فضای عمومی شهری


فضاهای عمومی شهری
Urban Public Spaces

Urban Public Spaces
فهرست
تعریف فضای شهری
انواع فضای شهری
اجزاء تشکیل دهنده فضای شهری
مولفه های فضای شهری
شکل گیری تصویر ذهنی از فضای شهری
کیفیت فضاهای شهری
فرآیند طراحی فضای شهری

Urban Public Spaces
تعریف فضاهای عمومی شهری Urban Public Space
تعریف فضا
تعریف عمومی
تعریف شهر
تعریف فضای عمومی
تعریف فضای شهری
تعریف فضای عمومی شهری

Urban Public Spaces
تعریف ؛ مفهوم فضا
”
شاید بتوان گفت فضا در بیان نخست مفهوم ادراک آگاهانه محیط توسط انسان را در بطن خود دارد که تاثیر فعالیتهای انسانی ، آنرا از حالت توده به فضا تبدیل کرده است . (نوربرگ شولتز)

Urban Public Spaces
تعریف ؛ مفهوم فضای عمومی
می توان فضای عمومی را چنین تعریف کرد :" فضای عمومی شامل قسمتهایی از محیط طبیعی و مصنوع است که عموم مردم به راحتی به آنها دسترسی دارند. و شامل: خیابانها، میادین ، بزرگراهها و سایر مسیرهایی که دیگران حق عبور از آنها را دارند . در مناطق مسکونی، تجاری و محله ها فضاهای باز و پارک ها و فضاهای خصوصی ، عمومی که دسترسی عموم مردم حداقل در ساعاتی از روز آزاد می باشد، می شود." (رفیعیان،مجتبی،1381)

Urban Public Spaces
تعریف ؛ مفهوم فضای شهری
فضاهای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند. فضای شهری صحنه ای است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود . فضایی است که به همه مردم اجازه می دهد که به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند. در این فضا فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شوند و برخوردهای از پیش تدوین نیافته به وقوع بپیوندد و افراد در یک محیط اجتماعی جدید باهم اختلاط یابند.این فضا بایستی توسط سازمان عمومی اداره شود تا در جهت منافع عمومی باشد.

Urban Public Spaces
تعریف ؛ مفهوم فضای شهری

بنابر این شرط اساسی برای اینکه یک فضای عمومی فضای شهری تلقی شود این است که در آن تعامل و تقابل اجتماعی صورت گیرد .
پس آن دسته از نرم فضاها و سخت فضاها که بستر تعامل اجتماعی نیستند فضای شهری نامیده نمی شوند.

Urban Public Spaces
تعریف ؛ مفهوم فضای شهری
سه شاخص اصلی فضاهای شهری : عمومی بودن فضا ، باز بودن آن و برقراری تعاملات اجتماعی در فضا

Urban Public Spaces
انواع فضاهای شهری
با توجه به سه ویژگی اصلی فضاهای شهری دسته ای از فضاها در شهر شامل فضاهای سرپوشیده و عرصه های باز خصوصی مانند حیاط خانه ها بدون کمترین تامل از انواع فضاهای شهری حذف می شوند .

شاخصی که نیاز به تامل بیشتر در ارزیابی شهری بودن یک فضای عمومی دارد وجود تعاملات اجتماعی در آن است . با دقت در این شاخص پی می بریم فضاهایی نظیر پارکها و باغهای عمومی در دسته فضاهای شهری نمی گنجند. هرچند باز و عمومی هستند .زیرا اکثر شهروندان برای خلوت کردن با خود و یا جمع کوچکی به آن پناه می برند.

Urban Public Spaces
انواع فضاهای شهری
فضاهای شهری به پنج دسته اصلی تقسیم می شوند :
ورودی : ورودی شهر ، ورودی محله
میدان : میدان شهری ، میدان محلی ، میدان تشریفاتی
مسیر : خیابان شهری ، خیابان عبوری ، بولوار ، خیابان محلی ، کوچه و بن بست ، پیاده راه ، بزرگراه
ساحل و کناره : ساحل دریا و دریاچه ، کناره رود دائمی و فصلی
پله : پله شهری و محلی

Urban Public Spaces
انواع فضاهای شهری
ورودی : در حقیقت مفصلی است برای اتصال دو مکان و نه تیغه ای برای تفکیک آنها و لذا فضایی است که می تواند وقایع مختلفی را در خود جای دهد. تمام فضاهایی که به عنوان ورودی در سطح شهر شناخته می شوند فضای شهری به حساب نمی آیند زیرا حال و هوای خصوصی بر بسیاری از آنها حاکم است .
از میان طیف وسیع ورودیها ورودی شهر و ورودی محله فضاهایی عمومی در عرصه شهر هستند که می توانند نقش فضاهای شهری را نیز ایفا نمایند.

