نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: علوم تجربی
پایـه: هفتم (دوره ی اول متوسطه)
فصل14 : گردش مواد
مقدمه
در این فصل دانش آموزان با دستگاه گردش مواد به عنوان رابط بین دستگاه های مختلف بدن آشنا می شوند. در مورد سه بخش مهم این دستگاه یعنی قلب، رگ ها و خون مطالبی ارائه می شود و یادگیری هر قسمت با انجام فعالیت هایی تکمیل تر می شود. در این درس به نبض و فشار خون به عنوان علائم حیاتی بدن اشاره ای می شود و با بیان مهمترین وظایف خون، موضوع گردش مواد خاتمه می یابد. هدف کلی و پیامد محور این درس آشنایی دانش آموزان با دستگاه گردش مواد در بدن انسان و مهندسی دقیق آن (که شاهدی برای تدبیر الهی است. ) می باشد.
نکات آموزشی و روش تدریس
در مقدمه فصل در این صفحه موجودات تک سلولی با پرسلولی با هم مقایسه شده اند و به نیاز موجودات پرسلولی به دستگاه گردش مواد اشاره ای شده است. در شکل پایین صفحه ارتباط بین دستگاه گردش مواد و دستگاه های دیگر بدن نشان داده شده است. معلم می تواند با توضیح همین شکل اهمیت دستگاه گردش مواد در بدن را توضیح دهد.
با طرح این سوال(دستگاه گردش مواد شامل چه بخش ها و مشخصاتی باید باشد؟ ) باب گفت و گو را در بین افراد و گروه ها باز می کنیم و نظرات هر گروه را می پرسیم. با جمع بندی نظرات به این نتیجه می رسیم که این دستگاه باید از سه بخش تشکیل شده باشد:
قلب، پمپ کننده خون
رگ ها، مرتبط کننده بخش های مختلف به صورت یک شبکه
خون، مایعی که در رگ ها و قلب جریان دارد و می تواند مواد را در خود حل کند.
در حاشیه کتاب در مورد جانورانی که به جای خون، آب در بدنشان گردش می کند، توضیحاتی داده شده است. می توان با تهیه شکل هایی از اسفنج ها و کیسه تنانی مثل عروس دریایی و ساختار درونی آنها در این مورد بیشتر توضیح داد. علاوه بر این دو گروه، در بدن خارتنان مثل ستاره دریایی نیز دستگاه گردش آب وجود دارد.
قلب به عنوان تلمبه یا پمپاژ کننده نیز مطرح می شود. با آوردن گوشی پزشکی به کلاس و گوش کردن به صدای قلب می توان محل قلب را تشخیص داد. تعداد ضربان قلب در یک فرد بالغ بین 70 تا 80 بار در دقیقه است. ممکن است ضربان قلب دانش آموزان از این تعداد بیشتر باشد. (پزشکان تعداد ضربان را در زمان کمتر مثلاً 15 ثانیه می شمارند و در 4 ضرب می کنند. )
قلب آدمی، پستانداران، پرندگان و بیشتر خزندگان 4 حفره دارد. دو حفره بالایی دهلیز و دو حفره پایینی بطن نامیده می شوند. دهلیزها دریافت کننده خون از بدن هستند و بطن ها خون را به بیرون پمپ می کنند. در بین دهلیز و بطن چپ دریچه دولختی یا میترال قرار دارد و بین دهلیز و بطن راست، دریچه سه لختی قرار دارد. وظیفه کلی دریچه ها در دستگاه گردش خون یک طرفه کردن جهت جریان خون است. (قلب در دوزیستان سه حفره ای و قلب ماهی ها دو حفره ای است. )
دانستنی های درس:
از بطن چپ بزرگ ترین سرخرگ بدن یعنی آئورت خارج می شود و خون را به تمام بدن می رساند. از بطن راست سرخرگ ششی خارج می شود و خون را برای تبادل گاز به شش ها می برد. در ابتدای سرخرگ آئورت و ششی دریچه های سینی قرار دارند که جریان خون را یک طرفه می کنند و اجازه می دهند خون هنگام انقباض بطن وارد سرخرگ ها شود ولی هنگام استراحت قلب این دریچه ها بسته می شوند و جلوی بازگشت خون به بطن را می گیرند.
