ضرورت حمایت از توسعه تجارت الکترونیکی


معاونت برنامه ریزی و بررسی های اقتصادی

دفتر توسعه تجارت الکترونیکی شماره مرکز اسناد معاونت: 462/83
4/11/83

فهرست مطالب
عنوان صفحه

1. مقدمه 1
2. تعاریف و مفاهیم شرکت های کوچک و متوسط 2
3. توسعه اقتصادی، تغییر ساختار صنعتی و نقش و اهمیت صنایع کوچک و متوسط 4
4. تعریف و تبیین مفهوم تجارت الکترونیکی 9
5. بکارگیری تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط 10
6. چالشهای بکارگیری تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط 15
7. سیاستهای حمایتی از SMEها در توسعه تجارت الکترونیکی 22
8. تجربه کشورها در حمایت از SMEs برای استفاده از تجارت الکترونیکی 24
9. پیشنهادات آنکتاد برای توسعه تجارت الکترونیکی بین شرکتهای کوچک و متوسط در کشورهای در حال توسعه 40
10. پیشنهادات 41
11. منابع و مآخذ 44
1. مقدمه
شرکت های کوچک و متوسط امروزه به عنوان عامل عمده رشد ساختار صنعتی بسیاری کشورها محسوب می شوند و اینگونه صنایع برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه که درصدد احیای ساختار اقتصادی خود هستند، بسیار حائز اهمیت است. این کشورها دریافته اند که برای سرعت بخشیدن به روند صنعتی شدن، اولویت باید به رشد صنایع کوچک و متوسط داده شود نه صنایع بزرگ. به همین دلیل در حال حاضر اشتیاق و تمایل بی سابقه ای نسبت به صنایع کوچک در بسیاری از کشورهای جهان وجود دارد. (موسی نژاد، 1372)
بسیاری از کشورهای جهان حمایت قابل توجهی از صنایع کوچک خود به عمل آورده اند و در جهت گسترش و تقویت آنها سیاست های اقتصادی متعددی را تدوین کرده اند. این مساله آنقدر اهمیت یافته که کمتر کشوری می توان یافت که در آن قانون یا قوانینی در جهت حمایت از صنایع کوچک وجود نداشته باشد.
اخیراً بسیاری از کشورها دریافته اند که واحدهای تولیدی کوچک قادر به ایفای نقش عمده ای در اقتصاد ملی هستند. در برخی از کشورها چنین به نظر می رسد که اقتصاد ملی بر پایه واحدهای کوچک بنا شده است. در تایوان 90 درصد صادرات توسط این بخش تامین می گردد. تجربه تایوان باعث شد که بسیاری از کشورها همانند سنگاپور و مالزی اقتصاد خود را به سمت واحدهای کوچک و متوسط سوق دهند(کیانی، 1372). در ایران، حدود 7/99 درصد کارگاههای صنعتی کشور، سازمان هایی هستند که کمتر از 50 نفر پرسنل دارند و این سازمان های کوچک 8/53 درصد ارزش تولیدات صنعتی کشور را تشکیل می دهند. در دیگر کشورهای جهان نیز بخش مهمی از درآمد ملی صنعتی توسط این سازمانها تامین می شود. شرکت های کوچک و متوسط با سرمایه گذاری کم، اشتغال قابل ملاحظه ای می آفرینند و به علت انعطاف پذیری جغرافیایی، اجرای برنامه عدم تمرکز در فعالیت های صنعتی را آسان می سازند، ضمن اینکه می توانند به صورت صنایع جنبی در خدمت صنایع بزرگ باشند. امتیازهای عمده صنایع کوچک عبارتند از:
الف) غالباً دارای تکنولوژی ملی بوده و وابستگی آنها به خارج کمتر است.
ب ) روش تولید آنها نسبتاً ساده و امور فنی و اداری آنها توسط یک نفر و یا چند نفر می تواند اداره شود.
ج ) انعطاف پذیری زیادی دارند که بواسطه آن می توان تصمیمات لازم را به سرعت اتخاذ و اجرا کرد. (خاکی 1372)
ظهور اینترنت و آغاز قرن دیجیتالی، تحولات عظیمی را در ابعاد مختلف فعالیت های اقتصادی پدید آورده، و چالش های نوینی را در مقابل فعالان اقتصادی مطرح نموده است. ویژگیهای خاص صنایع کوچک و متوسط باعث شده که این شرکت ها در پذیرش تکنولوژی های نوین با موانع و مشکلات خاص خود روبرو شوند. کشورهای مختلف جهان با علم به اینکه عدم رفع این موانع و عدم استفاده از قابلیت ها و فرصت های ارائه شده بوسیله اینترنت، توان رقابتی کسب و کارهای کوچک و متوسط را کاهش می دهد و باعث محدود شدن فعالیت تجاری آنها می شود و با توجه به اینکه این مساله می تواند ضربات جبران ناپذیری به اقتصاد ملی وارد نماید، سیاست های حمایتی وسیعی را جهت استفاده از اینترنت در این بخش (شرکتهای کوچک و متوسط) اتخاذ نموده اند. در تدوین سیاست های حمایت از کسب و کارهای کوچک و متوسط، اقدامات باید بر پایه مطالعات وسیع علمی صورت گیرد، تا سیاست های اتخاذ شده از کارایی لازم برخوردار باشند. از جمله این مطالعات می توان به بررسی تجربه کشورها در این زمینه اشاره کرد که هدف اساسی این گزارش می باشد. این گزارش در چهار بخش اساسی تدوین شده است. در بخش اول تعریف شرکتهای کوچک و متوسط(SMEs)1 و نقش آنها در توسعه اقتصادی مطرح می شود. سپس تعریف تجارت الکترونیکی و کسب و کار الکترونیکی ارائه شده و کاربرد آن در شرکتهای کوچک و متوسط، مزایا و معایب تجارت الکترونیکی برای این شرکتها و چالش های پیش رو برای پذیرش آن مورد توجه قرار گرفته است. در بخش بعدی به بیان سیاستهای حمایتی از SME ها در توسعه تجارت الکترونیکی و بیان تجربه کشورها در این رابطه پرداخته و آموزه هایی از این تجربیات ارائه خواهد شد. در بخش پایانی نیز نتیجه گیری و توصیه های سیاستی ارائه شده است.

2. تعاریف و مفاهیم شرکت های کوچک و متوسط
سوالی که اساساً مطرح می شود این است که سازمان های یا شرکت های کوچک و متوسط چه نوع سازمان هایی هستند؟ در پاسخ باید گفت برای سازمان های کوچک یا کسب و کارهای کوچک، تعریف مشخصی که مورد قبول عام باشد، وجود ندارد. به لحاظ نظری، برای تعیین اندازه سازمان، شاخص های مختلفی از قبیل میزان فروش، حجم عملیات تولیدی یا خدماتی، سرمایه و فعل و انفعالات پولی و بانکی، ارزش ماشین آلات، وسعت فیزیکی و جغرافیایی، کثرت ارباب رجوع و تعداد پرسنل ارائه شده است. اگر چه هر یک از این مقیاس ها می تواند معرف اندازه یک سازمان باشد ولی معمولاً در فعالیت های مختلف مقیاس های گوناگونی به کار برده می شود (خاکی 1372). در مطالعه ای که توسط مرکز توسعه صنعتی بین المللی (1960) انجام شده است، سازمان های کوچک، سازمان هایی تلقی شده اند که کمتر از 100 نفر پرسنل دارند (استپانک2 1960). برخی از سازمان ها از جمله سازمان توسعه صنعتی ایالات متحده3، شرکت هایی را که دارای 10 الی 100 نفر پرسنل هستند و ارزش ماشین آلات آنها کمتر از 5/7 میلیون ریال باشد، در دایره شرکت های کوچک قرار داده اند.
اتحادیه اروپا4، طبقه بندی سازمانهای کوچک، متوسط و خرد را به صورت زیر ارائه کرده است.