ورودی

ورودی

Urban Public Spaces
انواع فضاهای شهری

میدان :
میادین از اثرگذارترین
فضاهای شهری در ذهنیت
شهروندان هستندو در حقیقت
گره های پررنگی در تصویر ذهنی شهروندان از شهر می باشند.

میدان شهری

میدان تشریفات

Urban Public Spaces
انواع فضاهای شهری
مسیر : مسیرها علاوه بر آنکه ارتباط و اتصال نقاط مختلف شهر را میسر می کنند فضاهایی هستند که به صورت روزمره بیشترین حیات جمعی را در خود جای می دهند و عمده ترین سهم را در بین سایر فضاهای شهری به خود اختصاص می دهند .

خیابان

کوچه

بلوار

پیاده راه

Urban Public Spaces
انواع فضاهای شهری
ساحل و کناره : لبه آبها می تواند بستر اتفاقات زیادی در سطح شهر یا محله باشد . عناصری مانند پلها و اسکله ها که در ارتبط با آب و این لبه بوجود می آیند نیزاز همین پتانسیل برخوردارند .
پله : در شهرهایی که دارای پستی و بلندی است امکان ظهور پله ها فراهم می شود . از آنجا که طی کردن پله فقط توسط عابر پیاده میسر است ، طراحی هوشمندانه پله ها می تواند آنها را به فضاهای شهری تبدیل کند .

کناره رود

کناره رود

کناره

پله

Urban Public Spaces
اجزاء کالبدی تشکیل دهنده فضای شهری
عناصر و اجزای تشکیل دهنده فضای شهری عبارتند از :
کف
بدنه
سقف
اجزاء مستقر در فضا : اثاثه شهری ، پوشش گیاهی

از میان انواع عناصر و اجزای فضای شهری آن بخشی که توسط شهروندان ادراک می شود را منظر شهری می گویند.

Urban Public Spaces
مولفه های فضای شهری

مولفه های فضای شهری عبارتند از :
فرم
عملکرد
معنی
این مولفه ها چنان درهم عجین شده اند که نمی توان یکی از آنها را بدون دیگران تصور کرد و اگر تفکیکی صورت می گیرد فقط انتزاعی است.

Urban Public Spaces
مولفه های فضای شهری
فرم : آن بخش از پدیده که قابل ادراک توسط حواس می باشد.
( تظاهر حسی و واضح و بیرونی یک پدیده )

Urban Public Spaces
مولفه های فضای شهری

عملکرد : خاصیتی از پدیده که جوابگوی بخشی از نیازهاست. ( فایده یک پدیده )

Urban Public Spaces
مولفه های فضای شهری
معنی : خاصیتی از محیط که می تواند فرد را به جنبه های دیگری از زندگی مرتبط سازد . در یک محیط معمولی بیشتر اشیاء و پدیده هایی که درک می شوند بار معنایی دارند. در آنها اشاراتی از وقایعی که
اتفاق افتاده و یا ممکن است
اتفاق بیفتد وجود دارد .

Urban Public Spaces
مولفه های فضای شهری
هر چقدر که مولفه های یک فضای شهری باهم همسو و هماهنگ تر باشند ، آن فضا موفق تر است .

Urban Public Spaces
مولفه های فضای شهری
وظیفه طراحی شهری هماهنگ کردن مولفه های سه گانه یک فضای شهری است.

Urban Public Spaces
شکل گیری تصویر ذهنی از فضای شهری
1- فرم شهر یا محیط : شامل کلیه عناصر محیطی که انسان به طور بالقوه می تواند در ارتباط با آن قرار بگیرد. عناصر تشکیل دهنده فرم شهر می تواند مادی یا غیر مادی باشد و علاوه بر کالبد شامل فعالیتها و معنا نیز می شود.
2- منظر : آن بخش از محیط یا فرم شهر است که بر روی کنش و واکنش شخص و نتایج اعمال موثر است و آن هم به نوبه خود دارای فرم ، عملکرد و معناست .
3- تصویر ذهنی یا سیما : اطلاعات پردازش شده در ذهن ( تصویر ذهنی از محیط یا فضای مورد ادراک ) را سیما می گویند.

