جایگاه حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی در اسناد بینالمللی جهانی و منطقهای
توسعه فزاینده حقوق بین الملل معاصر در شیوه ها و سازکارهای متعدد حفاظت بینالمللی از حقوق بشر منعکس شده است، یکی از شیوه های عمده حمایت از حقوق بشر ، تصویب اسناد و معاهدات بینالمللی است که هر کدام به نوبه خود بر بخشی از تابعان بینالمللی الزام آور هستند، این اسناد نمیتوانند از ارزش های جدیدی که در طی رشد و تعمیم حقوق بینالملل توسط جامعه بینالمللی تایید شده، گسسته باشند. یکی از این ارزش های اساسی که در حقوق بینالملل پذیرفته شده است، شناسایی شخصیت حقوقی فرد به عنوان حقی بشری است. این حق که ابتدائاً توسط اعلامیه جهانی حقوق بشر به جهانیان عرضه شده است، به تدریج توسعه پیدا کرده و مسیر تکامل را همراستا با پیشرفتهای حقوق بینالملل بشر می پیماید. به طوری که در حوزه اسناد بینالمللی، امروزه شاهد تدوین و پذیرش این حق، توسط اسناد بین المللی در سطوح جهانی و منطقه ای می باشیم. بر این اساس جهت تبیین مسئله در ادامه جایگاه حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی به تفکیک در اسناد معتبر بینالمللی جهانی و منطقهای مورد ملاحظه قرار می گیرد.
مبحث اول- جایگاه حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی در اسناد بین المللی جهانی
حق فرد به شناسایی در مقابل قانون، در برخی اسناد عمده حقوق بشری در سطح جهانی مقرر شده است. از جمله در ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر و ماده 16 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، این حق موقعیت برجسته ای دارد، که باید به طور ویژه ای مورد حمایت و احترام قرار گیرد. در این خصوص در مبحث حاضر به جهت تبیین حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی، این مواد و نحوه تدوین و تصویب آنها به تفصیل بررسی می گردد.
گفتار اول- اعلامیه جهانی حقوق بشر
اولین تجلی حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی در عرصه حقوق بین الملل، تصویب ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر بود. این اعلامیه که به عنوان یک قطعنامه ساده مجمع عمومی در 10 دسامبر 1948 به اتفاق آرا تصویب شده بود، به عنوان یک الگو برای معاهدات حقوق بشری بین المللیِ متعاقب خود و همچنین بسیاری از اسناد حقوق بشری منطقه ای بوده است.1 این سند، سندی فوق العاده بود که عزم راسخ تدوین کنندگان آن باعث شد، برای اولین بار مجموعه ای از حقوق بین الملل بشری برای همه مردم در زمینه های فردی طی سندی جهانی ارائه گردد.2 به این ترتیب، در ادامه سخن جهت تبیین ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر3، که حق فرد را به شخصیت حقوقی به رسمیت می شناسد، نخست مباحث مقدماتی تدوین پیش نویس ماده 6 در کمیسیون حقوق بشر که حاوی مطالب بسیار مهمی در خصوص این ماده می باشد؛ سپس مبنای الزام ماده 6 اعلامیه نسبت به همه دولتها و در نهایت کلیاتی را در شرح ماده 6 ، ارائه مینماییم.
بند اول- مباحث مقدماتی تدوین ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر
در تهیه پیش نویس اعلامیه جهانی حقوق بشر که توسط کمیته ای از اعضای کمیسیون حقوق بشر انجام شد، بحث های حقوقی خوبی انجام شده که بررسی مباحثات صورت گرفته در جلسات کمیته پیش نویس به لحاظ روشن شدن قصد تدوین کنندگان از وضع ماده 6 اعلامیه با عبارات حاضر و درک مفهوم و مضمون این جمله بندی، سودمند میباشد. چرا که بنابر ماده 32 کنوانسیون حقوق معاهدات وین4 کارهای مقدماتی تصویب معاهده از جمله وسائل تکمیلی تفسیر آن معاهده خواهد بود.
خانم روزولت5، که ریاست کمیته تهیه پیش نویس را برعهده داشت، معتقد بود که بحث بر سر ماده 6 مشکلات نظام های حقوقی مختلف را نشان می داد، همچنین به علت تاثیری که برخی اعمال ضد بشری که هرگز نباید دوباره تکرار شوند، در شکل گیری جنگ جهانی دوم داشتند، موضوع این ماده برای بسیاری از نمایندگانی که در این کمیسیون حضور داشتند، مورد توجه بود. پیشنهاد پروفسور کاسین6 نماینده فرانسه این بود که مادهای تدوین شود که در فرانسه اینچنین تعبیر شده است: " فرد نباید از شخصیت حقوقی خود محروم شود7" خانم روزولت این تعبیر را به زبان انگلیسی8 ترجمه کرده و به کمیته پیشنهاد داد.9 که در پی آن نمایندگان حقوقدان آمریکا و انگلیس، به شدت با این اصطلاح مخالفت کردند، استدلال آنها این بود که ، چنین اصطلاحی به عنوان "شخصیت حقوقی" در حقوق انگلیس یا آمریکا وجود ندارد.10 در نهایت خانم روزولت پس از بررسی به قضیه "درد اسکات علیه استنفورد"11 استناد نمود که در آن پرونده برای اولین بار در حقوق آمریکا اصطلاح "شخصیت حقوقی"12 در همان مفهوم مورد نظر در ماده 6 استعمال شده بود. در این پرونده که در سال 1857 در دیوان عالی ایالات متحده13 مورد بررسی قرار گرفت، قاضی پرونده راجر تانی14، اعلام کرد که آمریکایی های آفریقایی تبار نسبت به افراد سفید پوست به عنوان نژاد پستی شناسایی شده اند و سزاوار احترام سفید پوستان نیستند15 لذا در ادامه حکم قاضی تانی از عبارت شخصیت حقوقی استفاده و بیان کرد: "یک برده شخصیت حقوقی ندارد. 16"
پس از اشاره به این رویه موجود نمایندگان کشورهای آمریکای لاتین ایده فرانسه را کاملاً پذیرا شدند. مشکل بعدی با مردم آنگلوساکسون بود، و در نهایت نماینده انگلستان اظهار داشت که این اصطلاح در حقوق انگلیس بی معنی است، با این حال، او نمی تواند عبارتی بهتر از این بیابد، بنابراین آن را میپذیرد.17
لذا ابتدائاً پیش نویس ماده 6 عبارت "شخصیت حقوقی"18 را در برداشت. کاسین نماینده فرانسه در سخنان خود در کمیته پیش نویس، توجیه صریحی برای این ماده ارائه کرد. وی بیان داشت: اگر در تاریخ اخیر نمونه هایی از اشکال بردگی که بر اساس آن شخصیت حقوقی برخی افراد انکار شده است، ارائه نمی شد، تدوین چنین اعلامیه ای ممکن بود غیر ضروری به نظر برسد. از این رو است که باید حقوق ابتدایی ویژه ای، که برای رفاه و کرامت افراد ضروری است، تضمین گردد.19 وی در شرح شخصیت حقوقی بیان داشت که: شخصیت حقوقی شایستگى و صلاحیتی است که شخص " به عنوان یک حمل کننده حقوق، تعهدات و مسئولیت ها20" داراست.21 در این خصوص خانم الینور روزولت بر این باور بود که شخصیت حقوقی، به معنی حداقلی برای مردم عادی است22 و ولادیمیر کورسکی23، نماینده اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز عقیده داشت که تعبیر شخصیت حقوقی که در این پیش نویس مطرح شده، یک مفهوم پیچیده حقوقی است. کاسین، توضیح داد که این ماده " یک امر حتمی و اجتناب ناپذیر برای وجود افراد است. زیرا کسی نیست که دارای شخصیت حقوقی نباشد." همچنین او اضافه کرد که این ماده " در برابر اشکال مدرن برده داری"24 وضع شده است. همچنین اشاره میکند که بعضی از سران کشورها مانند هیتلر، طی سال های گذشته به دنبال احیای ایده کهنی هستند که طبق آن برخی افراد به عنوان برده محسوب میشوند که حق ازدواج ندارند، نمیتوانند طرف معاملات مالی قرار بگیرند یا برای خودش دارائی کسب کنند.25
در مذاکرات بعدی کمیسیون، نمایندگان اعزامی هر دو کشور انگلستان و چین پیشنهاد حذف ماده 6 اعلامیه را دادند. هیات های نمایندگی فرانسه و اتحاد جماهیر شوروی سابق و اروگوئه مصراً از ابقاء این ماده دفاع نمودند. لکن مشکل این بود که چگونه باید این معنی بیان شود تا برای کشورهای انگلیسی زبان واضح باشد.26 در این خصوص نماینده کانادا بیان کرد: "این مهم است که به خاطر داشته باشیم که ممکن است برخی از اشخاص توسط عمل خودسرانه حکومت، شخصیت حقوقی شان انکار شود."27 خانم روزولت نیز موکداً بیان می کند که این یک بی عدالتی بنیادین است که شخصیت حقوقی هر یک از اعضای یک گروه انسانی انکار شود. او برای عدم پذیرش شخصیت حقوقی افراد، دو مثال را عنوان می کند؛ یکی بردگان دوره نژادپرستانه آمریکا و دیگری قربانیان خشونت های نازی در جنگ جهانی دوم، که شخصیت حقوقی شان انکار شده بود و تاکید مینماید که چنین شرایطی مجدداً نباید اتفاق بیافتد.28
در نهایت پروفسور کاسین تعبیری بهتر برای عبارت بندی این ماده پیشنهاد داد؛ او این طور فکر میکرد که برای وضوح بیشتر در جمله بندی این سند، باید کلمات تغییر داده شوند.29 او گفت شاید عبارت "شخص نزد قانون" هم بتواند مفهوم این حق بنیادین را پوشش دهد. کاسین اضافه کرد که کمیته وظیفه دارد به همه دنیا اعلام کند، که انسانی که حقوق و وظایف نداشته باشد وجود ندارد.30 بدین سان هنگامی که خانم روزولت به عنوان ریاست جلسه پیش نویس ماده 6 را در کمیته پیش نویس به رای گذاشت، این ماده با 12رای موافق و 4 رای ممتنع به صورتی که مورد حمایت کشور فرانسه بود، ابقاء شد: "هر کس حق دارد هر جای دنیا به عنوان یک شخص نزد قانون شناسایی شود "31
در نتیجه مباحث و نظرات مطرح شده در کمیسیون حقوق بشر جهت تدوین پیش نویس ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر به روشنی بیانگر این مطلب است که، حق فرد به شناسایی در مقابل قانون ترجمانی است از اصطلاح حق فرد به شخصیت حقوقی که قابل فهم تر برای همه سیستم های حقوقی است، لذا پس از تصویب این ماده، هم اکنون نیز شاهد آن هستیم که در متون حقوقی این دو عبارت بندی مترادف و هم پایه هم استعمال می شوند.
در نهایت همانگونه که ملاحظه شد، ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر در کمیته پیش نویسِ کمیسیون حقوق بشر، ماده ای بحث برانگیز بود که در نهایت توانست حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی را در قالب ماده 6 و با عبارات " هر کس حق دارد به عنوان یک شخص در مقابل قانون شناسایی شود." مورد تدوین و سپس تصویب در مجمع عمومی سازمان ملل قرار دهد.
بند دوم- شرح ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر
گروهی از مقررات اعلامیه جهانی حقوق بشر که در اولین ستون32 اعلامیه مطرح شده اند، حاوی بهترین و شناخته شده ترین حقوق بشری میباشند، این حقوق عبارتند از: حق حیات، حق آزادی و امنیت شخصی؛ ممنوعیت بردگی و شکنجه؛ حق بر شناسایی حقوقی33 ، حق برابری نزد قانون، و جبرانهای موثر برای نقض حقوق اساسی؛ حق آزادی از بازداشت و حبس خودسرانه؛ تضمین رسیدگیهای جزایی عادلانه، اصل برائت، و اصل عطف بماسبق نشدن در قوانین جزایی34. این گروه از مقررات، با اعمال قدرت قواعد حقوقی، از افراد در مقابل تجاوز حفاظت میکنند و رسیدگی منصفانه را تضمین مینمایند. این هنجارها سابقه فراوانی در قوانین اساسی موجود دارند، در مراحل تهیه پیش نویس، قبل از اینکه رای گیری از آنها به عنوان یک کل در اعلامیه صورت بگیرد35، زمانی که مجمع عمومی رای گیری را یک به یک انجام داد ، بیشتر این مواد بحث و مناقشات کمی را ایجاد کردند و بدون رای ممتنع به اتفاق آراء به تصویب رسیدند. این حقوق محکم ترین بخش اعلامیه جهانی هستند،36 این امر نمایانگر جایگاه و اعتبار ویژه ماده 6 در میان اغلب قواعد حقوق بشریِ بیان شده در اعلامیه است. ماده مذکور که اشعار می دارد: " هر کس حق دارد تا همه جا در برابر قانون به عنوان یک شخص شناسایی شود"37، یکی از عمده ترین و اصلی ترین حقوق انسانی است که، حق شخصیت حقوقی38 را به تمام افراد بشر اعطا می نماید39 و شخصیت حقوقی تک تک افراد بشر را مورد شناسایی قرار داده و به آن رسمیت می بخشد. در تشریح این ماده گفته شده است که، یک شخص نزد قانون کسی است که به رسمیت شناخته شده به عنوان یک موضوع40 تا توسط نظام حقوقی حمایت شود و همچنین شخص حقوق و مسئولیت هایی دارد که به واسطه آن شناسایی لازم شده است.41
گفتار دوم- میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی
در پی تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، کمیسیون حقوق بشر پیش نویس معاهده ای جهانی را بر پایه اعلامیه جهانی حقوق بشر تدوین نمود. این پیش نویس توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در 16 دسامبر 1966، به تصویب رسید و از 23 مارس 1976 به اجرا در آمد. این کنوانسیون که میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی نام گرفت، مهم ترین و جامع ترین معاهده بینالمللی حقوق بشری در زمینه نسل اول قواعد حقوق بشر میباشد. براین اساس به لحاظ اهمیت این ماده و جایگاه ویژه میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی در میان معاهدات حقوق بینالملل، در ذیل مباحث مقدماتی42 کمیته پیشنویس میثاق در کمیسیون حقوق بشر را در خصوص ماده مورد نظر، و سپس شرحی از ماده 16 این میثاق را تقریر مینماییم.
بند اول- مباحث مقدماتی تدوین ماده16 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی
در جلسات کمیسیون حقوق بشر جهت تدوین پیش نویس میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی در خصوص ماده 16 میثاق بحث چالش برانگیزی صورت نگرفت. از این حیث که این ماده بر پایه ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر تنظیم گردید، مذاکرات مقدماتی کمیته تهیه پیش نویس عمدتاً بر سر مسائل شکلی ماده انجام گرفت تا مسائل ماهوی پیچیده. پیش نویس اولیه ماده 16 میثاق مقرر میداشت: " هیچ شخصی نباید از اِعمال حقوق مدنی محدود شود یا از شخصیت حقوقی اش محروم گردد. به جز در مورد:
الف ) افراد صغیر
ب) افرادی که ذهن معیوب دارند و
ج) اشخاصی که به جرمی محکوم شده اند که چنین مجازاتی توسط قانون برای آن مقررشده است."43
متن ابتدایی پس از بررسی در جلسه بعدی بدین صورت اصلاح شد:
"1- هیچ شخصی نباید از شخصیت حقوقی اش محروم شود.
