قالب بندی بتن

قالب بندی
کلیات
برای احداث یک سازه بتن آرمه، باید بتن خمیری در قالبهایی ریخته شود تا پس از پر کردن تمام حجم قالبها و سفت شدن، به شکل لازم در آید. از مهمترین گامها در احداث سازه های بتنی، انجام قالب بندی است. به همین دلیل باید مجری و پیمانکار سازه های بتنی کاملا در جریان امور مربوط به قالب بندی، از وسایل گرفته تا مشخصات و رواداریهای ابعاد و روشهای اجرایی قرار داشته باشند.
پس از استقرار قالبها در محل مربوطه باید از آنها کاملاً بازدید نموده و درزهایی که احتمالا باعث بیرون زدن شیره بتن خواهند شد، گرفته شوند.
پایداری از مهمترین خصوصیاتی است که باید در قالب بندی رعایت شود. کافی نبودن مهاربندی پایه ها و یا مهاربندی افقی سکوها، عدم تنظیم تعادل افقی بتن ریزی که منجر به پر شدن یک قسمت از قالب، و خالی ماندن قسمت دیگر می شود، کف نامناسب در زیر قالب شالوده و یا زیر پایه ها، عدم حضور کارگران ماهر، خوب نبستن قطعات قالب به یکدیگر، در نظر نگرفتن بارهای زنده و مرده وارده به قالبها و لغزش لایه خاک مجاور قالب و غیره می توانند باعث خرابی قالبها گردند.

تدارکات مربوط به قالبها
قبل از بتن ریزی
باید نسبت به قالبهای در تماس با بتن نما، توجه کافی مبذول داشت. درز بین تخته ها و درز بازشوهایی که در قالب ایجاد شده اند، باید کاملا آب بندی شوند تا شیره بتن از درزها بیرون نزند (شکلهای 1 و 2). باید از حرکت قالب از جای خود و نیز حرکت اجزای قالب نسبت به یکدیگر جلوگیری بعمل آید. باید برای برداشتن قطعاتی که برای حفظ فاصله تخته های دو وجه مقابل هم قالب بکار می روند (تخته اندازه ها)، تدابیر لازم اتخاذ گردد تا این قطعات درون بتن نمانند. باید به نحوی قرار داده شوند که پس از برداشتن قالب و بریدن آنها حتی المقدور کمترین اثر روی بتن باقی بماند.

تراز و شاغولی بودن قالبها باید در حین بتن ریزی بهم بخورد. به این منظور گاه با ریسمان بندی بین نقاط مرجعی که به قالب متصل نیستند، از حلظ وضعیت قالب اطمینان بعمل می آید. تمام قطعاتی که به قالب بسته می شوند باید کاملا محکم شوند تا لرزاندن بتن باعث شل شدن آنها نشود. برای تسهیل کار متراکم ساختن بتن در دیوارهای بلند و امثال آنها، باید در نقاط لازم در روی قالب بازشوهایی تعبیه نمود. این بازشوها باید دارای دری باشند که براحتی باز و بسته شده و کاملا آب بند باشند. پایه های اطمینان باید به نحوی قرار گیرند که پایداری مجموعه قالبها کاملا تامین گردد. از اتکای پایه ها بر زمینهای منجمد و سست باید جداً احتراز گردد.
مقررات مربوط به ایمنی قالبها از لحاظ کارگرانی که در محل هستند، باید کاملا رعایت شوند. جدار قالب باید به موادی آغشته شود که بتن پس از گرفتن به آن نچسبد و هم قالب برداری براحتی انجام شود و هم سطح بتن پس از قالب برداری خراب نشود. نوع این مواد برحسب هوای محیط و سطح مورد نیاز برای بتن، پس از قالب برداری متفاوت است. جلوگیری از چسبیدن قالب بتن به راههای زیر صورت می پذیرد:
(1) استعمال مایعی که جدار قالب را روغنی کند.
(2) استعمال رزین یا روغن جلایی که پس از خشک شدن، جدار قالب را لغزنده و بسیار صاف نماید.
(3) استعمال مواد دیرگیر بر روی جدار برای جلوگیری از هیدراتاسیون لایه نازکی از بتن مجاور قالب.
(4) استفاده از پوششهایی سخت و کاملا صاف از قبیل قالبهای فایبرگلاس و یا پلاستیکی.
روشهای فوق همچنین از جذب آب بتن توسط قالب چوبی نیز جلوگیری می نمایند. برای اینکه قالبها بهتر دوام کنند، باید بمجرد قالب برداری، کار تمیز کردن قالب و آغشته سازی آن انجام پذیرد. هوای گرم و خشک و یا سرد و مرطوب می تواند باعث خرابی قالب شود. در صورتی که آغشته کردن سطح قالب به مواد لازم، در محل نصب و بسته شدن قالب صورت پذیرد، باید مطمئن شد که این مواد روی میلگردها و سایر نقاطی که پیوستگی بتن با آنها ضروری است نمانده باشند. مواد فوق باید به نحوی باشند که بر بتن و یا بر نمایی که برای بتن لازم است، آثار نامناسبی نداشته باشند.
گرد و خاک، خاک اره، میخهای افتاده و سایر فضولاتی که ممکن است در قالب ریخته باشند، باید قبل از شروع بتن ریزی برداشته شوند. قالبها باید به نحوی مستقر شوند که محل کافی برای جا دادن میلگردها و بتن، کار کردن در قالب در صورت لزوم، لرزاندن بتن و نیز نظارت بر کلیه اقدامات فوق موجود باشد. نظارت بر وضع قالب در هنگام بتن ریزی باید دقیقاً بعمل آمده و بمجرد مشاهده اشکال در قالب دستور قطع بتن ریزی صادر گردد.

پس از گرفتن بتن
قالبها باید بمجرد اینکه دیگر به آنها نیاز نباشد، برداشته شوند. این زمان به اثر قالب برداری بر خرابی بتن، مقاومت سازه ای و خیز بتن، مراقبت از بتن، مسائل مربوط به پرداخت و چگونگی استفاده مجدد از قالبها، بستگی دارد. در کارگاه نمونه هایی از بتن تهیه شده و در شرایط کارگاه نگهداری می شوند. طبق آئین نامه ACI زمانی می توان قالب بتن را برداشت که مقاومت نمونه استوانه ای بتن از مقادیر زیر کمتر نباشد:
(1) بتن اعضایی که تحت تنشهای خمشی و کششی زیاد قرار نمی گیرند و از قالبها، بعنوان تکیه گاه قائم استفاده نشده و در صورت برداشتن قالب، به دلیل فعالیتهای ساختمانی به آنها آسیبی وارد نمی شود. برای مثال قسمتهای سطوح شیبدار و دیواره های جانبی تونلهایی که داخل سنگ کنده شده اند از مقاومت فشاری 35 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع.
(2) بتن اعضایی که ممکن است تحت تنشهای خمشی و کششی زیادی قرار گیرند و یا تا حدودی از قالب بعنوان تکیه گاه قائم استفاده شده و ضمناَ تنها در معرض بار مرده قرار دارند. برای مثال سطوح قائم مقاطع نازک، قسمتهای پایینی سطوح شیبدار و قسمت قوسی جدار تونلهایی که داخل سنگ کنده شده اند از مقاومت فشاری 5/52 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع.
(3) بتن اعضای مشابه فوق که در معرض بار مرده و بار زنده قرار می گیرند. برای مثال داخل بازشوهای سدها، ستونها، دیوارهای جانبی تونلهایی که خاک مجاور به آنها نیرو وارد می سازد. از مقاومت فشاری 105 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع.
(4) بتن اعضایی که تحت تنشهای خمشی زیاد قرار گرفته و تمامی بار قائم آنها بر قالب وارد می آید. برای مثال سکوها و گذرگاههای بالای سطح زمین، تیرها و عرشه پلها. از مقاومت فشاری 140 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع.
آئین نامه ایران، زمان قالب برداری را طبق شرایط و زمانهای مذکور در زیر مقرر می دارد: چنانچه زمان قالب برداری در طرح، تعیین نشده باشد، قالبها و پایه ها، نباید قبل از سپری شدن مدتهای مندرج در جدول 1 برداشته شوند.
در استفاده از این جدول باید بخاطر داشت که:
الف- ارقام جدول فوق بر پایه شروط زیر تنظیم شده اند:
(1) بتن با استفاده از سیمان پرتلند معمولی یا مقاوم به سولفات تهیه شده است.
(2) چنانچه از بتن با سیمان زودگیر استفاده شود، ارقام جدول 1 قابل کاهش است.
(3) چنانچه از مواد دیرگیرکننده استفاده شود، باید ارقام فوق افزایش یابند.
(4) در مورد قالب برداری سطوح قائم باید جهت حفظ بتن در برابر گرما یا سرمای محیط، بلافاصله پس از قالب برداری، عمل آوردن بتن به روش مقتضی صورت پذیرد.
(5) اگر ملاحظات خاصی برای پرهیز از ترکهای زودهنگام و یا حذف آنها (خصوصاً در اعضا و قطعات با ضخامتها و در درجه حرارتهای مختلف) یا تقلیل تغییر شکلهای وارفتگی در نظر باشد، باید ارقام فوق را افزایش داد.
(6) چنانچه کسب مقاومت بتن، با عمل آوردن تسریع شده و یا قالب بندی خاص، نظیر قالبهای لغزان مطرح باشد، ممکن است مقادیر فوق کاهش یابند.
(7) روابط مندرج در ستون آخر تا هنگامی معتبر هستند که درجه حرارت محیط از 25 درجه سانتیگراد، بیشتر نباشد.
(8) چنانچه ضمن سخت شدن بتن، دمای محیط به کمتر از صفر درجه سانتیگراد تنزل نماید، باید ارقام مندرج در جدول 1، حداقل به میزان مدت یخبندان افزایش یابند.
ب- برداشتن قالب و پایه ها در مدتهای کمتر از مقادیر مندرج در جدول 1، فقط بشرط آزمایش میسر است.
(1) در صورتی که آزمایش نمونه های آگاهی (نگهداری شده در کارگاه) حاکی از رسیدن مقاومت بتن به 70 درصد مقاومت 28 روزه مورد نظر باشد، می توان قالب سطوح زیرین را برداشت. برداشتن پایه های اطمینان در صورتی مجاز است که مقاومت بتن به مقاومت 28 روزه مورد نظر رسیده باشد.
(2) در مور قطعاتی که بار مرده آنها در مقایسه با سایر بارهایی که تحمل خواهند کرد،
قابل ملاحظه بوده و تنش حاصل از بار مرده تعیین کننده باشد، علاوه بر اینکه مقاومت بتن باید به 70 درصد مقاومت 28 روزه برسد، نباید از دو برابر تنش حاصل از بار مرده نیز کمتر باشد، تا بتوان به برداشتن قالب سطوح زیرین مبادرت ورزید.
قالب برداری باید توسط وسایلی انجام شود که بتن و به قالب آسیبی وارد نیاورند. برای جدا کردن قالب از بتن حتی المقدور باید بجای گوه های فلزی از انواع چوبی استفاده شود. گاه برای جدا کردن قالبهای بزرگ از بتن، وسایلی در قالب تعبیه شده، آب پر فشار با هوا به این وسایل نصب شده و باعث کنده شدن قالب می شوند. باید به جزئیات قالب برای تسهیل قالب برداری توجه ویژه مبذول گردد. قالب برداری باید بآهستگی صورت پذیرد تا بار بطور ناگهانی به بتن وارد نشود. مقاومت لازم برای قالب برداری در بالا ذکر گردید.
استفاده از پخ در گوشه های قالب، کار قالب برداری را تسهیل می نماید.
قالب برداری و برداشتن پایه ها باید با توجه به رفتار آتی سازه، و چنان انجام پذیرد که قطعه در هماهنگی با وظیفه آتی خود، و بتدریج تحت بار قرار گیرد. بعنوان مثال برداشتن پایه های تیرها باید از وسط شروع شده و به سمت تکیه گاهها ادامه یابد. یا پایه های زیر طره های بزرگ باید بتدریج از لبه آزاد برداشته شده و بطرف تکیه گاه پیش بیاید و اگر علائمی از تغییر شکل یا ترک خوردگی در آنها مشاهده شد، برداشتن
پایه ها متوقف شود.
در تابستان باید قالب برداری سریعا انجام شده و مراقبت از بتن شروع شود. گاه حتی قبل از برداشت کامل قالب، صفحات قالب شل شده و آب بین بتن و قالب ریخته می شود. در زمستان که قالبها عایق بندی شده اند، باید قالب تا مدت لازم روی بتن باقی بماند. در مواقعی که پرداخت سطح بتن از اهمیت زیادی برخوردار است، می توان در حالی که بتن هنوز سبز است، قالب را برداشت.
پس از برداشتن قالبها باید آنها را برای استفاده مجدد آماده ساخت. تمام میخها و وسایل اتصال باید از قالب جدا شوند و گوشه های شکسته تخته ها کنده شده و صاف شوند. قسمتهای کج شده قالبهای فلزی باید دوباره صاف شوند. سطوحی که روی آنها ملاط و یا سایر چیزهای چسبنده باقی مانده باید تمیز شوند. برای این کار در مورد قالب چوبی بهتر است از یک قطعه چوب استفاده شود. برای قالبهای فلزی از برسهایی که زیاد خشن نبوده و سطح فلز را خط نباندازند استفاده می شود.