Urban Public Spaces
کیفیت فضا
کیفیت فضا از مهمترین دلمشغولی های دانش طراحی شهری است تا آنجا که بسیاری از نظریه پردازان ارتقاء کیفیت محیط و فضا را مهمترین وظیفه طراحی شهری می دانند .
کیفیت چگونگی یک پدیده است که تاثیر عاطفی و عقلانی خاص بر انسان می گذارد و در مقابل کمیت معنی می شود.
برای ارتقاء کیفی یک پدیده کمیت همچون دست افزاری قدرتمند عمل می کند و بدون این ابزار به عمل آوردن کیفیتی مطلوب غیر ممکن است.

Urban Public Spaces
کیفیت فضا ؛ تفاوت بین سه مفهوم کیفیت ، ماهیت و ویژگی
کیفیت از یک طرف نکات مشترکی با ماهیت داردو از یک طرف با ویژگی.
چیزی کیفیت به حساب می آید که جزئی از ماهیت قلمداد گردد. به عبارتی کیفیت فقط منظر بیرونی یک ماهیت است. به همین خاطر رابطه بین ماهیت و کیفیت مانند بالقوه است به بالفعل.
مفهوم ویژگی وسیع تر از کیفیت است . زیرا هم ویژگی های اساسی و هم ویژگی های غیر اساسی را شامل می شود. به قول ارسطو کیفیت ها آنهایی هستند که تفاوت یک موجود را تعیین می کنند.
به عنوان مثال تنگ یا گشاد بودن یک میدان از ویژگی های آن است ولی سکون یا تجمع پذیری آن یک ویژگی اساسی یا کیفیت است که در صورت عدم وجود آن میدان از هستی خود ساقط می شود .

Urban Public Spaces
کیفیت فضا ؛ مقولات کیفی مرتبط با یک پدیده

سه مقوله کیفی در مورد یک پدیده را باید از یکدیگر تمیز داد :
1- ویژگی های یک پدیده
2- کیفیت ها یا ویژگی های اساسی یک پدیده
3- تاثیرات عاطفی ، روانی آن کیفیت ها بر فرد ( که در اصطلاح عامیانه به آنها احساس گفته می شود.)

Urban Public Spaces
کیفیت فضا ؛ مقولات کیفی مرتبط با یک پدیده

ویژگی ها : این ویژگی ها بسیارند . طیف مفاهیم دوتایی بسیاری از آنها را بیان می کند :
کوچک ، بزرگ تیز ، کند
کوتاه ، بلند روشن ، تیره
سریع ، آهسته سرد ، گرم
دور ، نزدیک عمودی ، افقی
کدر ، شفاف . . .
کم ، زیاد

Urban Public Spaces
کیفیت فضا ؛ مقولات کیفی مرتبط با یک پدیده

کیفیت ها : ویژگی هایی که نقش اساسی تری را بازی می کنند . این کیفیت ها می توانند ناشی از فرم ، عملکرد و یا معنای یک عینیت باشند :
– کیفیت های صوری یا فرمال
– کیفیت های عملکردی
– کیفیت های معنایی
سازگاری و میزان همخوانی بین کیفیات فرم ، عملکرد و معنا با یکدیگر نیز کیفیت هایی را ایجاد می کند.

Urban Public Spaces
کیفیت فضا ؛ مقولات کیفی مرتبط با یک پدیده

احساس ها : کیفیت های یک پدیده تاثیر روانی ، عاطفی بر ما می گذارند که به زبان عامیانه می گوییم احساسی را در ما بر می انگیزانند . مثلا با ادراک یک پدیده به ما احساس هویت یا تعلق خاطر دست می دهد .
در ادراک یک پدیده نه فقط احساسی از وضع موجود وجود دارد ، که انتظاراتی نیز از آن فضا داریم که آن را توقعات فضایی می نامند. بدین معنی که انسان انتظار دارد در مواجهه با فضایی خاص یا یک مکان احساس های خاصی در او ایجاد شود .

Urban Public Spaces
کیفیت فضا ؛ توقعات فضایی

توقعات فضایی به چها دسته زیر تقسیم می شوند :
توقعات عام
توقعات موضوعی
توقعات موردی
توقعات موضعی

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری

توقعات عام
توقعاتی که انسان از هر فضای شهری دارد صرفنظر از اینکه میدان باشد یا خیابان یا هر فضای شهری دیگر. این توقعات عبارتند از:

زیبایی ، وحدت ، هویت ، هماهنگی ، نظم ،
ماندگاری ، پایداری ، تغییرپذیری

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری

توقعات موضوعی
شامل مواردی است که فرد در مقابل نوعی از فضای شهری متصور می شود به عنوان مثال هنکامی که فرد نام میدان را می شنود ، توقعاتی در ذهن وی بوجود می آید که با توقعات ایجاد شده در اثر شنیدن نام خیابان متفاوت است.

