرانیان در اعصار گذشته.
و)آنچه به طور کلی در شرایط عادی دسترسی به آن مشکل وتا حدی غیرممکن است .مثل بررسی ساختمان اندامهای داخلی بدن وجریان خون دررگها.

مهم ترین ومتداولترین رسانه های سنگین آموزشی عبارتنداز:
* پروژکتوراورهد
* پروژکتوراوپک
* پروژکتوراسلاید
* پروژکتورچنداسلایدی
* پروژکتورفیلم (18و16م م)
* پروژکتورفیلم استریپ
* پروژکتوراسلاید- فیلم استریپ
* ضبط صوت
* دوربین عکاسی
* تلویزیون(مداربسته،سراسری)
* ویدیو
* دوربین فیلم برداری
* کامپیوتر
* ماهواره
* موتور(انواع ماشین)
* تلسکوپ
* آزمایشگاه(انواع ابزارهای سنگین مخصوص آزمایشگاهها)
* میکروسکوپ
* ماشینهای آموزشی
* رادیو

تکنولوژیست آموزشی کیست وچه می کند؟
این تعریف که تکنولوژی آموزشی مشابه پلی میان ضرورتها و منابع ومیان فرضیه وعمل است . نقش تکنولوژی آموزشی را به عنوان یک نظام رابط به خوبی نشان می دهد.دراین حالت می توان دو نوع تخصص را برای تکنولوژیست آموزشی پیش بینی کرد.
1-تکنولوژیست به عنوان کا رشناس عمومی در زمینه های مختلف آموزشی
2- تکنولوژیست اموزشی به عنوان کارشناس ویژه اموزشی دریک قلمرو کاملا"محدود.
تخصص اول: یعنی تکنولوژیست آموزشی به عنوان کارشناس عمومی مسایل آموزشی وپرورشی ،تشابه زیادی به اصطلاح پزشک عمومی دارد .همچنانکه یک پزشک عمومی درزمینه های مختلف علم پزشکی اطلاعات وتخصص لازم دارد،یک تکنولوژیست آموزشی هم می تواند درموردانواع تخصصهای تعلیم وتربیت مهارت کافی کسب نماید .قلمرواین تخصص محدودنیست،درحقیقت کار فعالیتهای مربوط به فرایند تدریس ویادگیری رادربرمی گیرد.
دررابطه با نظردوم یعنی: تکنولوژیست آموزشی به عنوان یک متخصص ویژه،دامنه فعالیت وتخصص محدودبه هریک ازتخصصهای موجود درامر آموزش وپرورش می شود. دراین حالت تکنولوژیست آموزشی ازقدرت درک وصلاحیت وژرف نگری بالا دریک زمینه آموزشی برخورداراست.
میچل درارتباط با وظیفه عمومی یک تکنولوژیست آموزشی به عنوان یک حرفه، معتقدبه پنج کارکرد یا وظیفه به شرح زیر است:
1- مشاور در کارآموزیها
2- تولیدکننده موادآموزشی (تولیدوارزیابی موادآموزشی)
3- مدیر مرکز منابع آموزشی
4- گسترش دهنده نظامهای آموزشی
5- برنامه ریزی آموزشی
باکمی دقت درمی یابیم که زمینه فعالیت مشاوره کارآموزی، بسیارگسترده ومتفاوت است.یکی ازاشتغالات عمده اوباید ضمن شرکت درتصمیم گیریهای مربوط به تهیه،سازماندهی وخرید وسایل آموزشی تشخیص دقیق نیازهای آموزشی،تعیین شیوهای کارآموزی وارائه راه حلهای مناسب دراین زمینه باشد.
فعالیتهای مربوط به تولید وارزیابی موادآموزشی هم بسیار متنوع است،که ساده ترین آنها یکدست کردن محتوا طراحی پیامها تولید ارزیابی انتخاب مهارتها وتکنیکها براساس محتوااست .
یک تکنولوژیست آموزشی باید تکنیکهایی را برای گسترش نظام اموزشی ساده لازم است به کار ببرد درغالب اوقات نقش او نقش یک هماهنگ کننده ودرداخل یک گروه چند نظامی خواهدبود . حقیقت این است که به منظور بهره گیری سالم از تکنولوژی اموزشی در امر تعلیم و تربیت و تعیین وظایف شغلی او ما نیز درکشورخود با این سوال روبرو شده ایم گسترش تکنولوژی اموزشی وزمینهای شغلی یک تکنولوژیست در ایران باید چگونه باشد ؟
توجه به این نکته ضروریست که عنوان تکنولوژیست اموزشی تعیین کننده یک نوع شغل وحرفه خاص نیست بلکه این اصطلاح به کسانی اطلاق می شود که در زمینهای متفاوت اموزشی اتفاق نظر ندارند برای مثال ((میچل)) زمینهایی را که تکنولوژیستهای اموزشی در ان فعالیت دارند این چنین نام می برد :
– تعیین رسانه اموزشی
– پژوهش وگسترش ارتباطات اموزشی
– تنظیم اموزش برنامه ای
– تهیه برنامه های تلویزیون اموزشی
– اماده سازی مواد برای اموزش از راه تصویروصدا
– تدوین فیلمهای اموزش
– بهره گیری ازتکنولوژی اطلاع رسانی (اتمورماتیک) دراموزش ازراه وسایل دیداری وشنیداری (سمعی و بصری)
– سازماندهی ومدیریت منابع اموزشی
– انتشار مفاهیم اموزشی نظام اموزشی وارتباطات اموزشی
– ایجاد رابطه میان تکنولوژی اموزشی وبرخی ازمشاغل
به وضوح مشاهده می شود که ازدیگاه میچل بیشترین فعالیت تکنولوژیستهای اموزشی به نحوی در ارتباط با رسانهاست.