2- هیچ شخصی نباید محدود شود در اعمال حقوق مدنی اش به جز در مورد:
الف ) افراد صغیر
ب) افرادی که ذهن معیوب دارند و
ج) اشخاصی که به جرمی محکوم شدهاند که چنین مجازاتی توسط قانون برای آن مقرر شده است."44
در نشستهای کمیسیون توافق کلی ای وجود داشت که ماده 16 به دنبال اطمینان و تضمین این است که هر شخص باید یک موضوع45 باشد و نه یک شی46 قانونی، اما جدیتی برای رسیدگی به مسئله ظرفیت شخص برای عمل کردن وجود نداشت. به طوری که برخی از بحث و گفتگوها حاکی از تمایز ما بین شخصیت حقوقی و داشتن ظرفیت قانونی برای اعمال آن، بود. 47
براین اساس از آنجا که طی مذاکرات صورت گرفته، درخصوص مقررات مربوط به محدودیتهای خاص در بند دوم، بین اعضاء توافق حاصل نشد، بالاخره انگلستان پیشنهاد داد این پاراگراف، که به عنوان یک راه حل عملی تحریر شده بود، حذف گردد. بر این اساس حذف پاراگراف دوم متن اخیر با 12 رای به تصویب رسید و پیش نویس ماده 16 بنابر آنچه که توافق کلی در خصوص آن وجود داشت،48 بدین صورت تغییر یافت: "هیچ شخصی نباید از شخصیت حقوقی اش محروم گردد."49
متعاقباً در نشست بعدی، کمیسیون اذعان کرد که متن پیش نویس ماده به اندازه کافی روشن و دقیق نیست، خصوصاً از آنجا که تعبیر "محرومیت از شخصیت حقوقی" یک معنای تعریف شده و مشخص در برخی از سیستمهای حقوقی نمی باشد، لذا در نهایت اعضای کمیته پیش نویس به پذیرش یک فرمول بر اساس ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر تصمیم گیری نمودند50 و پس از اندک اصلاحاتی پیش نویس ماده 16 میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی به این شرح تدوین گردید: "هرکس حق دارد به این که در همه جا به عنوان یک شخص نزد قانون شناخته شود."51 که این متن توسط 74 رای موافق و یک رای ممتنع تصویب شد.52
در ادامه روند مذاکره، انگلیس پیشنهادی داشت جهت حذف کلمه "در همه جا" با این استدلال که حوزه اِعمال قلمرو سرزمینی در حال حاضر در بند 1 ماده 2 پیش نویس این میثاق، تعریف شده است. این طرح با شکست مواجه شد؛ زیرا این اصطلاح پیش از این در ماده 6 اعلامیه جهانی گنجانده شده بود.53 به این ترتیب، متن پیش نویس این ماده54 که بر پایه ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر تدوین گردید، برای همه موجودات بشری و نه اشخاص حقوقیِ مصطلح اعمال میگردد.55
بند دوم – شرح ماده 16 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی
حقوق مندرج در میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، جهت ملزم ساختن دولت ها به رعایت حداقل حقوق انسان ها، فارغ از تابعیت یا عدم تابعیت آنها شکل گرفته است. تصویب میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی را می توان اولین ورود معاهده ایِ حقوق بشر به حوزه حقوق بینالملل دانست. در میان حقوق وضع شده در این میثاق، حق فرد به شناسایی در مقابل قانون در ماده 16 این کنوانسیون ذکر شده است. براین اساس دومین انعکاس این حق و به عبارتی اولین انعکاس معاهدهای این حق، در ماده 16 میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی می باشد. این حق اجرا و تنفیذ حقوق و آزادی هایی را که از میثاق و سایر اسناد حقوق بینالملل بشر، منتج شده اند، را تسهیل می نماید. به گونه ای که حقوق بشر را نسبت به همه اشخاص در همه جا، گسترش می دهد.56 از این رو "حق شناسایی فرد به عنوان یک شخص در مقابل قانون" یک حق مهم و پایه ای است که برخورداری اشخاص از سایر حقوق بشری شان را تضمین می نماید. نواک57 در تفسیر خود در خصوص ماده 16 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی می نویسد: این حق یک بخش تشکیل دهنده این میثاق است و در نتیجه باید در تفسیر نظاممند از سایر مقررات مورد توجه قرار گیرد. 58 بدون این حق، فرد تا حد یک شی حقوقی صرف تنزل پیدا میکند ، به اعتقاد وی، جایی که مردان و زنان یک شخص در معنای حقوقی نباشند، از حقوق دیگر خود از جمله حق حیات، محروم می گردند.59
مبحث دوم-جایگاه حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی در اسناد بینالمللی منطقهای
پس از شناسایی حق فرد به برخورداری از شخصیت حقوقی در اسناد معتبر و جهانی چون، اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی گستره پذیرش این حق در سایر اسناد بینالمللی توسعه پیدا کرد. به گونهای که عبارت بندی های مشابه این حق در اسناد بین المللی منطقهای برجستهای همچون کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر، منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم ذکر شده است. این حق در کنوانسیون اروپایی حقوق بشر60 که نخستین و با سابقه ترین کنوانسیون منطقه ای حقوق بشر میباشد، طبق نظر کمیته ای از کارشناسان شورای اروپا گنجانده نشده است، زیرا به عقیده آنها تکرار این حق در کنوانسیون اروپایی غیر ضروری است و می توان آن را از مواد دیگر موجود در کنوانسیون استنباط نمود.61 بر این اساس ذیلا حق بر شخصیت حقوقی و جایگاه آن در معاهدات منطقهای حقوق بشری (عام) که به این حق پرداخته اند، مورد بررسی قرار می گیرد.
گفتار اول- کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر
کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر62 توسط سازمان کشورهای آمریکایی63 در 22 نوامبر 1969 در یک کنفرانس تخصصی بین کشورهای آمریکایی در خصوص حقوق بشر که در سان خوزه کاستاریکا برگزار شد، مورد پذیرش قرار گرفت و در 18 جولای 1978 بر دولت های عضو الزام آور گردید. کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر معاهده ای منطقه ای است که حقوق و آزادی های بشری را در منطقه آمریکای لاتین مورد حمایت قرار داده و تضمین می نماید. حق بر شخصیت حقوقی از جمله اساسی ترین و قابل ملاحظهترین حقوقی است که در کنوانسیون موصوف از آن یاد شده است. این حق که در ماده 3 کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر نیز مقرر شده است، تصریح می نماید: "هر کس حق دارد که در برابر قانون به عنوان یک شخص شناخته شود."64 جایگاه این ماده در کنوانسیون مورد اشاره خود بر اهمیت این ماده دلالت دارد؛ ماده حاضر در صدر مواد فصل دوم کنوانسیون، که حقوق مدنی و سیاسی را در خود جای داده ، مقرر شده و به لحاظ ویژگی خاصی که دارد سابق بر حق حیات از آن یاد شده است.
در این خصوص، کمیسیون حقوق بشر کشورهای آمریکایی تقریر می دارد که، حق بر شخصیت حقوقی یک ضرورت اساسی برای بهره مندی از تمامی آزادی های اساسی است. چرا که این حق به افراد شناسایی شدن در مقابل قانون را اعطا می کند.65 در قضیه باماکا دیوان حقوق بشر کشورهای آمریکایی در خصوص این حق تاکید کرد که، هر شخص حق دارد تا در هر جا به عنوان یک شخص دارای حقوق و تعهدات شناسایی شود، و از حقوق مدنی اساسی خویش بهرهمند گردد. براین اساس حق شناسایی شخصیت حقوقی دلالت بر ظرفیتی دارد که فرد بتواند حقوق و همچنین تعهداتی را داشته باشد ، بنابراین نقض این شناسایی حقوقی، انکار مطلقی است نسبت به امکان اینکه شخص چنین حقوق و تعهداتی را دارا باشد.66
گفتار دوم- منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم
منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم67، معروف به منشور بانجول، یک معاهده بینالمللی است که به منظور ارتقاء و حفاظت از حقوق بشر و آزادی های اساسی مردم قاره آفریقا تدوین شده و تحت نظر سازمان وحدت آفریقا68 (در حال حاضر اتحادیه آفریقایی69) شکل گرفته است. در سال 1979 در اجلاس سران دولت و حکومت70، قطعنامه ای تصویب شد که خواستار ایجاد کمیتهای از کارشناسان جهت تهیه پیش نویس یک سند حقوق بشری مشابه کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر، در گستره قاره آفریقا شد 71.در پی آن متن پیش نویس این منشور در هجدهمین اجلاس سران دولت و حکومت سازمان وحدت آفریقا در سال 1981 در بانجول گامیبیا تصویب شد و در 21 اکتبر 1986 لازم الاجرا گردید. این معاهده حقوق بشری آفریقایی علاوه بر اینکه حقوق مردم را به رسمیت شناخته، بر تکالیف افراد نسبت به جامعه و دولت نیز تاکید مینماید.72 تدوین کنندگان منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم در تنظیم مفاد این معاهده، قواعد اسناد بینالمللی سلف آن، از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و همچنین معاهدات حقوق بشری منطقه ای چون کنوانسیون های اروپایی و آمریکایی حقوق بشر را مد نظر داشتند.
بر این اساس حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی نیز در این معاهده مهم منطقه ای به عنوان یکی از حقوق ابتدائی و عمده، تکرار گردیده است. حق مذکور که در ماده 5 منشور بانجول مندرج شده، از نظر قالب کمی متفاوت است با آنچه ابتدائاً در ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده و در میثاق حقوق مدنی و سیاسی و همچنین کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر منعکس گردیده است. بدین سان ماده 5 منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم اینچنین تقریر یافته است : "هر فرد حق دارد که کرامت ذاتیاش به عنوان یک انسان محترم شمرده شود و وضعیت حقوقی او شناسایی گردد. تمامی صور استثمار و تحقیر انسان، خصوصاً بردگی، تجارت برده، شکنجه، رفتار و مجازات ظالمانه، غیر انسانی و ترذیلی باید ممنوع باشد."73
بند اول- شرح ماده پنج منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم
در تشریح ماده فوق الاشعار لازم به ذکر است که، عبارت ابتدایی ماده 5 که حق هر فرد را به احترام به کرامت ذاتی بشری تضمین می نماید، بر ایدهای اساسی که مفهوم حقوق بشر بر آن بنا شده است، دلالت می کند. اهمیت این حق به گونه ای است که اسناد سه گانهای که منشور حقوق بشر74 را تشکیل میدهند، در ابتدای دیباچههای خود متضمن این حق هستند.
به علاوه تکرار این حق که امروزه بدیهی به نظر می رسد، در قسمت اصلی منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم قابل توجه است. چرا که این تصریح در قاره ای که استعمار و برده داری را تجربه کرده، بیمفهوم و بیاهمیت نخواهد بود، همینطور این بخش از ماده که حق افراد به کرامت انسانی را مورد تاکید قرار می دهد، مستقیماً با حق افراد به شناسایی وضعیت حقوقی شان و با ممنوعیت همه اشکال استثمار و تحقیر انسان که در ادامه ماده بیان شده، مرتبط است. لذا از این توالی نتیجه گرفته می شود که حق افراد به شناسایی وضعیت حقوقی ممکن است به عنوان اولین نمودِ کرامت انسانی محسوب گردد؛ در خصوص اصطلاح "وضعیت حقوقی"، باید اشاره کنیم که در متن فرانسوی ماده 5 منشور آفریقایی بجای وضعیت حقوقی، عبارت "شخصیت حقوقی"75 بکار رفته است.76 در واقع مقصود تدوین کنندگان از عبارت "وضعیت حقوقی" همان مفاهیمی است که از عبارت شخصیت حقوقی منتج میشود و بدین معنی است که فرد دارای کرامت باید از نظر قانونی به عنوان موضوعی دارای حقوق و تعهدات شناسایی شود، فرد بدین وسیله یک موجودیت موثر اجتماعی بدست می آورد.
دومین بخش از ماده 5 به طورکلی، تمام اشکال استثمار و تحقیر فرد را ممنوع می کند. ترکیب عبارات این بخش از ماده به طوری است که غیر انحصاری بودن موارد بیان شده را افاده مینماید. براین اساس نتیجه ای که حاصل می شود این است که، هر عملی عنوان استثمار و تحقیر فرد بر آن صادق باشد، میتواند مصداقی بر نقض ماده 5 منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم یا به عبارتی نقض حق کرامت و همچنین حق بر شخصیت حقوقی افراد که در ماده مورد نظر شناسایی شده اند، باشد. در آخر لازم به ذکر است که بیشتر قضیه هایی که در خصوص ماده 5 نزد کمیسیون77 و دیوان78 آفریقایی حقوق بشر و مردم، مورد بررسی واقع شده اند، مواردی هستند که در آن نقض کرامت انسانی و بعضاً شکنجه، ارتکاب یافته است. به عبارتی در این سیستم قضایی عمدتاً حق بر شخصیت حقوقی ذیل مفهوم حق بر کرامت انسانی معنا می شود. البته شاید این برداشت کلی، بدین دلیل باشد که هنوز مفهوم حق بر شخصیت حقوقی در این سیستم حقوقی به سان سیستم نظارتی کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر رشد و توسعه نیافته است.
بند دوم- ماده سوم پروتکل منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم
پروتکل ضمیمه منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم که توسط اتحادیه آفریقایی در خصوص حقوق زنان تدوین شده است، حاوی موادی جهت تضمین حقوق زنان در قاره آفریقا است. این پروتکل که به نام پروتکل "ماپوتو"79 نیز متداول است، در سال 2003 توسط اجلاس سران دولت ها و حکومت های اتحادیه آفریقایی به تصویب رسید و در سال 2005 به مرحله اجرا درآمد.80
ماده سوم این پروتکل با عنوان حق کرامت است و شامل سه بند می باشد که در بند دوم آن حق زنان به شخصیت حقوقی بدین شرح ارائه شده است: "هر زنی حق دارد که به عنوان یک شخص مورد احترام قرار گیرد و بتواند آزادانه شخصیت خود را توسعه دهد."81
جایگاه حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی در میان برخی هنجارهای حقوق بینالملل
تصدیق فرد به عنوان یک شخص در برابر قانون باعث شده که امروزه افراد در حقوق بینالملل موقعیت و جایگاه برجسته ای بیابند. به گونه ای که بشر به دلیل بشریت شایسته شخصیت حقوقی و حق بر شناسایی آن گشته است. از این رو، برای شناخت بهتر مفهوم و ماهیت حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی، و ارزش و اعتبار آن در نظام حقوق بین الملل، لازم است جایگاه این حق در میان مفاهیم کلیدی حقوق بین الملل بررسی گردد.