خونی که توسط سرخرگ آئورت به تمام بدن رفته، پس از عبور از مویرگ ها و انجام تبادلات غذایی و گازی با سلول های بدن وارد سیاهرگ ها می شوند. سیاهرگ های کوچک تر با هم جمع می شوند و دو سیاهرگ بزرگ به نام بالایی و پایینی را می سازند که خون را به آن زیاد و اکسیژن آن کم است.
تدریس مطالبی که در صفحات بعدی کتاب آمده است، با استفاده از شکل های کتاب انجام می شود. توضیحات لازم با نظر معلم محترم و استفاده از راهنما انجام شود. همان طور که می دانید سرخرگ ها خون را از بطن خارج می کنند و به اندام های بدن می برند؛ ولی سیاهرگ ها خون را از اندام های بدن خارج می کنند و به دهلیز برمی گردانند.
همه سرخرگ ها خون روشن دارند؛ به جز سرخرگ ششی که خون تیره دارد. همه سیاهرگ ها خون تیره دارند به جز سیاهرگ های ششی که خون روشن دارند. بنابراین تعریف صحیح سرخرگ و سیاهرگ به تیرگی و روشنی خون آن ارتباطی ندارد.
سرخرگ خون را از قلب خارج و به اندام های دیگر وارد می کند. سیاهرگ خون را از اندام های دیگر خارج و به قلب وارد می کند. در عین حال ساختار دیواره آنها نیز متفاوت است.
تشریح قلب جهت تکمیل شدن اطلاعات معلم: در صورتی که فیلم آموزش تشریح قلب را دارید، آن را مشاهده کنید. از وجود وسایل تشریح مثل قیچی و سوند در مدرسه مطلع شوید. سعی کنید قلبی سالم را که رگ های آن از انتهای نزدیک به قلب بریده نشده باشد، تهیه کنید. اگرامکان آن وجود دارد، برای هر گروه یک قلب تهیه کنید.
برای تشخیص جلو و عقب قلب معیارهای مختلفی وجود دارد؛ از جمله: سطح جلویی حالت محدب ولی سطح عقبی حالت مسطح دارد. | رگ های کرونر در سطح جلویی اریب ولی در سطح عقبی به صورت عمودی است. | در سطح شکمی بیشتر سرخرگ ها دیده می شوند ولی در سطح پشتی بیشتر سیاهرگ ها دیده می شوند.
برای تشخیص چپ و راست قلب نیز معیارهایی وجود دارد؛ از جمله: ضخامت دیواره بطن چپ از بطن راست بیشتر است. | با وارد کردن سوند به سرخرگ ها و تشخیص اینکه به کدام حفره متصل اند، می توان سمت چپ و راست قلب را تشخیص داد. | سرخرگ کرونر درسطح شکمی که حالت اریب دارد، روی دیواره وسط قلب قرار گرفته است. سطح شکمی قلب را به سمت جلو بگیرید و قلب را روی سینه خود قرار دهید؛ چپ و راست قلب مشخص می شود.
* سرخرگ های آئورت و ششی را با هم مقایسه کنید. سرخرگ ششی ممکن است با دو شاخه و سرخرگ آئورت با چند انشعاب دیده شوند.
* سیاهرگ ها که بیشتر آنها در سطح پشتی دیده می شوند، دیواره نازکی دارند. تشخیص هر کدام از سیاهرگ ها در مراحل بعدی تشریح انجام می شود.
* تشریح را از سرخرگ ششی آغاز کنید. با کمک سوند و قیچی سرخرگ ششی را کمی برش دهید تا دریچه سینی مشاهده شود. به چگونگی باز و بسته شدن آن توجه کنید.
* برش را به موازات سرخرگ کرونرشکمی ادامه دهید تا به انتهای بطن راست برسید. درون بطن راست پایک های قلبی و طناب های وتری را مشاهده می کنید. پایک های قلبی سه نوع اند. نوع اول یک طرف طناب های وتری به آن وصل اند. نوع دوم دوطرف بطن را به هم متصل می کند تا زیاد باز نشود. نوع سوم به صورت چین خوردگی هایی در دیواره بطن وجود دارند که به انقباض دیواره کمک می کنند.
* طناب های وتری که بیشتر از بافت پیوندی محکمی تشکیل شده اند، از یک طرف به لت های دریچه ها وصل اند و از طرف دیگر به پایک نوع اول. این طناب ها نمی گذارند دریچه ها به سمت بالا باز شوند. با فاصله دادن دیواره بطن دریچه 3 لختی مشخص می شود که بین بطن راست و دهلیز راست قرار دارند.