1. والتر، ای ویتیچ ، چارلز اف شولر، تکنولوژی آمکوزشی(ماهیت و کاربرد) ترجمه ایرج اعتماد شیراز، رهگشا، 1373ص9
2. فردانش هاشم، مبانی نظری تکنولوژی آموزشی، تهران، سمت، 1373
3. علی آبادی خدیجه، مقدمات تکنولوژی آموزشی، تهران، پیام نور، 1375
4. پازوکی ایرج، سلسله مباحثی در تکنولوژی و تکنولوژی آموزشی، تهران، انیس، 1370
5. احدیان محمد، مقدمات تکنولوژی آموزشی، تهران، آییژ، 1378
6. امیر شعبانی عباس، سلسله مباحثی در تکنولوژی و تکنولوژی آموزشی، تهران، انیس،1371
7. مجدفر مرتضی، سلسله مباحثی در تکنولوژی و تکنولوژی آموزشی، تهران، انیس،1376
8. حسینی زهرا، راهنمای عملی، طراحی، تولید و کاربرد مواد آموزشی، تهران، شرکت تحقیقاتی، انتشاراتی و مشاوره دانشیار،1381
9. دلاور علی،روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی،تهران ویرایش 83
10. اطهری راد علاءالدین، نقش تکنولوژی آموزشی در تسهیل مدیریت مدارس،مجله رشد تکنولوزی آموزشی – سال دهم شماره 3 آذر ماه 74-73
11. شجاعی قلعه نوعی خسرو ، تکنولوژی آموزشی و ضرورت تحول در نظام آموزش و پرورش مجله رشد و تکنولوژی آموزشی ، شماره 5و2 سال تحصیلی 79-1378
12. همت زاده نعمت، لزوم بکارگیری تکنولوژی آموزشی پیشرفته در آموزش و پرورش و موانع کاربرد آن در ایران ، مجله رشد وتکنولوژی آموزشی ، شماره 4،سال 1371
13. شعاری نژاد علی اکبر ، چرا تکنولوژی آموزشی ؟ مجله رشد تکنولوژی آموزشی شماره2 سال تحصیلی 72-71
14. مرعشی سید منصور ، الگوی استفاده موثر از رسانه ها در آموزش ، مجله رشد تکنولوژی آموزشی ، سال یازدهم ، شماره7 ،فروردین ماه سال تحصیلی 75-74
15. رووف علی ، تکنولوژی آموزشی چرا ؟ (دسته بندی ابزارهای آموزشی) مجله رشد تکنولوژی آموزشی ، دوازهم ، شماره 6، اسفند ماه 1376
16. مجله رشد و تکنولوژی آموزشی دوره نوزدهم وبیستم سال 83-82
17. مجله رشد تکنولوژی آموزشی شماره های 3،2،1سال 85
18. مجله رشد تکنولوژی آموزشی دوره بیستم فروردین ماه شماره7،سال 84
19. رشد جوانه تکنولوژی آموزشی و کمک آموزشی بهار 85

پایان نامه ها:
– مریم، پژم( 1383)، بررسی علل عدم کاربرد مواد و وسایل کمک آموزشی در فرایند تدریس از نظر معلمان مقطع ابتدایی شهرستان گرمسار، پایان نامه چاپ نشده
– قدرت، حاجی حسینلو، (1378)، بررسی موانع بهره گیری از تکنولوژی آموزش در فرایند تدریس و یادگیری از دیدگاه معلمان ابتدایی شهرستان خوی
– حسن، پورجوادی،(1378) بررسی علل عدم بهره گیری از تکنولوژی آموزشی فرایند یاددهی از دیدگاه دبیران دوره راهنمایی تحصیلی شهرستان خوی
– فاطمه، صغری دادپور،(1380 ) بررسی موانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در فرایند یاددهی- یادگیری از دیدگاه معلمان مقطع متوسطه شهرستان قائم شهر
– حسن، عبداللهی مهر،(1371) بررسی موانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در فرایند یاددهی یادگیری از دیدگاه معلمان ناحیه یک استان قم