رواداری ها در قالب بندی
در صورتی که مشخصات فنی خصوصی، رواداریهایی را مشخص نکرده باشند،
قالب بندی باید به نحوی انجام پذیرد که تفاوتهای اندازه های نقشه و سازه ساخته شده در محدوده رواداریهای توصیه شده توسط آئین نامه بتن آرمه ایران باشند:

رواداریهای ساختمانهای بتن آرمه معمولی
الف- انحراف از امتداد قائم:
(1) برای لبه ها و سطوح ستونها، پایه پلها، در دیوارها، در نبشها و کنجها و میلیمتر در هر 3 متر طول ولی در کل طول از 25 میلیمتر بیشتر نشود.
(2) برای گوشه نمایان ستونها، درزهای کنترل و سایر خطوط برجسته، نمایان و مهم
در هر چشمه یا حداکثر 6 متر 6 میلیمتر
در کل طول 12 میلیمتر
ب- انحراف از سطح یا ترازهای مشخص شده در نقشه ها:
(1) در سطح زیرین دالها و تیرها، سقفها، نبشها و کنجها قبل از برچیدن حائلها
در هر 3 متر طول 6 میلیمتر
در هر چشمه یا هر حداکثر 6 متر طول 9 میلیمتر
در کل طول 19 میلیمتر
(2) برای نعل درگاههای نمایان، زیرسریها، جان پناهها، شیارهای افقی و سایر خطوط
برجسته، نمایان و مهم:
در هر چشمه یا حداکثر 6 متر طول 6 میلیمتر
در کل طول 12 میلیمتر
پ- انحراف ستونها، دیوارها و تیغه های جداکننده از موقعیت مشخص شده در پلان سازه:
در هر چشمه 12 میلیمتر
در هر 6 متر طول 12 میلیمتر
در کل طول 25 میلیمتر
ث- انحراف از اندازه و موقعیت بازشوهای واقع در کف، دیوار و غلافها میلیمتر
ج- اختلاف در ابعاد مقطع عرضی تیرها و ستونها و ضخامت دال و دیوارها
-6 میلیمتر و 12+ میلیمتر
چ- شالوده ها:
(1) اختلاف اندازه ها در پلان 12-میلیمتر و 50میلیمتر
(2) جابجایی یا خروج از مرکز:
دو درصد عرض شالوده در جهت تغییر محل، بشرطی که از 50 میلیمتر بیشتر نباشد.
(3) کاهش ضخامت شالوده 5 درصد ضخامت مقرر شده
ح- تغییر در پله ها:
(1) در یک رشته پله:
ارتفاع پله میلیمتر
کف پله میلیمتر
(2) در رشته های متوالی پله ها
نسبت به تراز مقرر میلیمتر
نسبت به خطوط مقرر در پلان میلیمتر

رواداریهای سازه های ویژه
پوشش بتنی کانال:
(1) جابجایی نسبت به راستاهای مقرر شده:
50 میلیمتر روی خطوط مستیم
100 میلیمتر روی خطوط منحنی
(2) تفاوت تراز نسبت به تراز مقرر شده نیمرخ 25 میلیمتر
(3) کاهش ضخامت پوشش 10 درصد ضخامت پوشش ، بشرطی که ضخامت متوسط طبق حجم بتن ریزی روزانه حفظ شود .
(4) تفاوت عرض مقطع در هر ارتفاع از کانال 5/2 در هزار بعلاوه 25 میلیمتر
(5) تفاوت ارتفاع مقرر پوشش کانال 5 در هزار بعلاوه 25 میلیمتر
(6) تفاوت در سطوح
کف 6 میلیمتر در هر 3 متر
شیبهای کناری 12 میلیمتر در هر 3 متر
سیفونها و آبروهای یکپارچه:
(1) تفاوت محل نسبت به راستاهای مقرر شده 25 میلیمتر
(2) تفاوت تراز نسبت به تراز مقرر شده نیمرخ 25 میلیمتر
(3) تفاوت ضخامت:
در هر نقطه، بزرگترین مقدار 6- میلیمتر با 5/2- درصد
در هر نقطه، بزرگترین مقدار 12+ میلیمتر یا 5+ درصد
(4) تفاوت ابعاد داخلی 5/0 درصد
(5) تفاوت در سطوح
کف 6 میلیمتر در هر 3 متر
شیبهای کناری 12 میلیمتر در هر 3 متر

پلها، آبروهای روگذر، ناودانیها و غیره
(1) تفاوت محل نسبت به راستای مقرر شده 25 میلیمتر
(2) تفاوت تراز نسبت به تراز مقرر شده 25 میلیمتر
(3) تفاوت نسبت به امتداد قائم یا خطوط مایل مشخص شده در خطوط و سطح:
ستونها، پایه های پل، دیوارها و نبشها:
در سطوح نمایان در هر 3 متر 12 میلیمتر
در سطوح در تماس با خاک در هر 3 متر 25 میلیمتر
(4) تفاوت نسبت به سطح افق یا ترازهای مشخص شده در نقشه برای دالها، تیرها، شیارهای افقی و پیش آمدگیهای نرده ها:
در سطوح نمایان در هر 3 متر 12 میلیمتر
در سطوح در تماس با خاک در هر 3 متر 25 میلیمتر
(5) تفاوت ابعاد مقطع عرضی ستونها، پایه های پل، دالها، دیوارها، تیرها و اجرای مشابه 6-میلیمتر و 12+ میلیمتر
(6) تفاوت در ضخامت دالهای پل 3- میلیمتر و 6+ میلیمتر
(7) شالوده ها: مشابه شالوده ساختمانها
(8) تفاوت در محل و ابعاد بازشوهای دالها و دیوارها 12 میلیمتر
(9) آستانه و دیوارهای جانبی دریچه های رادیال و درزهای آب بند مشابه. تفاوت نسبت به امتداد قائم یا افقی از 3 میلیمتر در هر 3 متر بیشتر نباشد.
سازه های بتن حجیم:
الف- تمام سازه ها:
(1) تغییر در خطوط و حاشیه خارجی سازه، نسبت به پلان تعیین شده:
در هر 6 متر طول 12 میلیمتر
در هر 12 متر طول 19 میلیمتر
(2) تغییر در اندازه های سازه نسبت به موقعیت تعیین شده:
در هر 24 متر یا بیشتر 32 میلیمتر
در سازه های مدفون دو برابر مقادیر فوق
(3) تفاوت نسبت به نشانه ها، شیبها و منحنیهای تعیین شده، خطوط، لبه ها، بر ستونها، دیوارها، پایه ها، پشت بندها، مقاطع قوسی، درزهای شیاری قائم، کنجها، زوایا و نبشهای نمایان:
در هر 3 متر 12 میلیمتر
در هر 6 متر 19 میلیمتر
در هر 12 متر 32 میلیمتر
در سازه های مدفون دو برابر مقادیر فوق
(4) تغییر نسبت به سطح افق و یا نسبت به ترازهای مشخص شده در نقشه، در مورد زیر تیرها و دالها، درزهای شیاری افقی و نبشها و زوایای نمایان:
در هر 3 متر طول 6 میلیمتر
در هر 9 متر طول یا بیشتر 12 میلیمتر
در سازه های مدفون دو برابر مقادیر فوق
(5) تغییر در اندازه های مقطع عرضی ستونها، تیرها، پشت بندها، پایه های پل و اعضای مشابه 6- میلیمتر و 12+ میلیمتر
(6) تغییر در ضخامت دالها و دیوارها و مقاطع قوسی و اعضای مشابه
6-میلیمتر و 12+ میلیمتر
ب- شالوده ستونها و دیوارها و پایه های پل و پشت بندها و اعضای مشابه
(1) تغییر اندازه ها در پلان 12-میلیمتر و 50+ میلیمتر
(2) جابجایی یا برون محوری :
2 درصد عرض شالوده در راستای جابجایی ولی از 50 میلیمتر بیشتر نباشد.
(3) کاهش ضخامت شالوده 5 درصد ضخامت تعیین شده
پ- زیرسری و دیوارهای کناری در دریچه های قطاعی و اتصالات آب بند مشابه
(1) تغییر نسبت به نشانه و تراز تعیین شده از 3 میلیمتر در هر 3 متر بیشتر نشود

پوشش تونل و مجراهای درجا:
(1) جابجایی نسبت به راستاهای مقرر شده و یا ترازهای مقرر شده
تونلها و مجراهای جریان آزاد آب 25 میلیمتر
تونلها و مجراهای جریان سریع آب 12 میلیمتر
تونلهای راه آهن 25 میلیمتر
(2) تفاوت ضخامت در هر نقطه
پوشش تونل 0-
مجراها بزرگترین دو مقدار 6- میلیمتر یا 5/2- درصد
مجراها بزرگترین دو مقدار 12+ میلیمتر یا 5+ درصد
(3) تفاوت نسبت به ابعاد داخلی 5/0 درصد

انواع مصالح قالب
قالب اجزای بتنی را می توان از مصالح مختلفی تهیه نمود. ویژگیهای این قالبها بشرح زیر هستند:

قالب آجری
این نوع قالب برای شالوده ها و دیوارهای حائل مجاور خاک مورد استفاده قرار می گیرد. برای اجرا، بسته به ارتفاع بتن در قالب و نیز نیروهای وارده، یک دیوار 11 یا 22 سانتیمتری احداث می شود. برای جلوگیری از کرمو شدن بتن و مکیده شدن آب آن توسط آجر قبل از بتن ریزی، آجرها آب پاشی می شوند. جلوگیری کردن از تجمع آب در کف قالب ضروری است. برای جلوگیری از خرابی بتن، همچنین می توان قالب آجری را قیروگونی کرد.
بهای تمام شده این قالبها کم و تغییر شکل آنها ناچیز است. ضخامت دیوار به ضخامت شالوده یا دیوار حائل افزوده شده و ضمنا دیوار آجری، تا حدودی بتن را در مقابل عوامل محیطی حفاظت می نماید. با توجه به اینکه قالب آجری باز نمی شود، عیوب احتمالی بتن دیده نخواهند شد و به همین دلیل باید به بتن ریزی و جا دادن بتن توجه ویژه ای مبذول داشت.

قالب چوبی
این مصالح برای تمام کارهای قالب بندی از درست کردن قاب قالب تا جدار آن و پایه های اطمینان مورد استفاده قرار می گیرد. برای درست کردن قالب از قطعات الوار، تخته و تخته چندلا استفاده می شود. برای اتصال قطعات به یکدیگر میخ و پیچ بکار گرفته می شوند. انواع قالبهای چوبی عبارتند از:
قالب خام، که بدون رنده کردن سطح آن، مورد استفاده قرار می گیرد. بهتر است سطح این قالب حتی المقدور صاف باشد.
قالب رنده شده، برای سطوحی که صافی و زیبایی آنها مدنظر است مورد استفاده قرار می گیرد.
قالب ممتاز، که پس از رنده شدن، درزهای آن بتونه شده و سپس سمباده می شوند.
توجه به درزها جهت جلوگیری از بیرون زدن شیره بتن ضروری است. در این رابطه باید درزها به یکی از وسایل زیر آب بندی شوند:
(1) استفاده از نوار اسفنجی، (2) میخ کردن نوار فلزی یا مقوایی در روی درز قالب و (3) پوشاندن سطح داخلی قالب با آهن سفید یا ورقه های فایبرگلاس. پوشاندن سطح قالب با آهن سفید باعث می شود که سطح بتن به دلیل ماندن ذرات ریز آب بین بتن و قالب، مک دار شود. این امر هر چند به مقاومت بتن لطمه ای نمی زند ولی برای سازه هایی از قبیل سیلوی گندم که این فرورفتگیهای کوچک بهترین محل برای لانه کردن آفات گیاهی هستند، می تواند بسیار مضر باشد.
هنگام استفاده از قالبهای چوبی باید فضاهای لازم برای فعالیتهای مختلفی در نظر گرفته شوند. از جمله:
(1) محل آماده کردن قالبها و انجام نجاری، برش، میخ زنی و غیره، (2) محل انبار کردن قالبها، (3) تعمیرگاه قالبهای مستعمل برای تعمیر و بازسازی قالبها و (4) محل قالبهایی که از حیز انتفاع افتاده و باید دور ریخته شوند. سه محل اول باید حتما سرپوشیده بوده و از نزولات جوی در امان باشند. علامت گذاری قالبها برای شناخت قالب و تعداد دفعاتی که قالبها مورد استفاده قرار گرفته اند، ضروری است.
قالب فولادی
در مواردی که حجم کار زیاد و تنوع سطوح و ابعاد کم باشد، استفاده از قالبهای فولادی کاملاً بصرفه خواهد بود. بهای اولیه این قالبها نسبتاً زیاد است ولی عمر زیاد آنها این مسئله را توجیه می نماید. برای ساخت دیوارهای بتنی، سدهای بتنی، پوشش بتنی کانالها و تونلها و نیز ساخت اجزای پیش ساخته با استفاده از قطعات نیمرخهای استاندارد و نیز ورقها و برش، شکل دادن و جوشکاری آنها قالب را تهیه و کار را به انجام می رسانند.
قالبهای فولادی، نسبتاً ریژید و مقاوم بوده و به دلیل امکان استفاده از اتصالات خاص می توان بسهولت و با سرعت آنها را برپا داشته و از هم جدا کرد. سطح بتن در تماس با قالب فولادی، بشرط آنکه پس از باز کردن قالب، پرداخت مناسبی صورت گرفته از مک دار شدن سطح جلوگیری شود، کاملا صاف است. در هوای سرد و گرم باید این قالب حتی المقدور عایق شده و از تغییرات حرارتی در آن جلوگیری شود. وجود فضاهای زیر در کارگاه، در صورتی که قالب در کارگاه ساخته شود، ضروری است:
(1) محل ساخت شامل عملیات برش، خمکاری، جوشکاری، (2) محل انبار کردن قالبهای مورد استفاده، (3) محل تمیز کردن و زنگ زدایی قالبها و (4) محل انجام تعمیرات اساسی.
قالب آلومینیومی
آلومینیوم به دلیل سبکی و سهولت حمل روز به روز کاربرد بیشتری در ساخت قالب بدست می آورد. همچنین هزینه کار بر روی آلومینیوم برای دستیابی به یک مقطع، نسبت به هزینه مربوطه برای همین کار در مورد فولاد، کمتر است. آلومینیوم خالص فلز نرمی بوده و ممکن است بسهولت سائیده و خراب شود. به همین دلیل بهتر است از آلیاژهای آلومینیوم که حداقل دارای سختی برینل 150 باشند، برای تهیه قالب استفاده شود.