* با عبور دادن یک سوند از این دریچه به دهلیز راست وارد می شویم. با گردش در آن می توانیم سیاهرگ های زیرین و زبرین را تشخیص دهیم.
* با قیچی دریچه سه لختی و دیواره بطن را ببرید تا به دهلیز راست برسیم. بخش ماهیچه ای و چروک دار دهلیز را گوشک گویند. بقیه آن سینوس های سیاهرگی هستند.
* به دهلیز راست علاوه بر سیاهرگ زبرین و زیرین، سیاهرگ کرونری نیز وارد می شود که معمولاً در کتاب ها به آن اشاره نمی شود. محل قرار گرفتن سیاهرگ ها به ترتیب از بالابه پایین زبرین، زیرین و کرونری می باشند.
* بزرگ سیاهرگ زبرین خون را از بالاتنه (سر، گردن و دست ها) و بزرگ سیاهرگ زیرین خون را از بخش های پایین تنه به قلب برمی گرداند. سیاهرگ کرونری خون سرخرگ های کرونری را جمع آوری و وارد دهلیز راست می کند.
* تشریح را با ایجاد برش در سرخرگ آئورت ادامه می دهیم. با بریدن دیواره آن، ابتدا دریچه سینی آئورتی را می بینیم که در بالای آنها 2 مدخل سرخرگ های کرونری دیده می شوند.
* دریچه های سینی پس از برش شبیه حرف (س) دیده می شوند. به همین دلیل به آن سینی گویند. برش را به موازات سرخرگ کرونری سطح شکمی و تا انتهای بطن چپ ادامه می دهیم. بطن چپ را با بطن راست مقایسه کنید. دیواره بطن چپ ضخامت 4 الی 5 برابری بطن راست را دارد؛ چرا؟ چون بطن چپ با انقباض قوی خود باید خون را به تمام بدن برساند.
* در بطن چپ پایک نوع 2 دیده نمی شود؛ ولی پایک های نوع اول و سوم ضخامت بیشتری دارند. دریچه دولختی در بین بطن و دهلیز چپ دیده می شود. با عبور سوند از آن وارد دهلیز چپ شده، با گردش در آن سیاهرگ های ششی را تشخیص می دهیم. سیاهرگ های ششی 4 عدد هستند که دوتا دوتا به یک سینوس سیاهرگی وارد می شوند. ممکن است در اثر بریده شدن، این رگ ها با هم یکی شده باشند و همه آنها دیده نشوند.
* با بریدن دریچه دولختی همراه با دیواره بطن وارد دهلیز چپ می شویم. درون آن کوشک چپ و سینوس های سیاهرگی وتعدادی از سیاهرگ های ششی قابل تشخیص اند.
تیره و روشن: درباره این مبحث با استفاده از شکل کتاب و یا ترسیم شکلی از قلب و رگ های آن و نشان دادن مسیر عبور خون می توان روشن بودن خون درسمت چپ و تیره بودن آن در سمت راست قلب را نشان داد. در این مبحث می توانیم انواع مسیر گردش خون یعنی گردش ششی و گردش عمومی را توضیح دهیم.
ضربان قلب: هر ضربان قلب 3 مرحله دارد که در شکل نشان داده شده است.
1- انقباض دهلیزها: در این مرحله خون وارده به دهلیزها از طریق دریچه های دهلیزی بطنی وارد بطن ها می شود. این مرحله حدوداً 1/0 ثانیه طول می کشد.
2- مرحله انقباض بطن ها: در اثر انقباض بطن ها خون از دریچه های سینی عبور می کند و وارد سرخرگ های آئورت و ششی می شود. دریچه های دولختی و سه لختی در این مرحله بسته اند تا خون به دهلیزها برنگردد. این مرحله حدوداً 3/0 ثانیه طول می کشد.
3- استراحت عمومی: دهلیزها و بطن ها به مدت 4/0 ثانیه استراحت می کنند. در این مرحله دریچه های دولختی و سه لختی باز ولی سینی ها بسته اند.
رگ های بدن: درباره سرخرگ، مویرگ و سیاهرگ توضیحاتی داده می شود. فقط در مویرگ ها تبادل مواد صورت می گیرد. مویرگ ها برای انجام تبادل، ساختار خاصی دارند و در واقع از یک لایه بافت پوششی نازک و نفوذپذیر تشکیل شده اند.