جدول 1: طبقه بندی سازمانهای کوچک، متوسط و خرد از نظر اتحادیه اروپا
خرد
کوچک
متوسط

10
50
250
حداکثر تعداد کارکنان
–
7
40
حداکثر بازگشت سرمایه (میلیون یورو)
–
5
27
حداکثر ترازنامه (میلیون یورو)
منبع: اتحادیه اروپا 1996
در ایران نیز تعاریف متفاوتی از صنایع کوچک وجود دارد که از جمله مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد: (خاکی 1372)
* در تعریف مرکز آمار ایران، واحدهای تولیدی که تعداد شاغلین آنها از 10 نفر تجاوز ننماید، واحدهای تولیدی کوچک نامیده می شوند.
* در تعریف سازمان صنایع کوچک، واحدهای تولیدی کوچک عبارتند از صنایعی که:
الف) میزان سرمایه گذاری آنها تا 750 هزار تومان در یک واحد تولیدی باشد.
ب ) میزان اشتغال حداکثر 50 نفر باشد.
ج ) جنبه هنری نداشته باشد.
د ) مکانیزه باشد.
ز ) سرمایه آنها کاملاً ایرانی باشد.
* در مدیریت اعتباری صنایع کوچک که از زیر مجموعه های بانک صنعت و معدن می باشد، آخرین تعریف از صنایع کوچک بر مبنای سرمایه گذاری ثابت تا 500 میلیون ریال می باشد.
علاوه بر تفاوتی که در تعاریف فوق مشاهده می شود، ویژگیهای اساسی دیگری نیز مطرح است که صنایع کوچک و متوسط را از سایر صنایع تفکیک می کند. این ویژگیها به شرح زیر می باشد.(کیانی 1372)

* معمولاً مدیریت سازمان های کوچک، توسط یک نفر انجام می گیرد که غالباً مالک همان واحد است. بنابراین در سازمان های کوچک، مدیریت حرفه ای و تخصصی، چندان اعمال نمی شود.
* بین مدیر و کارکنان تماس مستقیم و مستمر وجود دارد.
* معمولاً دسترسی کمتری به منابع سرمایه ای وسیع از طریق بانکها و سازمان های مالی دارند. از جمله این محدودیتها می توان به محدودیتهای مالی توسعه فناوری اشاره کرد (آنکتاد5 2004).
* در بازاری که کالا یا خدمات خود را ارائه می کنند، نقش هدایت کننده و تعیین کننده ندارند.
* ارتباطات تجاری و معاملاتی لازم برای تامین مواد اولیه و سایر منابع و تکنولوژی مورد نیاز، بیشتر از طریق سازمان های محلی و بومی انجام می شود.

3. توسعه اقتصادی، تغییر ساختار صنعتی و نقش و اهمیت صنایع کوچک و متوسط
در دو یا سه قرن گذشته دو تغییر اساسی در ساختار صنعتی ایجاد شده است. طبق تحقیقات صورت گرفته، این تغییرات در دو بخش کلی خلاصه می شود: افزایش تمرکز تولید در گذر زمان و کارایی بیشتر سازمان در کنار افزایش حجم تولید.
با توجه به این دو مشخصه اصلی، شرکتهای بزرگ، منبع قدرت اقتصادی و پیشرفت تکنولوژیکی به حساب می آمدند. دو اقتصاددان به نامهای شاپیتر و گالبریت بر این عقیده بودند که شرکتهای بزرگ از توانایی بیشتری برای فعالیت اثربخش در بازار و عرصه اقتصادی برخوردارند. شاپیتر بر این باور است که در شرکتهای بزرگ بدلیل استفاده از افراد متخصص (که در راستای ارتقاء تکنولوژیکی تربیت شده اند) دست یابی به کارایی تولید و نرخ نوآوری بیشتر ،نسبت به شرکتهای کوچک و متوسط، دور از انتظار نیست. علاوه بر این گالبریت معتقد است که شرکتهای بزرگ در کلیه ابعاد موفقیت تجاری، نسبت به شرکتهای کوچک برتری داشته و در بهره وری، قدرت تکنولوژیکی و امنیت شغلی دارای مزیت بیشتری هستند.
بر اساس گزارش بالتون (1971) که که در آن برنامه های توسعه اقتصاد صنعتی در کشورهای نیجریه، سودان، یونان، فیلیپین، سیرالئون و سری لانکا مورد مطالعه قرار گرفته است، کاهش سهم صنایع کوچک در اقتصاد این کشورها به دلیل عدم دسترسی آنها به منابع مالی است و این امر باعث تبدیل شدن این صنایع به صنایع بزرگ شده است.
این در حالی است که محققان دیگری مانند لنگنکر (1972) بر این اعتقادند که کاهش سهم این صنایع در کشورهای در حال توسعه بیشتر ناشی از مشکلات مدیریت فردی آنها بوده است.

کشورهایی که حضور فعالتر در صحنه تجارت بین المللی دارند، ممکن است اندازه بهینه شرکت در آنها نسبت به کشورهای با حضور ضعیف تر بین المللی، بزرگتر داشته باشد. (کیوز6 و همکاران 1980)
گزارش برخی دیگر از محققان مانندگافی (1986) نیز یافته های گزارش بالتون را تایید می کند. علاوه بر این برخی دیگر از محققان مانند ریتولد و گورتر (1988) بر این اعتقادند که کاهش سهم صنایع کوچک بیشتر ناشی از رقابت روز افزون صنایع بزرگ بوده که با داشتن بهره وری بالا آنها را از میدان خارج نموده اند.
بعضی بر این اعتقادند که شرکتهای بزرگ از صرفه جویی در مقیاس، بهره برداری می کنند و بیشتر متقبل هزینه های ثابت، می شوند. اما بعضی دیگر بر این اعتقادند که شرکتهای بزرگ بدلیل برخورداری از محیط ثابت، کیفیت بالاتری در محیط کسب و کار ایجاد کرده و با افزایش اشتغال نقش بهتری در کاهش فقر، نسبت به شرکتها ی کوچک بازی می کنند. (روزنزویگ 1988، براون و همکاران 1990)
مروری بر گذشته سازمانهای صنعتی ثابت کرده است که داشتن منابع طبیعی، تکنولوژی، و سیاستهای مناسب به تعیین ترکیب صنعتی ملتها و اندازه موثر شرکتها کمک می کند. (کومار7 و همکاران 2001). صنایع کوچک به علت ایجاد اشتغال گسترده و فوری، استفاده از مواد خام محلی، عکس العمل سریع نسبت به تقاضا، توزیع بهتر درآمد، جمع آوری منابع سرمایه و نیروی کار بلااستفاده و کمک به رشد و توسعه متوازن منطقه ای، در کشورهای در حال توسعه از اهمیت ویژه ای برخوردارند.
علاوه بر این به دلیل قیمت بالای انرژی و هزینه حمل و نقل، استقرار این سازمانها در نزدیکی مواد خام و یا بازار فروش می تواند تسهیل کننده مزیت رقابتی ملی باشد. گسترش این سازمانها در روستاها می تواند باعث ایجاد اشتغال برای روستائیان بوده و از مهاجرت آنها و گسترش بی رویه شهرنشینی جلوگیری کند.
برای شتاب بخشیدن به رشد و کاهش فقر، بانک جهانی و آژانس های دیگر بین المللی اهدافی را برای برنامه های توسعه SMEها در کشورهای در حال توسعه پیشنهاد کرده اند. این اهداف برای کشورهای در حال توسعه اهمیت بسیاری دارند و می تواند به رشد و توسعه این سازمانها کمک بسیار کند. به طور مثال، بانک جهانی اعتباری معادل 10 میلیون دلار برای حمایت برنامه های مربوط به توسعه شرکتهای کوچک و متوسط در 5 سال گذشته در نظر گرفته است که 5/1 بیلیون دلار آن را برای اختصاص در سال 2002 به تصویب رسانده است.
اما به نظر می رسد که تغییر ساختار اقتصادی از دهه 70 آغاز شده است و از دهه 80 به بعد در بسیاری از کشورها مانند امریکا، سهم اشتغال زایی صنایع کوچک به صورت چشمگیری افزایش یافته است.
این تغییر ساختار دلایل متفاوتی داشته است که با توجه به نظریه های متفاوت یکی از مهم ترین فاکتورها نوآوری می باشد. تعدادی از دانشمندان بر این عقیده اند که شرکتهای کوچک و متوسط دارای خصوصیات خاصی هستند که توان آنها را برای تولید مبتکرانه ارتقا می دهد. و به همین دلیل نرخ نوآوری در این صنایع بالاتر است.
عقاید و نظریاتی وجود دارد که برتری صنایع کوچک بر صنایع بزرگ را در زمینه ایجاد نوآوری تایید می نماید. صاحبنظران به دلایل زیر، نقش صنایع کوچک را در تولید نوآوری مهم تر می دانند.
1- احساسات مربوط به تولید نوآوری در داخل سازمان شرکتهای کوچک قابل کنترل تر است. (شرر 1988)
2- ساختار مدیریتی حاکم بر این شرکتها باعث حداقل مقاومت در برابر نوآوری می شود. (راتول 1989)
3- بروکراسی در این شرکتها بسیار پایین است و نوآوری نیز معمولاٌ در سازمانهایی با سطح بوروکراسی کم، اتفاق می افتد. (لینک و همکاران 1991)
4- نوآوری در بسیاری از صنایع کوچک به عنوان یک هدف استراتژیک تلقی می گردد. (شرر 1991)