مبحث اول – جایگاه حق بر شخصیت حقوقی در میان قواعد عرفی بین المللی
به دنبال تصویب منشور ملل متحد و اسناد حقوق بشری کلیدی، بسیاری از تعهدات حقوق بشری به بخشی از حقوق بین الملل عرفی82 تبدیل شده اند، و ممنوعیت حداقل برخی از تجاوزات حقوق بشر بنیادین به عنوان یک اصل کلی حقوق بین الملل پدیدار گشته است.83
گفتار اول- معنا و مفهوم قاعده عرفی بین المللی
در بین منابع حقوق بین الملل قواعدی وجود دارند که از تکرار رویه های مستمر و مشابه در عملکرد تابعان حقوق بین الملل نشات می گیرد، این قواعد که اعتقاد حقوقی بر الزام آور و ضروری بودن آن عملاً مورد پذیرش واقع شده، قواعد عرفی بین المللی نام دارند. عرف از منظر تاریخی اولین و مهمترین منبع حقوق بین الملل به شمار می رفت. تعریف کلاسیک عرف در قضایای فلات قاره دریای شمال84 توسط دیوان بینالمللی دادگستری پذیرفته شده است. دیوان در این قضایا اشاره می نماید که دولتها باید اعتقاد حقوقی85 داشته باشند که قاعده بوجود آمده ضرورت دارد و آن را به عنوان یک تعهد قانونی بدانند. لذا رویه و تکرار عملکرد مشابه دولت ها، برگردانِ الزام آور بودن وجود یک قاعده حقوقی مورد نیاز است.86
گفتار دوم- قدرت الزام آور قاعده عرفی بین المللی
بر خلاف معاهدات، که صرفاً یک دولت را، از آن جهت که یک بار آن تعهدات را پذیرفته است، ملزم می کنند؛ در خصوص قاعده عرفی بین المللی، همه دولت ها هر آنچه که دیدگاه خاصِ آنها باشد، نسبت به این قاعده ملزم هستند. همانطور که دولت ها نمی توانند از تعهدات معاهده ای خویش استنکاف کنند، نمیتواند از حقوق بین الملل عرفی نیز امتناع نمایند.87
در گذشته یکی از پیامدهای شکل گیری قاعده عرفی بین المللی این بود که هر زمان دولتی بتواند ثابت کند صریحا یا تلویحا با یک قاعده عرفی مخالف است، چنین قاعده ای را نمیتوان نسبت به آن دولت لازم الاجرا تلقی کرد.88 لکن امروزه لااقل این موضوع قابل تردید مینماید که دولت ها بتوانند با شکل گیری یک قاعده عرفی مخالفت نمایند و از این طریق زیر بار آن نروند. چرا که جامعه بینالمللی نسبت به گذشته از هرج و مرج کمتر، و انسجام بیشتری برخوردار گردیده است. در نتیجه فشار جامعه روی دولت ها، به این مرحله رسیده که برای دولت ها دشوار است که از پایندی به قواعد عمومی جدید اجتناب نمایند.89
گفتار سوم- حق بر شخصیت حقوقی به مثابه قاعده عرفی بین المللی
حقوق بشر، به عنوان بخشی از حقوق بین الملل عرفی است که اجماع بر اغلب قواعدش به طور فزاینده ای رو به رشد است. در این راستا تصویب های متعدد و فراوان میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، و این واقعیت که حقوق مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر معمولاً در اخلاق و در رویه عملی دولت ها به رسمیت شناخته شده است، به این معنی است که در حال حاضر حقوقی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر شمارش شده اند، جایگاه قواعد عرفی را در حقوق بین الملل به دست آوردند.90 همچنین لازم به ذکر است که در این خصوص کمیته حقوق بشر در تفسیر عمومی شماره 24، تصریح مینمایند که مفاد میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، نمایانگر حقوق بینالملل عرفی است و به این ترتیب دولت ها نمی توانند این حقوق را موضوع حق شرط قرار داده و از اجرای آنها صرفنظر نمایند.91 به همین سبب حق بر شناسایی شخصیت حقوقی، که در ماده 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام شده و در ماده 16 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی تدوین شده است، به عنوان یک هنجار منطقی و غیر قابل تغییر حقوق بین الملل عرفی در نظر گرفته شد که امکان تعلیق آن نیز تحت هیچ شرایطی وجود ندارد.92
مبحث دوم – جایگاه حق بر شخصیت حقوقی در میان تعهدات عام الشمول
برخی تعهدات بین المللی همچون معاهدات بین المللی برحسب اینکه معاهده ای دو یا چندجانبه باشند، هر یک از اعضای معاهده را در مقابل سایر اعضاء ، نسبت به تعهداتی که صراحتاً ذکر گردیده، متعهد و مسئول می سازند. لکن در این بین تعهداتی هم وجود دارند، با عنوان "تعهدات عام الشمول" که بنابر ماهیت خویش عضو جامعه بین المللی را در برابر کلیت اعضای این جامعه متعهد و مسئول مینمایند.
گفتار اول- معنا و مفهوم تعهدات عام الشمول
تعهدات عام الشمول تعهداتی هستند، در مقابل جامعه بین المللی درکل93؛ اینکه این تعهدات، تعهداتی عرفی یا معاهده ای باشند در ماهیت آنها تفاوتی حاصل نمینماید، آنچه فصل ممیز این تعهدات نسبت به سایر تعهدات بین المللی است، منفعت کل جامعه بین المللی در اعمال آنها است.
در این راستا دیوان بین المللی دادگستری در قضیه بارسلونا تراکشن، اعلام می کند: " ماهیت تعهدات در مقابل کل جامعه بین المللی به گونه ای است که به لحاظ اهمیتی که دارد، دغدغه تمامی دولت ها را برمیانگیزد و همه دولت ها می توانند به منافع حقوقی که در حمایت از این حقوق دارند، استناد نمایند. این تعهدات، تعهدات عام الشمول94 می باشند."95 تعهدات در مقابل جامعه بین المللی در کل، که برای حفظ ارزش های اساسی جامعه بین المللی و منافع مشترک جامعه بین المللی ضروری است، در برخی از مصادیق، با مصادیق قواعدآمره حقوق بین الملل همپوشانی دارد. در این خصوص یکی از صاحبنظران حقوق بین الملل بیان می دارند: تعهد عام الشمول ماهیت تعهد را نشان می دهد؛ از این رو هر قاعده عامی که موجد تعهد باشد، عام الشمول است؛ چه بستر آن عرف عام، معاهده عام، یا اصول کلی عام باشد. در این میان برخی از این تعهدات یک مرحله ارتقاء پیدا کرده و به قاعده آمره مبدل می شوند.96
خصیصه دیگری که تعهدات عام الشمول دارند، این است که برخلاف سایر تعهدات فیمابین تابعان حقوق بین الملل، اعلام رضایت در آنها شرط نیست؛ بلکه به صرف عضویت در جامعه بین المللی، تحقق رضایت در این خصوص، محرز خواهد بود و در برخی موارد حتی علارغم تمایل و رضایت، عضو جامعه بین المللی ، نسبت به چنین تعهدی ملتزم قلمداد میشود. در واقع، منشا لازم الاجرا بودن تعهدات عام الشمول، در رضایت و خواست تابعان حقوق بین الملل نخواهد بود، بلکه در ایجاد آن اصول و تعهدات از سوی جامعه بین الملل در کل می باشد.97
گفتار دوم- حقوق بشر و تعهدات عام الشمول
در قضایای آفریقای جنوب غربی98 دیوان بینالمللی دادگستری در رای خویش پذیرفت که هنجارهایی در حقوق بینالمللی وجود دارد که به تمامی دولت ها مربوط است. به طور قطع، این هنجارها شامل حقوق اساسی افراد انسانی است. در نتیجه، یک دولت آزاد نیست که با افرادش همانطور که می خواهد، رفتار نماید. بلکه باید تعهدی را که جهت تضمین حقوق و آزادی های مسلم و بنیادین انسان ها نسبت به جامعه بین المللی دارد، مورد ملاحظه قرار دهد. در این دیدگاه، فرد موضوعی است که صرفاً به دولت متبوع، و احتمالاً فقط به کشورهای خاص دیگر به موجب مفاد معاهده فی مابین تعلق ندارد؛ بلکه به جامعه بین المللی در کل مربوط است.99 لذا آزادی و رفاه افراد یک نگرانی جامعه بینالمللی در کل است، و نه تنها دولت متبوع.100 از این نقطه نظر دیوان بر می آید که حقوق بینالملل به درجهای از رشد حقوقی رسیده است که، کلیه حقوق و آزادی های بنیادین بشری را در زمره تعهدات در مقابل کل جامعه بین المللی و به عبارتی تعهدات عام الشمول قرار دهد.
گفتار سوم- حق بر شخصیت حقوقی به مثابه تعهدی عام الشمول
دیوان حقوق بشر کشورهای آمریکایی در نظریه مشورتی شماره 17101 تاکید کرد که، حمایت از حقوق شخص انسان شامل مفهوم تعهدات عام الشمول خواهد بود.102 در این راستا حق بر شخصیت حقوقی که به افراد انسانی اجازه می دهد از حق اساسی کرامت خویش به عنوان تعهد عام الشمول دفاع کنند103، از جمله مصادیق تعهد در مقابل جامعه بینالمللی در کل خواهد بود. بنابراین با عنایت به آنچه گفته شد، در واقع پذیرش جهانی مواد 6 اعلامیه جهانی حقوق بشر و 16 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی که به عنوان قاعده عرفی بین المللی نیز مورد قبول واقع شده اند، نشان می دهد حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی از جمله حقوق ممتاز بشری است که جامعه بین المللی در کل نسبت به رعایت و اِعمال آن متعهد است. البته با این وجود شواهدی دال بر پذیرشِ مضاعف این حق، توسط جامعه بینالمللی به عنوان قاعده آمره وجود ندارد. براین اساس حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی که حمایت از آن متضمن نفع جامعه بین المللی در کل می باشد، در قالب تعاریف ارائه شده از تعهدات عامالشمول میگنجد.
مبحث سوم- جایگاه حق بر شخصیت حقوقی در میان حقوق غیر قابل تعلیق
در مبحث حاضر جهت تبیین موقعیت خاصِ حق افراد به شناسایی شخصیت حقوقی در حقوق بینالملل، جایگاه این حق را در بین قواعد بشری موسوم به حقوق غیر قابل تعلیق بررسی مینماییم.
گفتار اول- مفهوم و معنای حقوق قابل تعلیق و حقوق غیر قابل تعلیق
قواعد حقوق بشری به اعتبار شاخصه های مختلف، در تقسیم بندی های متفاوتی از هم تفکیک شدهاند. طبقه بندی حقوق بشری به حقوق قابل تعلیق104 و حقوق غیر قابل تعلیق105 یکی از تقسیم بندیهایی است که از منظر علمی و عملی در درکِ اهمیت مقررات حقوق بشری حائز اهمیت میباشد.
بند اول- حقوق قابل تعلیق
حقوق بین الملل بشر در زمان های صلح و جنگ قابل اعمال است، لذا هنگامی که حقی برای افراد شناخته شده است، دولت مکلف است همواره آن را به طور کامل رعایت نماید. ولی این تکلیف مهم بدان معنا نیست که حیات و بقاء ، امنیت، استقلال و ثبات یک کشور نادیده انگاشته شود .دولت میتواند در موارد ضرورت و موقعیت های فوق العاده، اولویت را به رعایت پاره ای از حقوق هر چند مهم افراد ندهد و آن را نادیده بگیرد.106 که البته در خصوص چشم پوشی از این حقوق، لازم است دو شرط اساسی رعایت گردد: 1- این امر باید به لحاظ یک وضعیت اضطراری عمومی که حیات ملت را تهدید می نماید، انجام شود. و 2- دولت باید حالت اضطراری را رسماً اعلام نماید. در ارتباط با شرط اول این نکته حائز اهمیت است که این امر می تواند در طول درگیری های مسلحانه، بینالمللی یا غیر بینالمللی صورت بگیرد. در عین حال، هر اختلال یا فاجعه ای واجد شرایط نیست که به عنوان یک وضعیت اضطراری عمومی که حیات ملت را تهدید میکند، در نظر گرفته شود. علاوه بر این شرط دوم به جهت حفاظت از اصول حقوقی و حاکمیت قانون در مواقعی که تعلیق این حقوق مورد نیاز است، ضروری میباشد.107 از این رو، به موجب میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، تدابیر دولت ها در این زمینه نباید با سایر الزاماتی که بر طبق حقوق بین الملل به عهده دارند، مغایرت داشته باشد و منجر به تبعیض منحصراً براساس نژاد، رنگ، جنس، زبان، یا تبعیض با اصل و منشا مذهبی یا اجتماعی گردد.108
بند دوم- حقوق غیر قابل تعلیق
در این میان، تعداد محدودی از حقوق هستند که دولت ها نمی توانند در شرایط اضطراری آنها را تعلیق نمایند. زیرا آنها عمدتاً جایگاه قواعد آمره109 و یا هنجارهای قطعی حقوق بین الملل عام110 را به دست آوردهاند.111 این حقوق، که " حقوق غیر قابل تعلیق " نامیده میشوند، برای تمتع کامل از حقوق و آزادیهای بشری لازم هستند و در هیچ اوضاع و احوالی حتی در زمان های فوق العاده و اضطراری قابل فسخ نیستند. به عبارت دیگر در زمان صلح و در زمان جنگ یا شرایط نظامى نیز مورد احترام میباشند.112 از سوی دیگر، برخی از حقوق غیر قابل تعلیق بنا بر عبارت بندی خاصی که از آن ها در معاهده ارائه میگردد، ممکن است در شرایط و اوضاع و احوال خاصی مقید و محدود گردند.113
در رابطه با ماهیت حقوق غیر قابل تعلیق باید اشاره کنیم که، حق هایی که اجرای آنها تعلیقناپذیر است، در زمره حقوق بنیادین قرار دارند و از همین روی تعداد آنها محدود است.114 لکن حقوقی که غیر قابل تعلیق هستند، لزوماً قاعده آمره نیستند115، اگر چه قواعد آمره عموماً هنجارهای قطعی و غیر قابل تعلیق هستند.116 براین اساس، میان قواعد آمره و حقوق غیر قابل تعلیق رابطه منطقی عموم و خصوص مطلق بر قرار است؛ زیرا تمامی هنجارهای قواعد آمره، حقوق غیر قابل تعلیق میباشند، لکن برخی از حقوق، با اینکه در زمره حقوق غیر قابل تعلیق جای دارند، مشمول عنوان قاعده آمره نمی باشند، بدین جهت این گروه اخیر، بی شک جزء هنجارهای عرفی بین المللی محسوب می شوند؛ بنابراین هرگونه شرطی که مغایر با حقوق غیر قابل تعلیق باشد، فاقد اعتبار تلقی می شود.117
گفتار دوم – حقوق غیر قابل تعلیق در اسناد بین المللی
در این خصوص سه کنوانسیون مهم حقوق بشری موادی را به تعلیق تضمینات حقوق بشری اختصاص داده اند که در این میان حقوق غیر قابل تعلیق را نیز برشمرده اند. یکی از معاهدات قابل توجه در این خصوص میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی می باشد، که در ماده 4 خود به این مسئله پرداخته است، دو معاهده دیگر کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و آزادی های اساسی و کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر می باشند که به ترتیب در ماده 15 و ماده 27، قواعدی را در این راستا وضع نمودهاند.