بعضی از جانوران مویرگ ندارند؛ مثل حشرات، خرچنگ ها عنکبوتیان. در این موجودات خون از طریق سرخرگ وارد محوطه ای به نام سینوس می شود که سلول ها در اطراف آن قرار دارند.
سلول ها تبادلات خود را با این سینوس انجام می دهند؛ سپس خون یا وارد سیاهرگ می شود و به قلب برمی گردد یا مستقیماً از طریق دریچه هایی به قلب برمی گردد.
محل های اندازه گیری نبض: در بدن هر جا که سرخرگ از روی یک استخوان عبور کند، نبض به خوبی حس می شود. بهتر است بعضی از این محل ها به دانش آموزان معرفی شود. تعداد نبض با تعداد ضربان قلب برابر است؛ چون در هر ضربان قلب یک موج نبضی ایجاد می شود.
فشار خون: میزان نیرویی است که از طرف خون به جدار سرخرگ ها وارد می شود تا خون را در سراسر بدن به گردش درآورد. این فشار ابتدا ناشی از انقباض بطن ها و سپس ناشی از خاصیت ارتجاعی رگ هاست. میزان فشار خون با دو عدد نشان داده می شود. عدد اول را فشار یستول یا ماکزیمم می گویند که حداکثر فشاری است که خون می تواند به دیواره رگ وارد کند و عدد دوم فشار دیاستول یا مینیمم، میزان فشاری است که در حالت عادی به دیواره رگ وارد می شود.
خون: اگر مقداری خون را در یک لوله آزمایش قرار دهیم، در شرایط عادی و هوای آزاد خون لخته و به دو بخش لخته و سرم تقسیم می شود. حجم عمده خون را لخته تشکیل می دهد. ولی اگر خون را در یخچال قرار دهیم یا از موادی استفاده کنیم که جلوی لخته شدن آن را بگیرد و سپس آن را سانتریفوژ کنیم، در این حالت خون به دو بخش تقسیم می شود: پلاسما که حدوداً 55 % خون است در بالا و سلول های خونی که حدوداً 45 % آن است؛ در پایین قرار می گیرند.
تفاوت پلاسما با سرم این است که پروتئین موجود در پلاسما خیلی بیشتر از سرم است. نقش اصلی خون انتقال مواد غذایی و گازها ازمحل جذب به کنار سلول ها و انتقال مواد دفعی آنها به اندام های دفعی است که وظیفه انتقال توسط پلاسما و با کمک گلبول های قرمز انجام می شود. همچنین خون نقش دفاعی نیز دارد که برعهده گلبول های سفید است.
انعقاد خون که از هدر رفتن آن، هنگام خون ریزی جلوگیری می کند، نیز با همکاری پلاکت ها و پروتئین های پلاسما انجام می شود.
درباره تعداد سلول های خونی، گلبول های قرمز 6-5 میلیون، گلبول های سفید 7-6 هزار و پلاکت ها 250 هزار در میلی متر مکعب خون می باشند؛ بنابراین حجم اصلی سلول های خون را گلبول های قرمز تشکیل می دهند که 700 برابر گلبول های سفید و 20 برابر پلاکت ها هستند.
برای مشاهده سلو های خونی، گلبول های قرمز بدون رنگ آمیزی در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده اند. کافی است قطره خون را روی لام به خوبی پخش کنیم یا به اصطلاح گسترش تهیه کنیم. ولی برای مشاهده گلبول های سفید باید رنگ آمیزی خاصی به نام گیمسا انجام شود که در آن هسته و سیتوپلاسم گلبول های سفید رنگ و مشخص می شوند و از روی شکل هسته و دانه های سیتوپلاسم انواع آن را تشخیص می دهند.
ارزشیابی
عملکردی: (انجام فعالیت ها به صورت گروهی یا فردی | تهیه گزارشی از فعالیت های انجام شده به صورت پاسخ به پرسش ها و رسم شکل | شرکت در گروه به صورت فعال وهدایت گروه به سمت فعالیت بیشتر)
شفاهی: (پاسخ به پرسش هایی که از طرف معلم یا اعضای گروه ها در کلاس مطرح می شود. )
کتبی: ( کوئیزهای هفتگی | آزمون های ماهیانه | آزمون پایان
هدف های فصل
آشنایی با دستگاه گردش مواد به عنوان رابط بین همه دستگاه های بدن.
آشنایی با ساختار و کار قلب، حفرات، دریچه ها و رگ های ورودی و خروجی.