از اواسط دهه 1970 اهمیت شرکتهای کوچک و متوسط در اقتصاد کشورهای توسعه یافته رو به فزونی گذاشت. بطوری که مطالعات مربوط به کشورهای امریکا و ایتالیا نشان داده است که ارتباط منفی و معناداری بین اندازه شرکت و رشد وجود دارد (ای سی اس8 1990). عمده ترین دلیل این امر را محققان در شکل جدید رقابت در اقتصادهای سرمایه داری می دانند. شکل جدید رقابت حکم می کند که شرکتها تلاش کنند طول زمان ارائه محصول به بازار9 را افزایش و طول زمانی که محصول در بازار مورد معامله قرار می گیرد10 را کاهش دهند. این امر بدین معناست که شرکتها مرحله مطالعاتی خود را برروی محصولاتی که به بازار عرضه می کنند افزایش داده و پس از ارائه یک محصول به بازار، با نگرش کارآفرینانه سعی می کنند با ارائه محصولات جدید و نوآور، ، نبض حرکت بازار را در دست گیرندکه این امر خود به معنای کاهش زمان بین ورود محصول به بازار تا مرحله افول است. برخورداری از یک چنین استراتژی فعال و مبتکرانه ای، مستلزم برخورداری از یکسری ویژگی های خاص در شرکت های تجاری است. از جمله این ویژگی ها می توان به رهبری در نوآوری محصول، نوآوری در فرآیند، نوآوری سفارشی و مداوم و مزایای مرتبط با هزینه پایین و تحویل سریع اشاره کرد. شرکتهای کوچک و متوسط با دارا بودن شرایط خاص زیر، می توانند ویژگی های یاد شده را پشتیبانی نمایند.
1- وجود انعطاف پذیری کافی در ساختار و عملکرد شرکت و اعتقاد مدیران شرکت به این انعطاف پذیری
2- فعالیت در قسمتهای کوچک بازار که می تواند رقابت را تحریک نماید.
3- تنوع در فعالیتهای تجاری و وجود توانمندی های لازم برای ارتقای این تنوع
4- سرعت بسیار بالا در تصمیم گیریهای مدیریتی مرتبط با نوآوری
5- رسمیت بسیار پایین در سیستمهای اطلاعاتی درون سازمانی و برون سازمانی
6- اثربخشی بسیار بالا در جریان اطلاعات و ارتباطات
7- انگیزش بسیار قوی در کارکنان
این ویژگی ها در SME ها و تناسب آن با شرایط جدید رقابتی، این فرضیه را که شرکتهای کوچک و متوسط در پارادایم جدید صنعتی بواسطه تولید انعطاف پذیر کالا و خدمات عنصر مسلط بازار خواهند بود، تایید می کند (باگناسکو و همکاران 1995).
البته اشمیتز (1989) بر این عقیده است که وجود پارادایم تولید انعطاف پذیر و تخصصی لزوما دال بر تسلط شرکتهای کوچک و متوسط بر بازار صنعتی آینده نخواهد بود. چرا که طبق مشاهدات آلکوترا (1994)، ظهور تکنولوژی های جدید تولید انعطاف پذیر، کاهش مقیاس تولید با حفظ اندازه شرکتهای بزرگ را ممکن ساخته است. علاوه بر این مطالعات یوتربک و همکاران (1993) نشان می دهد که شرکتهای بزرگ از ابزارهایی بسیار عظیم و سرمایه بر برای ایجاد نوآوری های مستمر در بازار (نظیر آزمایشگاه های مجهز، نیروهای بسیار خبره، توان مالی همکاری های بین المللی و…) برخوردارند. با توجه به این توانمندی، شرکتهای بزرگ همچنان از مزیت رقابتی اساسی در مقابل شرکتهای کوچک و متوسط برای حرکت در پارادایم جدید رقابت مبتنی بر نوآوری برخوردار خواهند بود. علاوه بر این، شرکتهای کوچک و متوسط معمولا وابستگی بیشتری به شرایط محیطی داشته (ای سی اس و همکاران 1993) و در مقابل رکودهای اقتصادی مقاومت کمتری از خود نشان می دهند و فشارهای محیطی براحتی آنها را از پای در می آورد. علاوه بر این دسترسی کمتر به اطلاعات تکنولوژیکی، توان و ظرفیت نوآوری را در آنها کاهش می دهد (سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه 1995).
توانایی بسیار پایین این شرکتها برای تامین مالی پروژه های نوآوری از دیگر موانع حضور و تسلط آنها بر بازار رقابتی آینده خواهد بود. در حالی که نوآوری در محصول نیاز به منابع مالی زیادی ندارد اما کلیدی ترین منبع برای نوآوری در فرآیند، تامین مالی مناسب می باشد (نلسون11 و همکاران 1995). فقدان نقدینگی نیز یکی از دلایلی است که باعث شده است فقط 40 درصد از شرکتهای کوچک و متوسط در ایالات متحده آمریکا عمری بیش از 6 سال داشته باشند (ای سی اس 1992). با وجود تمامی این نقاط ضعف، این شرکتها با تشکیل خوشه های صنعتی و گروه بندی های صنعتی می توانند بسیاری ظرفیتهای لازم برای نوآوری را تامین نمایند. بعنوان مثال نرخ نوآوری در شرکتهای کوچک و متوسط در ایالات متحده آمریکا خیلی بالاتر از سایر بخش ها حتی صنایع با تکنولوژی برتر12 بوده است (ای سی اس 1993). بنابراین می توان نتیجه گرفت که موفقیت شرکتهای کوچک و متوسط به عواملی بستگی دارد که در قالب ساختار صنعتی و نظام نوآوری کشورها متفاوت می باشد. راسول13 و همکاران (1993) بر این عقیده اند که شرکتهای کوچک و شرکتهای بزرگ هردو از شایستگی هایی برای نوآوری برخوردارند لکن این شایستگی ها در شرکتهای کوچک و بزرگ متفاوت است. در حالی که شرکتهای بزرگ از مزیتهای مبتنی بر منابع برخوردارند یعنی می توانند امکانات لازم را برای تحقیق و توسعه تامین کنند، شرکتهای کوچک و متوسط بیشتر از مزیتهای رفتاری بهره می برند و توان زیادی برای انعطاف پذیری و تناسب با تغییرات محیطی دارند. در حالی که شرکتهای بزرگ توانمندی های زیادی برای تولید تکنولوژی های جدید دارند، شرکتهای کوچک و متوسط مزیت بیشتری برای نوآوری در تکنولوژی های موجود خواهند داشت (تاویتز14 و همکاران 1993). بنابراین سیاستهای حمایت از شرکتهای کوچک و متوسط بیشتر از این که بر مبنای مقایسه توان نوآوری آنها در مقابل شرکتهای بزرگ تدوین شود باید بر پایه شناسایی حوزه های نوآوری در این شرکتها و تمرکز بر آن معطوف باشد.

