نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی هفتم
فصل 5: محیط زندگی خود را بشناسیم
درس9 : من کجا زندگی می کنم؟
مقدمه
عنوان فصل5 کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم "محیط زندگی خود را بشناسیم" بوده و شامل دو درس (من کجا زندگی می کنم؟ و ایران، خانه ما) می باشد.
در ادامه نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس برای تدریس درس من کجا زندگی می کنم؟ آورده شده است.
اهداف و انتظارات
انتظار می رود دانش آموزان بتوانند…
* درباره یک موضوع یا یک ناحیه پرسش های جغرافیایی طرح کنند.
* وسایل مطالعه جغرافیا و محیط زندگی را نام ببرند و کاربرد آنها را بیان کنند.
* با استفاده از مقیاس خطی نقشه، مسافت واقعی بین دو مکان را روی زمین محاسبه کنند.
* با مراجعه به منابع مختلف و استفاده از ابزارهای جغرافیایی درباره محل زندگی خود تحقیق کنند.
* ویژگی های طبیعی و انسانی یک ناحیه را از هم تفکیک و دسته بندی کنند.
پیشنهاداتی برای تدریس و پیشبرد درس
* آماده کنید
* از دانش آموزان بپرسید درباره محل زندگی خود چه می دانند؟ از آنها بخواهید هر چه از ویژگی های طبیعی و انسانی محل زندگی خود می دانند، در کلاس بیان کنند. در حین بیان کردن اطلاعات، مرتباً از آنها سوالات بیشتری درباره موضوع طرح کنید تا متوجه شوند که اطلاعاتشان کافی نیست و می تواند بیشتر از این باشد. فضای طرح سوال در کلاس ایجاد کنید. بپرسید درباره محل زندگی خود چه چیزهایی را می خواهید بدانید؟
* دانش آموزان را به چند گروه تقسیم کنید و از گروه ها بخواهید مطالب مربوط به شهر سمنان و روستای ونایی را که از زبان مهدیه و خداداد نقل شده، به دقت بخوانند و تفاوت ها و شباهت های این دو مکان را بیان کنند. (مکان ها را باهم مقایسه کنند. )
* آموزش دهید
* وقتی دانش آموزان شهر سمنان و روستای ونایی را با هم مقایسه می کنند (برای مثال یکی آب و هوای گرم و خشک دارد و برای کشاورزی مساعد نیست؛ دیگری آب فراوان و خاک حاصلخیز دارد. هردو جاذبه های گردشگری دارند. هر دو مکان دارای درصد زیادی باسواد هستند و… ) در بیان خود به ویژگی های طبیعی و انسانی اشاره می کنند.
* بر این ویژگی های طبیعی و انسانی تاکید کنید. ویژگی های طبیعی را روی تخته بنویسید. همچنین ویژگی های انسانی را در طرف دیگر یادداشت کنید. اکنون از دانش آموزان بخواهید درباره هریک از ویژگی های طبیعی این دو مکان توضیح دهند. برای مثال درباره موقعیت جغرافیایی بگویید. شهر سمنان در استان سمنان از شمال به کوه های البرز و از جنوب به دشت کویر محدود شده است. روستای ونایی در استان لرستان در شمال غربی بروجرد (روی نقشه) و در رشته کوه های زاگرس قرار دارد.
آب و هوا:
شهر سمنان با کمبود بارندگی (خشک) رو به روست.
روستای ونایی در زمستان سرد و در تابستان معتدل است.
جمعیت:
شهر سمنان حدود 126000 نفر جمعیّت دارد.
روستای ونایی بیش از 4000 نفر جمعیت دارد.
* شما می توانید جدولی ترسیم کنید و این اطلاعات را در جدول بگذارید و به دانش آموزان بیاموزید که هر مکان دارای ویژگی های طبیعی و انسانی است و دانش جغرافیا به ما کمک می کند که این ویژگی ها و رابطه متقابل آنها را بشناسیم.
* برای تعمیق یادگیری این بخش بهتر است، از قبل یک صفحه مطلب درباره شهر، روستا یا استان محل زندگی دانش آموز یا یک مکان دیگر تهیه و تکثیر کنید. در این برگه هم اطلاعات طبیعی و هم ویژگی های انسانی مکان را بنویسید. البته سعی کنید که اطلاعات در این بخش دسته بندی شده نباشد. سپس برگه را در کلاس توزیع کنید و از دانش آموزان بخواهید در پشت صفحه جدولی ترسیم کنند و ویژگی های طبیعی و انسانی را تشخیص بدهند و در جدول یادداشت کنند.