آشنایی با انواع رگ ها در بدن و توانایی مقایسه آنها از لحاظ ساختار و کار با یکدیگر.
افزایش توانایی کار عملی خود با تشریح قلب و علاقه مند کردن دانش آموز به علوم تجربی به ویژه مباحث زیستی.
اطلاعات خود درباره علائم حیاتی مثل نبض و فشار خون را با اندازه گیری نبض در نقاط مختلف بدن افزایش دهد.
آشنایی با اجزای خون و شناسایی وظیفه هر قسمت.
افزایش شایستگی های خود در علوم تجربی با انجام فعالیت ها و جمع آوری اطلاعات.
نقشه مفهومی
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف کلی
آشنایی با دستگاه گردش مواد در بدن انسان و مهندسی دقیق آن که شاهدی برای تدبیر الهی است.
* اهداف مرحله ای
دانش آموزان پس از پایان جلسه آموزشی به اهداف زیر دست می یابند:
آشنایی با دستگاه گردش مواد به عنوان رابط بین همه دستگاه های بدن.
آشنایی با ساختار و کار قلب، حفرات، دریچه ها و رگ های ورودی و خروجی.
آشنایی با انواع رگ ها در بدن و توانایی مقایسه آنها از لحاظ ساختار و کار با یکدیگر.
افزایش توانایی کار عملی خود با تشریح قلب و علاقه مند کردن دانش آموز به علوم تجربی به ویژه مباحث زیستی.
اطلاعات خود درباره علائم حیاتی مثل نبض و فشار خون را با اندازه گیری نبض در نقاط مختلف بدن افزایش دهد.
آشنایی با اجزای خون و شناسایی وظیفه هر قسمت.
افزایش شایستگی های خود در علوم تجربی با انجام فعالیت ها و جمع آوری اطلاعات.
* هدف های رفتاری و آموزشی
دانش آموز با مفهوم شریان های حیاتی بدن آشنا شود. (درک و فهم)
دانش آموز بتواند اجزای خون را توضیح دهد. (ترکیب)
دانش آموز با دستگاه های بدن آشنا شود. (تحلیل)
دانش آموز به سوالات مطرح شده پاسخ دهد. (ارزشیابی)
دانش آموز درباره رگ های خونی بداند. (دانش)
دانش آموز درباره قلب بداند. (مستقل)
دانش آموز برای انجام فعالیت های کلاسی داوطلب شود. (واکنش)
دانش آموز با شناخت بدن پی به قدرت خداوند ببرد. (دانش)
* مواد و رسانه های آموزشی
رایانه، کتاب درسی، لوح فشرده حاوی فیلم و اسلاید های پاور پوینت، ماژیک وایت برد، جدول تشویقی
* پیش بینی رفتار ورودی
بررسی تکالیف فردی و گروهی و دادن بازخورد به آن ها و انعکاس دادن آن به مسئولین مدرسه و تصب بهترین بروشور ها و مقالات علمی در مورد علمی سالن مدرسه به منظور تشویق گروه های فعال هر کلاس
* ایجاد ارتباط اولیه
سلام و احوالپرسی، حضور و غیاب، بررسی حالات روحی و فیزیکی دانش آموزان و بررسی کلی وضعیت کلاس، ارتباط رابطه عاطفی اولیه، ارتباط دانش آموزان با کلاس و محتوا از طریق توجه به کتاب، پاورپوینت موجود در کلاس
* گروه بندی، مدل و ساختار کلاسی
چینش و طراحی کلاس با توجه به امکانات کلاس صورت می گیرد. در این کلاس با توجه به روش تدریس، به دلیل شلوغی کلاس و صندلی دانش آموزان در حد امکان به صورت ردیفی چیده می شوند تا حداقل فضای کلاس اشغال شود.
* روش ایجاد و تداوم انگیزه
دانش آموزان در ابتدای سال تحصیلی با توجه به پرسش نامه هایی که پر کرده اند گروه بندی شده اند به گونه ای که هر گروه شامل افراد گوناگون از دید شخصیتی باشد. هر گروه از دانش آموزان با توجه به حساس بودن پایه تحصیلی به دلخواه یک نام انگیزشی را برای گروه خود انتخاب کرده اند. در هر ماه یک گروه به عنوان یار معلم به غیر از انجام وظایف گروه یادگیری وظایف دیگری مانند یاری رساندن به معلم در امر آمورشی و… را به عهده دارند.