قالب فایبر گلاس
برای استفاده از این قالبها باید هزینه اولیه نسبتاً زیادی را برای درست کردن قالب فولادی لازم، متقبل شد ولی هزینه خود مصالح فایبرگلاس که شکل قالب را به خود می گیرند نسبتاً کم بوده در صورت ساخت تعداد زیادی صفحه فایبرگلاس هزینه سرشکن می گردد. با قالبهای فایبرگلاس می توان به شکلهای زیبایی برای نمای بتنی دست یافت (شکل 3). از آنجا که بتن ریزی و لرزاندن بتن، حرارت ناشی از عمل آبگیری سیمان و بستن و باز کردن قالب، به آن نیروهایی وارد می آورند، بهتر است از آغاز قالب نسبتاً مناسبی تهیه شود. قالبی که وزن بیشتری داشته باشد، معمولاً کیفیت بهتری دارد.
کلافها و سایر وسایل قالب بندی
کلافها به منظور نگهداری قالب در مقابل نیروهای ناشی از بتن ریزی بکار می روند. نصب کلافها و در راستا قرار دادن جدار قالب قسمت مهمی از هزینه قالب بندی را تشکیل می دهند و به همین منظور در تهیه کلافها و اتصالات آنها باید دقت کافی مبذول گردد. کلافها باید در مقابل نیروهای وارده بخوبی مقاومت نمایند. معمولاً ضریب اطمینانی بین 5/1 تا 5/2 در مورد مقاومت نهایی کلاف اعمال می شود. برخی کلافها به منظور حفظ فاصله دو جدار مقابل هم قالب نیز بکار می روند.
می توان کلافها را از قطعات میلگرد کارگاه تهیه کرد و یا بصورت ساخته شده از کارخانه خرید. هر چند هزینه تهیه مورد اخیر بیشتر است ولی در عوض هزینه نیروی کاری آن کمتر است.
برای نگهداری کلافها در جای خود از وسایل مختلفی از مهره و واشر گرفته تا گیره های کلاف استفاده می شود. نوارهای لاستیکی یا فلزی و یا … برای آب بندی درزها مورد استفاده قرار می گیرند.

اقتصاد قالب بندی
هزینه های قالب بندی در یک کار بتنی گاه ممکن است از بهای بتن یا میلگردها و یا حتی بهای مجموع این دو مصالح بیشتر شوند. به همین دلیل رعایت نکاتی که ممکن است بدون کاستن از کیفیت کار بهای قالب بندی را کاهش دهند، ضروری است. صرفه جویی در قالب بندی، تنها با در نظر گرفتن ظرایف کار در طراحی، انتخاب مناسب مصالح قالب، دقت در طرح اتصالات و چگونگی برپاداری و باز کردن قالبها، مراقبت از قالبها در بین دو استفاده متوالی و نیز استفاده هر چه بیشتر از قالبها، امکان پذیر است.

تاثیر طراحی سازه بر بهای قالب بندی
مهندس معمار و مهندس سازه می توانند با همکاری یکدیگر از هزینه های احداث بنا بکاهند:
(1) طرح معماری و سازه ای باید همزمان انجام شود تا بدون چشم پوشی از نیازهای معماری و سازه ای حداکثر صرفه جویی در قالب انجام شود.
(2) در حین طرح سازه، روشهای برپا داشتن قالب و برداشتن آن و نیز مصالح قالب مدنظر قرار گیرد.
(3) حتی المقدور ابعاد ستونها از پایین تا بالای سازه تغییر نکنند و در صورت لزوم هر چند طبقه تغییر نمایند تا بتوان قالب ستونها را برای چندین طبقه مورد استفاده قرار داد.
(4) فواصل ستونها از یکدیگر، حتی المقدور یکسان انتخاب شوند.
(5) عرض تیر و ستون حتی المقدور یکسان انتخاب شوند تا قالب بندی در محل برخورد تیر و ستون تسهیل شود.
(6) در هر طبقه از تیرهایی با ارتفاع یکسان استفاده شود.
باید به این امر توجه داشت که سازه برای عملکرد خاصی احداث می گردد و به همین دلیل صرفه جویی در قالب بندی، نسبت به بسیاری موارد از جمله تامین اندازه هایی که نیازهای عملکرد مورد نظر در ساختمان را ارضا نمایند از اهمیت کمتری برخوردار است.

تاثیر ساخت، برپا داشتن، قطعه بندی و قالب برداری بر بهای قالب بندی
بهای قالب بندی شامل سه عامل مصالح، نیروی انسانی و تجهیزات لازم برای حمل و سرهم کردن قالبهاست. بنابراین باید تدابیری اتخاذ گردند که مجموع این سه عامل کمترین هزینه ها را در برداشته باشند:
(1) طرح قالب باید بصورتی باشد که دستیابی به مقاومت لازم با حداقل مصالح میسر شود.
(2) هنگام طرح قالبها باید به جزئیات قطعات و اجزای آن نیز توجه شود.
(3) در انتخاب چوب، باید کمترین مرغوبیتی که نیازهای مقاومت، سختی و شرایط سطحی را تامین می نمایند، در نظر گرفته شود.
(4) بجای قطعات تخته، از ورقهای تخته چند لا برای پوشش دالها استفاده شود تا هزینه برپاداری، کاهش یابد.
(5) از روشهای استاندارد ساخت، برپاداری و قطعه بندی قالبها استفاده شود تا نجار و قالب بند با فراگیری آنها سرعت و کارایی بیشتری بیابند.
(6) عمر قالب باید با پاک کردن، روغن زدن، تعمیر و نگهداری آن در مکان مناسب و بطور صحیح افزایش یابد.

تاثیر زمان قالب برداری بر بهای قالب بندی
هر چه قالبها سریعتر برداشته شوند، هم کمتر در معرض شرایط محیطی نامناسب قرار می گیرند و هم استفاده مجدد از آنها در محل دیگر سریعتر صورت می پذیرد. بنابراین باید بمجرد آنکه بتن به مقاومت کافی دست یافت، قالبها برداشته شوند. زمان قالب برداری به نوع عضو بتنی، نیروهای وارده، نوع سیمان و مراقبت بعمل آمده از بتن بستگی دارد.

بارهای وارد به قالب
این بارها عبارتند از بار ناشی از بتن ریزی شامل وزن بتن، بار هیدرواستاتیک ناشی از خمیری بودن بتن و بار ضربه ای ناشی از سقوط بتن روی یک سطح نسبتا کوچک، بارهای ناشی از کارکرد دستگاههای مختلف بر روی بتن و بارهای جانبی ناشی از باد یا خاک مجاور قالب. بارهای دو مورد آخر مشخص بوده و در زیر تنها بارهای ناشی از بتن ریزی بیان می گردند.

بار مرده بتن
بار مرده قالب از ضرب وزن مخصوص بتن (در حدود 4/2 تن بر متر مکعب) در
ضخامت لایه بتن بدست می آید. این بار عمدتاً برای طراحی قالب تیر و دال مورد استفاده قرار می گیرد.

بار ضربه ای ناشی از سقوط یک توده بتن
در صورتی که توده ای از بتن به وزن w کیلوگرم از یک جام بتن از ارتفاع h سانتیمتری و در زمان T ثانیه تخلیه شده و بر روی سطح قالب سقوط نماید، نیرویی متمرکز (معمولاً بار بر سطح کمی وارد می آید). برابر F کیلوگرم بر قالب وارد می نماید. مقدار این نیرو از رابطه (1) بدست می آید:
(1)
بارهای زنده
به هنگام عملیات ساختمانی بارهای زنده ای از قبیل بار اشخاصی که بر روی سازه کار می کنند، بار ماشین آلات و بار دمپرهایی که احیاناً روی سازه می روند بر سازه اثر می نمایند.

فشار هیدرواستاتیک ناشی از بتن ریزی
از آنجا که بتنی که در قالب ریخته می شود بصورت خمیری است، تقریبا مشابه یک
مایع عمل نموده به جدارهای قالب فشاری هیدرواستاتیک وارد می آورد. حداکثر فشار مذکور بطور تجربی بدست آمده و تسوط موسسه آمریکایی بتن (ACI347-78) بشرح زیر بیان شده است:

برای قالب دیوارها:
برای سرعت پر شدن قالب R، کمتر یا مساوی 1/2 متر بر ساعت:
(2)
برای سرعت پر شدن قالب بین 1/2 و 3 متر بر ساعت:
(3)
برای سرعت پر شدن قالب بیش از 3 متر بر ساعت
(4)
برای ستونها، از آنجا که بتن ریزی نسبتاً سریع صورت می پذیرد، pm از رابطه (5) بدست می آید.
(5)
روابط فوق برای بتنی با اسلامپ کمتر از 10 سانتیمتر که ویبره داخلی شود، قابل قبول هستند.
پارامترهای روابط فوق عبارتند از:
Pm حداکثر فشار وارد بر بتن بر حسب تن بر متر مربع که بصورت هیدرواستاتیک به قالب وارد می گردد.
R سرعت پر شدن قالب بر حسب متر بر ساعت.
T درجه حرارت بتن در قالب برحسب درجه سانتیگراد
h ارتفاع بتن در نقطه مورد نظر بر حسب متر
در صورتی که وزن مخصوص بتن غیر از 4/2 تن بر متر مکعب باشد، فشار بدست آمده بصورت زیر اصلاح می گردد:
(6)
فشار وارد به قالب تا ارتفاع بصورت مثلثی و از آن به بعد به صورت یکنواخت خواهد بود. (شکل 4)

روابط طراحی قالبها و پایه های اطمینان
قالبها نیز مانند سایر عناصر سازه ای باید بتوانند بارهای وارده را تحمل نمایند. برای طرح قالب باید نیروهای وارد به قالب هنگام بتن ریزی، وزن مخصوص بتن و خواص فیزیکی و مکانیکی مصالح و نیز خواص هندسی اجزای تشکیل دهنده قالب، کاملا مشخص باشند. برای تمام اعضای تشکیل دهنده قالب، باید تنشهای خمشی، کششی، برشی و فشاری و نیز تغییر شکلها (در صورت لزوم) کنترل شوند. روابط اصلی طراحی قالب بشرح زیر هستند:
(7) مجاز
(8) مجاز
(9) مجاز
(10) مجاز
(11) مجاز کلاف کلاف
(12) مجاز
مقادیر مجاز f و H و fb و fc از جدول مشخصات مصالح (مثلا جدول 2) بدست می آیند. در روابط فوق:
f تنش کششی ناشی از خمش در دورترین تار کششی از تار خنثی
M حداکثر لنگر خمشی از روابط سازه
W اساس مقطع عضو خمشی، از مشخصات هندسی اعضا
V حداکثر نیروی برشی قائم در مقطع عمود بر میانتار است که عضو، در تکیه گاه، برای تیر مستطیلی تحت بار یکنواخت بنابرتومیه انجمن محصولات جنگلی آمریکا که از رابطه 13 بدست می آید:
(13)
H حداکثر تنش برش افقی (در امتداد میانتار) در عضو تکیه گاه
D حداکثر افتادگی (Deflection) در عضو خمشی، از روابط سازه ای
fb حداکثر تنش قائم تکیه گاهی در محل تکیه دو عضو بر روی هم
Ao سطح تماس دو عضو متکی بر هم
Ft نیروی کشش موجود در کلاف
P نیروی فشاری موجود در پایه اطمینان از روابط سازه
A سطح مقطع پایه اطمینان
Vo نیروی برشی روی تکیه گاه
سایر پارامترهای مورد استفاده عبارتند از:
طول دهانه قطعه، I و E ممان اینرسی و مدول الاستیسیته قطعه مورد نظر، q بار
یکنواخت وارد به قطعه خمشی و …
نکته بسیار مهم اینکه در محاسبه مشخصات هندسی قطعات الوار، باید ابعاد واقعی را 3 میلیمتر کمتر از ابعاد اسمی مقطع در نظر گرفت به این ترتیب برای مثال یک قطعه به مقطع 10×5 سانتیمتر در محاسبات، قطعه ای به ابعاد 7/9×7/4 سانتیمتر در نظر گرفته می شود.