بند دوم ماده 4 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، تعلیق مواد 6 ( حق حیات)، بند اول ماده7 (حق ممنوعیت شکنجه و یا مجازات ها یا رفتار های ظالمانه یا غیر انسانی یا ترذیلی)، بند دوم ماده 7 (ممنوعیت آزمایشات پزشکی بدون رضایت)، ماده8 (ممنوعیت برده داری، تجارت برده و کار اجباری)، ماده11 (ممنوعیت حبس به سبب ناتوانی در ایفای یک تعهد قراردادی)، ماده 15 (حق برخورداری از اصل عطف بما سبق نشدن قوانین کیفری)، ماده 16 (حق افراد به شناسایی در مقابل قانون) و ماده 18 (حق آزادی اندیشه، وجدان و مذهب) را امکان ناپذیر دانسته است. همچنین کمیته حقوق بشر به غیر از مواد ذکر شده در بند 2 ماده 4 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، ماده 10118 ( حق به رفتار انسانی و احترام به حیثیت ذاتی افرادی که از آزادی خود محروم شده اند) و ماده 20 119( ممنوعیت هرگونه ترغیب به کینه که محرک تبعیض یا مخاصمه یا اعمال زور باشد)، را به عنوان بازتاب هنجارهای حقوق بینالملل عرفی خواند که در زمان های اضطرار قابل تعلیق نیستند.
کنوانسیون اروپایی حقوق بشر نیز در بند2 ماده 15، چهار حق مذکور در مواد 2، 3 ،4 (1)و 7 را غیر قابل تعلیق اعلام می کند، که این حقوق عبارتند از: حق حیات به جز در ارتباط با مرگ ناشی از اَعمال مشروع جنگی، ممنوعیت شکنجه و رفتار یا مجازات های غیر انسانی یا ترذیلی، ممنوعیت بردگی، حق ممنوعیت مجازات بدون وجود قانون و منع عطف بما سبق شدن قوانین.
و سرانجام لازم است به کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر، اشاره شود که در ماده 27 در خصوص تعلیق تضمینات، یازده ماده را از شمول تعلیق مستثنا کرده است. وفق بند 2 ماده 27 این کنوانسیون حقوقی که حتی در شرایط جنگی، خطرات عمومی، یا دیگر موارد اضطراری که تهدیدی برای استقلال یا امنیت یک دولت عضو محسوب می شوند، امکان عدول از آن ها برای اعضاء وجود ندارد، از این قرار میباشند: ماده3 (حق فرد بر شخصیت حقوقی)، ماده4 (حق حیات)، ماده 5 (حق برخورداری از رفتار انسانی)، ماده 6 (آزادی از بردگی)، ماده 9 (عطف بماسبق نشدن قوانین)، ماده12 (آزادی وجدان و مذهب)، ماده 17 (حقوق خانواده)، ماده 18(حق برخورداری از نام)، ماده 19 (حقوق کودک)، ماده 20 (حق تابعیت)،ماده 23 (حق مشارکت سیاسی در دولت)، همچنین این ماده بر دولت های عضو لازم میداند حق برخورداری از تضمینات قضایی ضروری برای حمایت از این حقوق را تامین نمایند.
گفتار سوم- حق بر شخصیت حقوقی به مثابه حقی غیر قابل تعلیق
همان طور که ملاحظه شد، سه معاهده عمده حقوق بشری، حقوق غیر قابل تعلیق را عرضه کرده اند؛ نخست میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی که همانطور که قبلاً هم اشاره شد، به لحاظ پذیرش جهانی و همچنین شمول عنوان قاعده عرفی بین المللی به بسیاری از قواعد مذکور در آن، موقعیت ممتازی در بین معاهدات حقوق بشری دارد. سپس در کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر که معاهدهای منطقهای میباشد؛ تعهد به رعایت حق شناسایی شخصیت حقوقی انسان نزد قانون به عنوان تعهدی غیر قابل تخطی که در وضعیت های اضطراری که حیات یک ملت را تهدید می کند، نیز قابل عدول نمی باشد، اعلام شده است. لذا به تصریح این مواد، قطعا اهمیت این حق به حدی است که تبدیل به قاعده ای غیر قابل تعلیق گشته است و در واقع هرگونه عدم پذیرش کل یا قسمتی از شخصیت حقوقی، بند 2 ماده 4 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و بند 2 ماده 27 کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر را نقض خواهد کرد.120 از این رو است که حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی از جمله حقوق بشریای است که در میان قواعد حقوق بشردوستانه نیز جایگاه ویژه ای دارد، و در زمان صلح و هم در مواقع جنگی و اضطراری، زمان های مخاصمات مسلحانه داخلی و بین المللی، رعایت آن از جانب افراد و دولت ها الزامی خواهد بود.
مبحث چهارم – جایگاه حق بر شخصیت حقوقی در میان حق های مطلق
برای اثبات این مدعا که حق بر شخصیت حقوقی فرد، علاوه بر مواردی که سابقاً بیان شد، حقی مطلق میباشد، لازم است نخست معنا و مصادیق حقوق مطلق تبیین و تشریح و سپس تمایز آن با مفهوم حقوق غیر قابل تعلیق تعیین گردد، تا در نهایت موقعیت حق افراد نسبت به شناسایی شخصیت حقوقی شان در میان حقوق مطلق نمایان گردد.
گفتار اول- شرح معنا و مصادیق حق های مطلق
مفهوم حق های مطلق121 ناظر بر عدم تقیید و نامحدود بودن آنها در مقایسه با دیگر ارزشهای اخلاقی و یا دیگر حق ها است.122 در حقوق بین الملل بشر ملاحظه میشود که برخی از اسناد بینالمللی حقوق خاصی را به عنوان حقوق مطلق برگزیدند، و این حقوق بدون هرگونه شروط محدودیت و بدون امکان شرط تعلیق یا الغاء اِعمال می شوند. حقوقی که به عنوان حقوق مطلق معنا شده اند، حقوقی هستند که مستقل از هرگونه استثناء و محدودیتی بیان شده اند. و به آنها استانداردهای بنیادین بشری123گفته میشود.124
به عنوان نمونه حقوق مطلق ذکر شده در میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، تحت ماده 7 (حق ممنوعیت شکنجه و یا مجازاتها یا رفتار های ظالمانه یا غیر انسانی یا ترذیلی)، ماده 8 (ممنوعیت برده داری، تجارت برده و کار اجباری)، ماده 11 (ممنوعیت حبس به سبب ناتوانی در ایفای یک تعهد قراردادی)، ماده 10 ( حق به رفتار انسانی و احترام به حیثیت ذاتی افرادی که از آزادی خود محروم شدهاند)، ماده 15 (ممنوعیت حبس به سبب ناتوانی در ایفای یک تعهد قراردادی) و همچنین ماده 16 (حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی) و ماده 20 ( ممنوعیت هرگونه ترغیب به کینه که محرک تبعیض یا مخاصمه یا اعمال زور باشد)، تصریح شده اند.125
اطلاق عبارت بندی این مواد خود دلیل روشنی است بر اینکه مواد حاضر جزو حقوق مطلق و نامحدود میباشند. علاوه بر این تمامی حقوق مطلق، حقوق غیر قابل تعلیق نیز به شمار می روند126، زیرا این حقوق همچنان که در خصوص حقوق غیر قابل تعلیق بیان شد، بنابر بند2 ماده 4 میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی و همچنین تفسیر عمومی شماره 29 کمیسیون حقوق بشر، به عنوان حقوق غیر قابل تعلیق در طول زمان اضطرار دولت، تعریف شده اند.
گفتار دوم- تمایز ما بین حق های مطلق و حقوق غیر قابل تعلیق
با این حال تفاوتی که مابین حقوق مطلق و حقوق غیر قابل تعلیق وجود دارد، مرتبط است به قابلیت برخی از حقوق غیر قابل تعلیق که می توانند موضوع محدودیت هایی واقع شوند. بنابراین یک حق مطلق ممکن نیست در معرض هیچ محدودیتی قرار گیرد. لکن در تمام شرایط، یک حق معاهدهای غیرقابل تعلیق ممکن است بتواند با توجه به اصطلاحات خاص127 به کار رفته در آن، محدود گردد.128 براین اساس حقوق غیر قابل تعلیق ممکن است محدود شوند یا محدود نشوند، این امر در تفسیر عمومی کمیته حقوق بشر هم تاکید شده است. در این متن کمیته مقرر می دارد که: "اینطور نیست که هیچ محدودیتی در مورد مقرراتی از میثاق که به عنوان حقوق غیر قابل تعلیق معرفی شده اند، هرگز توجیه نمی شود."129 به عبارت ساده تر حقوق غیر قابل تعلیق، حقوقی نیستند که محدودیت پذیر نباشند. چرا که برخی از حقوق غیر قابل تعلیق با قیودی محدود شده اند. به عنوان مثال، حق آزادی مذهب که در ماده 18میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی مقرر شده است، طبق بند 2 ماده 4 این میثاق غیرقابل تعلیق است، لکن ممکن است مطابق با بند 3 همین ماده محدود گردد. همچنین ماده 6 میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، که حق حیات را محافظت می کند، نمونه دیگری از یک حق غیر قابل تعلیق است که جمله بندی آن به گونه ای بیان شده است که این حق را از حالت اطلاق خارج کرده است، بدین معنی که، بخشی از این ماده اشعار می دارد: "هیچ فردی را نمی توان خود سرانه از زندگی محروم نمود.130" استفاده از اصطلاح "خودسرانه131" نمایانگر این مطلب است که اگر تخلف از این مقرره همراه با مجوز قانونیای بوده که بتواند تخلف از این ماده را توجیه کند، حق حیات محدود خواهد شد؛ همچنین است نسبت به حدودی که در ادامه در سایر بند های ماده 6 بیان شده است، که هر کدام به طریقی قید اطلاق را از این ماده رفع می نماید.
تمایز مابین حقوق مطلق و حقوق غیر قابل تعلیق، قرابت مفهوم حقوق مطلق را با مفهوم حقوق آمره و قطعی معلوم می کند. زیرا همان طور که در گفتار پیشین بیان شد، قواعد آمره عموماً هنجارهای غیر قابل تعلیق هستند. به علاوه بنابر آنچه پروفسور کونته تقریر نموده است، "حقوق آمره و قطعی"132 نبایست در هیچ شرایطی محدود شوند.133 لذا ملاحظه می شود که حقوق آمره نیز همانند حقوق مطلق هم مشمول عنوان حقوق غیر قابل تعلیق میشوند و هم محدودیت پذیر نیستند. لذا با عنایت به مقدمات پیش گفته، شاید بتوان قائل به این امر شد که اصولا مصادیق حقوق مطلق، بر مصادیق حقوق آمره منطبق میباشند.
گفتار سوم- حق بر شخصیت حقوقی به مثابه حق مطلق
به طور کلی قواعد حقوق بشری قواعدی محدود هستند و حقوق بشر تعداد کمی از حقوق را به صورت مطلق به رسمیت می شناسد، در این میان حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی موضوعِ ماده 16 میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی حقی مطلق است که در همه موقعیت ها و در همه زمانها باید رعایت و تضمین گردد.134 دلیل اصلی این ادعا نص صریح این ماده است که اشعار میدارد: "هرکس حق دارد به این که شخصیت حقوقی او در همه جا شناسایی شود." بنابراین همان گونه که ملاحظه میشود استعمال واژه های "هرکس" و "هر جا" بدون ذکر هیچ قیدی در ماده حاضر، بیانگر اطلاق این مقرره می باشد. بر این اساس حق فرد به شناسایی شخصیت حقوقی علاوه بر اینکه حقی غیر قابل تعلیق است و در هیچ شرایطی نمی توان از آن عدول نمود، در عین حال حقی مطلق نیز محسوب میگردد و هیچ قید و استثنایی بر اِعمال تمام و کمال آن از سوی حقوق بین الملل بشر قابل پذیرش نبوده و به هیچ دلیل و در هیچ اوضاع و احوالی محدودیت این حق توجیه نمی گردد.
فهرست منابع
1-منابع فارسی
الف – کتب
1. ا. شبث ، ویلیام ، مقدمه ای بر دیوان کیفری بین المللی، مترجم:سید باقر میر عباسی و حمید الهوئی نظری، انتشارات جنگل، تهران، 1384.
2. ارسطو، سیاست، ترجمه: حمید عنایت، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی،1354.
3. اشتری، بهناز ، قاچاق زنان بردگی معاصر، تهران، نشر میزان، 1390 .
4. آشتیانی ، محمد رضا ، محمدجعفر امامی ، ترجمهگویا و شرح فشردهاى بر نهج البلاغه ، زیرنظرِ ناصرمکارم شیرازی ، جلد سوم، انتشارات مطبوعاتی هدف، قم، 1375.
5. آشتیانی ، محمد رضا ، محمدجعفر امامی ، ترجمهگویا و شرح فشردهاى بر نهج البلاغه ، زیرنظرِ ناصرمکارم شیرازی، جلددوم ، مدرسه الامام علی بن ابیطالب (ع) ، قم ، 1379، چاپ دوازدهم.
6. امامی، سید حسن ، حقوق مدنی ، جلد چهارم، انتشارات اسلامیه، تهران ، 1356، چاپ ششم.
7. بسته نگار، محمد، حقوق بشر از منظر اندیشمندان،( محقق داماد، سید مصطفی، حقوق بشر در غرب و اسلام)، شرکت سهامی انتشار، 1380، چاپ اول.
8. پاینده، ابو القاسم ، نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، دنیاى دانش، تهران، بی تا.
9. تاموشات ، کریستیان ، حقوق بشر، ترجمه: دکترحسین شریفی طراز کوهی ، تهران، بنیاد حقوقی میزان، 1386.
10. تسون، فرناندو، فلسفه حقوق بینالملل، ترجمه محسن محبی، موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی، تهران،1388.
11. جاوید، محمد جواد، نظریه نسبیت در حقوق شهروندی، تهران ، مرکز مطالعات حقوق بشر ، 1387، چاپ اول .
12. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، انتشارات تهران ، ابن سینا، ۱۳۴۶.
13. جعفری تبریزی ، محمد تقی ، تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب، تهران ، دفتر خدمات حقوقی بین المللی جمهوری اسلامی ایران، 1370، چاپ اول .
14. جوادی آملی، عبدالله ، کرامت در قرآن، تهران ، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1369 ، چاپ سوم.
15. راستین ، منصور ، از بردگی تا آزادی، تهران، کتابخانه ابن سینا، 1345 .
16. راسخ، محمد ، حق و مصلحت ، مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، تهران ، طرح نو،1381 .
17. زمانی ، سید قاسم ، امیر ساعد وکیل ، پوریا عسگری ، نهادها و سازکارهای منطقه ای حمایت از حقوق بشر ، تهران، شهر دانش، 1386.
18. شیایزری ، کریانگ ساک کیتی ، حقوق بین المللی کیفری، ترجمه بهنام یوسفیان و محمد اسماعیلی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383.
19. صفار، محمد جواد، شخصیت حقوقی، تهران ، انتشارات بهنامی، 1390.
20. ضیایی بیگدلی ، محمد رضا ، اسلام و حقوق بین الملل، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1391، چاپ دهم.
21. ضیایی بیگدلی، محمد رضا، حقوق بین الملل عمومی، تهران ، کتابخانه گنج دانش ،1390، چاپ چهل و یکم .