ویژگی های طبیعی
ویژگی های انسانی
در کنار دریای خزر واقع شده است
آب و هوای مرطوب دارد
جنگل های انبوه و سرسبز و شالیزارهای برنج
جمعیت آن 5 نفر است
به فرودگاه دسترسی دارد
مردم به فعالیت های ماهیگیری و کشتیرانی اشتغال دارند
* توجه کنید لازم نیست دانش آموزان اطلاعات جغرافیایی سمنان و لرستان و موارد مشابه را به خاطر بسپارند بلکه هدف مهم نوع، ویژگی ها، رابطه آنها و دسته بندی آنهاست.
* توضیح دهید که جغرافیدانان برای مطالعه یک مکان ابتدا پرسش هایی را طرح می کنند؛ سپس از گروه ها بخواهید درباره یک مکان یا محل زندگی خودشان تا آن جا که می توانند پرسش های جغرافیایی طرح کنند. (فعالیت2)
* البته نیازی نیست که به پرسش ها پاسخ بدهند یا پاسخ پرسش ها را بدانند؛ بلکه دانش آموزان با مهارت طرح سوال که اولین مقدمه هر کاوشگری است، آشنا می شوند. به دانش آموزانی که پرسش های بیشتری طرح می کنند، امتیاز بیشتری بدهید.
مثال:
شهر تهران در کدام بخش از ایران قرار گرفته است؟
شهر تهران از شمال به کدام کوه ها مربوط می شود؟ آب وهوای تهران چگونه است؟
مساحت و جمعیت تهران چقدر است؟ چرا جمعیت زیادی در تهران متمرکز شده است؟
تهران از چه زمانی به عنوان پایتخت انتخاب شد؟ چرا؟ شهردار تهران کیست؟
چه کسانی شهر تهران را اداره می کنند؟ چرا هوای تهران آلوده است؟
چگونه می توان مشکل آلودگی هوای تهران را رفع کرد؟
در شهر تهران در سال های اخیر چه امکاناتی ایجاد شده است؟
* با بردن انواع نقشه به کلاس اعم از اطلس (مجموعه نقشه ها) و همچنین نقشه های کوچک و دیواری، انواع نقشه را به دانش آموزان آموزش دهید و بگذارید دانش آموزان خودشان دریابند که از هر نقشه چه نوع اطلاعاتی می توان به دست آورد. البته دانش آموزان در سال گذشته با نقشه های گردشگری آشنا شده اند. اگر به انواع نقشه دسترسی ندارید، از نقشه های کتاب ها کمک بگیرید و فعالیت 3 و 4 را انجام دهید.
نقشه ناهمواری ها: کوه ها، جلگه ها، قله های بلند، کوهپایه ها با رنگ قهوه ای تا زرد کم رنگ و ارتفاعات با رنگ سبز مشخص شده است.
نقشه گردشگری: هتل ها، بوستان ها، فضای سبز، ترمینال، فرودگاه، موزه ها، بناهای تاریخی و…
نقشه تقسیمات کشوری: استان ها، مراکز استان، شهرستان ها و…
نقشه راه ها: راه های اصلی و فرعی، بزرگراه و آزاد راه، پمپ بنزین، پل، راه آهن و…
* برای آشنایی بیشتر با کره جغرافیایی، بهتر است حداقل سه یا چهار کره جغرافیایی تهیه کنید. آنها را بین گروه ها توزیع کنید و از آنها بخواهید مکان هایی را روی کره پیدا کنند. برای مثال قطب شمال، قطب جنوب، نیم کره شمالی و جنوبی، نیم کره شرقی و غربی، خط استوا و نصف النهار مبدا، کشور ایران، قاره ها، اقیانوس ها، دریاهای ایران و… انجام این فعالیت دانش آموزان را برای آموزش موقعیت ایران در جهان در درس بعدی آماده می کند و آنها می توانند به خوبی فعالیت نقشه خوانی مربوطه را انجام دهند.
* در این مرحله آموزش مقیاس را شروع کنید. البته دانش آموزان در این پایه فقط با مقیاس خطی یا ترسیمی آشنا می شوند و در سال بعد محاسبه با مقیاس کسری را تمرین می کنند و می آموزند.
* برای آموزش مقیاس ترسیمی همان طور که در کتاب آمده، اقدام کنید. از دانش آموزان بخواهید با خط کش فاصله میدان فلسطین تا چهار راه ولیعصر را که با دایره های خاکستری نمایش داده شده اندازه بگیرند و همان مقدار (3 سانتی متر) را روی مقیاس مدرج پایین نقشه بگذارند که معادل 600 متر است.
* برای تمرین بیشتر فعالیت های 5 و 6 کتاب را در کلاس انجام دهید و بگذارید دانش آموزان خودشان نتیجه را به دست آورند.