قالب بندی اجزای مختلف سازه
قالب شالوده
شالوده های بتنی به اجزایی اطلاق می گردند که نسبتا کوتاه بوده و وظیفه اصلی آنها انتقال نیروی ناشی از سازه یا ماشین آلات به پی است. انواع شالوده عبارتند از: شالوده دیوار و دیوار شالوده، شالوده تکی ستون، شالوده پایه های پل و شالوده ماشین آلات.
از آنجا که ارتفاع شالوده معمولا زیاد نیست، نیروهای جانبی وارده نیز کم هستند.

الف- قالب شالوده دیوار و دیوار شالوده
این شالوده ها معمولا طول نسبتا زیادی داشته و در محیط و در داخل پلان سازه در گودبرداریها ساخته می شوند. اگر زمین بقدر کافی سفت باشد، می توان به عرض مطلوب گودبرداری کرده و از خاک بعنوان جدار جانبی قالب استفاده کرد. در غیر این صورت حتماً باید قالب بندی صورت گرفته و بتن داخل قالبها ریخته شود. برای قالب بندی پس از خط کشی محل قرارگیری قالب، به فاصله هر 2 متر میلگردهایی در زمین روی خطها فرو می روند و سپس قالب شالوده در کنار میلگردها بسته می شود. در سطح فوقانی قالب به فواصل هر 5/1 متر، یک تخته برای حفظ فاصله دو جدار مقابل هم قالب، میخ کوبی می شود (شکل 5).
برای قالب بندی دیوار شالوده، پس از ساختن شالوده نواری، قالب بندی دیوار شالوده طبق شکل 6 انجام می شود:

ب- قالب شالوده تکی
برای شالوده تکی می توان بسهولت از چند تخته چند لا که در محل درزها و محل اتصال سطوح عمود بر هم و نیز در لبه های فوقانی قالب، توسط چهار تراشهایی تقویت شده اند استفاده نمود. برای شالوده پله ای (شکل 7) نخست بتن ریزی قسمت زیرین انجام شده و پس از گرفتن بتن در حدی که قادر به تحمل فشار بین پله بالایی باشد، بتن ریزی قسمت فوقانی انجام می شود.
گاه به دلایل مختلف بجای شالوده پله ای از شالوده ای با سطح فوقانی شیبدار استفاده می شود. بهای قالب بندی در این نوع قالب ببیشتر از سایر انواع بوده و ضمناً باید به راههای مختلف از بالا آمدن قالب به دلیل فشار هیدرواستاتیک ناشی از بتن ریزی، جلوگیری بعمل آید (شکل 8).

در صورتی که ابعاد قالب طبق شکل 9 باشد، نیروهای بالابرنده از محاسبات زیر بدست می آیند:

فشار بتن بر قالب بصورت هیدرواستاتیک در تمام جهات و از جمله در جهت عمود بر سطح وارد می آید.
نیروی متوسط بر مرکز ثقل سطح شیبدار اثر می نماید. عمق مرکز ثقل سطح شیبدار از سطح فوقانی قالب برابر 6/35 سانتیمتر بدست می آید. از آنجا که تنها مولفه های عمودی بعنوان نیروهای بالابرنده بر تصویر افقی چهار سطح شیبدار قالب عمل می نمایند می توان این نیروها را به ترتیب زیر بدست آورد:
عمق مرکز ثقل×وزن مخصوص بتن= فشار متوسط بتن بر واحد سطح

تصویر افقی چهار سطح شیبدار
کل نیروی بالابرنده
از مثال فوق ملاحظه می گردد که نیروهای بالابرنده، حتی برای یک شالوده معمولی مقدار نسبتا زیادی دارند و به همین دلیل باید به روشهای مختلف از تاثیر آنها جلوگیری
بعمل آید. عمده این روشها عبارتند از:
(1) متصل نمودن سطوح شیبدار قالب به میلگردهای پایین شالوده. بتن ریزی قسمت مکعب مستطیلی پایین شالوده و پس از گرفتن بتن، بتن ریزی قسمت فوقانی. در صورتی که میلگردهای انتظار تا پایین شالوده امتداد یافته باشند، می توان از آنها برای نگه داشتن قالب سطح شیبدار استفاده کرد.
(2) قرار دادن یک سکوی افقی در بالای شالوده و گذاشتن بار بر روی آن به نحوی که با نیروهای بالابرنده در تعادل باشد.
جا دادن و تثبیت پیچهای مهاری از عمده ترین کارها، قبل از بتن ریزی شالوده هاست، پیچهای مهاری معمولا میلگردهای ساده ای هستند که در بالا (قسمت خارج شالوده) حدیده شده اند و در پایین دارای یک قلاب و یا یک خم 90 درجه و یا یک صفحه جوش شده و یا یک نبشی جوش شده و یا یک سر کلنگی هستند. دقت کارگذاری این پیچها از اهمیت زیادی برخوردار است. دقت ایجاد شده در آغاز کار، پس از بتن ریزی نباید بهم بخورد. برای پیچهای سبک معمولا یک شابلون از تخته چند لا یا صفحه فولاد نازک درست شده و محلهای پیچها بطور دقیق روی آن سوراخ می شوند. سپس پیچها از داخل سوراخها گذشته و صفحه روی شالوده در محل مقرر، قرار می گیرد. انتهای پیچها را باید به روشهای مختلف، از بستن به آرماتور کف گرفته تا جوش دادن به سپری که قبلاً در بتن نظافت کار گذارده شده، تثبیت نمود. برای پیچهای مهاری با صفحه انتهایی که معمولا بسیار سنگین هستند باید چهار پایه چوبی یا فولادی را در زمین طرفین شالوده فرو کرد و پیچها را به اعضای افقی که روی پایه ها سوار شده اند آویزان نمود. انتهای پیچها نیز باید بسته شوند. قالب پیچهای کلنگی در داخل بتن، در صورتی که بصورت قالب گمشده نباشد، باید بصورت قطعه قطعه ساخته شود تا برداشتن آن پس از سخت شدن بتن بسادگی انجام شود. برای بیرون آوردن جعبه چوبی قالب، نباید آن را آتش زد چه دوده حاصله، پیوستگی بتن بعدی و بتن سخت شده را کاهش می دهد. قبل از بتن ریزی نهایی در جعبه پیچ مهاری کلنگی باید جدار بتنی جعبه را تمیز کرد، بتن را از آب اشباع کرد بطوری که درست قبل از بتن ریزی جدید، بتن قدیمی در حالت اشباع با سطح خشک باشد، پیچ کلنگی را قرار داده و چرخاند و در آخر بتن بدون جمع شدگی در جعبه ریخت.

قالب دیوار
کلیات
قالبهای دیوار در سه رده مورد استفاده قرار می گیرند.
(1) قالبهایی که در محل کارگاه، با استفاده از تخته چند لا یا تخته و قطعات منشوری
چوب بعنوان پشت بندهای افقی و قائم و تخته اندازه و غیره و نیز کلاف، ساخته می شوند.
(2) قالبهای پیش ساخته که در کارگاه یا کارخانه از مصالح فوق ساخته شده و به پای کار حمل می شوند.
(3) قالبهای با حق انحصاری ساخت (patent) که از چوب، فولاد، آلومینیوم و غیره ساخته شده اند.
در این کتاب تنها قالبهایی که در کارگاه ساخته می شوند بررسی می گردند. سطح قالب در تماس با بتن یا پوشش قالب می تواند از تعداد تخته و یا ورقهای چند لایی به ضخامت 12 میلیمتر به بالا تشکیل شود. با استفاده از پوشاندن این سطح با وسایل مناسب (از جمله پلاستیک) می توان عمر قالب را زیاد کرده و حتی به 200 بار رساندی. در شکل 10 اجزای یک قالب دیوار نشان داده شده اند.
ورق پوشش (sheating) از تخته چند لا با تعدادی تخته تشکیل شده و قسمت اصلی در تماس با بتن در قالب است.

پشت بند قائم (stud) برای کوچک کردن دهانه بار بر ورق پوشش بکار می رود.
پشت بند افقی (wale) معمولا بصورت دوتایی بوده و بصورت عمود بر پشت بندهای قائم، برای نگهداری آنها در محل خود، حفظ راستای قالب و نگهداری کلافها بکار می رود.
برای استحکام بیشتر قالب و نیز تامین پایداری کلی قالب از پشت بندهای قائم اصلی (strong backs) استفاده می شود.
یک سر پشت بند مایل (Braces) به قسمت فوقانی یکطرف قالب بسته شده و سر دیگر در فاصله مناسب از پای قالب، به یک کف محکم متصل می گردد و به این ترتیب از حرکات مجموعه قالب جلوگیری بعمل می آورند.
تخته اندازه ها (spreaders) از نزدیک شدن در وجه مقابل هم پوشش و کلافها (From Ties) از دور شدن در وجه مزبور در اثر نیروهای ناشی از بتن ریزی جلوگیری بعمل می آورند.
در محل تغییر ضخامت دیوار می توان از جزئیات قالب بندی مشابه شکل 11 استفاده کرد.
برای دیوارهایی با پلان منحنی برای مثال دیوار یک منبع آب با پلان دایره ای می توان ورق پوشش را از قرار دادن عمودی تعدادی تخته و یا از انحنا دادن به ورقهای چند لا بوجود آورد. حداقل شعاع انحنای مجاز برای تخته چند لا، توسط انجمن آمریکایی تخته چند لا (American plywood Association) در جدول 3 توصیه شده است.
برای انجام قالب بندی حلقه های شابلون بطور دقیق درست شده (شکل 12) و در روی کف قرار داده می شوند. سرهای پشت بندهای قائم روی این شابلونها تکیه می کنند. این حلقه های شابلون در ارتفاع دیوار در فواصل 2 تا 3 متری مجدداً به پشت بندهای قائم وصل شده و به این ترتیب محل دیوار را ثابت می نمایند. در مرحله نخست قالب داخلی دیوار ساخته می شود و کاملا به کف تثبیت شده و سپس قالب خارجی دیوار بنا
می شود.
برای طراحی قالب دیوار باید گامهای زیر برداشته شوند:
(1) حداکثر فشار ناشی از بتن ریزی، بر دیوار محاسبه شود.
(2) خواص ورقه پوشش تعیین شده و از روی آنها حداکثر مجاز فاصله پشت بندهای قائم بدست آید به نحوی که تنشهای خمشی و برشی و فشاری و نیز تغییر شکل، از مقادیر مجاز بیشتر نشوند.
(3) خواص پشت بند قائم تعیین شده و از روی آنها حداکثر مجاز فاصله پشت بندهای افقی بشرح بند (2) بدست آید.
(4) خواص پشت بند افقی تعیین شده و از روی آنها حداکثر مجاز فاصله کلافها بدست آیند.
(5) با توجه به نیروهای وارده از پشت بندهای افقی به کلافها، نوع آنها مشخص شوند.

مثال طراحی قالب دیوار
طراحی قالب دیواری طبق شکل 11 در نظر است. اطلاعات طراحی بشرح زیر هستند:
فشار بتن به قالب، 4/4 تن بر متر مربع
ضخامت تخته قالب، 25 میلیمتر
ابعاد پشت بند قائم، 100×75 میلیمتر
ابعاد پشت بند افقی، 100×50 میلیمتر
اجزای قالب از چوب بلوط ساخته شده اند و بنابراین با توجه به جدول 2 مشخصات مکانیکی آنها بشرح زیر است:
مجاز f تنش کششی مجاز ناشی از خمش 800 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع
مجاز fb تنش لهیدگی مجاز، 30 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع
مجاز H بتن برشی افقی مجاز، 12 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع
E مدول الاستیسیته چوب، 100000 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع
طراحی قالب طرق روند زیر انجام می شود:

(1) تعیین فاصله پشت بندهای قائم، از روی مشخصات تخته قالب
محاسبات برای نواری از تخته قالب به عرض یک سانتیمتر صورت می گیرند:

بار وارد بر نواری به عرض یک سانتیمتر از تخته قالب
الف- تعیین بر اساس خمش تخته قالب
مجاز

ب- تعیین بر اساس برش در تخته قالب

پ- تعیین بر اساس افتادگی تخته قالب

با توجه به موارد فوق، حداکثر مجاز فاصله برابر 5/43 سانتیمتر بدست می آید که در اینجا برابر 40 سانتیمتر در نظر گرفته می شود.
(2) تعیین فاصله پشت بندهای افقی ، از روی مشخصات پشت بندهای قائم و افقی (دوبل)
با توجه به عرض بار بر 40 سانتیمتری
الف- تعیین بر اساس خمش پشت بند قائم

ب- تعیین بر اساس برش در پشت بند قائم

پ- تعیین بر اساس افتادگی حداکثر پشت بند قائم

با توجه به محاسبات فوق مقدار برابر 70 سانتیمتر در نظر گرفته می شود.