در طول جلسه آموزشی بنابر تشخیص معلم در هر موقعیت مناسب توجه دانش آموزان به گردش مواد جلب می گردد در طول جلسه آموزشی معلم دانش آموزان را از نظر روحی، جسمی، اخلاقی، تربیتی، طرز نشستن، رعایت قوانین کلاس تحت نظر داشته و در صورت لزوم به اصلاحات لازم در این امور نیز پرداخته می شود. امتیازات دانش آموزان را در برگه ثبت امتیاز ماهانه چک لیست نگرش ها و مهارت ها ثبت می شود. در قسمت امتیاز کسب شده گروه ها به صورت کارت امتیاز بر روی جدول تشویقی روی برد کلاس نصب می شود.
* ارزشیابی آغازین
با طراحی سوالاتی در زمینه ی بحث، با جلب توجه به تصاویر موجود درمتن، با استفاده از پرسش های زمینه محور زمینه ی مناسب برای شروع تدریس را فراهم می کنیم. مانند:
آیا همه سرخرگ ها خون روشن و همه سیاهرگ ها خون تیره دارند.
نبض چگونه بوجود می آید.
* روش های تدریس
روش تدریس ترکیبی از روش های مختلف از سخنرانی، پرسش و پاسخ، بحث، فعالیت های گروهی، طرح همیاری و مشارکت جمعی
* آماده سازی
پرسش های شفاهی از طریق رایانه، از درس جلسه گذشته انجام می شود گاهی با یک گریز از دانش آموزان که معمولا شامل سه تا سوال هست ارزشیابی می شوند انتظار می رود که دانش آموزان پاسخ سوالات را بدانند و فعالانه در پاسخگوی شرکت کنند.
* ارائه درس
مرحله اول:
فعالیت های معلم: ابتدا مختصری در در مورد فصل توضیح می دهیم. در این فصل دانش آموزان با دستگاه گردش مواد به عنوان رابط بین دستگاه های مختلف بدن آشنا می شوند. در مورد سه بخش مهم این دستگاه یعنی قلب، رگ ها و خون مطالبی ارائه می شود و یادگیری هر قسمت با انجام فعالیت هایی تکمیل تر می شود. در این درس به نبض و فشار خون به عنوان علائم حیاتی بدن اشاره ای می شود و با بیان مهمترین وظایف خون، موضوع گردش مواد خاتمه می یابد.
در حاشیه کتاب در مورد جانورانی که به جای خون، آب در بدنشان گردش می کند، توضیحاتی داده شده است. می توان با تهیه شکل هایی از اسفنج ها و کیسه تنانی مثل عروس دریایی و ساختار درونی آنها در این مورد بیشتر توضیح داد. علاوه بر این دو گروه، در بدن خارتنان مثل ستاره دریایی نیز دستگاه گردش آب وجود دارد.
فعالیت دانش آموزان:
به توضیحات معلم توجه کرده و به سوالات پاسخ می دهند. | مطرح کردن نظرات خودبعد از دیدن تصاویر | پاسخ دادن به سوالات مطرح شده با مشارکت و همراهی کردن گروه | مطرح کردن سوالاتی که در ذهنش جرقه زده
مرحله دوم:
فعالیت های معلم: در مقدمه فصل در این صفحه موجودات تک سلولی با پرسلولی با هم مقایسه شده اند و به نیاز موجودات پرسلولی به دستگاه گردش مواد اشاره ای شده است.
در شکل پایین صفحه ارتباط بین دستگاه گردش مواد و دستگاه های دیگر بدن نشان داده شده است. معلم می تواند با توضیح همین شکل اهمیت دستگاه گردش مواد در بدن را توضیح دهد.
فعالیت دانش آموزان:
دانش آموزان سعی در یاد گرفتن مبحث می کنند. | همفکری و مشورت با اعضای گروه | یافتن پاسخ های مناسب و صحیح | پاسخ دهی به سوالات با رعایت | نوبت و احترام به حقوق دیگران
مرحله سوم:
فعالیت های معلم: دستگاه گردش مواد شامل چه بخش ها و مشخصاتی باید باشد؟ با طرح این سوال باب گفت و گو را در بین افراد و گروه ها باز می کنیم و نظرات هر گروه را می پرسیم.
با جمع بندی نظرات به این نتیجه می رسیم که این دستگاه باید از سه بخش تشکیل شده باشد:
قلب، پمپ کننده خون
رگ ها، مرتبط کننده بخش های مختلف به صورت یک شبکه
خون، مایعی که در رگ ها و قلب جریان دارد و می تواند مواد را در خود حل کند.