22. طالقانی، محمود، پرتوى از نهجالبلاغه ، تهران ، سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 1374 ، چاپ دوم .
23. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران ، انتشارات امیرکبیر، ، 1369، چاپ سوم، ذیل واژه حق.
24. عمید زنجانی، عباسعلی، یادنامه دومین کنگره نهج البلاغه، تهران ، بنیاد نهج البلاغه، 1361.
25. قاری سید فاطمی ،سید محمد ، حقوق بشر در جهان معاصر ، دفتر یکم: در آمدی بر مباحث نظری: مفاهیم ، مبانی ، قلمرو و منابع، تهران، موسسه مطالعات وپژوهشهای حقوقی شهر دانش ، 1388 ، چاپ دوم.
26. قربان نیا، ناصر، حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1390، تهران.
27. قرشى بنایى ، على اکبر ، قاموس قرآن، جلد پنجم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1412 ق .
28. قرشى بنایى، على اکبر ، قاموس قرآن، جلد ششم، دار الکتب الاسلامیه، 1412 ق.
29. کاسسه، آنتونیو، حقوق بین الملل، مترجم: دکتر حسین شریفی طراز کوهی، تهران، نشر میزان، 1391، چاپ سوم.
30. کک دین، نگوین ، پاتریک دییه، آلن پله ، حقوق بین الملل عمومی، جلد اول، ترجمه: حسن حبیبی، تهران ،انتشارات اطلاعات، 1382
31. محقق داماد، سید مصطفی، دین، فلسفه، قانون ، حقوق بشر در اسلام و غرب، تهران، انتشارات شهاب ثاقب، 1378 .
32. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪرا ، 1381، ﭼﺎپ ﺳﯽ و ﯾﮑﻢ.
33. مکارم شیرازى ، ناصر ، پیام امام شرح تازه و جامعى بر نهج البلاغه، جلد دوم ، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1379 ، چاپ اول.
34. مکارم شیرازى، ناصر ، پیام امام شرح تازه و جامعى بر نهج البلاغه، جلد سوم ، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1380 ، چاپ اول.
35. ممتاز، جمشید، امیر حسین رنجبریان، حقوق بین الملل بشر دوستانه ، تهران، نشر میزان ، 1386، چاپ دوم.
36. مهرپور ، حسین ، نظام بین المللی حقوق بشر، انتشارات اطلاعات، تهران ، ۱۳۷۷.
37. موحد، محمدعلی، در هوای حق و عدالت: از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، تهران، نشر کارنامه، 1381.
38. میر محمد صادقی، حسین ، حقوق جزای بین الملل، تهران، نشر میزان، 1377.
39. میر عباسی، سید باقر ، رزی میر عباسی، نظام جهانی ارزیابی و حمایت از حقوق بشر ، تهران، انتشارات جنگل ، 1388، چاپ دوم .
40. میر محمد صادقی، حسین ، دادگاه کیفری بین المللی، تهران، نشر دادگستر ،1383.
41. والاس، ربکا، حقوق بین الملل، ترجمه و تحقیق: سید قاسم زمانی و مهناز بهرام لو، تهران، موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش ، 1390، چاپ سوم.
42. وکیل، امیر ساعد ، همکاران، مروری بر مکاتب فلسفی حقوق بین الملل، تهران، نشر میزان، 1389.
ب- مقالات فارسی
1. آقایی جنت مکان، حسین، "تشکیل دادگاه ویژه لبنان؛ نگاهی متفاوت در حقوق کیفری بین المللی"، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 39 ، شماره 2، تابستان 1388.
2. احمدی نژاد، مریم، "تعهدات در قبال جامعه بین المللی و جایگاه آن در حقوق مسئولیت بین المللی دولت"، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و ششم، شماره 4، زمستان 1391.
3. احمدی نژاد، مریم، "موانع استرداد و اخراج مجرمین در رویه دادگاه اروپائی حقوق بشر" ، پژوهش حقوق کیفری ، سال اول ، شماره 1 ، 1391 .
4. جاوید ، محمد جواد، "حقوق بشر در عصر پسامدرن انتقاد از شاهکاری فلسفی در فهم حقوق ذهنی"، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 37، شماره 3، پاییز 1386.
5. حبیب زاده ، محمد جعفر، محمد باقر مقدسی ، عباس جعفری دولت آبادی ، "قاچاق انسان در حقوق کیفری ایران"، پژوهشهای حقوق تطبیقی، دوره 13 ، شماره 4، زمستان 1388.
6. حبیبى مجنده ، محمد ، مرضیه دیرباز ، "دیوان کیفرى بین المللى و حقوق بزه دیده در مراحل محاکمه و تجدیدنظر" ، فصلنامه تعالی حقوق، سال چهارم، دوره جدید، شماره 2، بهار 1392.
7. دلخوش ، علیرضا ، "جنبه های گوناگون مسئولیت در حقوق بین الملل کیفری" ، مجله حقوقی بینالمللی، سال بیست و هشتم، شماره 4، بهار و تابستان 1390.
8. دیرباز ، عسکر، رحیم دهقان سیمکانی، "عقلانیت و انسان اخلاقی در اندیشه کانت و ملّاصدرا"، معرفت اخلاقی، سال دوم، شماره سوم، تابستان 1390.
9. رنجبریان ، امیرحسین، مهدیه ملک الکتاب خیابانی ، "دادگاه ویژه سیرالئون: فرایند تشکیل، صلاحیت و مقابله با بی کیفرمانی "، مجله حقوقی بین المللی، سال بیست و هفتم، شماره 43 ، 1389.
10. زمانی، سید قاسم، "استقرار دیوان کیفری بین المللی: بیم ها و امیدها "، پژوهشهای حقوقی، شماره 2 ، پاییز و زمستان 1381.
11. سادات اخوی، سید علی، "پروتکل شماره 14 و اصلاح نظام نظارتی کنوانسیون اروپایی حقوق بشر"، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 70، زمستان 1384.
12. السان ، مصطفی ، "قاچاق زنان و کودکان برای بهره کشی جنسی(از منع جهانی تا حمایت از بزه دیدگان)" ، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 16، بهار 1384.
13. شریفی طراز کوهی، حسین، "شهروندی جهانی در گستره جهانی شدن حقوق بشر "، حقوق بشر، شماره 6، پاییز و زمستان 1387.
14. عرب ابوزیدآبادی، عبد الرضا ، "بردگان از جاهلیت تا اسلام (تحلیل و بررسی تاریخی)" ، دو فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش ، سال سوم، شماره 4 (پیاپی 12)، زمستان 1385 .
15. فروغی نیا، حسین ، "بین المللی شدن حقوق بشر و دگردیسی در مفهوم حاکمیت دولت ها در عصر جهانی شدن"، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره 1، سال اول ، زمستان1390.
16. قاری سید فاطمی ، سید محمد ، " دادگاه جدید اروپائی حقوق بشر" ، مجله حقوقی، شماره 25، بهار 1379 .
17. قاری سید فاطمی، سید محمد، "تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر حق، تعهد، آزادی، برابری و عدالت" ، مجله تحقیقات حقوقی، شماره33- 34، بهار تا زمستان 1380.
18. قربان نیا ، ناصر، "تعلیق اجرای حقوق بشر در شرایط اضطراری "، فقه و حقوق، سال سوم، شماره 12، بهار 1386.
19. قربان نیا، ناصر، "ماهیت عام تعهد به رعایت حقوق بشر و مسئله شرط" ، حقوق اسلامی ، سال ششم، شماره21، تابستان 1388 .
20. کاتبی، حسینقلی، "دولت و حاکمیت از نظر ژرژسل" ، مجله کانون وکلا ، شماره 55 ، مهر و آبان 1336 .
21. کاتوزیان، ناصر، "عدالت و حقوق بشر"، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 37، شماره 3، پاییز 1386.
22. کاظمی ، سید علی ، "بررسی مفهوم ناپدیدی اجباری افراد "، فصلنامه پلیس بین الملل، سال اول، شماره 2 ، تابستان 1389 .
23. گرین وود ، کریستوفر ، "دیوان بین المللی برای یوگسلاوی سابق" ، مترجم: دکتر مهرداد سیدی، مجله حقوقی، شماره هجدهم و نوزدهم، بهار 1374-1373.
24. مکارم شیرازی ، ناصر ، "اسلام و بردگی" ، نشریه مکتب تشیع ، پیش شماره، اردیبهشت 1338.
25. موسوی ، سید فضل اله ، معصومه سادات میر محمدی ، "اصول کلی حقوق؛ عامل پویایی حقوق بین الملل کیفری" ، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره31 ، سال هشتم، زمستان 1390 .
2- منابع عربی
1. ابن بابویه ، محمد بن على ، من لا یحضره الفقیه، المجلد الثالث، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413 ق.
2. ابن بابویه، محمد بن على، علل الشرایع، المجلد الاول، قم ، نشر داوری ، 1385 ش / 1966 م.
3. ابن عربی، محیی الدین، فصوص الحکم، الجزء الاول، المصحح : دکتور ابوالعلا عفیفی، بیروت ، دارالکتاب العربی.
4. ابن کثیر الدمشقى، ابو الفداء، البدایه والنهایه ، المجلد الرابع، بیروت، دار الفکر، 1407ه.ق؛ 1986م
5. انصاری، مرتضی، المکاسب، المجلد الرابعه ، قم ، جامعه النجف الدینیه، 1392 ه ق .
6. بروجردی ، سید حسین ، جامع احادیث الشیعه، المجلد واﺣد و ﺛﻼﺛون ، تهران ، انتشارات فرهنگ سبز، 1386
7. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، الجزء العشرین، موسسه آل البیت علیهم السلام، قم، 1409 ق.
8. حلوانى ، حسین بن محمد بن حسن ، نزهه الناظر و تنبیه الخاطر، قم، الطبعه مدرسه الامام المهدی عجل الله تعالى فرجه الشریف، 1408 ق.
9. راغب اصفهانى ، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، المصحح: صفوان عدنان داوودى، بیروت،، دار القلم، 1412 ق.
10. شوشتری، محمد تقی، بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه، المجلد السادس، تهران ، موسسه انتشارات امیر کبیر، 1376.
11. طبرسی، امین الاسلام، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، المجلد الرابع، تهران ، ناصرخسرو، ١٣٧٢ ، الطبعه الثالثه.
12. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق: سید احمد حسینی، الجزء الخامس ، تهران انتشارات مرتضوی ، 1375 ، الطبعه الثالثه.
13. کلینى ، محمد بن یعقوب ، الکافی، المجلد الخامس، مصحح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى، دارالکتب الاسلامیه ، تهران، 1407 ق .
14. کلینى، محمد بن یعقوب ، الکافی، المجلد السادس، مصحح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى، دارالکتب الاسلامیه ، تهران، 1407ق.
15. مصطفوى ، حسن ، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، المجلد العاشر، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.
16. مغنیه، محمد جواد، فیظلال نهج البلاغه: محاوله لفهمٍ جدید، المجلد الاول، بیروت، دار العلم الملایین، 1999م.
17. منسوب به على بن موسی امام هشتم علیه السلام، الفقه المنسوب الى الامام الرضا علیه السلام ، مشهد موسسه آل البیت علیهم السلام، 1406 ق.
3- منابع انگلیسی
الف – کتب (books)
1. Allain ,Jean , The Slavery Conventions,Volume 1, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2008 .
2. Alston, Philip, Ryan Goodman, International Human Rights in Context: Law, Politics, Morals, ,Oxford, Oxford University Press, 2000.
3. Andersen ,Erik André, Lindsnaes , Birgit , Towards New Global Strategies: Public Goods and Human Rights, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2007
4. Anna-Karin Lindblom, Non-Governmental Organisations in International Law , Cambridge University Press, Cambridge , 2005.
5. Anne T. Gallagher, The International Law of Human Trafficking, Cambridge University Press, USA,2010.
6. Bader M., Robert ,Ralf , Nozick, Continuum, New York, 2010.
7. Baderin, Mashood , International Human Rights Law:Six Decades After the UDHR and Beyond, Ashgate Publishing, UK, 2010.
8. Bailey, S.H. , Cases, Materials and Commentary on Administrative Law, 4th Edition, Sweet & Maxwell Ltd, Swiss Cottage, 2005 .
9. Bales , Kevin , Understanding Global Slavery: A Reader , University of California Press, London, 2005.
10. Bassiouni ,M. Cherif , International Criminal Law: International Enforcement, Volume 3, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands , 2008.
11. Bedi, Shiv R S, The Development of Human Rights Law by the Judges of the International Court of Justice, Hart Publishing , Portland ,2007 .
12. Bishop, David, The Wheel of Ideals, Lulu.com , 2006 .
13. Blumenthal, David A. , Timothy L. H. McCormack, The Legacy of Nuremberg: Civilising Influence Or Institutionalised Vengeance?, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2008.
14. Bossuyt, Marc , Guide to the "travaux Préparatoires" of the International Covenant on Civil and Political Rights, Netherlands , Martinus Nijhoff Publishers, 1987.
15. Brendalyn , Ambrose, Democratization and the Protection of Human Rights in Africa: Problems and Prospects, Greenwood Publishing Group, USA, 1995
16. Bromley, Mark, United Nations Arms Embargoes Their Impact on Arms Flows and Target Behaviour Case study: Former Yugoslavia 1991-96, Stockholm International Peace Research Institute, 2007.
17. Brownlie ,Ian , Principles of Public International Law, 6th edn ,Oxford, Oxford University Press, 2003.
18. Cassese Antonio, International Criminal Law , Oxford University Press, 2003
19. Cassese, Antonio, Change and Stability in International Law-making, Walter de Gruyter, Germany, 1998.
20. Cassese, Antonio, The Oxford companion to international criminal justice, Oxford University Press, 2009.
21. Ceccarelli, Nicolò, 2CO Communicating complexity: 2013 Conference Proceedings, Edizioni Nuova Cultura, Roma, 2013.
22. Christou, Theodora A. , Human Rights Manual and Sourcebook for Africa,The Biritish Institute of International and Comparative Law, 2005.
23. Conte, Alex, Human Rights in the Prevention and Punishment of Terrorism:Commonwealth Approaches: The United Kingdom, Canada, Australia and New Zealand , Springer, New York, 2010.
24. Crawshaw, Ralph , Leif Holmström , Essential Texts on Human Rights for the Police: A Compilation of International Instruments , Martinus Nijhooff Publishers, Netherlands, 2008.
25. D'Anieri, Paul, International Politics: Power and Purpose in Global Affairs, Cengage Learning, Boston(USA), 2011.
26. Dhayani, SN, Fundamentals of Jurisprudence: The Indian Approach , Central Law Agency, 1997.
27. Du, Shanshan, Chopsticks Only Work in Pairs: Gender Unity and Gender Equality Among the Lahu of Southwestern China, Columbia University Press, New York, 2013.
28. Ellis Wild, Susan, Webster's New World: Law Dictionary, Canada, Wiley Publishing, 2006.
29. Eriksson, Maja Kirilova, Reproductive Freedom: In the Context of International Human Rights and Humanitarian Law, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2000.
30. Eser ,Albin, Individual Criminal Responsibility: Mental Elements – Mistake of Fact and Mistake of Law, Oxford University Press, 2002.