ت- کنترل تنش لهیدگی تکیه گاهی
سطح تماس پشت بند قائم با پشت بند افقی دوبل
عرض پشت بند قائم × عرض پشت بند افقی
مقدار برش در روی تکیه گاه

(3) تعیین فاصله کلافهای ، از روی مشخصات پشت بند افقی

برای سهولت محاسبه فرض می شود که بار، از ورق پوشش بدون واسطه پشت بندهای قائم، و بصورت مستقیم به پشت بندهای افقی وارد می گردد. در این صورت:

الف- تعیین بر اساس خمش پشت بند افقی

ب- تعیین بر اساس برش در پشت بند افقی

پ- تعیین بر اساس افتادگی پشت بند افقی

با توجه به محاسبات فوق مقدار برابر 60 سانتیمتر در نظر گرفته می شود.

(4) تعیین سطح واشر زیر کلاف برای جلوگیری از لهیدگی چوب پشت بند افقی

بنابراین یک صفحه 12×80×80 میلیمتر بعنوان واشر انتخاب می شود.

(5) تعیین کلاف لازم
کلاف از نوع میلگرد ساده دو سر رزوه انتخاب می شود. تنش مجاز این میلگرد در حدود 1600 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع است.
= سطح مقطع لازم برای کلاف
بنابراین می توان از یک میلگرد 14 استفاده نمود.

قالب ستون
مقطع ستونهای بتنی معمولا به یکی از شکلهای مستطیل، L، هشت ضلعی و دایره ای است. قالبهای چهار شکل نخست، از پوشش، شامل تخته چند لا و یا نوارهای چوبی عمودی، بعلاوه چندین یوغ و پشت بند افقی و گاه قائم تشکیل می گردد. قالب ستون دایره ای معمولا از فولاد یا نوارهای چوبی درست می شود.
از آنجا که قالب ستون بسیار سریع و در کمتر از یکساعت از بتن پر می شود. فشار وارد بر ورق پوشش (یا تخته قالب) نسبتا زیاد است: طراحی قالب ستون مانند قالب دیوار است. فاصله یوغها از هم در بالا بیشتر از پایین است.
برای آنکه فضولاتی که داخل قالب ستون می ریزد بسهولت برداشته شوند، تعبیه یک دریچه نظافت در پایین قالب ستون ضروری است (شکل 17). گاه برای تسهیل قالب بندی از یک پاشنه بتنی یا رامکا در پایین ستون استفاده می شود. از آنجا که متراکم کردن بتن خوب برای رامکا میسر نیست و حداکثر تنشها معمولاً در همان نقطه در ستون به وجود می آیند، استفاده از رامکا اکیداً ممنوع می باشد.
سر ستونها از نقاط حساس قالب ستون هستند. برای ایجاد سر ستون معمولا به دو روش عمل می شود. در روش اول قالب ستون تا سطح تحتانی دال ادامه می یابد و سپس پوشش، برای رسیدن قالب تیر طبق شکل A-19 بریده می شود. بازشو دور قالب تیر توسط چند چهار تراش تقویت می گردد.
در روش دوم قالب ستون تا زیر بلندترین تیر ادامه یافته و سر ستون بطور مجزا برای در بر گرفتن قالب تیر ساخته می شود (شکل B-19). عرض بازشو تیر برابر عرض بیرون به بیرون قالب تیر بعلاوه 6 میلیمتر است.
قالب چوبی ستون دایره ای با استفاده از تعدادی تخته که بطور طولی در کنار هم قرار می گیرند و تشکیل یک n ضلعی را می دهند درست می شود (شکل 20). چند زوار که
بصورت شابلون در آمده و بهم میخ می شوند، تخته ها را در بر می گیرند. دور قالب ستون دایره ای، نوار فولادی بسته می شود تا تخته ها از هم جدا نشوند، سطح مقطع لازم برای نوار فولادی از روابط 14 تا 16 بدست می آید.
(14)
(16)
(15)
در روابط فوق 2T، فشار کل وارد بر قطر ستون، P فشار متوسط ناشی از بتن ریزی، D قطر ستون، L فاصله نوارهای فولادی از هم و fs و As تنش مجاز و سطح مقطع نوار فولادی هستند.

پایه های اطمینان و برجها
از پایه های اطمینان و برجها در قالب بندی تیرهای بتنی و دال سقف و عرشه پل و غیره استفاده می شود تا بارهای وارد به قالب، قبل از گرفتن بتن، باعث ریختن قالب یا خیز برداشتن آن نشوند.
الف- پایه های اطمینان
این پایه ها اعضای منفردی هستند که گاه توسط مهاربندیهای افقی یا مورب به یکدیگر بسته می شوند. این مهاربندها ریزیدیته پایه ها را افزایش داده و ظرفیت باربری آنها را بیشتر می کنند.
در حین نصب پایه ها باید به دو مسئله توجه ویژه مبذول داشت تا حداکثر ظرفیت باربری پایه ها بکار گرفته شوند. نخست آنکه باید بالا و پایین پایه ها کاملا بسته شده باشند تا از تغییر مکان افقی آنها به هنگام استفاده جلوگیری شود. دوم آنکه باید با استفاده از مهاربندهای دو طرفه ضریب لاغری پایه را کاهش داده و بدین وسیله ظرفیت باربری آن را افزایش داد. معمولا بتن از ارتفاع، بسرعت بر روی قالب می ریزد و یا توسط دمپرهای کوچک، روی منطقه محدود مورد نظر ریخته می شود. در هر دو حال در نزدیکی محوطه مورد نظر نیروهای رو به بالا ایجاد می شود و ممکن است قالب از روی یک یا چند پایه بلند شود. به همین دلیل متصل کردن بالای پایه به قالب
و پایین آن به یک کف محکم، ضروری است.
بهتر است حداقل قطر مقطع پایه های گرد و یا عرض مقطع پایه های مستطیل از 10 سانتیمتر کمتر نباشند. پایه ها باید تا ارتفاع 4 متر یکپارچه و پس از آن وصله بخورند. پایه های چوبی نسبتا ارزان بوده و تهیه آنها آسان است. نسبت مقاومت به وزن آنها زیاد بوده و اتصال و برداشتن مهاربندیهای آنها بسیار راحت است. تطبیق طول دقیق پایه با فاصله بین کف و زیر قالب با استفاده از دو گوه انجام می پذیرد. این کار در مورد پایه های فلزی با استفاده از حکهای پیچی انجام می شود.
پایه های با کلگی T برای نگهداری زیر قالب تیرها بکار می روند. سر فوقانی پایه توسط دو عدد مهاربندی مورب به پایه بسته می شوند.

ب- برجهای چوبی و فلزی
برای دالهای طبقات بلند، بهتر است از برجهای چوبی و فلزی استفاده شود. معمولاً چند جک در پایین و در بالای این برجها قرار داده می شود تا تطبیق طول نهائی بسادگی انجام پذیرد. تغییر مکان دادن این برجها توسط قرقره انجام می شود. مهاربندی افقی و مورب برای جلوگیری از تغییر شکل برج ضروری است (شکل 22).

پ- طراحی پایه های اطمینان
برای طراحی یک پایه، باید بار محوری وارد بر آن بدست آید و از رابطه 17 با ظرفیت باربری پایه اطمینان کنترل شود.
برای پایه با مقطع مستطیل
(17)
در رابطه فوق
p نیروی نهایی مجاز و fc تنش فشاری در پایه در امتداد تارها، E مدول الاستیسیته چوب در امتداد تارها، ارتفاع خالص پایه، d کوچکترین بعد واقعی (با کسر 3 میلیمتر) مقطع پایه و A سطح مقطع پایه می باشند. مقدار 1/d هرگز نباید از 50 بیشتر باشد. برای محاسبات، نخست از رابطه
(18)
تنش مجاز پایه و سپس از رابطه
(19)
مقدار نیروی نهایی مجاز در پایه اطمینان بدست می آید.
برای مثال، اگر یک پایه به ابعاد 12×8 سانتیمتر و به طول 6/3 متر از جنس چوب بلوط موجود باشد:

قالب تیر و دال
کلیات
دالهای طبقات دارای انواع مختلفی هستند. از جمله:
تیر و دال، دال تخت، دال قارچی، دال با لگنهای فلزی یا فایبرگلاس، سقف لانه زنبوری، دال با صفحات چین خورده و غیره.
بارهای وارد به قالب تیر و دال در بخش 6-6 مورد بررسی قرار گرفتند.
در شکل 23 یک قالب کف بتنی به سیستم تیر و دال و در شکل 24 قالب تیر بتن آرمه
نشان داده شده اند.
حداقل ضخامت تخته های کف تیرها 3 سانتیمتر و تخته های قالب دال 2 سانتیمتر و قالب گونه های تیرها 2 سانتیمتر است. برای طراحی قالب تیر و دال بتنی باید گامهای زیر برداشته شوند:
(1) بار واحد سطح وارد بر قالب کف بدست آید.
(2) مشخصات قالب کف دال (پوشش) انتخاب شوند.
(3) فاصله تیرچه ها از یکدیگر بر اساس مقاومت یا تغییر شکل قالب کف محاسبه شود.

(4) با توجه به بار وارد و دهانه تیرچه ها، مشخصات تیرچه ها بدست آیند و تخته تکیه گاهی انتخاب شود.
(5) در صورت نیاز به شاهتیرهای نگهدارنده تیرچه ها، از روی بارهای متمرکز وارد از تیرچه ها و دهانه شاهتیرها، مشخصات آنها بدست آید.
(6) نوع، ابعاد، طول و فاصله ایمن پایه های اطمینان از یکدیگر با توجه به باز و مقاومت شاه تیرها و نیز ظرفیت پایه ها بدست آیند.

مثال طراحی قالب تیر و دال
طراحی قالب تیر و دال مطابق شکل 25 مد نظر قرار دارد. اطلاعات طراحی بشرح زیر هستند:
ابعاد قطعات طبق شکل 25
بار وارد به دال، علاوه بر بار مرده بتن 250 کیلوگرم بر متر مربع به دلیل فعالیتهای ساختمانی
تخته کف قالب تیر به ضخامت 5 سانتیمتر
تخته کف قالب دال به ضخامت 5/2 سانتیمتر
سایر اطلاعات روی شکل داده شده اند.
طراحی قالب طبق روند زیر انجام می پذیرد:
الف- پایه های اطمینان زیر قالب کف تیر
بار کل وارد به قالب کف تیر
در صورتی که فاصله پایه های زیر قالب کف تیر از هم باشد:
خمش قالب کف:

برش قالب کف:

افتادگی قالب کف با فرض یکسره بودن قالب روی تکیه گاهها:

(1) بنابراین فاصله پایه ها در زیر قالب کف تیر برابر 90 سانتیمتر تعیین می شود.
بار وارد به شمع

(2) ابعاد مقطع پایه اطمینان برابر 6×6 سانتیمتر انتخاب می شود.

ظرفیت باربری
ب- تیرچه های زیر قالب کف دال
مشخصات قالب کف برای
یک نوار یک سانتیمتر عرض

اگر فاصله تیرچه ها از هم باشد:
خمش
برش

افتادگی

(3) بنابراین فاصله تیرچه های زیر قالب کف دال برابر 100 سانتیمتر انتخاب می شود.
پ- شاهتیرهای زیر تیرچه ها

مشخصات تیرچه ها

در صورتی که فاصله شاهتیرهای زیر تیرچه ها از هم برابر باشد:
خمش
برش

افتادگی

(4) فاصله شاهتیرها از هم برابر 220 سانتیمتر انتخاب می شود.
ت- پایه های زیر شاهتیرها
از آنجا که بار ناشی از تیرچه ها بصورت متمرکز بر روی شاهتیرها وارد می آید، باید
دهانه شاهتیرها به روش آزمون و خطا بدست آید.
مشخصات شاهتیر

بار متمرکز هر تیرچه
(5) فاصله پایه ها از هم برابر 200 سانتیمتر
مجاز M : خمش
با تقریب قابل قبول است موجود M
: برش
به همین ترتیب، کنترل افتادگی نیز جواب مناسب می دهد.
: بار وارد بر هر شمع

پایه ای به ابعاد 10×10 سانتیمتر انتخاب می شود.

مجاز
لازم به تذکر است که باید برای وسایل اتصال، تخته های تکیه گاهی و غیره نیز محاسبات لازم انجام پذیرند.