فعالیت دانش آموزان:
درک مطالب گفته شده | خلاصه کردن درس توسط دانش آموزان
* فعالیت های خلاقانه دانش آموزان
هر کدام از گروه های مختلف می توانند رئوس مطالب را مرور کرده و خلاصه ای از آن را در کلاس برای معلم و بقیه دانش آموزان بیان می کنند و در این میان سوالاتی نیز از دانش آموزان پرسیده می شود.
* ارزشیابی تکوینی
شفایی: ارزشیابی به صورت شفاهی و حل مسئله در پای تابلو(پاسخ به پرسش هایی که از طرف معلم یا اعضای گروه ها در کلاس مطرح می شود. )
کتبی: کوئیزهای هفتگی، آزمون های ماهیانه، آزمون پایانی
* ارزشیابی تراکمی
سوالات به صورت جزوه قبلا در اختیار دانش آموزان قرار گرفته و از آنها خواسته می شود به صورت گروهی آنها را حل کنند.
از دانش آموزان پاسخ فعالیت ها ی موجود در متن را می پرسیم.
هر گروه با توجه به گروه بندی جلسه قبلی کنار هم قرار می گیرند وسوالات را پاسخ می دهند.
* جمع بندی و ساخت دانش جدید
توضیح کلی درس، بررسی مفاهیم گفته شده، رفع اشکالات دانش آموزان
* تعیین تکالیف و اقدامات بعدی
انجام تکالیف فردی و گروهی، تهیه ی تحقیق برای جلسه بعد
سوالات درس به همراه پاسخ
1- وظایف دستگاه گردش مواد را بنویسید.
جواب: جذب مواد مغذی گوارش یافته و انتقال آن به سلول ها، انتقال گازهای تنفسی، انتقال و دفع مواد
2- دستگاه گردش مواد برای ایجاد ارتباط به چه چیزی نیاز دارد؟
جواب: دستگاه گردش مواد برای اینکه بتواند با تمام یاخته های بدن ارتباط برقرار کند به مایعی نیاز دارد تا مواد را با خود جا به جا کند. این مایع در بیشتر جانوران، خون است. دستگاه گردش مواد در انسان شامل قلب، رگ ها و خون است.
3- دستگاه گردش مواد شامل چه اجزایی است
جواب: شامل قلب، رگ ها و خون است.
4- رگ های خونی است؟
جواب: خون در شبکه ای از لوله های مرتبط با هم جریان دارد. به این لوله ها، رگ های خونی می گویند.
5- وظیفه ی اصلی قلب چیست؟
جواب: برای به گردش در آوردن خون درون رگ ها به نوعی پمپ نیاز است که همان قلب است.
6- قلب چیست و شمال چه قسمت هایی است؟
جواب: قلب، تلمبه ای ماهیچه ای و توخالی است و چهار حفره دارد، دو حفره در بالا و دو حفره در پایین. حفره های بالایی و پایینی با کمک دریچه هایی با هم ارتباط دارند.
7- بافت های تشکیل دهنده ی قلب را نام ببرید.
جواب: از داخل به بیرون بافت پوششی، بافت ماهیچه ای، بافت پیوندی
8- وظیفه ی بافت پوششی قلب را بنویسید.
جواب: درون حفره های قلب را بافت پوششی می پوشاند که در تشکیل دریچه های قلبی نیز شرکت می کنند.
9- وظیفه ی بافت پیوندی قلب را بنویسید.
جواب: وجود بافت پیوندی در اطراف قلب نیز به حفاظت از آن کمک می کند.
10- وظیفه ی بافت ماهیچه ای قلب را بنویسید.
جواب: وقتی بافت ماهیچه های قلب منقبض می شود، نیرویی ایجاد می کند که به خون فشار می آورد و آن را به درون سرخرگ ها می راند.
11- مسیر حرکت خون را به ترتیب بنویسید.
جواب: بطن راست، سرخرگ های ششی، شش ها، سیاهرگ های ششی، دهلیز چپ، بطن چپ، سرخرگ آئورت، سلول ها، سیاهرگ زیرین، دهلیز راست
12- وظایف سرخرگ و سیاهرگ را بنویسید.
جواب: سرخرگ ها خون را از قلب خارج می کنند و سیاهرگ ها خون را به قلب بر می گردانند.