* مرحله بعد آموزش عکس خوانی است. بهتر است از قبل با کمک دانش آموزان آلبومی از عکس های مختلف که پدیده های طبیعی و انسانی را در یک منطقه نشان می دهند، تهیه کنید و به کلاس ببرید. از گروه ها بخواهید در صورت امکان عکسی از فعالیت های انسانی که در عین حال محیط طبیعی را نیز نشان بدهد، از محیط زندگی خود تهیه کنند وبه کلاس بیاورند. (البته امروزه تهیه عکس با وجود دوربین های دیجیتالی یا تلفن همراه بسیار آسان است و آنها می توانند از پدر و مادر برای این کار کمک بگیرند. ) (فعالیت شماره8)
* توجه کنید که دانش آموزان در پایه چهارم ابتدایی فعالیت مشابه را انجام داده اند و با معین کردن اجزای یک تصویر آشنا شده اند. لذا به خوبی از عهده این کار برمی آیند. از گروه ها بخواهید عکس ها را روی یک صفحه سفید بچسبانند و با فلش اجزای عکس را معین کنند.
* در فعالیت شماره 7 پاسخ های احتمالی به شرح زیراست:
عکس1 کتاب درسی یک روستا را نشان می دهد. روستا در دامنه کوه واقع شده است و جاذبه گردشگری دارد؛ چون در این منطقه صنایع دستی نیز برای فروش گذاشته شده اند. خانه های این روستا حالت پلکانی دارند. احتمالاً بخشی از درآمد مردم این روستا از طریق گردشگری و فروش کالا به مسافران تامین می شود.
عکس2 کتاب درسی یک منطقه کوهستانی را نشان می دهد. بارش برف و باران کافی در منطقه، موجب روئیدن مراتع در کوه ها شده و منطقه برای پرورش دام مساعد است و فعالیت دامداری می تواند برای مردم درآمد داشته باشد. احتمالاً این منطقه مستعد زندگی کوچ نشینی است.
* در مرحله بعد کتاب های جغرافیایی، لوح های فشرده و سایر منابع را که به کلاس برده اید، به دانش آموزان معرفی کنید. در صورتی که در مدرسه به اینترنت دسترسی دارید، به یک سایت جغرافیایی وارد شوید و نقشه ای را دانلود کنید یا اطلاعاتی به دست بیاورید. همچنین روش گرد آوری اطلاعات را به دانش آموزان آموزش دهید.
* از دانش آموزان بخواهید در کتابخانه مدرسه یا سایر کتابخانه ها جست و جو کنند و کتابی درباره معرفی یک مکان پیدا کنند و به کلاس بیاورند. به هر گروه فرصت دهید در چند دقیقه کتابی را که یافته اند، در کلاس معرفی کنند. (فعالیت 9 و 10 که در جلسه بعد انجام می گیرد. )
* به پایان ببرید
* با جمع بندی و خلاصه کردن درس ویژگی های طبیعی و انسانی یک محیط، چگونگی طرح پرسش های جغرافیایی، وسایل و ابزار مطالعه در جغرافیا را مرور کنید. به عنوان تکلیف پایانی فعالیتی طراحی کنید که دانش آموزان از منابع وسایل و ابزار گفته شده در این درس استفاده کنند و تحقیقی درباره یک مکان انجام دهند. فعالیت شماره 1 به کار ببندیم الگوی خوبی در این زمینه است.
* دانش آموزان را راهنمایی کنید تا در گزارش خود هم به ویژگی های طبیعی و هم ویژگی های انسانی اشاره کنند و از نقشه، عکس، کتاب های جغرافیایی و… نیز در جمع آوری اطلاعات استفاده کنند.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فعّالیت صفحه 44
١- متن را بخوانید. با همفکری یکدیگر بگویید شهری که مهدیه در آن زندگی می کند چه تفاوت ها و چه شباهت هایی با روستایی که خداداد در آن زندگی می کند دارد؟ مقایسه کنید.
شهرمهدیه
روستای خداداد
وجود رشته کوه البرز در شمال استان
وجود دشت کویر در جنوب استان
کمبود بارندگی و رودهای دائمی
وجود زمین های نمکی و غیر قابل زراعت
محدودیت فعالیت های کشاورزی
وجود معادن فراوان
وجود کارخانه های سیمان و گچ
صنایعی نظیر ماشین آلات و صنایع غذایی دارد
وجود 95% باسواد در شهرستان
قرارگیری روستایی ونّایی در بین رشته کوه زاگرس
وجود رودهای پر آب در منطقه
وجود چشمه های فراوان
وجود خاک و دشت حاصلخیز پایین روستا
آب فراوان برای ایجاد و رونق کشاورزی
وجود تابستان معتدل و گردشگری زیاد
کار دامداری و ایجاد لبنیات مرغوب
تولید و صدور خیارشور و لوبیا به نقاط مختلف
وجود 70% باسواد در روستا
شباهت ها: شهر مهدیه و روستای خداداد هر دو مکان جز کشور ایران می باشد، هر دو در امر تولید برای کشور مفید هستند، هر دو از منابع خداوندی بهره مند هستند، هر دو با توجه به امکانات خود باسواد دارند.