4. تعریف و تبیین مفهوم تجارت الکترونیکی
تعاریف زیادی از تجارت الکترونیکی ارائه شده است. بسیاری نویسندگان معتقدند تجارت الکترونیکی هرگونه مبادله و یا تراکنشی است که بین سازمان و یک عنصر محیطی نظیر مشتری، شرکتهای همکار و یا دولت با استفاده از ابزارهای الکترونیکی اتفاق می افتد. برخی دیگر نیز آنرا فقط شامل خرید و فروش الکترونیکی کالا برروی شبکه های الکترونیکی و کامپیوتری می دانند (توربان15 2002، استینفلد16 1998، زواس17 1998). به عنوان مثال توربان (2002) معتقد است تجارت الکترونیکی عبارتست ازفرایند مبادله کالا، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه های رایانه ای از جمله اینترنت.
بر این اساس، در این گزارش تعریف تجارت الکترونیکی و کسب و کار الکترونیکی بر دو محور اساسی فرآیندها و فناوری اطلاعات استوار می باشد (شکل 1)

شکل 1: تعریف کسب و کار الکترونیکی و تجارت الکترونیکی

*(قرارداد، مذاکره، مناقصه،مزایده، پرداخت، سفارش، تحویل و…)

در این تعریف، مبادله الکترونیکی عبارت است از انتقال مالکیت جنس و یا تحویل خدمات در مقابل دریافت پول از طریق ابزارهای پیشرفته اطلاعاتی و ارتباطی. در این تعریف مبادله الکترونیکی، هیچگونه فرآیند و یا فعالیت دیگری را غیر از انتقال پول و انتقال مالکیت یا ارائه خدمات پوشش نمی دهد. با افزایش اهمیت و یا تعدد مبادلات الکترونیکی، یکسری فعالیتهای پشتیبانی در حمایت از مبادله نیاز است (نظیر قرارداد، مناقصه، مزایده و…)، که آنرا بازرگانی و یا تجارت الکترونیکی گویند. بنابراین تجارت الکترونیکی18 شامل انجام هریک از فعالیتهای قرارداد، مذاکره، مناقصه، پرداخت، سفارش، تحویل و… از طریق فناوری های پیشرفته اطلاعاتی و ارتباطاتی است. برای پشتیبانی از بازرگانی یا تجارت یکسری فرآیندهای تکمیلی نظیر مدیریت ارتباط با مشتری19، مدیریت زنجیره عرضه20 و طرح ریزی منابع داخلی21 لازم است. انجام هریک از این فرآیندها از طریق ابزارهای پیشرفته اطلاعاتی و ارتباطی را کسب وکار الکترونیکی گویند. منظور از ابزارهای پشرفته اطلاعات و ارتباطات ابزارهایی است که حداقل 60 درصد از ویژگی های فناوری های نو نظیر جهانی بودن، دوطرفه بودن، چندرسانه ای بودن ، فراگیر بودن و تعاملی بودن را دارا باشد. عقیده بر آن است که بیشترین امتیاز را از این ویژگی ها، اینترنت و کمترین امتیاز را شاید بتوان گفت ارتباطات رو در رو به خود اختصاص می دهد. البته پیش فرض این تعریف این است که کلیه فرآیندهای فوق باهدف کسب سود انجام می شود.

5. بکارگیری تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط
فناوری اطلاعات در دو حوزه اساسی می تواند شرکتهای کوچک و متوسط را از لحاظ عملکرد اقتصادی و تجاری تقویت کند. از یک طرف با توجه به مشخصات مبتکرانه ای که برای شرکتهای کوچک و متوسط بیان شد، کاربرد تجارت الکترونیکی و فناوری اطلاعات در این شرکتها می تواند از لحاظ ارتباطی توان و مزیت نوآوری را در این شرکتها ارتقا دهد. مساله دیگر بخشی از نقاط ضعف شرکتهای کوچک و متوسط است که توان نوآوری آنها را نسبت به شرکتهای بزرگ تحت تاثیر قرار می دهد. مهمترین ابزار مواجهه با این نقاط ضعف، شکل گیری خوشه های صنعتی و گروه بندی های صنعتی در بین شرکتهای کوچک و متوسط است. فناوری اطلاعات از لحاظ ارتباطات بین سازمانی تا حد زیادی می تواند اینگونه خوشه ها و گروه بندی های اقتصادی را در توسعه شرکتهای کوچک و متوسط و نقش اقتصادی آنها حمایت و تقویت کند.
تجارب نشان می دهد که اندازه شرکت یک عامل مهم برای پذیرش و انتشار فناوری های جدید محسوب می شود. روشن ترین مثال در این زمینه مربوط به پذیرش تکنولوژی ماشین آلات و بذرهای اصلاح شده در بخش کشاورزی آمریکاست که ارتباط مستقیمی با اندازه زراعت دارد. نوعاً کشاورزان با محدوده فعالیت کوچک در پذیرش این ماشین آلات و تکنولوژی ها، کندتر عمل می نمودند؛ در حالیکه مزرعه داران بزرگ به سرعت تکنولوژی های جدید را می پذیرفتند. هزینه های ثابت سرمایه ای22 برای پذیرش تکنولوژی های نوین به عنوان یک عامل باز دارنده و حتی در بسیاری موارد به عنوان عمده ترین مانع توزیع سریع فناوری های نوین عنوان می شود.
در دوره های گذشته شناخت این مساله (پذیرش کندتر فناوری نوین توسط مزرعه داران کوچک) باعث شد که کشورهای مختلف سیاست هایی را تحت عنوان طرح های توسعه کشاورزی شروع کنند که در آن دولت ها سعی داشته اند تا از طریق سازمانهای ویژه ای به برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی پرداخته و فواید استفاده از تکنولوژی های نوین را نشان دهند. همین مساله در ارتباط با بخش صنعت نیز برای SMEs مطرح است. بررسی پذیرش تکنوژی های نوین در میان اندازه های مختلف سازمان های اقتصادی و خدماتی (کسب و کارهای اقتصادی) نشان می دهد که صنایع کوچک و متوسط تکنولوژی ها را نسبتاً کندتر می پذیرند و ارتباط معناداری بین پذیرش فناوری اطلاعات و اندازه شرکت وجود دارد (آنکتاد 2004). بر اساس مطالعه یورو استاتز23 (2004) در سال 2001 در اروپا 79 درصد از شرکتهای بزرگ به اینترنت دسترسی داشتند در حالی که همین رقم برای شرکتهای کوچک و متوسط 25 درصد گزارش شده است (شکل 2).