31. Esmeir ,Samera, Juridical Humanity: A Colonial History, Stanford University Press, Stanford (California), 2012.
32. European Commission, Trafficking in human beings, Publications Office of the European Union, 2013.
33. Evans , Christine , E. Christine Evans, The Right to Reparation in International Law for Victims of Armed Conflict, Cambridge University Press, Cambridge, 2012.
34. Forrest Martin, Francisco, International Human Rights and Humanitarian Law: Treaties, Cases, and Analysis, Cambridge University Press, USA, 2006.
35. Galchinsky ,Michael , The 'War on Terror' and the Right to Legal Personality, Center for Human Rights and Democracy,Georgia State University, Atlanta, 2011.
36. Grear, Anna, Human Rights – Human Bodies? Some Reflections on Corporate Human Rights Distortion, The Legal Subject, Embodiment and Human Rights Theory, Law Critique, Springer, 2006.
37. Grotius, Hugo, The Rights of War and Peace(1625), ed. R. Tuck, Liberty Fund, 2005.
38. Gupta ,Birendra K. , Trafficking and the Law, Human Rights Law Network, New Delhi, 2011.
39. Harrill , James Albert, The Manumission of Slaves in Early Christianity, Second Edition, Mohr Siebeck, 1998 .
40. Harskamp, Jacob Teunis, The Anatomy of Despondency: European Socio-Cultural Criticism 1789 -1939, BRILL, 2011.
41. Henner , Peter, Human Rights and the Alien Tort Statute: Law, History, and Analysis, American Bar Association, 2009 .
42. Hernandez-Truyol, Berta, Stephen Joseph Powell, Just Trade: A New Covenant Linking Trade and Human Rights, New York, NYU Press, 2009 .
43. Higgins,Rosalyn, Problems and Process: International Law and How We Use It, Oxford University Press, Oxford, 1995.
44. Höffe, Otfried , Kant's Cosmopolitan Theory of Law and Peace ,Cambridge University Press, 2005.
45. Human Rights Law Centre,International Human Rights Reports, vol. 9, Department of Law, University of Nottingham, 2002.
46. International Law Commission, Yearbook of the International Law Commission, Vol. II, United Nations, 2005.
47. Johnson,Scott Patrick, Trials of the Century: An Encyclopedia of Popular Culture and the Law, Volume 1, Greenwood Publishing Group, USA, 2011.
48. Jones, Peter, Rights , London , macmaillan press ,1994 .
49. Jovanović, Miodrag A. , Collective Rights: A Legal Theory, Cambridge University Press, New York, 2012.
50. Junius , P Rodriguez, Slavery in the Modern World: A History of Political, Social, and Economic Oppression , Volume 2, ABC-CLIO, USA, 2011 .
51. Kant, Immanuel, Grounding for the Metaphysics of Morals, Cambridge University Press, 2005.
52. Kant, Immanuel, Religion within the Limits of Reason Alone, New York ,Harper Torch book, 1960.
53. Koskenniemi, Martti, The Gentle Civilizer of Nations, Cambridge University Press, 2002.
54. Ku, Julian, John Yoo, Taming Globalization:International Law, the U.S. Constitution, and the New World Order, Oxford University Press, New York, 2012.
55. Kuhn, Gabriel , Life Under the Jolly Roger: Reflections on Golden Age Piracy, PM Press, 2003.
56. Larsen, Laurence Burgorgue, & Amaya Ubeda de Torres, The Inter-American Court of Human Rights:Case Law and Commentary, Oxford University Press, 2011.
57. Lauterpacht, Hersch , International Law and Human Rights, London, Stevens and Sons, 1950 .
58. Lauterpacht, Hersch, An International Bill of the Rights of Man, Oxford University Press, UK, 2013.
59. Lauterpacht, Hersch, Private Law Sources and Analogies of International Law: With Special Reference to International Arbitration, The Lawbook Exchange, Ltd., 1927 .
60. Lauterpacht, Hersch, The Subjects of the Law of Nations , in Elihu Lauterpacht (ed.), International Law: Being the Collected Papers of Hersch Lauterpacht ,Cambridge University Press, 1975.
61. Louis , Anja, Women and the Law: Carmen de Burgos, an Early Feminist, Tamesis Books,2005.
62. Martin A. , Elizabeth, A Dictionary of Law, Fifth Edition, Oxford University Press, New York, 2003.
63. McGaughey, Douglas R. , Strangers and Pilgrims: On the Role of Aporiai in Theology, Walter de Gruyter, Germany, 1997 .
64. Morsink ,Johannes , The Universal Declaration of Human Rights: Origins, Drafting, and Intent, University of Pennsylvania Press,USA, 2011 .
65. Nijman, Janne Elisabeth, The Concept of International Legal Personality, An Inquiry into the History and Theory of International Law . The Hague : T. M. C. Asser Press, 2004 .
66. Ninčić, Djura, The Problem of Sovereignty in the Charter And in the Practice of the United Nations, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 1970.
67. Normand, Roger , Sarah Zaidi, Human Rights at the UN: The Political History of Universal Justice, Indiana University Press, Bloomington, 2008.
68. Oppenheim, Lassa , International Law: A Treatise, Volume 1, Third edition by Ronald Roxburgh, The lawbook exchange, US (New Jersey), (1920)2005.
69. Ouguergouz, Fatsah, The African Charter of Human and People's Rights: A Comprehensive Agenda for Human Dignity And Sustainable Democracy In Africa , Netherlands , Martinus Nijhoff Publishers, 2003.
70. Palmquist, Stephen, Cultivating Personhood: Kant and Asian Philosophy, Walter de Gruyter, Germany, 2010 .
71. Pathak, Bindeshwar , Shiva Pratap Singh, Glimpses of Europe: A Crucible of Winning Ideas, Great Civilizations and Bloodiest Wars, New Delhi(India),Gyan Publishing House, 2010.
72. Popa ,Ricarda , The Contribution of the Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia to the Establishment of a Hybrid Tribunal Model, GRIN Verlag, Germany, 2010.
73. Portmann , Roland, Legal Personality in International Law, Cambridge University Press, 2010.
74. Power, Andrew, Janet E. Lord, Allison S. DeFranco, Active Citizenship and Disability: Implementing the Personalisation of Support, Cambridge University Press, New York, 2013.
75. Raic, David , Statehood and the Law of Self-Determination, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2002.
76. Ramcharan, Bertrand G. , Contemporary Human Rights Ideas, Routledge Global Institutions, Edited by Thomas G. Weiss, First published New York, 2008.
77. Rehmann-Sutter, Christoph , Marcus Düwell, Dietmar Mieth, Bioethics in Cultural Contexts: Reflections on Methods and Finitude, Springer, Netherlands, 2006 .
78. Reinbold, Jenna , Making and Unmaking Political Myth in the Era of Human Rights, ProQuest, USA , 2007.
79. Rita, Joseph, Human Rights and the Unborn Child, Netherlands , Martinus Nijhoff Publishers, ,2009 .
80. Roosevelt, Eleanor, What I Hope to Leave Behind: The Essential Essays of Eleanor Roosevelt, Carlson Pub, 1995.
81. Rubin -P., Alfred, Law of Piracy, University Press of the Pacific Hunolulu, 2006.
82. Sadat ,Leila Nadya, Michael P. Scharf, The Theory and Practice of International Criminal Law:Essays in Honor of M. Cherif Bassiouni, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands , 2008 .
83. Schutter, De Olivier , International Human Rights Law: Cases, Materials, Commentary, Cambridge University Press, New York, 2010.
84. Sensen, Oliver, Kant on Human Dignity, Boston ,Walter de Gruyter, 2011.
85. Shah, Niaz A. , Islamic Law and the Law of Armed Conflict:The Conflict in Pakistan, Taylor & Francis e-Library, USA, 2011.
86. Shahabuddeen, Mohamed, Precedent in the World Court, Cambridge University Press, 2007.
87. Singh, Nagendra , Enforcement of Human Rights in Peace and War and the Future of Humanity, Dordrecht, Martinus Nijhoff Publishers, Netherland, 1986.
88. Smith ,Rhona ,K.M. , Textbook on International Human Rights, 3rd Edition, Oxford University Press, New York, 2007.
89. Smith ,Rhona, Text and Materials on International Human Rights, 3rd Edition, Routledge, New York, 2013 .
90. Smith, Helen, Pirates, Swashbucklers and Buccaneers of London, Watling Street, 2004.
91. Soohoo, Cynthia , Catherine Albisa, Martha F. Davis, Bringing Human Rights Home: Portraits of the movement, USA ,Greenwood Publishing Group , 2008.
92. Tate, Trudi, Modernism, History and the First World War, Manchester University Press, UK, 1998.
93. Tinta ,Mónica Feria, The Landmark Rulings of the Inter-American Court of Human Rights on the Rights of the Child: Protecting the Most Vulnerable at the Edge, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands, 2008.
94. Trindade ,Antônio Augusto Cançado, International Law for Humankind: Towards a New Jus Gentium, Martinus Nijhoff Publishers,2013.
95. Trindade ,Antônio Augusto Cançado, The Access of Individuals to International Justice , Volume 18, Oxford University Press, New York, 2011.
96. van der Wolf, Willem-Jan , S. de Haardt, Global human rights law collection , Part 3, Global Law Association, 2007.
97. Verma, S.K. , An Introduction to Public International Law ,New Delhi, Prentice Hall of India, 1998.
98. Viljoen, Frans, International Human Rights Law in Africa, Oxford University Press, United Kingdom, 2012.
99. Vöneky ,Silja ,Rüdiger Wolfrum, Human Dignity and Human Cloning , Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands , 2004.
100. Warwick ,Mckean, Equality and Non-Discrimination Under International Law,Clarendon Press,1983.
101. Weeramantry, Christopher Gregory, Universalising International Law, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands ,2004.
102. Wicks, Elizabeth, The Right to Life and Conflicting Interests, Oxford University Press, New York, 2010 .
103. Wolfgang ,Benedek, Understanding Human Rights , Belgium ,Neuer Wissenschaftlicher Verlag , 2006.
104. Wood, Allen W , Groundwork for the Metaphysics of Morals Immanuel Kant, Yale University Press, New Haven , 2002.
ب- مقالات (Articles)
1. Andreevska, Elena , Etem Aziri," Principle of Equality in International Law: The Right to Equality", Lex ET Scientia International Journal , Juridical Series, vol. 2, 2009.
2. Baynes, Kenneth ,"Discourse ethics and the political conception of human rights", Ethics & Global Politics, vol. 2, No. 1, Syracuse University, USA, 2009.
3. Benhabib, Seyla , "Another Universalism: On the Unity and Diversity of Human Rights", Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association, vol. 81, No. 2, Yale University, Nov. 2007 .
4. Berman ,M. , R. Clark ," State Terrorism: Disappearances" , Rutgers Law Journal , vol. 13, Spring 1982 .
5. Bohman ,James, "Living without Freedom : Cosmopolitanism at Home and the Rule Of Law", Political Theory, Volume 37, Number 4, August 2009.
6. Carus, Paul , "Person and Personality", The Monist, vol. 20, No. 3, July 1910 .
7. Cassese, Antonio, "Affirmation of the Principles of International Law recognized by the Charter of the Nürnberg Tribunal", United Nations Audiovisual Library of International Law, United Nations, 2009.
8. Cassidy, Julie, "Emergence of the individual as an international juristic entity: enforcement of International Human Rights", Deakin Law Review, Volume 9, Number 2, Deakin University, 2004.
9. Duruigbo , Emeka, "Corporate Accountability and Liability for International Human Rights Abuses: Recent Changes and Recurring Challenges", Journal of International Human Rights, vol. 6, Issue 2, Spring 2008.
10. Gallant, Kenneth S. , "Criminal Defense and the International Legal Personality of the Individual", Quebec Review of International Law, vol. 75, Legal Studies Research Paper No. 11-11, 2010.
11. Giorgou, Irena "State Involvement in the Perpetration of Enforced Disappearance and the Rome Statute" , Journal of International Criminal Justice 11 , Oxford University Press, 2013.
12. Glendon, Mary Ann, "The Rule of Law in the Universal Declaration of Human Rights", Journal of International Human Rights , Spring 2004, Vol 2, Issue 1.
13. Helfer, Laurence R. , "Redesigning the European Court of Human Rights: Embeddedness as a Deep Structural Principle of the European Human Rights Regime", European Journal of International Law, vol. 19, Issue 1, 2008.
14. Klabbers , J., "Possible Islands of Predictability: The Legal Thought of Hannah Arendt", Leiden Journal of International Law, Table of Contents, vol. 20, Issue 01, 2007 .
15. Kolb, Robert, "Book Revews The Concept of International Legal Personality", The European Journal of International Law ,vol. 18 no. 4 ,2007.
16. Kontorovich, Eugene, " The Piracy Analogy: Modern Universal Jurisdiction's Hollow Foundation" ,Harvard International Law Journal , vol. 45 , Number 1, Winter 2004.
17. McBeth , Adam, "Every organ of society: The responsibility of non-state actors for the realization of human rights", Hamline Journal of Public Law and Policy, no. 33, 2008 .
18. McCrory , Susan,"The International Convention for the Protection of all Persons from Enforced Disappearance", Human Rights Law Review 7:3, Oxford University Press, 2007.
19. McCrudden, Christopher, "Human Dignity and Judicial Interpretation of Human Rights", The European Journal of International Law, vol. 19, no. 4, 2008.
20. Meurice,Vitkauskaitė, Justinas Žilinskas, "The Concept Of Enforced Disappearances In International Law", Mykolas Romeris University, Lithuania, Jurisprudence, vol 120, No 2, 2010.
21. Nijman, Janne E., "Paul Ricoeur and International Law: Beyond The End of the Subject" Towards a Reconceptualization of International Legal Personality, Leiden Journal of International Law, United Kingdom,2007.
22. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights , "Enforced or Involuntary Disappearances", Fact Sheet, No. 6/Rev.3, United Nations Office at Geneva, 2009.
23. Parlett, Kate, "The Individual and Structural Change in the International Legal System", Cambridge Journal of International and Comparative Law, 2012.
24. Pinto , Monica, "National and International Courts – Deference or Disdain?",Loyola Los Angeles International & Comparative Law Review,Vol. 30
25. Pontifical Academies Sciences of Social Sciences ,"Working Group on Trafficking in Human Beings: Modern Slavery", Vatican city 2013 .
26. Ruda, Jose Maria, "The Opinions of Judge Dionisio Anzilotti at the Permanent Court of International Justice", European Journal of International Law , vol. 3, Series B, no. 18 , 1992.
27. Ryssdall , R., 'The Coming of Age of the European Convention of Human Rights', European Human Rights Law Review, vol 18 , 1996.
28. Spiermann, Ole, "Twentieth Century Internationalism in Law", The European Journal of International Law, vol. 18, no.5, 2008.
29. Trindade, Antônio Augusto Cançado, "The Historical Recovery of the Human Person as Subject of the Law Of Nations", Cambridge Journal of International and Comparative Law, vol. 1, Issue 3, 2012.