قالب لغزان
از قالب لغزان برای احداث سازه هایی مانند سیلوها، ساختمانها، دودکشها، پایه های پلها، برجها و منابع هوایی آب و غیره استفاده می شود. در بخش 4-2-2 نمونه های از قالبهای لغزانی که روی سطوح افقی یا شیبدار حرکت می کردند نشان داده شدند. در این بخش توضیحات مختصری راجع به قالبهای لغزان سطوح قائم ارائه می گردد (شکل 26).
اجزای اصلی تشکیل دهنده یک قالب لغزان عبارتند از:
(1) صفحات پوشش. این صفحات با بتن در تماس بوده و از جنس چوب، تخته چندلا
و یا فولاد می باشد. پوشش فولادی نسبت به چوبی با بتن اصطکاک کمتری دارد ولی در عوض وزن آن بیشتر است. ارتفاع صفحات پوشش معمولا بین 1 تا 5/1 متر انتخاب می شود. حداقل فاصله صفحات پوشش چوبی برای آنکه بتن در اثر حرکت قالب رو به بالا کنده نشود، 12 سانتیمتر است.
(2) پشت بندهای افقی، پوشش معمولا توسط دو یا سه ردیف پشت بند افقی در هر طرف، در راستای لازم نگه داشته می شود. علل قرار دادن این پشت بندها عبارتند از:
نگهداری پوشش در محل مربوطه، حمل کردن سکوی کار و داربست آویزان و انتقال نیروی بالا برنده از یوغ به سیستم قالب بندی
(3) یوغ. این عضو شامل قطعه افقی متصل به جک بعلاوه دو قطعه رژید قائم است که از طریق پشت بندهای افقی به پوشش و نیز سکوی کار و سکوهای آویزان متصل شده است.
(4) سکوی کار. این سکو معمولا از تعدادی تخته یا صفحه فولادی مشبک که بر روی تیرچه های چوبی یا فولادی قرار گرفته اند تشکیل می شود. کارگران و سایر عوامل اجرایی بر روی این سکو به کارهایی از قبیل پیچاندن جک، کمک به تخلیه بتن، لرزاندن بتن و تنظیم تراز قالب می پردازند.
(5) داربست آویزان. این داربست از قالب آویزان شده یک یا دو نفر روی آن نشسته و
به پرداخت سطح بتن و صاف کردن خراشهای ناشی از حرکت قالب می پردازند.
(6) جکها. نیروهای ناشی از قالب لغزان از وزن مرده گرفته تا بارهای زنده از طریق یوغ به جکها منتقل می شوند. این جکها به صورت دستی، هیدرولیکی و بادی (pneumatic) وجود دارند و نیروی لازم برای بالا بردن قالب را تامین می نمایند. میله های حک جزء عناصر اصلی باربر در سازه قالب بوده و فاصله آنها از یکدیگر و قطر آنها تابع بارهای وارده و اصطکاک بتن با قالب است.
در جکهای دستی پیچاندن یک مهره روی رزوه های میله باعث بالا رفتن قالب می شود. جهت جلوگیری از پیچیدن مجموعه قالب، پیچها یک در میان چپ گرد و راست گرد هستند.
بالا رفتن یکنواخت قالب بصورت افقی از اهمیت زیادی برخوردار است. در جکهای هیدرولیک و بادی از آنجا که می توان تمام جکها را به یک دستگاه کنترل مرکزی متصل نمود، این امر از سهولت بیشتری برخوردار است.
پس از بستن تمام قطعات قالب لغزان روی پایه مربوطه، بتن بآهستگی در قالب ریخته می شود. وقتی بتن پایین قالب سختی لازم را بدست آورد، حرکت قالب رو به بالا آغاز می شود. سرعت این حرکت بستگی به سرعت کسب مقاومت بتن دارد. این سرعت می تواند از 5 تا 5/7 سانتیمتر در ساعت تا گاه 30 سانتیمتر در ساعت باشد. جهت تنظیم سرعت بتن ریزی باید همواره شخص با تجربه ای در محل حاضر باشد. میلگردهای آرماتور همزمان با بالا رفتن قالب در محل بسته می شوند. میله های جک که در دو طرف بصورت نر و ماده هستند در موقع لازم بهم متصل می شوند و پس از پایان کار از داخل غلاف بیرون آورده می شوند.
فشار هیدرواستاتیک بتن به قالب لغزان از رابطه (20) بدست می آید:
(20)
پارامترهای رابطه فوق در بند 6-6-4 معرفی شده اند.
خواننده علاقه مند برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد جزئیات کارگاهی قالب بندی، روشهای ساخت قالب، چگونگی قالب برداری و قالبهای بتن پیش ساخته، می تواند به کتاب راهنمای قالب بندی ترجمه کامیار سلطانی عربشاهی با همکاری دکتر مهدی قالیبافیان مراجعه نماید.

آرماتوربندی
کلیات
بتن جسمی است شکننده که مقاومت فشاری آن زیاد و مقاومت کششی آن نسبتا کم است. برای رفع این نقیصه از فولاد که تاب کششی زیادی داشته ولی به عوامل خورنده جوی بسیار حساس است استفاده می شود. میلگردهای فولادی یا پروفیلهای فولادی در بتن قرار گرفته و پس از سخت شدن آن یا بتن عملکردی هماهنگ می یابند. عملکردی که باعث گستردگی روزافزون مورد استفاده اعضای بتن آرمه گردیده است.
کار آرماتوربندی باید بگونه ای سازمان یابد که در حداقل زمان و با صرف حداقل انرژی، بدون قربانی کردن خصوصیات فنی لازم برای کار، میلگردها طبق مشخصات حمل، انبار، بریده، خم شده و در محل لازم در قالبها قرار گیرند و کلیه این کارها با صرف کمترین هزینه توام باشد. دستیابی به این مهم، مستلزم شناخت دقیق از مصالح لازم و موجود، وسایل لازم، کیفیت مورد نیاز، فعالیتهای لازم برای دستیابی به کیفیت مزبور و در آخر، چگونگی بکارگیری نیروی انسانی ماهر است.

مشخصات میلگردها و روشهای بررسی آنها
انواع میلگرد
بطور کلی می توان میلگردها را به روشهای گوناگونی طبقه بندی کرد:
(1) از نظر مصالح: فولادی، رشته های پلاستیک فولاد، کابلهای فولادی.
(2) از نظر روش ساخت: گرم نورد شده، سرد اصلاح شده، گرم عمل آمده.
(3) شکل مقطع: ساده، آجدار، آجدار پیچیده (TOR)
(4) نوع عملکرد در بتن
معمولا روش ساخت و شکل مقطع مهمترین تاثیرها در خصوصیات و موارد استفاده از میلگرد دارند.

روش ساخت و تاثیر آن بر مشخصات مکانیکی
فولاد گرم نورد شده دارای مقادیر مشخص کربن گوگرد، فسفر و سایر مواد است.
این فولاد معمولا کامل شکل پذیر بوده و در هنگام کشیده شدن، قبل از گسیختگی تغییر شکل زیادی از خود نشان می دهد (شکل a-1)
برای افزایش مقاومت فولاد در کارخانه ذوب آهن، به مقدار کربن، منگنز یا سیلیکون آن اضافه می شود و این کار باعث می شود که علاوه بر افزایش مقاومت، شکل پذیری
فولاد نیز کاهش یابد.
گاه به منظور افزایش مقاومت، از اصلاح گرم استفاده می شود به این ترتیب که فولاد b درجه حرارت 800 تا 900 درجه سانتیگراد حرارت دیده و بطور ناگهانی سرد می شود. سپس تا درجه حرارت 300 تا 400 درجه سانتیگراد حرارت دیده و بتدریج سرد می شود. و به این ترتیب شکل بلورها عوض شده و مقاومت فولاد بیشتر می شود. چنین فولادی در منحنی تنش – تنجش، ناحیه تسلیم نشان نمی دهد (شکل b-1). تنش جاری شدن این فولاد، معمولا تنش متناظر تنجش ماندگار 2/0 درصد در نظر گرفته می شود.
اصلاح سرد نیز به منظور افزایش مقاومت فولاد بکار می رود و ضمناً از تنبجش نهایی با تغییر شکل نسبی در هنگام گسیختگی آن می کاهد.
برای اصلاح سرد، فولاد در حالت سرد کشیده شده و تنش در آن از تنش جاری شدن
می گذرد. این کار شبکه بلوری را تغییر داده و فولاد را سخت می نماید. با چند بار کشیدن فولاد یا گذراندن آن از میان قرقره های نورد و کاستن از قطر آن، فولاد دارای مقاومت نهایی بسیار زیادی می شود (شکل c-1).
حد جای شدن و تغییر شکل نسبی معادل گسیختگی از مهمترین خصوصیات میلگردهای فولادی هستند.
میلگردهایی که در بتن آرمه بکار می روند معمولا بر سه نوع نرم با نمودار بتن تنجش دارای

شکل ظاهری مقطع
میلگردهای با سطح صاف و مقطع دایره کامل معمولا از جنس نرمه هستند (A-I شوروی معادل S220 استاندارد اروپایی). هر چند که میلگردهای صاف بعنوان میل مهار با حد جاری شدن گاه تا 10000 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع نیز موجود هستند. میلگردهای صاف بعنوان تنگ تیر و ستون، میلگردهای حرارتی دالها و میلگردهای اصلی و خمشی منابع آب و سازه هایی که ترک خوردگی در آنها بسیار مهم است بکار می روند. میلگردهای آجدار، دارای برجستگیهایی در سطح میلگرد بنام آج هستند. وظیفه آجها افزایش پیوستگی بتن و میلگرد است. این میلگردها ممکن است نیم سخت A-II) و A-III شوروی بترتیب معادل S300 و S400 استانداردهای اروپایی) و یا سخت (A-IV شوروی معادل S600 استانداردهای اروپایی) باشند. هر چند شکل ظاهری میلگردهای A-II و A-III متفاوت است ولی تشخیص خصوصیات مکانیکی میلگردها جز با انجام آزمایشهای لازم میسر نیست. با پیچاندن میلگردهای آجدار، میلگرد تور (TOR) بدست می آید که حد جاری شدن آن بیشتر و تنجش نهایی آن کمتر است. در صورتی که گام مارپیچ این میلگرد از 10 برابر قطر آن کمتر باشد و یا برآمدگی تیره وسط آن کم باشد باید آزمایشهای لازم روی میلگرد انجام شود. در صورت کم بودن بیش از اندازه گام مارپیچ، احتمالاً میلگرد، بیش از اندازه ترد خواهد بود.

مشخصات میلگردها
مهمترین مشخصه های میلگد عبارتند از شکل ظاهری ، سطح مقطع ، مقاومت حد جاری شدن و گسیختگی ، شکل پذیری (تنجش نهایی) و جوش پذیری . راجع به موارد ماقبل آخر مختصر توضیحی ارائه شد . جوش پذیری عبارت است از قابلیت میلگرد جهت جوش شدن بطوری که ترکخوردگی یا سایر نواقص در اثر جوش شدن در آن بوجود نیاید . این مشخصه بخصوص در مورد شبکه های پیش ساخته یا وصله های جوشی یا میله های مهاری بسیار مهم است . میلگرد گرم نورد شده و نیز فولاد با آلیاژ کم یا کربن کم ، جوش پذیری بسیار خوبی دارند .

آزمایشهای کنترل کیفیت میلگردها
طبق آئین نامه ملی 4-18 ایران انجام آزمایشهای کنترل پس از تحویل فولاد به کارگاه اجباری بوده و فقط وقتی وزن کل میلگرد مصرفی در یک کارگاه از 50 تن کمتر باشد ، می توان به تشخیص دستگاه نظارت از انجام این آزمایشها چشم پوشید .
آزمایشهای کنترل برای تعیین حد جاری شدن تاب کششی ، تنجش نهایی روی نمونه هایی صورت می پذیرد که بدلخواه و بطور پراکنده برداشته شده باشند . در صورت ضرورت ممکن است آزمایشهای دیگری نیز روی فولاد انجام شوند .
در صورتی که شرایط دیگری پیش بینی نشده باشند ، تعداد نمونه برای هر 50 تن (مقدار اضافه بر مضرب 50 تن نیز در محاسبه تعداد نمونه لازم ، 50 تن در نظر گرفته می شود) و برای هر یک از قطرهای مورد استفاده ، 5 عدد می باشد .
کنترل کیفیت میلگردها ، با انجام آزمایشهای زیر انجام می پذیرد :

آزمایش کشش
در این آزمایش میلگرد به طول مشخص در فکهای یک دستگاه کشش قرار گرفته و کشیده می شود . در روی یک صفحه مدرج نیروی وارد به میلگرد مشخص شده و در روی یک استوانه متصل به دستگاه ، منحنی نیرو – تغییر شکل رسم می شود. از آزمایش فوق می توان حد جاری شدن ، تاب کششی و تنجش نهایی را بدست آورد. حد جاری شدن ، مهمترین مشخصه میلگرد از نظر طراح سازه های بتن آرمه است . در صورتی که تنجش نهایی میلگرد از 8 درصد کمتر باشد نه تنها شکل پذیری قطعه بتن آرمه کم بوده و احتمال گسیختگی ترد سازه وجود دارد ، بلکه کار کردن بر روی میلگرد در کارگاه نیز مشکل می شود .
اگر نتیجه حد جاری شدن یکی از 5 آزمایش کشش کمتر از مقدار مورد انتظار باشد ، باید 5 میلگرد دیگر نیز آزمایش شوند . اگر نتیجه آزمایش i ام باشد :
(1) متوسط حد جاری شدن
(2) خطای کوادراتیک نسبی
(1-3) میلگردها قابل قبول هستند
= مقدار مشخصه تجربی
(2-3) میلگردها قابل قبول نیستند

آزمایش تاشدگی
در این آزمایش با توجه به قطر میلگرد ، آن را توسط دستگاه مکانیکی خم نموده و ترکها و یا پوسته شدن احتمالی آن را مشاهده می تمایند . طبق آئین نامه ملی 4-18، میلگرد تا زاویه 45 درجه خم شده سپس نیم ساعت در آب جوشانده شده و سپس خم آن به مقدار 5/22 درجه باز می شود . در صورت مشهود نبودن نقص در میلگرد استفاده از آن بلامانع است . در صورت مشاهده نقص باید سه میلگرد دیگر نیز تحت آزمایش قرار گیرند . میلگرد وقتی قابل قبول است که نتایج آزمایش هر سه میلگرد اخیر ، قابل قبول باشند .