شکل 2: مقایسه کاربرد فناوری اطلاعات بر اساس اندازه شرکتها

منبع: آنکتاد 2004

آنکتاد در گزارش تجارت الکترونیکی و توسعه سال 2004 بر این عقیده است که با وجود رشد فزاینده تجارت الکترونیکی و افزایش روز به روز اهمیت آن، توسعه این پدیده در بین شرکتهای کوچک و متوسط به کندی اتفاق می افتد. بعنوان مثال در اروپا، یک سوم شرکتهای کوچک و متوسط از اینترنت استفاده نموده، و سفارشهای خود را بصورت الکترونیکی دریافت می کنند. اما آنچه که غیر قابل انکار است، اثرات و فشار ناشی از محیط رقابتی تجارت جهانی برای بکارگیری تجارت الکترونیکی (بخصوص در بخش B2B) است که بدون توجه به اندازه شرکتها به آنها تحمیل می شود. در این معنا بعنوان یک الزام شرکتهای کوچک و متوسط در نهایت مجبور به بکارگیری تجارت الکترونیکی خواهند بود، اما در برخورد با محدودیتهای کوچک بودن نتوانسته اند پا به پای شرکتهای بزرگ پیش بروند.
شکل 3: انواع تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط

منبع: آنکتاد 2004

به همین دلیل است که پذیرش آهسته ICT و تجارت الکترونیکی توسط SME ها یک مساله کاملاً عادی است و باید راهکارهای مناسبی برای حل این مساله ارائه شود.
در کشورهای در حال توسعه موضوع توسعه فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی در بین شرکتهای کوچک و متوسط از دو زاویه یا بواسطه دو راهبرد قابل پی گیری است. یکی بنگاه هایی که در سطح بین المللی فعالیت می کنند و طرفهای تجاری آنها شرکتهای توسعه یافته ای هستند که از تجارت الکترونیکی در حد وسیع بهره می برند و از لحاظ فضای رقابتی تحولات خود را بر شرکتهای کوچک و متوسط تحمیل می نمایند. این شرکتها از راهبرد اجبار برای توسعه تجارت الکترونیکی استفاده خواهند کرد (آنکتاد 2004). دسته دوم شرکتهای داخلی هستند که طرفهای تجاری آنها از تجارت الکترونیکی هنوز بهره قابل قبولی نبرده اند. راهبرد این شرکتها برای توسعه تجارت الکترونیکی راهبرد مزیت رقابتی و افزایش قدرت است. بدلیل عدم توسعه تجارت الکترونیکی در فضای رقابتی تحت فعالیت آنها، شرکتی که رو به توسعه تجارت الکترونیکی بیاورد، می تواند حداقل در مزیتهای رقابتی مرتبط با آن به رهبر بازار تبدیل شود. اما باید توجه داشت در داخل کشور نیز در صورتی که شرکتها و یا موسسات طرف تجاری شرکتهای کوچک و متوسط زودتر به این تکنولوژی دست پیدا کنند، تنها راهبرد اجبار خواهد بود که برای توسعه تجارت الکترونیکی پیش پای آنها قرار دارد. در این زمان پیرو بودن، اصل انکارناپذیری برای فعالیت تجاری SMEها در محیط تجارت الکترونیکی خواهد بود. مثال بسیار بارز آن را می توان در مورد شرکتهای اقماری قطعه سازی خودرو در کشور زد. توسعه کاربری فناوری اطلاعات توسط شرکتهای مادر خودروسازی، قطعه سازها را مجبور به پذیرش تحولات ناشی از آن خواهد کرد.
شاید آخرین نکته ای که در مورد توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در شرکتهای کوچک و متوسط و حمایت از این شرکتها باید مورد توجه قرار داد، مراحل بلوغ تجارت الکترونیکی یا فناوری اطلاعات در این شرکتهاست. عقیده بر آن است که بکارگیری فناوری اطلاعات در شرکتهای کوچک و متوسط از یکسری مراحل توسعه ای پیروی می کند که در هر کدام از این مراحل، حمایتها و سیاستهایی که دولتها باید برای توسعه آن پیش بگیرند، کاملا متفاوت و متغیر خواهد بود. بنابراین لازمه پیاده سازی سیاستهای موثر حمایت از شرکتهای کوچک و متوسط در توسعه تجارت الکترونیکی، تعیین وضعیت این شرکتها در مراحل بلوغ تجارت الکترونیکی است. آنکتاد (2004) در گزارش تجارت الکترونیکی و توسعه، مراحل بکارگیری فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط را شامل مراحل زیر می داند (شکل 4).

شکل 4: مراحل توسعه تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط

منبع: آنکتاد 2004
در مدل فوق، در اولین مراحل بکارگیری فناوری اطلاعات در فعالیتهای تجاری، شرکتهای کوچک و متوسط از کامپیوترهای شخصی، پست الکترونیکی و وب جهان گستر در ایجاد تعامل با مشتریان و عرضه کنندگان خود استفاده می کنند. در مرحله دوم این شرکتها با راه اندازی سایتهای وب سعی می کنند محصولات و خدمات خود را برروی آن عرضه کنند. در مرحله سوم با راه اندازی شبکه های درون سازمانی سیستمهای مدیریت نیروی انسانی، حسابداری، کنترل موجودی و تدارکات شرکت به شکل یکپارچه در می آید. در مرحله چهارم تقریبا شکل قابل قبولی از تجارت الکترونیکی در این شرکتها با تعاملات یکپارچه شرکت با طرفهای تجاری و انجام پرداخت های الکترونیکی ایجاد می شود. با شکل گیری اکسترانت سازمان با سایر سازمانهای طرف تجاری و راه اندازی سیستمهای مدیریت ارتباط با مشتری(‍CRM)24، مدیریت زنجیره عرضه (SCM)25 و طرح ریزی منابع سازمانی26 (ERP) شرکتها به سمت توسعه سیستم کسب و کار الکترونیکی پیش می روند. در نهایت شرکت با یکپارچه سازی تمامی فرآیندهای داخلی و خارجی خود، سعی می کند شکل کاملی از کاربری فناوری اطلاعات در کسب و کار را به نمایش بگذارد.
مارتین27 و همکاران (2001) نیز مراحل توسعه تجارت الکترونیکی در بین شرکتهای کوچک و متوسط را در قالب مدل زیر تشریح کرده اند.
شکل 5: مراحل توسعه تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط

به نظر این نویسندگان راه اندازی پست الکترونیکی، راه اندازی سایت وب، راه اندازی تجارت الکترونیکی، توسعه سیستمهای کسب و کار الکترونیکی، و در نهایت تحول کامل سازمان با استاده از فناوری اطلاعات، مراحل مختلفی است که شرکتهای کوچک و متوسط در راستای توسعه تجارت الکترونیکی و کسب و کار الکترونیکی طی می کنند.