Urban Public Spaces

توقعات موضوعی از فضاهای شهری عبارتند از :

ورودی : تبدیل پذیری ، نفوذ پذیری
میدان : سکون ، تجمع پذیری ، یکپارچگی
مسیر : حضور پذیری ، پویایی
ساحل و کناره : مفرح بودن ، طراوت ، فراغت بال
پله : خوش منظر بودن ، القاء سلسله مراتب ، راحتی
کیفیت فضاهای شهری

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری

توقعات موردی
هرکدام از موضوعات فضای شهری نیز خود شامل زیرگروهی می باشند به عنوان مثال در بخش خیابان با سلسله مراتبی از شبکه راهها روبرو هستیم که از کوچه تا بزرکراه را شامل می شود.
هر مورد از آن توقعاتی را بر می انگیزاند که مختص آن مورد است بدین معنی که توقعات فضایی که از یک کوچه وجود دارد با یک خیابان شریانی متفاوت است.

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
توقعات موردی ورودی ها
(توقعات موضوعی ورودی : تبدیل پذیری ، نفوذ پذیری)
ورودی شهر : پذیرندگی ، خوانایی ، تشخص
ورودی محله : غریب گز بودن ، منحصر به فرد بودن

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
تبدیل پذیری ، نفوذ پذیری
پذیرندگی ، خوانایی ، تشخص

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
ورودی یک محله :
غریب گز بودن
منحصر به فرد بودن

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
توقعات موردی میدانها
( توقعات موضوعی میدان : سکون ، تجمع پذیری ، یکپارچگی )
میدان شهری : تعین فضایی ، سرزندگی ، انعطاف
میدان محلی : آرامش ، خودمانی بودن ، دنجی
میدان تشریفاتی : شکوه ، انضباط
فلکه : روان بودن ، تفرق پذیری ، ایمنی

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
تعین فضایی ، سرزندگی و انعطاف در یک میدان شهری

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
میدان سنت پیتر ؛ یک میدان تشریفاتی با شکوه و انضباط

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
توقعات موردی مسیرها
( توقعات موضوعی مسیر : حضور پذیری ، پویایی )
خیابان شهری : سرزندگی ، انعطاف ، خاطره انگیزی ، ایمنی
خیابان عبوری : روان بودن ، ایمنی
بولوار : مفرح بودن ، ایمنی ، روان بودن
خیابان محلی : آرامش ، خودمانی بودن ، ایمنی

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
توقعات موردی مسیرها
( توقعات موضوعی مسیر : حضور پذیری ، پویایی )
کوچه و بن بست : آرامش ، خودمانی بودن ، دنجی
پیاده راه : سرزندگی ، انعطاف ، ایمنی
بزرگراه : روان بودن ، ایمنی ، روزآمدی

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
همه مسیرها باید کیفیت های
زیر را دارا باشند :
حضور پذیری
پویایی

کیفیت فضاهای شهری
خیابان مهران به عنوان یک خیابان شهری
سرزندگی ، انعطاف ، خاطره انگیزی ، ایمنی

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
آرامش ، خودمانی بودن ، دنجی

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
سرزندگی ، انعطاف ، ایمنی در پیاده راه

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
توقعات موردی لبه های آب
( توقعات موضوعی ساحل و کناره : مفرح بودن ، طراوت ، فراغت بال )
ساحل دریا و دریاچه : سرزندگی ، انعطاف ، ایمنی
کناره رود دائمی : سرزندگی ، انعطاف ، ایمنی
کناره رود فصلی : آرامش ، انطباق پذیری ، ایمنی

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
مفرح بودن ، طراوت ، فراغت بال

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
کناره رود دائمی : سرزندگی ، انعطاف ، ایمنی

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
توقعات موردی پله ها
( توقعات موضوعی پله : خوش منظر بودن ، القاء سلسله مراتب ، راحتی)

پله شهری : تجمع پذیری ،
سرزندگی ، شکوه
پله محلی : خودمانی بودن ،
حضور پذیری ، آرامش

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری

توقعات موضعی
یک فضای شهری خاص به عنوان مثال خیابان لاله زار در تهران و یا خیابان چهارباغ در اصفهان در ذهن شهروندان دارای ارزش و معانی خاصی است که نمی توان آنرا با دیگر خیابانهای شهر یکسان دانست.
جستجو و کشف این توقعات از ساکنین تاثیر بسزایی بر هویت آن خیابان دارد و باید حتما در مطالعه و طراحی مورد توجه قرار گیرد .
میزان موفقیت یک طرح تا حد زیادی بستگی به لحاظ نمودن توقعات موضعی دارد .

