مبانی نظری وپیشینه شکست تحصیلی وکارکردن کودک
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
1- شرایط و عوامل اقتصادی
الف – فقرو محدودیت اقتصادی
ب- نامناسب بودن مکان زندگی
ج- نامناسب بودن امکانات بهداشتی
د-کارکردن کودکان
2- شرایط و عوامل فرهنگی واجتماعی
الف- فرهنگ و رابطه آن با آموزش و پرورش
ب- تفاوت زبان و فرهنگ بومی با زبان و فرهنگ عمومی
ج- نگرش محیط و خانواده نسبت به تربیت کودکان از نظر جنسیت آنها
3- شرایط عواملی خانوادگی
4- محدودیتهای محلی و جغرافیایی و توزیع نامناسب امکانات آموزشی
تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق
ادبیات و پیشینه تحقیق
علل و عوامل متعددی باعث ایجاد افت تحصیلی یا اتلاف در نظام آموزش و پرورش می گردند که میتوان آنها را به علل و عوامل خارجی نظام اموزش و پرورش تقسیم نمودلیکن باید دانست که این علل و عوامل از یکدیگر جدا نبوده و برهم تاثیر داشته و نمی توان آنها را به طور مجزا مورد بررسی قرار داد و هر چند که عوامل داخلی نظام آموزشی عمده وابسته به عوامل و عناصر خارجی این نظام عوامل اجتماعی و فرهنگی اقتصادی و غیره می باشند.
باید یادآوری نمود که در تحقیق ما ضمن تاثیر بر روی علل و عوامل خارجی آموزش و پرورش بوده است تا علل عوامل داخلی
بررسی تاثیر علل و عوامل خارجی نظام اموزش و پرورش بر افت تحصیلی :
از مهمترین عوامل خارجی موثر بر افت تحصیلی می توان به موارد زیر اشاره نمود.
الف- فقر و محرومیت اقتصادی :
فقر محرومیت به طور بارز یکی از عوامل است که تاثیر زیادی بر ترک تحصیل و مردودی می گذارد ولی این زمینه بین فقر مطلق و فقر نسبی تفاوت قائل شده بدین معنی که فقر مطلق با خود سختی معیشت ، کم غذایی ، بد غذایی، مسکن نامناسب و کار کردن کودکان را به همراه دارد. که همه این شرایط موجب فقدان و کمبود امکانات تحصیلی و نیامدن افراد به مدرسه یا ترک تحصیل یا مردود می شوند با این وجود باید توجه کرد که رابطه میان فقر و افت تحصیلی رابطه ای است که هم در کشورهای توسعه یافته موجود است و هم در کشورهای در حال توسعه ، حتی اگر که پایین ترین سطح فقر در کشورهای توسعه یافته برابر با سطح غنی و ثروت در کشورهای در حال توسعه باشد .
فقر نسبی نیز که رفع نا مناسب اقتصادی فرد را نسبت به افراد دیگر ارائه می کند. ممکن است خود نتیجه عوامل و متغیرهای زیادی باشد ولی بدون شک عاملی برای افت تحصیلی به حساب می آید زیرا که فقر اختلافات طبقاتی ایجاد می کند که در نتیجه آن تفاوتهای در رشد و تکامل تفکر ، زبان ، رفتار و نگرش افراد نسبت به کار و استراحت بروز می نماید و علایق و انگیزه های پیشرفت تحصیلی افراد و یا عدم آن اهمیت حیاتی دارند.
ب- نامناسب بودن مکان زندگی:
افرادی که در شرایط فقر و محرومیت اقتصادی به سر می برند عموماً در مکانهای زندگی می کند که فاقد امکانات بهداشتی بوده از اب سالم و نور کافی محروم بوده منزل آنها عموماً یک فضای اطلاق مانندی است که تمام فعالیتهای زندگی خانواده و حتی آشپزی در آن انجام می گیرد و بدین لحاظ محلی است دود زده پر رفت و امد بسیار شلوغ و پر سرو صدا مکانی برای انجام کارهای شخصی و تکالیف درسی دانش آموزان در آن موجود نیست.
ج- نامناسب بودن امکانات بهداشتی : فقدان لوله کشی آب سالم به این مفهوم است که آب مشروب باید از فاصله های دور به محل زندگی حمل شود که این امر عدم پاکیزگی را در بر خواهد داشت و عدم رعایت بهداشت نامناسب و غذای مکفی که در این شرایط موجود است کودکان را به انواع بیماریها دچار می سازد به طوری که هنگامی که آنان به سن مدرسه می رسند اگر از مرگ رهایی یافته باشند آن قدر فعالیت وناتوان برای بیماریهای بیشتر می باشند که حضور مرتب آنان در کلاس و مدرسه غیر ممکن می سازد و این امر نیز بر افزایش میزان افت تحصیلی تاثیر مستقیم دارد.