6. چالشهای SME ها در پذیرش و استفاده از ICT و تجارت الکترونیکی
شواهد آماری نشان می دهد که دو نوع شکاف دیجیتالی در زمینه تجارت الکترونیکی وجود دارد:
* شکاف دیجیتالی منطقه ای که از تفاوت در میزان پیشرفت در توسعه تجارت الکترونیکی در میان کشورهای مختلف ناشی می شود.
* شکاف دیجیتالی بین شرکت ها با توجه به اندازه آنها که در نتیجه وجود فاصله معنی داری بین SMEs و شرکت های بزرگ در شکل های پیشرفته ای از تجارت الکترونیکی به خصوص در زمینه ادغام در تجارت الکترونیکی و مهارتهای مربوطه ناشی می شود. تاثیر این دو نوع شکاف حالت انباشته28 دارد و بنابراین، این فاصله وسیع تر می شود.
هر چند بین SMEs و کسب و کارهای کوچکتر از آنها (صنایع خرد) نیز در زمینه استفاده از تجارت الکترونیکی فاصله وجود دارد، اما این فاصله چندان زیاد نیست و بر همین اساس زیاد مد نظر قرار نگرفته است. حقیقت امر این است که میان SME ها و کسب و کارهای بزرگ شکاف دیجیتالی بسیار نمایان است و به همین دلیل است که توجه خاصی به این مساله شده و طرح های اجرایی مختلفی در کشورهای جهان جهت حل این مشکل به کار گرفته شده است.
این بخش از شکاف دیجیتالی بیشتر در نتیجه وجود موانعی است که SMEs را از ورود به اقتصاد دیجیتالی29 باز می دارد. این موانع به صورت بالقوه برای همه کسب و کارها وجود دارد، اما SMEs را به صورت جدی تری نسبت به شرکت های بزرگ تحت تاثیر قرار می دهند. سیاست های اتخاذی در حمایت از پذیرش و استفاده از تجارت الکترونیکی و ICT توسط SMEs باید بر پایه آگاهی ازمزایا، موانع و مشکلات باشند تا بتوانند فواید بالقوه بیشتری برای SMEs داشته باشند. قبل از پرداختن به این مساله، مزایای استفاده از تجارت الکترونیکی در SMES بحث می شود.

6-1 مزایای استفاده از تجارت الکترونیکی در30 SMES
برخی از مزایای تجارت الکترونیکی برای شرکتهای کوچک و متوسط عبارتند از:
1- ارتقاء سطح خدمات مشتری و مبادله اطلاعات با ارزش افزوده گسترده تر
2- انتظارات بالای مشتریان و در نتیجه ایجاد رقابت
3- توانایی ارایه اطلاعات 24 ساعته
4- دستیابی به صادرات بازار بهتر با توجه به محدودیتهای بازار داخلی و GNP31 کمتر
5- کاهش هزینه تبلیغات و هزینه سربار
6- ارتباط یک به یک و بازاریابی انبوه با مشتریان همچنین استفاده از علایق بین المللی
7- پرداخت on-line
8- ارتقاء مدیریت زنجیره ارزش
9- عملیات بدون واسطه و در زمان
10- کالاها و خدمات جدید
11- خدمات پس از فروش سریعتر
12- کارایی درعملیات سازمان
این در حالیست که صنایع کوچک در کشورهای در حال توسعه (Staley 1960) دارای مزایای زیر هستند:
1- پتانسیل اشتغال زدایی بالا
2- نیاز کمتر به واردات
3- توزیع منابع درآمد و کاهش شکاف درآمدی
4- جمع آوری و استفاده از کارآفرینان و نوآوران پراکنده و پس اندازهای کوچک جهت سرمایه گذاری و استفاده کامل از منابع و مواد خام محلی.

6-2- مشکلات SME ها در پذیرش تجارت الکترونیکی
برخی مشکلات شرکتهای کوچک و متوسط برای پذیرش تجارت الکترونیکی عبارتند از:
1. SMEها علاوه بر نداشتن تخصص و آگاهی لازم وهمچنین عدم آشنایی با تکنولوژی در شروع استفاده از ICT و تجارت الکترونیکی با هزینه های ثابتی روبرو می شوند که در مقایسه با اندازه آنها بسیار بالاست در حالی که برای کسب و کارهای بزرگ این چنین نیست. این هزینه ها عبارتند از هزینه هایی مانند ایجاد وب سایت، استفاده از تجارت الکترونیکی و هزینه های مربوط به راه اندازی طرح های حراج الکترونیکی، موتورهای جستجو و موارد مشابه. در حالیکه هزینه های مربوط به راه اندازی تجارت الکترونیکی و تکنولوژی های پیشرفته ICT برای صنایع و کسب و کارهای بزرگ چندان قابل توجه نیست. اینها مسائلی هستند که باعث می شوند گروه وسیعی از SMEs تکنولوژی های دیجیتالی را برای کسب و کار خودشان مرتبط ندانند و کالاها و خدمات خود را مناسب برای تجارت الکترونیکی نشمارند. (E-Business Policy Group 2002)
2. SMEs اغلب باید شرایط بازار را بپذیرند و آنها در وضعیتی نیستند که مانند شرکت های بزرگ شرایط بازار را شکل دهند (این بحث به مساله شرکت های رهبر و پیرو در بازار مربوط می شود). علاوه بر این، بی ثباتی ها (مانند ناامنی مالی در SMEs) و ریسک های احتمالی که در تجارت الکترونیکی وجود دارد، ممکن است بسیاری از SMEs را به ریسک گریزی و انتخاب سیاست های محافظه کارانه متمایل نماید و در واقع آنان سیاست "انتظار و مشاهده" را در پذیرش فناوری دیجیتالی اتخاذ نمایند. برای بسیاری از SMEs عدم اطمینان قابل توجهی در زمینه فرصت ها و فواید پذیرش ICT و تجارت الکترونیکی وجود دارد و هنوز این فرصت ها برایشان اثبات نشده است. همین مساله باعث می شود که آنها نسبت به پذیرش کامل مدل های تجاری جدید و تکنولوژی تجارت الکترونیکی بی میل شوند.
3. شرکتهای کوچک و متوسط بخاطر محدودیتهایی نظیر سرمایه کم، فقدان آزمایشگاه، توان کمتر برای برقراری ارتباط با مشاوران خارجی و… با مشکلات جدی تری برای آزمایش شیوه های جدید کسب و کار مواجهند. اگر چه محدودیت مالی مهمترین این محدودیت ها می باشد ولی مواردی چون زمان کمتر، منابع کمتر و … نیز به این تشکیلات اقتصادی تحمیل می شود. استفاده از تکنولوژی نوین ICT و تجارت الکترونیکی در واقع روش نوینی است که SMEs را با ریسک اساسی روبرو می سازد. بر این اساس می توان گفت که استفاده از ICT در تشکیلات اقتصادی به اندازه بنگاه بستگی دارد. در بنگاه ها و کسب و کارهای بزرگ به دلیل وجود کارشناسان متخصص و گروه های R & D به راحتی فناوری نوین پذیرفته می شود ولی برای SMEs به خاطر مدیریت کسب و کار ضعیف و کمبود راههای استراتژیکی یا دیدگاههای موجود برای آن، امکان به روزرسانی فناوری کمتر است.
4. SMEs معمولا بازارهای مشخص و تعریف شده ای دارند که در محدوده جغرافیایی خاصی قرار دارند. این امر باعث می شود که این تشکیلات نیاز چندانی به ارتباط با مناطق دیگر احساس نکنند و حتی چنین دیدگاهی بوجود آید که استفاده از این روش ها ارتباطات را مشکل تر می نماید. زیرا در این حالت مهارت ها و امکانات جدیدی لازم می شود. این مساله به نوعی به پارادکس رشد "کوچک زیباست"32 در بسیاری از SMEs برمی گردد. بازارهای فروش موجود برای بسیاری از SMEs بر پایه مجاورت جغرافیایی، اعتماد و روابط با ثبات استوار است و در واقع قوانین در آنها معنی چندانی پیدا نمی کند. تغییر در نوع روابط در این بازارها باید بیشتر حالت تکاملی33 داشته باشد تا حالت دگرگونی.34
5. SMEs اغلب تمایل دارند تا از امکانات موجود خود در استفاده از تکنولوژی نوین (از جمله ICT و تجارت الکترونیکی) بهره بگیرند. در حالی که در ICT و تجارت الکترونیکی، امکانات پیشین با ICT و تجارت الکترونیکی سازگاری چندانی نداشته و اغلب ناکافی هستند. بررسی پشتوانه و امکانات SMEs نشان می دهد که این کسب و کارها برای استفاده از تجارت الکترونیکی، باید سرمایه گذاری قابل توجهی (با توجه به اندازه آنها) انجام دهند.
6. یکی از مهمترین پیش شرط های تجارت الکترونیکی در معنای فروش از طریق اینترنت، برخورداری از مارک تجاری قوی برای عرضه محصولات به بازار است. بسیاری از مشتریان (بخصوص موقع خرید از اینترنت که طرف مقابل خود را بخوبی نمی شناسند و بسیاری اوقات امکان بررسی کیفیت محصولات را ندارند) علاقه مندندکه از مارک های تجاری قوی و معروف بازار خرید کنند تا از مارکهای ناشناخته. لذا، SME ها علاوه بر اینکه مارکهای شناخته شده قوی در بازار ندارند، در عین حال توان مالی لازم را نیز برای سرمایه گذاری های سنگین در راستای ترفیع مارک خود در بازار، در اختیار ندارند. این امر می تواند موفقیت این شرکتها را در بکارگیری تجارت الکترونیکی محدود و انگیزه آنها را برای انتقال فروش خود برروی اینترنت محدود کند.
میرز و همکاران (2000) 688 شرکت را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان می دهد که پایه و بنیان پذیرش تجارت الکترونیکی در اندازه های مختلف سازمانی متفاوت است و این در حالی است که سازمانهای بیش از 100 کارگر علاقه بیشتری به استفاده از تجارت الکترونیکی برای قطع نشدن ارتباط با مشتری و تبادل اطلاعات با شرکتهای دیگر دارند.
بسیاری از SMES در مرحله شناخت مزایای تجارت الکترونیکی هستند و در حال دریافتن این موضوع که تجارت الکترونیکی می تواند مزایایی را برای ارتباطات درونی با کارکنان و مشتریان و یافتن اطلاعات خارجی برای آنها داشته باشد. تحقیقات نشان می دهد که شرکتهای جدید بیشتر از شرکتهای قدیمی تمایل به پذیرش تجارت الکترونیکی دارند.
با توجه به اطلاعات واحد اکونومیست سال 2004 شش رده بندی و معیار برای طبقه بندی کشورها در زمینه بسترسازی الکترونیکی وجود دارد:
1- معیار ارتباطات و زیرساخت فناوری
2- معیار محیط تجاری
3- پذیرش تجارت الکترونیکی توسط مصرف کنندگان و بنگاه ها
4- معیار محیط قانونی و سیاستی
5- معیار محیط اجتماعی و فرهنگی
6- معیار پشتیبانی خدمات الکترونیکی