ج- آراء و نظریات مشورتی (and Advisory opinions (Table of cases
1. Abdolkhani and Karimnia v. Turkey , Eur. Ct. H.R. , (No. 2) , No. 50213/08. , judgment of 27 July 2010.
2. Abella v. Argentina (La Tablada case), Inter-Am. C.H.R. , Case No. 11.137, Report. No. 55/97, 18 November 1997.
3. Advisory Opinion: Juridical status and human rights of the child, Inter-Am. Ct. H.R. Ser. A, No. 17, August 28, 2002.
4. Akkoç v. Turkey, Application Nos. 22947/93, 22948/93, Judgement of 10 October 2000;
5. Al-Adsani v United Kingdom, 34 Eur. Ct. H.R. , Application no. 35763/97, Judgment of 21 November 2001.
6. Andrés Mestre Esquivel v. Colombia, Case 268-06, Report No. 75/08, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.130 Doc. 22, rev. 1 , 2008.
7. Anzualdo Castro V. Perú, Inter-Am. Ct. H.R., Preliminary Exception, Merits, Reparations and Costs. Judgment of 22 of September of 2009. Series C No. 202.
8. Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (Bosnia and Herzegovina v. Yugoslavia), Preliminary Objections, I.C.J. Reports 1996.
9. Bamaca Velasquez v. Guatemala , Inter-Am. C.H.R., Series C No. 70, Judgment of 25 November 2000.
10. Barcelona Traction Light and Power Company, Limited (Belgium v. Spain) , ICJ 3, Judgment of 5 Feb. 1970.
11. Belgian Linguistics Case 1 Eur. Ct. H.R. 252, Series A, no. 6, 1968.
12. Bermtidez v. Honduras, On Admissibility, Inter-Am. C.H.R., Report No. 46/96, OEA/Ser.L./V/I/II.95, doc. 7 rev,1996.
13. Bock v. Germany, Eur. Ct. H.R. , application no. 22051/07 ,1990.
14. Castillo Petruzzi and Others v. Peru , Inter-Am. Ct. H.R. , Preliminary Objections, Judgment of 4 September 1998.
15. Chitay Nech et al. v. Guatemala, Inter-Am.Ct.H.R., Preliminary Exceptions, Merits, Reparations and Costs, Judgment of 25 may 2010 .
16. Christine Goodwin v. the United Kingdom 35 Eur. Ct. H.R. , no. 28957/95, 2002.
17. Concurring Opinion of Judge A.A. Cancado Trindade, Juridical status and human rights of the child, Advisory Opinion OC-17/02, August 28, 2002, Inter-Am. Ct. H.R. (Ser. A) No. 17 , 2002.
18. Darby v. Sweden, Eur. Ct. H.R. , Series A , No. 187, Application No: 11581/85, judgment of 23 October 1990.
19. Egyptian Initiative for Personal Rights and Interights v. Arab Republic of Egypt, 323/06, African Commission on Human and Peoples' Rights, 16 December 2011.
20. Elcida Arévalo Perez et al. v. Colombia, Communication No. 181/1984, U.N. Doc. CCPR/C/37/D/181/1984 , 1989.
21. France v. Turkey , (The Case of the S.S. Lotus), PCIJ. (ser. A) No. 10, Judgment of 7 September 1927.
22. Franz Britton v. Guyana, Case 12.264, Report No. 1/06, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.127 Doc. 4 rev. 1 , 2007.
23. Gabriel Shumba v. Zimbabwe, 288/04, African Commission on Human and Peoples' Rights, 02 May 2012.
24. Genie Lacayo v. Nicaragua Case, Inter-Am. Ct. H.R., (ser. C) No. 30, 94 ,Jan. 29, 1997.
25. Greece v. UK , (Mavrommatis Palestine Concessions), Jurisdiction, 1924 PCIJ, Series A No. 2.
26. Hakizimana v. Sweden , Eur. Ct. H.R. , no . 37913/05 , judgment of 27 March 2008.
27. Handyside v. United Kingdom , Eur. Ct. H.R. , Judgiment of 7 December 1976.
28. Inze v. Austria, Eur. Ct. H.R. , Series A, No. 126, judgment of 28 October 1987.
29. Ismail Ismaili v. Germany, Eur. Ct. H.R. , Decision of 15 March 2001, no. 58128/00;
30. Jimdnez v. Colombia, On Admissibility, Inter-Am. C.H.R., Report No. 4/97, OEA/Ser.L./V/II.95, doc. 7 rev. 11,1997.
31. Jose Adrian Rochac Hernandez v. El Salvador, Case 731-03, Report No. 90/06, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.127 Doc. 4 rev. 1 , 2007.
32. Juan Gelman et al. v. Uruguay, Case 438-06, Report No. 30/07, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.130 Doc. 22, rev. 1 , 2007.
33. Jurisdiction of the Courts of Danzig, Advisory Opinion, 1928 PCIJ , (ser. B) No. 15 (Mar. 3).
34. Kaboulov v. Ukraine, Eur. Ct. H.R. , judgment of 19 November 2009, no. 41015/04.
35. Kaya v. Turkey, [1998] Eur. Ct. H.R. 12, Judgment of 19 February1998 .
36. Kolk and Kislyiy v. Estonia, Application 23052/04, Eur. Ct. H.R. , Decision on 17 January 2006.
37. Kurt v. Turkey (24276/94) [1998] Eur. Ct. H.R. 44, Judgment of 25 May 1998.
38. LaGrand (Germany v. United States of America) , ICJ, Judgment of 27 June 2001.
39. Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion of 9 July 2004, separate opinion of Judge Elaraby , ICJ Reports 2004 .
40. Lithgow and others v UK , Eur. Ct. H.R. , Series A , No.102, 1986.
41. M. and Others v. Italy and Bulgaria, Eur. Ct. H.R. , Application no. 40020/03 Judgment on 31 July 2012 .
42. Manuel Antonio Bonilla Osorio and Ricardo Ayala Abarca v. El Salvador, Case 1072-03, Report No. 66/08, Inter-Am. C.H.R., EA/Ser.L/V/II.130 Doc. 22, rev. 1, 2008.
43. Marckx v. Belgium, Eur. Ct. H.R., application No. 6833/74, Judgement of 13 June 1979.
44. Marzioni v. Argentina, Case 11.673, Inter-Am. C.H.R., Report No. 39/9 OEA/Ser.L./VJI/II.95, doc. 7 ,1996,.
45. McCann , Farrell and Savage v. United Kingdom, Eur. Ct. H.R., Judgment of 27 September 1995.
46. Mikulić v. Croatia, Eur. Ct. H.R., no. 53176/99, 2002.
47. Mojica v. Dominican Republic, Communication No. 449/1991, U.N. Doc. CCPR/C/51/D/449/1991 , 1994.
48. Musa Saidykhan v. The Gambia, ECW/CCJ/JUD/08/10, African Court on Human and Peoples' Rights, 16 December 2010.
49. North Sea Continental Shelf Cases (Federal Republic of Germany v. Denmark; Federal Republic of Germany v. Netherlands) , ICJ , February 20, 1969.
50. Nottebohm case Liechtenstein v. Guatemala, ICJ , dissenting opinion of judge klaestad, 1955.
51. Pretty v. United Kingdom(1997), judgment of 29 April 2002, 24 Eur. Ct. H.R. 423, no.2346/02.
52. Prosecutor v. Akayesu, Judgment, Case No. ICTR 4 96 T, T. Ch. I, 2 September 1998.
53. Prosecutor v. Alfred Musema, Case No. ICTR 96-13-I, Judgment & Sentence, 2000.
54. Prosecutor v. Blaškić, Judgment, Case No. IT 14 95 T, ICTY Trial Chamber , 3 March 2000.
55. Prosecutor v. Dusko Tadic, ICTY Opinion and Judgment, Trial Chamber, Case No. IT-94-1-T, 7 May 1997.
56. Prosecutor v. Germain Katanga , ICC-CPI-20130327-PR892.
57. Prosecutor v. Kunarac et al., ICTY (Appeals Chamber), judgment of 12 June 2002.
58. Prosecutor v. Laurent Gbagbo, ICC, 23 November 2011.
59. Prosecutor v. Rutaganda, Case No. ICTR 96-3-T, Judgment & Sentence, 1998.
60. Prosecutor v. Saif Al-Islam Gaddafi and Abdullah Al-Senussi, ICC , issued on 27 June 2011.
61. Prosecutor v. Simone Gbagbo, ICC, 7 February 2012.
62. Prosecutor v. Thomas Lubanga Dyilo, ICC-01/04-01/06, Verdict on 14 March 2012.
63. Prosecutor v. Walter Osapiri Barasa, ICC, 2 August 2013.
64. Radilla Pacheco v. México, Preliminary Exceptions, Merits, Reparations and Costs, Inter-Am.C.H.R. , Series C, No. 209, Judgment of 23 of November of 2009.
65. Cases 12,577, 12,646, 12,647, 12, 667 Merits Rochc Hernandez et al. El Salvador, Inter-Am.C.H.R. , Report No. 75/12, judgment of 7 November 2012.
66. Ribitsch v. Austria (1995) 21 Eur. Ct. H.R. , No. 18896/91.
67. S.R. v. Sweden , Eur. Ct. H.R. , No. 62806/00, judgment of 23 April 2002.
68. S.W. v. United Kingdom and C.R. v. United Kingdom 21 Eur. Ct. H.R., no. 20166/92 , 1995.
69. Saadi v. Italy , Eur. Ct. H.R., No. 37201/06, judgment of 28 February 2008.
70. Saccone v. Argentina, Case 11.671, Inter-Am. C.H.R., Report No. 8/98, OEA/Ser.L./V/II.98, doc. 6 ,1998.
71. Santos Ernesto Salinas v. Brazil, Case 733-03, Report No. 10/08, Inter-Am. C.H.R., OEA/Ser.L/V/II.130 Doc. 22, rev. 1 , 2008.
72. Saúl Filormo Cañar Pauta v. Ecuador, Case 295-03, Report No. 1/11, Inter-Am.C.H.R. , 2011.
73. Schmidt v. Costa Rica, Case 9178, Inter-Am. C.H.R., Report No. 17/84, OEA/Ser.L./V/II.66, doc. 10 rev. Observations of the Inter-American Commission on Human Rights 4 , 1984.
74. Selmouni v. France, 29 Eur. Ct. H.R. , Application no. 25803/94, Judgment of 28 July 1999- 2000.
75. South West Africa cases, Second Phase Judgment, Dissenting Opinion of Judge Tanaka, ICJ Reports, 1966.
76. Tyrer v. United Kingdom, Eur. Ct. H.R., No. 5856/72, 2 E.H.R.R . 1. , 1978.
77. United Kingdom v. Albania, (Corfu Channel Case). ICJ Decision of 9 April 1949.
78. Urqufa v. Honduras, Inter-Am. C.H.R., On Inadmissibility of Petition No. 644/00, Report No. 83/05, OEA/Ser.L./V/II.124, doc. 5 72 ,2005.
79. Van Der Mussele v. Belgium, Eur. Ct. H.R. , Application no. 8919/80, Judgment on 23 November 1983.
80. Velasquez Rodriguez v. Honduras, Inter-Am.Ct.H.R., , (Ser. C) No. 4 , Judgment of 29 July 1988.
81. Víctor Manuel Isaza Uribe and Family v. Colombia, Inter-Am.C.H.R., Case 10.737, Report No. 102/11, 2011.
82. Villagrán Morales and Others v Guatemala (Street Children ) , Inter-Am.Ct.H.R. , Judgment of 19 November 1999.
83. Winterwerp v. UK, Eur. Ct. H.R., Series A No.33, Judgement of 24 October 1979.
84. X v. Austria and Yugoslavia, Eur. Comm. H.R , no.2143/64, Decision of 30 June 1964.
85. Ximena Vicario v. Argentina, Communication No. 400/1990, U.N. Doc. CCPR/C/53/D/400/1990 , 1995.
86. Yean and Bosico Children v. Dominican Republic, Inter-Am Ct. H.R., (Ser. C) No. 130, Judgment of 8 September 2005.
87. Grioua v. Algeria, Human Rights Committee of the Covenant on Civil and Political Rights, Communication 1327/04, 10 July 2007.
د- برخی اسناد دیگر(Some Other Instruments)
1. African Charter on Human and Peoples' Rights (ACHPR).
2. American Convention on Human Rights (ACHR).
3. Background conference document prepared by the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights , Legal capacity, Sixth Session of the Ad Hoc Committee on a Comprehensive and Integral International Convention on Protection and Promotion of the Rights and Dignity of Persons with Disabilities, August 2005.
4. Convention against Torture and Other Cruel Inhuman or Degrading Treatment or Punishment.
5. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (ECHR).
6. Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, entry into force 3 September 1981.
7. European Convention on Human Rights (ECHR)
8. Evaluation The African Commission on Human and Peoples' Rights", for The Danish Centre for Human Rights, Commissioned by SIDA Nordiska Afrikainstitutet December 1998.
9. General Assembly, Resolution adopted by the General Assembly on 20 December 2012, International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance, A/RES/67/180, 3 April 2013,.
10. Grant , Philip, General Allegation to the United Nations Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, May 25, 2011.
11. Human Rights Committee, General Comment 24 (52), General comment on issues relating to reservations made upon ratification or accession to the Covenant or the Optional Protocols thereto, or in relation to declarations under article 41 of the Covenant,UN Doc CCPR/C/21/Rev.1/Add,6 dated 11 November 1994 .
12. Human Rights Committee, General Comment 29, States of Emergency (article 4), U.N. Doc. CCPR/C/21/Rev. 1/Add.11 ,2001
13. Human Rights Committee, General Comment No. 18 , Non-discrimination, Thirty-seventh session, 1989 .
14. Human Rights Committee, General Comment: Reservations to the Covenant or Optional Protocols or declarations under article 41 of the Covenant, no.24 , 1994.
15. Human Rights Council, Report of the Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, A/HRC/19/58/Rev.1 , 2 March 2012.
16. International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination , Adopted and opened for signature and ratification by General Assembly resolution 2106 (XX) of 21 December 1965.
17. International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR).
18. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR)
19. International Law Commission, Principles of International Law recognized in the Charter of the Nürnberg Tribunal and in the Judgment of the Tribunal, with commentaries 1950, Yearbook of the International Law Commission, Vol. II, 2005, United Nations .
20. Inter-parliamentary Union: United Nations, The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women and Its Optional Protocol: Handbook for Parliamentarians, United Nations Publications, United Nations, 2003.
21. Jurisdiction of the Courts of Danzig (Pecuniary Claims of Danzig Railway Officials who have Passed into the Polish Service, against the Polish Railways Administration), Permanent Court of International Justice, Advisory Opinion No. 15, Ser B.
22. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights , Report of the Ad Hoc Committee on a Comprehensive and Integral International Convention on the Protection and Promotion of the Rights and Dignity of Persons with Disabilities, sixth session August 2005.
23. Optional Protocol to the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women.
24. Optional Protocol to the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, The General Assembly adopted resolution A/RES/63/117, on 10 December 2008.
25. Organization of American States (OAS).
26. Permanent Court of International Justice in its Advisory Opinion on the Nationality Decrees in Tunis and Morocco, 1923.
27. Preamble, Declaration on the Protection of All Persons from Enforced Disappearance, UN Doc.
28. Protocol No. 14 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, amending the control system of the Convention.
29. Protocol No. 9 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, (ETS No. 140), Rome, 6.XI.1990.
30. Protocol to prevent, suppress and punish trafficking in persons, especially women and children, supplementing the United Nations Convention against Transnational Organized Crime.