د- کارکردن :
نیاز به کار کودکان و نوجوانان نیز که در شرایط فقرو محرومیت اقتصادی وجود دارد. یکی دیگر از عوامل افت تحصیلی به حساب می آید زیرا که در این قبیل شرایط امور زیادی در خانه – مزرعه ، و کسب و کار وجود دارند. که می توان آنها را به عهده کودکان شش ، هفت ساله و بالاتر قرار داد. و منافع حاصل از آنها را جهت کمک به اقتصاد ناچیز خانواده اختصاص داد. برای این خانواده ها مخصوصا فصل جمع آوری محصول کشاورزی فصل حیاتی است و نیاز به کار کودکان را تشدید می کند. بدین کار کودکان مانع رفتن آنان به مدرسه خواهد بود و یا باعث حضور نامرتب آنان در مدرسه و کلاس می گردد و این امر نیز عاملی برای تحصیل ، مردودی و افت تحصیلی می باشد.
1- شرایط و عوامل فرهنگی و اجتماعی:
الف)فرهنگ و رابطه آن با آمورش و پرورش:
فرهنگ عبارت است از تمام عوامل مربوط به شناسایی ، اعتماد ، هنر و اخلاقیات ، حقوق و اداب و رسوم و مجموع دیگر امکانات علمی کسب شده به وسیله یک فرد و اجتماع نظر به اینکه عوامل مذکور مکتب از جامعه است لذا می توان گفت که فرهنگ میراث اجتماعی است پس فرهنگ به مثابه یک اصل سازمان دهنده در هر جامعه ای دخالت دارد واین ارزشهای آن جامعه است.
برای نوسازی جامعه با نوگزینی ارزشها، بر آموزش و پرورش لازم است که با سیاستهای خاص ارزشهای نوی را در قالب ارزشهای کهنه بریزد. به این معنی که با گسترش علوم و فنون و به کار گرفتن خلاقیتها، دگرگونی ارزشهای اجتماعی را به طور غیر مستقیم انجام دهد تا ضمن نوآوری غلیان خشم سنت گرایان را نیز دامن نزند تعلیم و تربیت برخوردار از رهبری قادر می تواند همچون عامل موثری در این مورد بکار رود.
پویایی فرهنگ در هر جامعه ای نوگرایی و نوسازی را دامن می زند و بوسیله فرهنگ نو پا ملتی می تواند با شرایط محیطی متغیر خود را تطبیق دهد لازمه اقدام به نوسازی و تغییر ارزشهای فرهنگی در شئون اجتماعی مرهون تکامل شناخت مردم یک جامعه است که هر فرد آن با بکار گرفتن تجارب عمومی خود و محصولات فکری و دیگران استعداد دگرگونی را در خود تقویت نمایند چون این بهترین راه تجلی نیازهای رفاهی انسانهاست . بطوریکه مذکور افتاد وظیفه آموزش و پرورش در این مورد کاملا خطیر و سنگین است چون باید طبقات مختلف جامعه را از نعمت دانش آموختن بهر مند سازد و حس رابطه را در آنها بیدار کند تا راه تعادل دگرگونی مثبت فکری حاصل شود.
ب تفاوت زبان و فرهنگ بومی با زبان فرهنگ عمومی جامعه:
در بسیاری از نقاط جهان زبانهای محلی متعدد و متفاوتی وجود دارند که مردم آن نواحی با آنها تکلم می کنند و تفکر آنان نیز عموماً تحت تاثیر این زبانهای محلی شکل می گیرد و فرهنگ خاصی را نیز این زبان ها تکوین و تکامل می بخشند ولی اکثراً آموزش و پرورش رسمی با زبان رسمی انجام می گیرد که عموماً شناختن گسترده تر و پیچیده تر داشته و ارائه کننده مفاهیم تجارب وسیع تر می باشد . بدین لحاظ کودکانی که زبانهای محلی تکلم می کنند عموما با زبان رسمی که در مدارس برای آموزش مورد استفاده قرار می گیرد آشنا نیستند این امر پیشرفت تحصیلی آنان را با مانع مواجه می سازد.
با توجه به آنچه گذشت و با توجه به رابطه نزدیکی که بین زبان و تفکر موجود است مساله اساسی در این زمینه ، تنها تامین زبان کارآمد تر برای تحصیل که در مدرسه نیست بلکه مساله اساس وحدت بخشنده فرهنگهای مختلف یک جامعه است از طریق زبان مشترک ، خواه زبانهای بومی محلی مورد استفاده باشند یا نباشند
ج- نگرش محیط و خانواده نسبت به تربیت کودکان از نظر جنسیت آنان.