* فعّالیت صفحه 46
۴- اکنون کتاب را ورق بزنید و نقشه گردشگری، ناهمواری ها، تقسیمات کشوری و راه ها را پیدا کنید و به یکدیگر نشان دهید. هر کدام از این نقشه ها چه چیزهایی را نشان می دهند؟
نقشه گردشگری: مناطق دیدنی و گردشگری، هتل ها، زیارتگاه ها، مسافر خانه های بین راهی و داخل شهر، آثار طبیعی و تاریخی، موزه ها و… را نشان می دهد.
نقشه ناهمواری: ناهمواری ها مانند پستی و بلندی های کشور را نشان می دهد.
نقشه تقسیمات کشوری: استان، شهرستان، شهر، بخش، دهستان، روستا و… تمامی مناطق مهم کشور را نمایش می دهد.
نقشه راه ها: مراکز استان ها و شهرستان، نقاط شهری، پلیس راه، آزاد راه و بزرگراه، راه آسفالت اصلی و راه آهن را نشان می دهد.
* فعّالیت صفحه 47
۵- اگر بخواهید از میدان انقلاب به تقاطع کارگر شمالی و بلوار کشاورز بروید، چه مسافتی (چند متر) را باید طی کنید؟ روی نقشه 4 سانتی متر است. 4 سانتی متر بر اساس مقیاس خطی برابر با 800 متر روی زمین می باشد.
۶- اگر بخواهید از میدان انقلاب تا چهارراه فلسطین بروید چند متر را طی می کنید؟ چند کیلومتر؟ فاصله در نقشه 5 سانتی متر است که بر اساس مقیاس برابر با 1000 متر روی زمین یا 1 کیلومتر است.
* فعّالیت صفحه 48
٧- عکس های ۱ و ۲ را با هم مقایسه کنید و بگویید از هر تصویر چه چیزهایی درباره ویژگی های طبیعی و انسانی این منطقه حدس می زنید؟ چرا؟ در عکس1 ویژگی های انسانی یک منطقه مانند خانه، بازار، مغازه، وسایل مورد نیاز انسان ها دیده می شود. در عکس 2 ویژگی های طبیعی یک منطقه شامل کوه، دشت، جلگه، دره و کوهپایه دیده می شود.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* اهداف
آشنا شدن با محیط زندگی خود.
شناخت وسایل آموزش جغرافیا
شناخت ویژگی های طبیعی و انسانی محل زندگی خود
* وسایل مورد نیاز
نقشه، کره، عکس، فرهنگ جغرافیا، رایانه، خط کش، کتاب درسی
* فعالیت های قبل از تدریس
آوردن وسایل مورد نیاز تدریس به کلاس
آماده کردن رایانه
* ارزشیابی تشخیصی
سوال از دانش آموزان در مورد کوه ها، دشت ها، رودخانه ها و راه ها و محصولات و شغل های رایج در شهرستان قاینات
* آماده سازی
معرفی شهر قاین با استفاده از راهنمای این شهر و صحبت در مورد محل زندگی خود یا یکی از شخصیت های قاینات
* ارائه درس
نایش عکس و فیلم از ویژگیهای طبیعی و انسانی جغرافیایی و توضیح دادن در حین تدریس
معرفی نقشه کره عکس ها و دیگر وسایل قابل استفاده برای تدریس به دانش آموزان و توضیح درباره ی آنها
بیان سوالاتی مانند کجا کی چگونه چرا در مورد یک پدیده و مشارکت دانش آموزان در پاسخ به آن
تعیین فاصله ی دو نقطه با استفاده از خط کش و نقشه و مقیاس
* ارائه فعالیت های یاددهی یادگیری
استفاده از دانش آموزان برای معرفی محل زندگی خود به همکلاسی هایشان
با استفاده از نقشه های دیواری و نقشه های کتاب پدیده های جغرافیایی را همراه دانش آموزان بررسی کنیم.
* ارزشیابی تکوینی
پرسش از دانش آموزان برای نام بردن وسایل آموزش در جغرافیا
نام بردن چند ویژگی جغرافیایی و درخواست دسته بندی آنها توسط دانش آموزان
* جمع بندی
تحقیق درمورد محل زندگی خود و آوردن آن به کلاس برای جلسه ی آینده
طرح سوالات متعدد در مورد ویژگی های جغرافیایی محل زندگی خود بدون جواب
طرح سوالاتی از متن درس همراه پاسخ برای جلسه ی آینده