31. Report of the International Law Commission to the General Assembly, UN Doc.A / CN.4 / Ser.A/Add.1 ,1963.
32. Resolution 95 of the United Nations General Assembly (11 December 1946).
33. Rome Statute of the International Criminal Court, Done at Rome on 17 July 1998, in force on 1 July 2002.
34. Sarkin , Jeremy, Statement by the Chair-Rapporteur of the Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, Nineteenth session of the Human Rights Council, 2012.
35. Security Council resolution 955 (1994) on establishment of an International Tribunal and adoption of the Statute of the Tribunal for violations of international humanitarian law committed in Rwanda.
36. Statute of the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia Security Council resolution 827 (1993), 25 May 1993.
37. The United Nations International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance 2006 .
38. The United Nations Working Group and the Committee on Enforced Disappearance , General Comment on the right to recognition as a person before the law in the context of enforced disappearances .
39. UN General Assembly, Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights, 19 December 1966, United Nations, Treaty Series, vol. 999
40. UNGA resolution 47/133, the Declaration on the Protection of all persons from Enforced Disappearance 1992.
41. United Nations Security Council Resolution 771 (Concerning Information on Violations of International Humanitarian Law in the Territory of the Former Yugoslavia), U.N. Doc. S/RES/771 (1992).
42. United Nations Security Council Resolution 787 (Concerning Information on Violations of International Humanitarian Law in the Territory of the Bosnia and Herzegovina) , U.N. Doc. S/RES/787 (1992).
43. United Nations Security Council resolution 935 (1994) to establish a Commission of Experts to examine violations of international humanitarian law committed in Rwanda.
44. Vienna Convention on the Law of Treaties(1969).
ه- پایگاههای اینترنتی (Websites)
1. Asian Federation Against Involuntary Disappearances (AFAD), Respect the Right Not to be Disappeared, 2009, Availaible at: http://www.afad-online.org/conventionprimer5e.pdf.
2. Case Law Analyser, available at: http://caselaw.ihrda.org/ .
3. En wikipedia available at : http://en.wikipedia.org .
4. Evaluation The African Commission on Human and Peoples' Rights", for The Danish Centre for Human Rights, Commissioned by SIDA Nordiska Afrikainstitutet December 1998, available at: http://www.humanrights.dk/files/pdf/Publikationer/afr.commmanus.pdf
5. Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia , Available at: http://www.eccc.gov.kh/en .
6. Peter Bailey "The Creation of the Universal Declaration of Human Rights". Available at:http://www.universalrights.net/main/creation.htm.
1 – Mashood Baderin, International Human Rights Law:Six Decades After the UDHR and Beyond, Ashgate Publishing, UK, 2010, p. 8.
2- The Universal Declaration of Human Rights (UDHR).
3 – Everyone has the right to recognition everywhere as a person before the law.
4 – The Vienna Convention on the Law of Treaties 1969.(VCLT).
5 -Eleanor Roosevelt.
6 -René Cassin.
7 -Personne ne doit être privé de sa personalité juridique.
8 -No one shall be deprived of their juridical personality.
9 – Eleanor Roosevelt , What I Hope to Leave Behind: The Essential Essays of Eleanor Roosevelt, Carlson Pub, 1995, p. 563.
10 – Ibid .
11- Dred Scott v. Sanford, decision in 1857.
12 – Juridical Personality.
13 -The U.S. Supreme Court.
14 – Roger Taney.
15 – Johnson Scott Patrick, Trials of the Century: An Encyclopedia of Popular Culture and the Law, Vol. 1, Greenwood Publishing Group, USA, 2011, p. 65-68.
16- a slave has no juridical personality.
17 – Eleanor Roosevelt , op.cit , p. 563.
18 -legal personality.
19 -Rita Joseph , op.cit, p. 66.
20 – To be a bearer of rights, obligations and responsibilities.
21 – Morsink Johanne , The Universal Declaration of Human Rights: Origins, Drafting, and Intent, University of Pennsylvania Press,USA, 2011, p. 44.
22 -Meant little to laymen.
23- Vladimir Koretsky.
24 – "Against modern forms of slavery".
25 – Morsink Johannes, op.cit , p. 44.
26 -Ibid.
27 – Reinbold Jenna, Making and Unmaking Political Myth in the Era of Human Rights, ProQuest, 2007, p. 177.
28 – Rita Joseph , op.cit , p. 67.
29 – Eleanor Roosevelt , What I Hope to Leave Behind: The Essential Essays of Eleanor Roosevelt, Carlson Pub, 1995, p. 563.
30- "To proclaim to the whole world that there was not a single human being who could not possess both rights and obligations" : Morsink Johannes , op.cit , p. 45.
31 -Ibid, p. 44.
32 -Column.
33- The Rights to Legal Recognition: Everyone has the right to recognition everywhere as a person before the law.
34 – Mary Ann Glendon , "The Rule of Law in the Universal Declaration of Human Rights", Journal of International Human Rights , Spring 2004, vol. 2, Issue 1, p. 5.
35 -In the final vote, however, eight countries abstained: the six Soviet bloc nations, South Africa and Saudi Arabia.
36 – Mary Ann Glendon, op.cit , p. 6.
37 – Everyone has the right to recognition everywhere as a person before the law.
38 – legal personality.
39 – Johannes Morsink , op.cit , p. 43.
40 – Subject.
41 – Benedek Wolfgang, Understanding Human Rights , Belgium , Neuer Wissenschaftlicher Verlag , 2006, p. 188.
42 – بنابر ماده 32 کنوانسیون حقوق معاهدات وین 1969 کارهای مقدماتی تصویب معاهده از جمله وسائل تکمیلی تفسیر آن معاهده خواهد بود.
43 – Bossuyt Marc , Guide to the "travaux Préparatoires" of the International Covenant on Civil and Political Rights, Netherlands , Martinus Nijhoff Publishers, 1987, p. 335 : "No person shall be restricted in the personal exercise of his civil rights or deprived of judicial personality, save in case of: a) minors b) persons of unsound mind: and c) persons convicted of crime for which this penalty is provided by law."
44 – 1 . No person has shall be deprived of his juridical personality,
2. No person has shall be restricted in the exercise of his civil rights save in case of: a) minors b) persons of unsound mind: and c) persons convicted of crime for which this penalty is provided by law.
45 -Subject.
46 – Object.
47 – Willem-Jan van der Wolf, S. de Haardt , op.cit ,p. 25- 26.
48 – Background conference document prepared by the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights , Legal capacity, Sixth Session of the Ad Hoc Committee on a Comprehensive and Integral International Convention on Protection and Promotion of the Rights and Dignity of Persons with Disabilities, August 2005,p. 8.
49 – Marc Bossuyt , op.cit , p. 336.
50 – Willem-Jan van der Wolf, S. de Haardt , op.cit , p. 26.
51 – Everyone shall have the right to recognition everywhere as a person before the law.
52 – Marc Bossuyt , op.cit , p. 337.
53 – Willem-Jan van der Wolf, S. de Haardt , op.cit , p. 22.
54 – " هرکس حق دارد به این که در همه جا به عنوان یک شخص نزد قانون شناخته شود."
55 – Marc Bossuyt , op.cit , p. 336.
56 – Rhona K.M.Smith, op.cit , p. 236.
57 – Nowak.
58 – Willem-Jan van der Wolf, S. de Haardt , op.cit , p. 23.
59 – Ibid ,p. 22.
60 – European Convention on Human Rights (ECHR).
61 – Willem-Jan van der Wolf, S. de Haardt , op.cit , p. 21.
62 – American Convention on Human Rights (ACHR).
63 -Organization of American States (OAS).
64 – Article 3: Right to Juridical Personality: "Every person has the right to recognition as a person before the law."
65 – Mónica Feria Tinta , op.cit , p. 219.
66 -Bamaca Velasquez, Judgment of November 25, 2000, Series C No. 70, para. 179.
67 -African Charter on Human and Peoples' Rights (ACHPR).
68 – Organisation of African Unity (OAU).
69 – African Union (AU).
70 – The Assembly of Heads of State and Government.
71 – Ambrose Brendalyn, Democratization and the Protection of Human Rights in Africa: Problems and Prospects, Greenwood Publishing Group, USA, 1995, p. 80.
72 – Ibid , p. 81.
73 – Article 5 : "Every individual shall have the right to the respect of the dignity inherent in a human being and to the recognition of his legal status. All forms of exploitation and degradation of man particularly slavery, slave trade, torture, cruel, inhuman or degrading punishment and treatment shall be prohibited."
74 – International Bill of Human Rights :the Universal Declaration of Human Rights (1948), the International Covenant on Civil and Political Rights (1966) and the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (1966).
75 – "هنگامی که اعتبار معاهده ای به دو یا چند زبان تصدیق شده باشد، متن آن در هر یک از زبانها به نحو یکسان معتبر خواهد بود." بند 1 ماده 33 کنوانسیون 1969 وین در خصوص حقوق معاهدات .
76 -Fatsah Ouguergouz , The African Charter of Human and People's Rights: A Comprehensive Agenda for Human Dignity And Sustainable Democracy In Africa , Netherlands , Martinus Nijhoff Publishers, 2003, p. 110.
77 – Gabriel Shumba v. Zimbabwe, 288/04, African Commission on Human and Peoples' Rights, 02 May 2012. & Egyptian Initiative for Personal Rights and Interights v. Arab Republic of Egypt, 323/06, African Commission on Human and Peoples' Rights, 16 December 2011.
78 -Musa Saidykhan v. The Gambia, ECW/CCJ/JUD/08/10, African Court on Human and Peoples' Rights, 16 December 2010, ( Article 5-prohibition against torture).
79 – Maputo Protocol.
80 – Crawshaw Ralph, Holmström Leif , Essential Texts on Human Rights for the Police: A Compilation of International Instruments , Martinus Nijhooff Publishers, Netherlands, 2008, p. 229.
81 – Every woman shall have the right to respect as a person and to the free development of her personality.
82 – Customary international law.
83 – Ian , Brownlie, Principles of Public International Law, 6th edn ,Oxford, Oxford University Press, 2003, p. 537.
84- North Sea Continental Shelf Cases (Federal Republic of Germany v. Denmark; Federal Republic of Germany v. Netherlands) , ICJ.,February 20, 1969, para. 77-78.
85- opinio juris sive necessitates.
86 – De Schutter Olivier , International Human Rights Law: Cases, Materials, Commentary, Cambridge University Press, New York, 2010, p. 50.
87 – Peter Bailey "The Creation of the Universal Declaration of Human Rights". Available at:
http://www.universalrights.net/main/creation.htm.
88 – آنتونیو کاسسه، حقوق بین الملل، مترجم: دکتر حسین شریفی طراز کوهی، تهران، نشر میزان، 1391، چاپ سوم، ص236.
89 – همان ، ص227.
90 – De Schutter Olivier , op.cit , p. 50.
91 -Human Rights Committee, General Comment: Reservations to the Covenant or Optional Protocols or declarations under article 41 of the Covenant, no.24 , 1994, para. 8.
92 – Michael Galchinsky , The 'War on Terror' and the Right to Legal Personality, Center for Human Rights and Democracy, Georgia State University, Atlanta, 2011, p. 3.
93 -Obligations to the International Community as a Whole.
94 – Erga omnes.
95 – Barcelona Traction Light and Power Company, Limited (Belgium v. Spain), Judgment of 5 Feb. 1970, ICJ 3, para. 33.
96 – محمد رضا ضیایی بیگدلی ، جزوه درسی حقوق بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی.
97 – مریم احمدی نژاد، "تعهدات در قبال جامعه بین المللی و جایگاه آن در حقوق مسئولیت بین المللی دولت"، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و ششم، شماره 4، زمستان 1391، ص962.
98 -South-West Africa cases.
99- Roland Portmann , op.cit ,p. 256.
100 -Ibid ,p. 268.
101 – Advisory Opinion: Juridical status and human rights of the child, Inter-Am. Ct. H.R. , Ser. A, No. 17, August 28, 2002.
102 – Mónica Feria Tinta , op.cit , pp. 641- 645.
103 – Willem-Jan van der Wolf, S. de Haardt, Global human rights law collection Part 3 ,Global Law Association, 2007,p. 21.
104 – Derogable Rights.
105 – Non Derogable Rights.
106 – ناصر قربان نیا ، "تعلیق اجرای حقوق بشر در شرایط اضطراری "، فقه و حقوق، سال سوم، شماره 12، بهار 1386، ص45.
107 – Human Rights Committee, General Comment 29, States of Emergency (article 4), U.N. Doc. CCPR/C/21/Rev. 1/Add.11 ,2001, para. 2-3.
108 – International Covenant on Civil and Political Rights, Art. 4(1).
109- Jus Cogens.
110 – Peremptory norms of general international law.
111- A Shah Niaz , Islamic Law and the Law of Armed Conflict:The Conflict in Pakistan, Taylor & Francis e-Library, USA, 2011, p. 106.
112 -Office of the High Commissioner for Human Rights, Human Rights In The Administration Of Justice:A Manual On Human Rights For Judges, Presecutors And Lawyers, United Nations Publications, 2003, p. 449.
113- Alex Conte, Human Rights in the Prevention and Punishment of Terrorism:Commonwealth Approaches: The United Kingdom, Canada, Australia and New Zealand , Springer, New York, 2010, p. 816.
114 – ناصر قربان نیا ، حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه، پیشین ، ص402.
115 – Antonio Cassese , Change and Stability in International Law-making, Walter de Gruyter, Germany, 1998, p. 93.
116 – M. Cherif Bassiouni , International Criminal Law: International Enforcement, Volume 3, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands , 2008, p. 14.
117 – ناصر قربان نیا ، "ماهیت عام تعهد به رعایت حقوق بشر و مسئله شرط" ، حقوق اسلامی ، سال ششم، شماره21، تابستان 1388، ص74 .
118 -Human Rights Committee, General Comment 29, States of Emergency (article 4), U.N. Doc. CCPR/C/21/Rev. 1/Add.11 ,2001, para. 13(a).
119- Ibid , para. 13(e).
120 – Rhona K.M Smith , op.cit , p. 236.
121 -Absolute right.
122 – سید محمد قاری سید فاطمی، حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر یکم: درآمدی بر مباحث نظری: مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع ، پیشین ، ص43.
123 – Fundamental Standards of Humanity.
124 – Council of Europe, The Status of International Treaties on Human Rights, Council of Europe Publishing, 2006, p.181.
125 – Alex Conte , op.cit , p. 286.
126 – Ibid.
127 – مانند اصطلاحاتی چون: "مگر اینکه"، " به جز اینکه"، " به استثنای" که در ادامه این اصطلاحات عموما محدودیتی بر ماده بار می شود.
128 – Alex Conte , op.cit , p. 287.
129 – Human Rights Committee, General Comment 29, States of Emergency (article 4), U.N. Doc. CCPR/C/21/Rev.1/Add.11 ,2001, para. 8.
130 -No one shall be arbitrarily deprived of his life.
131 -Arbitrarily.
132 -Peremptory rights.
133 – Alex Conte , op.cit , p. 816.
134 – Rita Joseph , op.cit, p. 66.
—————
————————————————————
—————
————————————————————