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری

نظر سنجی ها : در نظرسنجی ای که در مورد "بازنگری کیفیت فضاهای عمومی" در چند نمونه موردی صورت گرفته، برحسب تحلیل نظر 150 پاسخ دهنده ، مشخص شد که استفاده کنندگان فضاهای شهری مواردی نظیر امنیت، دسترسی و پاکیزگی فضاهای عمومی را مهمترین عامل دانسته و برای مواردی نظیر حفاظت و نگهداری فیزیکی فضاهای عمومی کمترین ارزش را قائل شده اند

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری

نظر سنجی ها :
با توجه به مطالعه ای که بر روی بیش از هزار فضای عمومی شهری در کشورهای مختلف (www.PPS.org) جهان صورت گرفته است به این نتیجه رسیده اند که 4 عامل اساسی در مطلوبیت سنجی و سنجش کیفی وضعیت فضای عمومی از اهمیت بیشتری برخوردارند.

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
این عوامل عبارتند از:
دسترسی و بهم پیوستگی Access & Linkage
آسایش و منظرComfort & Image
استفاده ها و فعالیت ها Uses & Activities
اجتماع پذیریSociability

Urban Public Spaces

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
البته بدیهی است که قضاوت در مورد اهمیت کیفیت فضاهای عمومی دقیقا به ادارک شخصی افراد برمی گردد و افراد مختلف عوامل متفاوتی را بیش از حد بالا و یا پایین ارزیابی می کنند. ولی بایستی به یاد داشت که قضاوتی که افراد استفاده کننده محلی از فضا انجام می دهند، به مراتب ارزشمندتر از قضاوت های سیاسی است. مهم است که درک کنیم که تمامی این عوامل کیفی در تشکیل یک تجربه کلی فضای عمومی با هم بکار می روند، و مانع از ارائه یک راه حل و کوشش مشخص در جهت بهبود کیفیت فضاهای عمومی می شود.

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
با توجه به نکات گفته شده ، و ترکیب دامنه ای از فعالیت های طراحی شهری مشابه آنهایی که در "توسط طراحی"(By Design DETRO & CABE, 2000) بیان شده میتوان گفت که مجموعه ای از عوامل زیر در ارزیابی کیفیت فضای عمومی از نظر استفاده کنندگان موثرند:

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
نظافت و پاکیزگی (cleanliness): آیا این مکانها تمیز هستند و به تمیزی آنها رسیدگی می شود؟
دسترسی (accessibility) : این فضاها تا چه اندازه در دسترسند و قابلیت تحرک در آنها وجود دارد؟
جذابیت (attractiveness) : تا چه اندازه چشم نوازند؟
راحتی (comfort) : آیا افراد در گذران اوقات فراغت در این مکانها راحتند؟
جامعیت (inclusivity) : تا چه اقشار مختلف جامعه را دربرمی گیرد؟

Urban Public Spaces
کیفیت فضاهای شهری
سرزندگی و پویایی (vitality and viability) : تا چه حد از فضا استفاده شده و امکان انجام فعالیتهای شاد و زندگی­بخش وجود دارد؟
عملکرد (functionality) : تا چه حد قابلیت به مرحله اجرا درآمدن فعالیت­های مختلف موجود در فضا وجود دارد؟
. تمایز (distinctivness) : آیا این فضا یک مشخصه واضح و ممتاز دارد؟
ایمنی و امنیت (safty and security) : آیا این فضاها احساس امنیت را القا میکنند و فضاهای امنی هستند؟
نیرومندی و سلامتی (robustness) : تا چه حد در طول زمان، جهت بهبود و سلامتی فضاها اقدام می­شود؟

Urban Public Spaces
فرآیند طراحی فضای شهری
مرحله اکتشاف و آگاهی
شناخت و گردآوری اطلاعات
تجزیه و تحلیل اطلاعات
مرحله طراحی
تعیین اهداف کلان و خرد
سیاستها و اصول
ایده طراحی
آلترناتیو سازی و ارائه راه حل های طراحی
مرحله انتخاب : انتخاب آلترناتیو بهینه

مطالعه وشناخت
طراحی
اجراء
ارزیابی
STUDY
DESIGN
CONSTRUCTION
حفظ و نگهداری
MAINTAINING
EVALUATION

Urban Public Spaces
فرآیند طراحی فضای شهری
انتخاب گروه طراحی
تبیین اهداف
مرحله گردآوری و تنظیم اطلاعات
مرحله تحلیل و آنالیز اطلاعات
سیاستگذاری و ارائه استراتژی طرح
ارائه گزینه ها
انتخاب طرح بهینه
تصویب و اجراء

Urban Public Spaces
میدان نقش جهان اصفهان