آزمایش جوش پذیری
در صورتی که جوش پذیری میلگردها محل تردید باشد ، باید قبل از شروع کار تعدادی نمونه جوش شده تهیه شوند و تحت آزمایش کشش و تاشدگی قرار گیرند . نتیجه آزمایش کشش وقتی رضایتبخش است که مقطع گسیخته شده در محل جوش یا مجاورت آن نباشد . نتیجه آزمایش تاشدگی وقتی رضایتبخش است که در اثر خم کردن در منطقه جوش شده ترک بوجود نیاید .
در حین انجام کار نیز برای حصول اطمینان باید سه سری نمونه برای هر 300 اتصال در مورد فولاد نرم و سه سری نمونه برای هر 150 اتصال در مورد فولاد سخت تحت آزمایش قرار گیرند . هر سری شامل دو نمونه یکی برای آزمایش کشش و دیگری برای آزمایش تاشدگی است . برای فولادهای اصلاح شده در صورت تغییر جوشکاری و یا وسیله و شرایط کار باید سه سری نمونه تهیه و پس از حصول اطمینان از قابل قبول بودن نتیجه آزمایشها کار را ادامه داد .

تهیه میلگردها
میلگردها را باید از نزدیکترین محل ممکن تهیه نمود . میلگرد با قطر کم بین 6 تا 10 میلیمتر می توانند به صورت شاخه ای یا بصورت قرقره و کلاف تهیه شوند . وزن این کلافها یا قرقره حدود 500 تا 1500 کیلوگرم است . برای استفاده از میلگرد در کارگاه باید یک لوله فولادی از داخل قرقره رد کرد و میلگرد را کشید تا بصورت مستقیم درآید (شکل 4) . راست کردن نهایی میلگرد با پتکهای چوبی انجام می پذیرد . استفاده از پتک آهنی ، باعث پیدایش دندان موشی روی میلگرد و در نتیجه کاهش ظرفیت باربری آن می شود .
میلگردهای با قطر های بیشتر بصورت شاخه های 12 متری (و 18 متری برای میلگردهای آمریکایی) عرضه می شوند . هر چه طول میلگرد بیشتر باشد ، درصد افت و ریز کمتر و در عوض حکل و نقل آن مشکلتر است . گاه برای حمل میلگردهای 12 متری نیز آنها را از وسط خم می کنند . این امنر منجر به ایجاد تنش های پس ماند در قسمت خم شده می گردد و ظرفیت باربری میلگرد در آن نقطه کاهش می یابد . به همین دلیل باید از این عمل احتراز شود مگر اینکه قسمت خم شده ، بریده شود و از آن استفاده نشود . در مورد کلاف ، از آنجا که نسبت به شعاع خم به قطر میلگرد بسیار زیاد است ، تنش پس ماند مزاجم ایجاد نمی شود .
در موقع سفارش میلگرد و تحویل گرفتن آن باید توجه داشت که احتمالاً وزن میلگرد آجدار در حدود درصد و وزن میلگرد ساده در حدود تا درصد با وزن اسمی آن متفاوت است . اگر این تفاوت در جهت نقصانی باشد ، به ازای وزن سفارش داده شده ، طول بیشتری میلگرد در دست است و در صورتی که تفاوت بصورت اضافی باشد ، طول در دسترس کمتر بوده و ممکن است کارگاه با کمبود میلگرد مواجه شود .
اخد گواهینامه مشخصات میلگرد از کارخانه سازنده ، ضروری است .

حمل ، بارندازی و انبار کردن میلگردها
محموله های میلگردی که توسط بارکشهای کفی و یا راه آهن به محل کارگاه حمل می شوند ، باید به نحوی تخلیه شوند که ضمن صدمه وارد نیاوردن به کارگران ، خود نیز آسیب نبینند . برای تخلیه از وسایلی مانند جرثقیلهایی که بر روی کامیون نصب شده اند ، جرثقیلهای بزرگ بالاسری برای کارهای بزرگ و یا دیلم برای اهرم کردن در زیر میلگرد و تخلیه تک تک میلگردهای برای محموله های کوچک استفاده می نمایند . برای تخلیه میلگردها با دیلم حتماً باید توسط چند عدد الوار ، سطح شیبداری از کفی تا کف زمین بوجود آورد تا میلگردها روی آن بغلتند و در نتیجه افتادن روی زمین آسیب نبینند .برای جلوگیری از خرابی کفی ، در طرفی که تخلیه از انجا صورت می پذیرد ، چند پایه در زیر کفی قرار داده می شود . تخلیه میلگردها باید حتی المقدور در محل انبار نهایی صورت پذیرد تا از دوباره کاری و ایجاد هزینه حمل اضافی در محیط
کارگاه جلوگیری شود . چهار عامل مهم در انبار کردن میلگردها عبارتند از :
1)سهولت تشخیص میلگردها از هم .
2)جلوگیری از کج شدن میلگردها .
3)جلوگیری از خورده شدن میلگردها .
4)سهولت برداشتن میلگردها و حمل به محل انجام سایر کارهای لازم بر روی آنها .
در این رابطه باید :
الف-میلگردها از نظر نوع و از نظر قطر از هم تفکیک گردند به این معنی که میلگردهای نرم ، نیم سخت ، هر کدام در محلی جداگانه قرار گیرند و هر کدام از قطرها نیز از دیگری تفکیک گردد . برای این کار می توان از فرو کردن چهار تراشهای چوبی در کف انبار و قرار دادن میلگردهای هر نوع در بین دو تا از چهار تراشها استفاده کرد .
ب-کف مناسبی برای قرارگیری میلگردها به نحوی درست شده باشد که از آغشته شدن میلگردها به گل و خاک و سایر آلودگیها جلوگیری کند .
پ-چگونگی برداشت میلگردها (با دست ، جرثقیل و غیره) و جهت حرکت آنها تا مرحله نهایی بررسی شود .

برش میلگردها
میلگردهایی که طبق جدول آرماتور در اعضای بتن آرمه بکار می روند دارای طول و شکل مشخصی هستند . طولهای مزبور باید از یک شاخه 12 متری بریده شوند. به همین دلیل بهتر استا طول میلگردهای مورد استفاده در اعضاء به نحوی باشند که عدد 12 را عاد کنند یعنی طولهایی برابر 2/1 و 2 و 4/2 و 3 و 4 و 6 متر داشته باشند تا به این ترتیب مقدار افت و ریز به حداقل برسد . قبل از بریدن میلگردها به طول لازم ، باید آنها را روی میز آرماتوربندی که طول آن تقریباً 9 متر و عرضش در حدود 1 متر است قرار داده و با گچ طولهای لازم را علامت گذاری کرد . برای بریدن میلگردهای تا قطر 12 میلیمتر می توان از قیچیهای دستی آرماتوربندی استفاده کرد . میلگردهای با قطر بیشتر تا 24 میلیمتر با قیچیهای اهرم داری که روی یک پایه پیچ می شوند بریده می شوند . برای قطرهای بیشتر می توان از گیوتین های برقی و دستگاه برش اکسی استیلن استفاده کرد .
در مورد میلگردهای تور باید توجه داشت که دو انتهای میلگرد چون در فک دستگاه پیچش قرار داشته اند ، نپیچیده اند و بنابراین باید بریده و دور انداخته شوند .

خم کردن میلگردها
میلگردهای آرماتور باید طبق نقشه اجرایی خم شوند . آرماتورهای با قطر کمتر از 12 میلیمتر را می توان به کمک آچارهای بشکل F که با جوش دادن دو قطعه میلگرد 5 سانتیمتری به فاصله 5 سانتیمتر از هم به یک میلگرد بلند هم قطر درست می شوند بطور دستی خم کرد . ولی میلگرد به قطر بیش از 12 میلمتر بهتر است بطور مکانیکی و با عبور از دستگاه مجهز به فلکه خم شوند . حداقل قطر فلکه خم کن بر اساس آئین نامه 4-18 در جدول 1 ارائه شده اند .
میلگردها باید بآهستگی خم شوند . سرعت خم کردن میلگرد بستگی به نوع فولاد و درجه حرارت محیط دارد . هنگامی که درجه حرارت محیط از 5+ درجه سانتیگراد کمتر است باید هم سرعت خم کردن را کاهش داد و هم قطر فلکه خم کن را نسبت به مقادیر مذکور در جدول 1 افزایش داد . در درجه حرارت کمتر از 5- درجه سانتیگراد باید از خم کردن میلگردها اجتناب شود . خم آرماتورها نباید جز با تصویب دستگاه نظارت باز شود .
میز کار آرماتوربندی معمولاً به طول 6 تا 10 متر ، عرض 1 متر و ارتفاع 9/0 متر می باشد . در انتهای آن یک فلکه خم کن نصب گردیده است . برای تسهیل حرکت میلگردها ، می توان در روی میز تعدادی رولیک نصب کرد تا حرکت میلگردها روی آن به سمت خم کن به سهولت بیشتری انجام یابد . حتی المقدور باید در روی نقشه از دادن زوایا در مورد خمها اجتناب نموده و زاویه خمها را با نسبت افقی به قائم نشان داد .
روند خم کردن میلگردها ، بستگی به تجربه آرماتوربند دارد .

وصله میلگردها :
گاه لازم است میلگردها بهم وصله شوند . این وصله به روش پوششی ، مکانیکی، یا جوشی انجام می شود . در روش پوششی دو میلگرد را در محل مربوطه در کنار هم به گونه ای قرار می دهند که در طول معینی روی هم قرار بگیرند . طول مزبور بر حسب کششی یا فشاری بودن میلگرد و قطر و شکل و حد جاری شدن میلگرد در آئین نامه های بتن آرمه ذکر گردیده است .
در روش مکانیکی ، با استفاده ازپیچ و مهره و یا کام و زبانه دو میلگرد بهم متصل می شوند .
در روش جوشی ، دو میلگرد با استفاده از دو میلگرد پوششی و یا غلاف و یا به روش نوک به نوک بهم متصل می شوند . بسیاری از آئین نامه ها مقرر می دارند که یک وصله جوشی باید حداقل 125 درصد مقاومت جاری شدن میلگرد را دارا باشد . برای جوشکاری از روش جوش دادن ترمیت ، روش جوش دادن با اکسی استیلن ، روش جوشکاری مقاومتی و غیره استفاده می شود .
اتصال در کارخانه انجام می شود . نسبت نباید از 85/0 و نباید از 10 میلیمتر کمتر باشند . اتصال معمولاً در کارگاه انجام می شود .