در بسیاری از کشورهای جهان بخش عظیمی از کودکان و نوجوانان و جوانان که از آموزش و پرورش محروم مانده اند یا پس از طی دوره ابتدایی آموزش و پرورش را ترک نموده اند دختران می باشند این واقعیت تا اندازه زیادی موارد کمبود امکانات و نیروهای لازم مخصوصا معلمان زن ، برای آموزش پرورش و عموماً در نقاط روستایی است و بخش مهمی از آن نیز موارد نگرش کمی افراد خانواده ها نسبت به تعلیم و تربیت دختران است که بر اثر عدم توجه به نقش مهم زنان در ساخت اجتماع و خانواده و احراز مشاغل و فعالیتهای اقتصادی دختران را نیازمند به آموزش و پرورش پیشرفته نمی دانند و علی رغم پیشرفت تحصیلی مطلوب دختران در نظام آموزشی ، ازدواج زودرس آنان آنها را از تحصیل علم و دانش و کسب آموزش و پرورش پیشرفته بازداشته، باعث ترک تحصیل آنان می شوند و مشکلات و مسایل فراوان روانی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای آنان و جامعه به طور کلی فراهم می نماید.
3- شرایط و عوامل خانوادگی: در بسیاری از موارد افت تحصیلی اعم از مردودی یا ترک تحصیل یا دیگر انواع آن موارد شرایط و عوامل خانوادگی کودکان و نوجوانان است هر چند که شرایط و عوامل خانوادگی موثر بر افت تحصیلی از دیگر عوامل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی جدا نیست ، اما چنین نیست که همیشه نا مناسب بودن شرایط خانوادگی نتیجه شرایط نامناسب اقتصادی ، اجتماعی بیرون از خانه باشد از طرف دیگر وجود شرایط مساوی و امکانات اقتصادی در منزل به تنهایی تامین کننده نیازهای کودکان ، نوجوانان و جوانان نیست بلکه فراهم بودن شرایط امنیت روانی و عاطفی در خانه یک عامل قطعی برای جلوگیری از شکست برای جلوگیری از شکست تحصیلی است نبودن پدر و مادر یا هر دو ، وجود اختلاف خانوادگی و جدایی والدین از یکدیگر و یا وجود اعتباردر منزل در همه جا از فراهم بودن شرایط امنیت روانی و عاطفی به شدت می کاهند و رابطه بسیار نزدیکی با مسائل و مشکلات آموزش و پرورش ، دانش آموزان کمبودهای آنان و افت تحصیلی دارند.
بیسوادی والدین نیز عامل دیگری است که هم از نظر عدم درک وظایف مدرسه و برنامه های آنان و تداوم حضور مرتب دانش آموزان در مدرسه مشکلاتی برای تحصیل دانش آموزان در کار مدرسه فراهم می آورد و هم از نظر ناتوانی آنان در کمک فکری و عملی به امور برنامه درسی دانش آموزان ، در منزل از پیشرفت مناسب تحصیلی فرزندان آنان می کاهد .
باید یادآوری نمود که پیشرفت تحصیلی افراد مخصوصاً در سالهای اولیه تحصیل تا اندازه زیادی مرهون رشد و تکامل نوپای دانش آموزان می باشد لیکن بررسیهای انجام شده روشن نموده که خانواده های بی سواد در مکالمات روزمره خود از تعداد لغات محدودی استفاده می کنند که این دامنه استفاده از لغات برای پیشرفت تحصیلی فرزندان آنان به هیچ وجه کافی نیست و نارسایی و کمبود خزانه لغات خانواده باعث عدم پیشرفت تحصیلی فرزندان آنان می گردد که در زمینه مسایل و مشکلات زبان قبلا به طور مختصر شد.
4- محدودیتهای محلی و جغرافیایی و توزیع نا مناسب امکانات آموزشی:
بررسی وضع آموزش و پرورش کشورهای مختلف ، مخصوصاً در کشورهای جهان سوم، مشخص می نماید که امکانات آموزشی در مناطق روستایی به مراتب نامناسب تر از مناطق شهری است این امر از طرفی مربوط به محدودیتهایی مالی و کمبود بودجه آموزش نسبت به نیازهای جامعه به طور کلی است و تا اندازه زیادی ناشی از شرایط طبیعی و موقعیت جغرافیایی این مناطق است که باعث پراکندگی و دور بودن این نقاط از مراکز شهری ، جاده های نامساعد آنها فقدان امکانات پیشرفت زندگی از قبیل آب سالم، مسکن نامناسب و حداقل امکانات بهداشتی و درمانی، جاذبه ای برای خدمت معلمان با تجربه و کارآمد نداشته و از تاسیسات و تجهیزات آموزشی لازم نیز برخوردار نگشته است.