شرکت های کوچک و متوسط نیز مانند شرکت های دیگر به این بسترسازی ها نیاز دارند. در واقع تجارت الکترونیکی بدون آمادگی در این بسترها امکان پذیر نیست. و همانطور که مشخص است یکی از معیارهای آمادگی این بسترسازی پذیرش تجارت الکترونیکی توسط تمام گروه ها و از جمله شرکت های کوچک و متوسط است.
در کنار عوامل ذکر شده نتیجه مطالعات میدانی که در مورد شرکتهای کوچک و متوسط انجام شده، نشان می دهد عوامل مختلف دیگری نیز به عنوان دلایل استفاده نکردن از ICT و تجارت الکترونیکی قابل ذکر است. این نتایج را می توان به صورت زیر نشان داد.
شکل 6: موانع بکار گیری تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط برخی کشورهای امریکای جنوبی

منبع: آنکتاد 2004
شکل فوق دیدگاه شرکتهای کوچک و متوسط را نسبت به موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی نشان می دهد. از این جدول چند نتیجه اساسی می توان استخراج نمود.
1. هزینه های بکارگیری فناوری اطلاعات برای شرکتهای کوچک و متوسط بالاست. این امر حتی می تواند به عدم شناخت مزایا و منافع فناوری اطلاعات توسط شرکتهای کوچک و متوسط نیز معطوف باشد. در این معنا شرکتهای کوچک و متوسط اگر از مزایا و منافع فناوری اطلاعات شناخت کافی داشتند و این توانمندی را در خود می دیدند که به منافع فناوری اطلاعات دست پیدا کنند، هرگز از هزینه های هرچند بالای آن هراس نداشتند.
2. بدلیل تغییر سریع فناوری های بکاررفته در تولید نرم افزار و سرعت تغییر این فناوری ها که از آن تحت عنوان کوتاه بودن چرخه عمر نرم افزار نیز یاد می شود شرکتهای کوچک و متوسط نگران آن هستند که سرمایه گذاری امروز در توسعه فناوری اطلاعات در دوره زمانی کوتاهی از رده خارج شود در حالی که شرکتهای بزرگ با توجه به توانایی مالی بالایی که دارند چندان نگران این مساله نیستند.
3. مهمترین مانع حرکت SMEs به سمت دیجیتالی شدن این است که آنها فکر می کنند تجارت الکترونیکی متناسب با کسب و کار آنها نیست و فواید چندانی جهت بهبود کسب و کارشان ندارد. نکته ای که در این رابطه در مقایسه بین شرکتهای کوچک و متوسط با شرکتهای بزرگ می شود این است که شرکتهای بزرگ بسیاری اوقات سیستمهای سفارشی فناوری اطلاعات را که هزینه های بسیار بیشتر از سیستمهای آماده دارد، خریداری می کنند. در حالی که شرکتهای کوچک و متوسط معمولا مجبورند از سیستمهای آماده که هزینه کمتری به آنها تحمیل می کند استفاده کنند. این امر عدم تناسب فناوری های مورد استفاده با نیازهای کسب و کار آنها را باعث می شود.
4. به نظر می رسد کمبودهای مهارتی در زمینه ICT برای تشکیلات اقتصادی کوچک (49-10 کارکن) مهمتر از تشکیلات اقتصادی خرد و متوسط است. شاید علت این مساله چنین باشد که کسب و کارهای بزرگ حرکت به سمت دیجیتالی شدن را با استفاده از شکل های پیچیده ICT و تجارت الکترونیکی آغاز می کنند در حالیکه کسب و کارهای خرد ممکن است خودشان را به مراحل اولیه استفاده از ICT یعنی دسترسی به اینترنت، ایجاد وب سایت های ساده راضی نمایند و بسیاری از کسب و کارهای متوسط احتمالاً افراد متخصصی در زمینه ICT دارند که امکان پذیرش تکنولوژی نوین را آسان می سازد.
5. تفاوت های ملی در حمایت از مصرف کننده برای کسب و کارهای کوچک تاثیرگذارتر از کسب و کارهای متوسط و خرد است.
6. نکته دیگری که در خودداری شرکتهای کوچک و متوسط از بکارگیری فناوری اطلاعات نقش بازی می کند، عدم پذیرش فناوری اطلاعات در شرکتها و طرفهای تجاری عرضه کننده و مشتری این شرکتهاست. در حالی که شرکتهای بزرگ توان بالایی در تحمیل استانداردهای کاری خود به سایر شرکای تجاریشان دارند اما شرکتهای کوچک و متوسط معمولا مجبور هستند که استانداردهای دیگران را بپذیرند و یا اینکه توان تحمیل استانداردهای خود به دیگران را ندارند و شرکای تجاری از حرکتهای آنها پیروی نمی کنند.
شرکتهای کوچک و متوسط از محیط تجاری باز و وضعیت باثبات سود می برند. بنابراین این شرکتها نیز مانند شرکتهای بزرگ به موارد زیر نیازمند می باشند.
1. چارچوب قانونی و مقرراتی با ثبات: وجود ثبات قانونی امکان برنامه ریزی را افزایش داده و بسترهای رشد را فراهم می آورد.
2. آزادسازی عرضه خدمات ارتباطی: آزادسازی باعث کاهش قیمت دسترسی به اینترنت و در نتیجه رشد تجارت الکترونیکی می شود.
3. گسترش ICT توسط دولت ها: استفاده وسیع از خدمات مبتنی بر الکترونیک و ICT توسط دولت های محلی، منطقه ای و ملی برای همه تشکیلات اقتصادی انگیزه ای ایجاد می نماید تا آنها در جهان کسب و کار الکترونیکی قدم بگذارند. به علاوه گسترش خدمات دولتی از طریق اینترنت باعث ایجاد مکانیزمی می شود که در نتیجه آن هزینه های اجرایی بنگاه ها کاهش می یابد.
4. دسترسی آسان به منابع مالی: بسیاری از موسسات مالی سنتی از اعطای وام به فعالیت های تثبیت نشده35و فعالیت های پر ریسک خودداری می نمایند. تجارت الکترونیکی به خاطر اینکه ماهیتی شناخته نشده36 دارد به سختی می تواند از موسسات مالی استفاده نماید. البته اخیراً سرمایه گذاران حرفه ای ظهور نموده اند که در زمینه های تجارت الکترونیکی فعالیت های دانش محور37 سرمایه گذاری می کنند.
چالش های مذکور در واقع مسائل اساسی هستند که کشورهای مختلف سعی کرده اند با اتخاذ سیاست های متناسب آنها را حل نمایند. این سیاست ها با توجه به اولویت ها و نیازها در مناطق و کشورهای مختلف متفاوت بوده اند. بنابراین نگاهی به سیاست های حمایتی تجارت الکترونیکی در زمینه SMEs به روشنی نشان می دهد که این سیاست ها از تنوع فراوانی برخوردارند. سیاست متناسب در یک کشور ممکن است در کشور دیگری غیر معقول باشد. بنابراین لازم است که هر کشور و حتی منطقه ای، نیازها و چالشهای خود را شناسایی نموده و در جهت رفع آنها سیاستگزاری نماید. بنابراین هدف از ارائه تجربه کشورها در این گزارش این نیست که این سیاست ها عیناً در کشور اعمال شود. بلکه هدف اساسی آموزش از نحوه سیاستگزاری، نوع تعریف اهداف و معیارهای کلی برای سیاستگزاری است.
موضوع مهم دیگری که باید بدان اشاره نمود این است که تمامی این سیاست ها هنوز به اتمام نرسیده اند. بنابراین نمی توان با توجه به نتایج، انتخاب های بهینه را انجام داد و لازم است تا معیارهای از پیش تعیین شده ای38 داشته باشیم تا سیاست های بهینه را انتخاب نمائیم.