تمیز کردن میلگردها
میلگردها و نیز آرماتوربندی ساخته شده نباید به خاک و گل ، روغن و گریس و غیره آلوده بوده و یا زنگ زده باشند (زنگ زدگی خفیف بلامانع است) . برای رفع آلودگی و زنگ زدگی می توان از کشیدن برس زیر فولادی بر سطح میلگردها ، از ماسه پاشی ، از شستن با اسید فسفریک 15 درصد و سپس آب و از راههای دیگر استفاده نمود .
حمل ، نصب و استقرار میلگردها
آرماتورها باید به محل مذکور در نقشه های اجرایی حمل شده و مستقر و تثبیت گردند به نحوی که در حین بتن ریزی یا سایر عملیات ساختمانی جابجا نشود . میلگردها باید با مفتول آرماتوربندی به نحو مناسبی بهم بسته شوند . مفتولها باید نه چندان خشک باشند که پیچاندن آنها مشکل باشد و نه چندان نرم که میله ها را بخوبی به یکدیگر بفشارند . این کار نه تنها از جابجا شدن میلگردها نسبت بهم جلوگیری
می نماید ، بلکه باعث کمانش نکردن میلگردها به هنگام وقوع زلزله می شود .
پوشش بین روی میلگرد
موسسه آمریکایی بتن مقرر می دارد که میلگردها به نحوی در قالب قرار گیرند که پوشش بتن روی میلگردها بشرح زیر تامین گردد :
"شرح" حداقل پوش بتن روی میلگرد بر حسب میلیمتر
(1) بتن درجا (غیر پیش تنیده)
بتن در تماس با خاک که بدون قالب ریخته شده ………………………………………….. 75
بتن در تماس با خاک یا در معرض هوا :
میلگردهای به قطر 20 تا 58 میلیمتر ………………………………………………………….. 50
میلگردها و کابلهای به قطر 16 میلیمتر و کمتر …………………………………………….. 40
بتن در معرض هوا یا در تماس با خاک قرار ندارد :
دالها ، دیوارها و تیرچه ها :
میلگردهای به قطر 44 و 58 میلیمتر ………………………………………………………….. 40
میلگردهای به قطر 36 میلیمتر و کمتر ………………………………………………………… 20
تیرها : شاهتیرها و ستونها :
میلگرد اصلی ، تنگها ، کلافها و میلگرد مارپیچ برشی ……………………………………. 40
پوسته ها و سقفهای صفحات چین دار :
میلگردهای به قطر 20 میلیمتر و بیشتر ……………………………………………………….. 20
میلگردها و کابلهای به قطر 16 میلیمتر و کمتر …………………………………………….. 12
(2) بتن پیش ساخته (که در شرایط کنترل شده درست شده است) :
بتن در تماس با خاک و یا در معرض هوا :
پانلهای دیوار :
میلگردهای به قطر 44 و 58 میلیمر …………………………………………………………… 40
میلگردهای به قطر 36 میلیمتر و کمتر ………………………………………………………… 20
سایر اعضا :
میلگردهای به قطر 44 و 58 میلیمتر ………………………………………………………….. 50
میلگردهای به قطر 20 تا 36 میلیمتر ………………………………………………………….. 40
میلگردها و کابلهای به قطر 16 میلیمتر و کمتر …………………………………………….. 30
بتن در معرض هوا یا در تماس با خاک قرار ندارد :
دالها ، دیو.ارها و تیرچه ها :
میلگردهای به قطر 44 و 58 میلیمتر ………………………………………………………….. 30
میلگردهای به قطر 36 میلیمتر و کمتر ………………………………………………………… 16
تیرها ، شاهتیرها و ستونها :
میلگرد اصلی …………………………………………………….. 16 قطر اسمی میلگرد 40
کلافها ، تنگها و میلگرد مارپیچی برشی ………………………………………………………. 10
پوسته ها و سقفهای صفحگات چین دار :
میلگردهای به قطر 20 میلیمتر و بیشتر ……………………………………………………….. 16
کابل و میلگردهای به قطر 16 میلیمتر و کمتر ………………………………………………. 10
(3) اعضای پیش تنیده – میلگردهای پیش تنیدگی و غیرتنیدگی ، غلافها و اتصالهای انتهایی :
بتن در تماس با خاک که بدون قالب ریخته شده ………………………………………….. 75
بتن در تماس با خاک یا در معرض هوا :
پانلهای دیوار ، دالها و تیرچه ها ……………………………………………………………….. 25
سایر اعضا …………………………………………………………………………………………… 40
بتن در تماس با خاک و یا در معرض هوا قرار ندارد :
دالها ، دیوارها و تیرچه ها ……………………………………………………………………….. 20
تیرها ، شاهتیرها و ستونها :
میلگرد اصلی ……………………………………………………………………………………….. 40
کلاف ، تنگ و میلگرد مارپیچ برشی ………………………………………………………….. 25
پوسته ها و سقفهای صفحات چین دار :
میلگرد به قطر 16 میلیمتر و کمتر ……………………………………………………………… 10

توصیه می شود مقادیر فوق الذکر برای شرایط مختلف محیطی بشرح زیر اصلاح گردند (مرجع شماره 8) :
"شرایط محیطی" "حداقل پوشش بتن روی میلگرد اصلی"
اعضای داخل ساختمان : ………………………………………….. طبق موسسه امریکایی بتن
اعضای خارج از ساختمان :

الف-در مجاورت آب شیرین
(1) دیوارهای ساختمان ، سقفها و سایر نواحی بالای سطح خاک با زهکشی خوب …..
……………………………………………………………………………… طبق موسه آمریکایی بتن
(2) زیر سطح خاک ………………………………………………… طبق موسسه آمریکایی بتن
(3) غوطه ور در آب ……… 40 میلیمتر برای دالها و 50 میلیمتر برای تیرها و شاهتیرها
ب-در نواحی دریایی
(1) اعضایی که در معرض موج و یا ………………… 50 میلیمتر برای دالها ، 65 میلیمتر
ذرات ریز آب قرار دارند برای تیرها و شاهتیرها و 75 میلیمتر برای شمها
و ستونها
(2) اعضای غوطه ور در آب …………. برای 3 متر پایین تر از متوسط کمترین تراز آب
تا سطح متوسط کمترین تراز آب 75 میلیمتر و برای سایر نقاط 65 میلیمتر
(3) بالای سطحی که در معرض ذرات …………….. 40 میلیمتر برای دالها و 50 میلیمتر
ریز آب قرار دارد . برای تیرها و شاهتیرها
برای حفظ پوشش بتن روی میلگردها می توان از وسایل زیر استفاده کرد:
(1) قطعات شن . که به دلیل گرد بودن دانه ها ممکن است زیر شبکه کنار بروند و به همین دلیل مناسب نیستند .
(2) لقمه های ماسه و سیمان . برای درست کردن این لقمه ها ، ملاط ماسه و سیمان به ضخامت مساوی پوشش بتن روی میلگرد تهیه می شود . قبل از ختمن گیرش ملاط، با یک کاردک بصورت شطرنجی بریده شده و در هر خانه یک سیم آرماتوربندی قرار داده می شود . پس سخت شدن ملاط ، خانه ها بطور جداگانه خارج شده و زیر
میلگردها به کمک سیم مزبور بسته می شوند .
(3) لقمه های کائوچویی و لاستیکی .
(4) لقمه های سیمی ، خرکها . لقمه های سیمی در صورت خورنده بودن محیط مناسب نیستند .
خرکها در مواردی بکار می روند که فاصله شبکه میلگرد تا کف بتنی خیلی زیاد است (مثلاً لایه فوقانی شبکه آرماتوربندی یک شالوده سیلو به ارتفاع 5/2 متر) . از آنجا که خرکها معمولاً در شالوده بکار می آیند و زیر خرک بتن نظافت قرار دارد ، امکان زنگ زدن پایه های خرک بسیار کم است .
لقمه ها باید در فاصله مناسب از هم قرار گیرند تا در اثر ورود بار به میلگردها ، مقدار پوشش بتن روی میلگرد کم نشود .

رواداری های آرماتوربندی
کمیته بین المللی بتن CEB با توجه به رواداریهای آرماتوربندی کشورهای اروپایی و آمریکا و با توجه به مسائل اقتصادی و اجرایی و سایر عوامل موثر ، رواداریهای بشرح زیر را مقرر می دارد :

"شرح" "رواداری بر حسب میلیمتر"
(1) بریدن میلگرد
L طول قطعه 6 متر یا کمتر …………………………………………………………….
طول قطعه بزرگتر از 6 متر …………………………………………………………….
(2) خم کردن میلگرد
L ابعاد قالب 5/0 متر یا کمتر ………………………………………………………….
ابعاد قالب بیش از 5/0 متر و کمتر یا مساوی 5/1 متر …………………………..
ابعاد قالب بزرگتر از 5/1 متر ………………………………………………………….
(3)پوشش بتن روی میلگرد :
کمتر بودن C پوشش بتن روی میلگرد از مقدار مقرر …………………………….
بیشتر بودن پوشش بتن روی میلگرد از مقدار مقرر :
h ارتفاع قطعه بتن آرمه 5/0 متر یا کمتر …………………………………………..
ارتفاع قطعه بتن آرمه بیش از 5/0 متر و کمتر یا مساوی 5/1 متر …………….
ارتفاع قطعه بتن آرمه بزرگتر از 5/1 متر …………………………………………..
(4) فاصله میلگردهای موازی با هم :
L فاصله مرکز به مرکز میلگردهای موازی هم 05/0 متر یا کمتر ……………….
فاصله مرکز به مرکز میلگردهای موازی بیش از 05/0 متر و کمتر یا مساوی 20/0 متر
…………………………………………………………………………………………………
فاصله مرکز به مرکز میلگردهای موازی هم بیش از 2/0 متر و کمتر یا مساوی 40/0 متر ……………………………………………………………………………………………
فاصله مرکز به مرکز میلگردهای موازی بزرگتر از 40/0 متر …………………..
(5) قرارگیری میلگرد در مقطع عرضی در محل تعیین شده h ارتفاع کل مقطع و یا عرض کل مقطع 25/0 متر یا کمتر …………………………………………………..
ارتفاع کل مقطع و یا عرض کل مقطع بیش از 25/0 متر و کمتر یا مساوی 50/0 متر
…………………………………………………………………………………………………
ارتفاع کل مقطع و یا عرض کل مقطع بیش از 50/0 متر و کمتر یا مساوی 50/1 متر
…………………………………………………………………………………………………
ارتفاع کل مقطع و یا عرض کل مقطع بزرگتر از 50/1 متر …………………….

سازمان دادن کارگاه آرماتوربندی
نخستین گام در عملیات آرماتوربندی عبارت است از تامین آرماتورها و انبار کردن آنها در محل مربوطه . برای این کار باید راه ورود به کارگاه آسان بوده و بسته به حجم
کار، ابعاد لازم برای انبار فراهم باشد .
پس از انبار کردن باید با توجه به نقشه های اجرایی ، از شماره های مختلف و انواع مختلف میلگرد ، طولهای لازم بریده شوند ، در محل مربوطه خم شوند و سپس میلگردهای خم شده به یکدیگر بسته شده و قفس یا شبکه آرماتور ساخته شده به محل نصب حمل گردد .
برای انبار کردن باید امتداد قرار گرفتن میلگردها ، موازی امتداد خط فعالیت یعنی خط انجام عملیات تخلیه ، برش و خم کردن باشد . بغیر از انبار میلگرد آماده مصرف ، باید انباری برای نگهداری افت و ریز میلگردها به ظرفیت یک کامیون در کارگاه موجود باشد.

فهرست مطالب
قالب بندی 1
کلیات 1
تدارکات مربوط به قالبها 2
قبل از بتن ریزی 2
پس از گرفتن بتن 5
رواداری ها در قالب بندی 9
رواداریهای ساختمانهای بتن آرمه معمولی 10
رواداریهای سازه های ویژه 12
پلها، آبروهای روگذر، ناودانیها و غیره 14
پوشش تونل و مجراهای درجا: 17
انواع مصالح قالب 18
قالب آجری 18
قالب چوبی 19
قالب فولادی 20
قالب آلومینیومی 21
قالب فایبر گلاس 22
کلافها و سایر وسایل قالب بندی 23
اقتصاد قالب بندی 24
تاثیر طراحی سازه بر بهای قالب بندی 25
تاثیر ساخت، برپا داشتن، قطعه بندی و قالب برداری بر بهای قالب بندی 26
تاثیر زمان قالب برداری بر بهای قالب بندی 27
بارهای وارد به قالب 28
بار مرده بتن 28
بار ضربه ای ناشی از سقوط یک توده بتن 28
بارهای زنده 29
فشار هیدرواستاتیک ناشی از بتن ریزی 29
برای قالب دیوارها: 29
روابط طراحی قالبها و پایه های اطمینان 32
قالب بندی اجزای مختلف سازه 34
قالب شالوده 34
الف- قالب شالوده دیوار و دیوار شالوده 34
ب- قالب شالوده تکی 36
قالب دیوار 40
کلیات 40
مثال طراحی قالب دیوار 45
(1) تعیین فاصله پشت بندهای قائم، از روی مشخصات تخته قالب 46
(3) تعیین فاصله کلافهای ، از روی مشخصات پشت بند افقی 48
(4) تعیین سطح واشر زیر کلاف برای جلوگیری از لهیدگی چوب پشت بند افقی 49
(5) تعیین کلاف لازم 49
قالب ستون 50
پایه های اطمینان و برجها 53
الف- پایه های اطمینان 53
ب- برجهای چوبی و فلزی 55
پ- طراحی پایه های اطمینان 55
قالب تیر و دال 56
کلیات 56
مثال طراحی قالب تیر و دال 58
الف- پایه های اطمینان زیر قالب کف تیر 59
ب- تیرچه های زیر قالب کف دال 60
پ- شاهتیرهای زیر تیرچه ها 61
ت- پایه های زیر شاهتیرها 61
قالب لغزان 63
آرماتوربندی 67
کلیات 67
مشخصات میلگردها و روشهای بررسی آنها 68
انواع میلگرد 68
روش ساخت و تاثیر آن بر مشخصات مکانیکی 68
شکل ظاهری مقطع 70
مشخصات میلگردها 72
آزمایشهای کنترل کیفیت میلگردها 72
آزمایش تاشدگی 74
آزمایش جوش پذیری 75
تهیه میلگردها 75
حمل ، بارندازی و انبار کردن میلگردها 77
برش میلگردها 79
خم کردن میلگردها 80
وصله میلگردها : 81
تمیز کردن میلگردها 82
حمل ، نصب و استقرار میلگردها 82
پوشش بین روی میلگرد 83
الف-در مجاورت آب شیرین 86
ب-در نواحی دریایی 86
رواداری های آرماتوربندی 88
سازمان دادن کارگاه آرماتوربندی 90

1

57