کمبود مدارس و امکانات آموزش و پرورش در حاشیه شهرهای بزرگ نیز به چند نوبته شدن تعداد زیادی از مدارس این مناطق انجامیده است عمدتا منجر به مهاجرتهای بی رویه می شود در این شرایط در این شرایط مناطق روستایی و حتی حواشی شهرهای بزرگ کمبود مدارس و امکانات نامناسب تعلیم و تربیتی و آموزگاران کم تجربه روبرو هستند که این عوامل همراه با شرایط نامناسب زندگی ساکنین این مناطق و دیگر عوامل فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی حاکم بر آنها ، دسترسی به تحصیل و یا ادامه موفقیت آمیز آن را برای فرزندان ساکنین این مناطق غیر ممکن ساخته باعث ترک تحصیل مردودی و افت تحصیلی می گردند.
تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق:
تا کنون تحقیقات بسیاری در زمینه افت تحصیلی بعمل آمده است که بیانگر اهمیت این موضوع و توجه به محققین صاحبنظران و مراکز علمی سازمانهای آموزش و پرورش به این مسئله بوده است لذا در این قسمت به پاره ای تحقیقات در رابطه با افت تحصیلی و مسائل جانبی آن می پردازیم.
به سال 1379 تحصیلی به عنوان " بررسی عوامل موثر خانوادگی در مردودی دانش آموزان" به عنوان پایان نامه کارشناسی توسط اقای نیکو انجام شده که خلاصه نتایج آن به شرح ذیل است .
1- کمی سطح درآمد خانواده که به شغل و در نتیجه درامد پدر و مادر یا سایر افراد خانواده دارد قادر است زمینه نامساعدی را برای دانش آموزان فراهم آورد.
2- فوت پدر و مادر یا جدایی آنها ضربات روحی بیشماری را برای فرزندان خانواده وارد می آورد که کمبود محبت یکی از نتایج آن است و این خود عامل بزرگی برای عدم پیشرفت آنان در امور تحصیلشان به حساب می آید.
3- سواد پد رو مادر که علت بزرگی است برای عدم رسیدگی آنها به امور درسی فرزندانشان در ارتباط مستقیم می باشد یا شغل و نیز درآمد حاصله از آن خود مشکل دیگری بر سر راه موفقیت دانش آموزان است.
4- زندگی عده ای 7 یا 6 نفر در یک اتاق تحمل سر و صدا و عدم وجود مکان مناسب و خلوت برای مطالعه مواد درسی عاملی است که در عدم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثر می باشد.
5-اختلاف خانوادگی عامل دیگری است که باعث افت تحصیلی می شود.
6-والدینی که به دلایلی اعم از کمی دقت ، عدم سواد کافی و مخصوصا بی مسئولیتی نسبت به آینده فرزندانشان از رسیدگی به امور شخصی از آنجا که درس مدرسه نیز آن است خودداری می کند و باعث مردودی آنها می شوند.
7- پدر و مادرانی که برای برانگیختن میل و علاقه و پشتگرمی و امیدوارانه به فکر تشویق و ترغیب فرزندانشان نیفتاده اند به طور مستقیم و غیر مستقیم در نتیجه تحصیلی آنها موثر خواهند بود.
8- عدم وجود کسانی که در منزل قادر باشند در امور درسی دانش آموزان کمک نمایند و مشکلات ناشی از عدم فهم مطالب نارسایی تدریس معلم و پیشگیری و حجیم بودن کتب را بر طریقی از میان پیوند به عنوان عامل مهم و موثری در زمینه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان محسوب می شوند.
9- کمی امکانات در خانه و خانواده چه از نظر مادی و چه از نظر معنوی جهت بهره گیری صحیح و مناسب از اوقات بیکاری بی توجهی ، والدین به برآوردن این نیاز فرزندانشان مخصوصا در مورد دختران در در تضعیف روحیه قوای ذهنی آنان نقش مهمی خواهد داشت.
10- فهرست منابع
11- 1- احمدی – احمد روانشناسی نوجوانان و جوانان موسسه انتشاراتی اصفهان
12- 2- نفیسی- عبد الحسین- خسارتهای ناشی از شکست تحصیلی، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 40، بهار 1370،
13- 3- طاهری ، محمد طاهر، مسائل آموزش و پرورش ، انتشارات امیر کبیر تهران
14- 4-علی اکبر – سیف -روانشناسی پرورشی
15-
16-