13- رگ های کرونر چیست؟
جواب: رگ هایی که به بافت قلب خونرسانی می کنند، اکلیلی (کرونر) نامیده می شوند.
14- گردش عمومی خون را توضیح دهید.
جواب: خونی که در سمت چپ قلب وجود دارد، اکسیژن بیشتری دارد و روشن است. این خون از طریق بزرگ سرخرگ و آئورت به تمام بدن فرستاده می شود تا نیاز یاخته های بدن را به مواد مغذّی و اکسیژن تامین کند. (گردش عمومی خون)
15- گردش ششی خون را توضیح دهید.
جواب: در سمت راست قلب، خون تیره (دارای کربن دی اکسید) جریان دارد. این خون را بزرگ سیاهرگ ها به دهلیز راست می آورند. این خون، که اکسیژن کمتری دارد، وارد بطن راست می شود و از طریق سرخرگ ششی به شش ها می رود تا از آنجا اکسیژن را جذب کند. خون اکسیژن دار و روشن از طریق سیاهرگ های ششی به دهلیز چپ، و سپس به بطن چپ می رود تا دوباره در بدن به گردش درآید. (گردش ششی خون)
16- انواع رگ در دستگاه گردش مواد را نام ببرید.
جواب: در دستگاه گردش مواد سه نوع رگ وجود دارد: سرخرگ، سیاهرگ و مویرگ
17- تفاوت سرخرگ ها و سیاهرگ ها را بنویسید.
جواب: سرخرگ ها دیواره ضخیم و قابل ارتجاع دارند ولی سیاهرگ ها دیواره نازک تری دارند و خاصیت ارتجاعی آنها نیز کمتر است.
18- خون در اندام ها چگونه به سلول ها می رسد؟
جواب: سرخرگ ها پس از ورود به هر اندام انشعاب زیادی پیدا می کنند و به مویرگ ها تبدیل می شوند. دیواره مویرگ ها فقط از یک لایه بافت پوششی ساخته شده است. این دیواره ها به قدری نازک و نفوذ پذیرند که مواد می توانند از آن خارج یا به آن وارد شوند؛ سپس مویرگ ها با اتصال به همدیگر سیاهرگ را به وجود می آورند که خون را از اندام خارج می کنند.
19- جنس دیواره ی مویرگ ها از چیست و چه ویژگی دارد؟
جواب: دیواره مویرگ ها فقط از یک لایه بافت پوششی ساخته شده است. این دیواره ها به قدری نازک و نفوذ پذیرند که مواد می توانند از آن خارج یا به آن وارد شوند.
20- نبض چگونه بوجود می آید(احساس می شود؟ )
جواب: خون متناسب با کار قلب بر دیواره سرخرگ ها فشار می آورد که درنتیجه آن قطر سرخرگ به طور متناوب کم و زیاد می شود. تنگ و گشاد شدن سرخرگ ها به صورت موجی در طول سرخرگ به حرکت در می آید. این وضعیت به صورت نبض در نقاطی از بدن احساس می شود که با استفاده از آن می توانیم تعداد نبض را اندازه گیری کنیم.
21- خون چیست و از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟
جواب: خون نوعی بافت پیوندی است که از یک بخش مایع به نام خوناب (پلاسما) و یک بخش یاخته ای ساخته شده است.
22- فشار خون چیست؟
جواب: فشار خون نیرویی است که از طرف خون بر دیواره رگ وارد می شود.
23- پلاسما (خوناب) چیست و از چه موادی تشکیل شده است؟
جواب: خوناب یا پلاسما بخش مایع خون است و از آب، مواد محلول به ویژه قند، نمک و پروتئین تشکیل شده است. یاخته های خونی در خوناب شناورند.
24- کاربرد های خون در بدن را بنویسید.
جواب: خون با انتقال مواد، ارتباط بین دستگاه های متفاوت بدن را برقرار می کند و در ایمنی بخشی و تنظیم دمای بدن نقش اساسی دارد.
25- درصد اجزای تشکیل دهنده ی خون را بنویسید.
جواب: خوناب (پلاسما) 55 درصد، یاخته های خونی 45 درصد
26- چرا دستگاه گردش مواد در بدن ما لازم است؟
جواب: چون سلول های درونی بدن انسان با محیط اطراف ارتباط ندارد و نمی تواند مواد لازم خود را از محیط جذب کند.
27- جانداران تک سلولی جذب و دفع مواد را چگونه انجام می دهند؟
جواب: به طور مستقیم با محیط