7. سیاستهای حمایتی از SMEها در توسعه تجارت الکترونیکی
عقیده بر آن است که توسعه کاربری تجارت الکترونیکی در کل اقتصاد یک کشور بخصوص شرکتهای کوچک و متوسط به دودسته نیروهای عملگرا مربوط می باشد. یکی خود شرکتهایی که به فعالیتهای اقتصادی مشغولند و دیگر دولتهای حاکم بر کشورها که مسئولیت ارائه خدمات و کالاهای عمومی را دراین رابطه بر عهده دارند. در این گزارش سعی بر آن است تا برخی سیاستها و خدماتی که دولتها باید برای توسعه کاربرد تجارت الکترونیکی در بین شرکتهای کوچک و متوسط ارائه کنند، مورد توجه قرار گیرد.
کوایاما39 (2001) در بررسی که برروی شرکتهای کوچک و متوسط در کشورهای در حال توسعه آمریکای جنوبی صورت داد، به برخی سیاستهای بخش خصوصی و دولتی در توسعه تجارت الکترونیکی در بینSME ها اشاره کرده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود.
1- برخی سیاستهای مربوط به جامعه تجاری شرکتهای کوچک و متوسط:
در این رابطه اتحادیه ها، و جامعه تجاری شرکتهای کوچک و متوسط باید سیاستهایی به شرح زیر را برای توسعه کاربری تجارت الکترونیکی برای شرکتهای کوچک و متوسط بکار بندند. توسعه آگاهی الکترونیکی که هم شامل سواد الکترونیکی و هم شامل آگاهی شرکتها از مزایای کسب و کار الکترونیکی است، آموزش و ایجاد ظرفیت در حوزه تجارت الکترونیکی، استفاده از تجربیات شرکتهای کوچک و متوسط در داخل کشورهای در حال توسعه و بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، اتقای همکاری دولت و شرکتهای بخش خصوصی در توسعه تجارت الکترونیکی (تجربیات، برنامه ریزی و تامین مالی)، ایجاد بانکهای اطلاعاتی از اطلاعات مورد نیاز در توسعه تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط
2- برخی سیاستهای مرتبط با دولت
اولین سیاست اساسی که دولت باید در پیش بگیرد، ارتقای زیرساخت فنی و توسعه کیفیت تکنولوژی اطلاعات در سطح ملی است. در این رابطه یکی از مهمترین سیاستهای اقتصادی دولت خصوصی سازی و ایجاد رقابت در صنعت فناوری اطلاعات و در بین شرکتهایی است که به ارائه کالاها و خدمات فناوری اطلاعات می پردازند.
دومین سیاستی که وی پیشنهاد می کند، تلاش اقتصادی دولت در راستای ارتقای بازدهی سرمایه گذاری های مرتبط با فناوری اطلاعات در شرکتهاست. بکارگیری هرگونه سیاست اقتصادی که بتواند سرمایه گذاری شرکتهای موجود و یا تاسیس شرکتهای الکترونیکی را توجیه پذیر کند، می تواند از نقشی اساسی در توسعه کاربری فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی در بین شرکتهای کوچک و متوسط برخوردار باشد. از جمله ابزارهای این استراتژی می توان به تسهیلات مالیاتی اشاره کرد. بحث دیگری که در ارزیابی سرمایه گذاری های فناوری اطلاعات باید مورد توجه قرار گیرد موضوع ریسک این سرمایه گذاری است که در قالب سیاستهای اقتصادی دولت باید تلاش لازم در راستای کاهش ریسک سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات صورت گیرد. از جمله ابزارهای آن می توان به بیمه خطرات مبادلات الکترونیکی و اجرایی کردن قوانین متعدد تجارت الکترونیکی و فناوری اطلاعات اشاره کرد.
نکته بسیار مهم دیگری که در بخش دولتی باید به آن توجه کرد توسعه کاربری فناوری اطلاعات در بین مشتریان و خریداران کالاهای شرکتهای کوچک و متوسط است که از آنجمله می توان به تبلیغات وسیع و فراگیر در سطح جامعه، برقراری یارانه ها و تخفیفات خرید در خریدهای الکترونیکی، اقدامات آموزشی و فرهنگی متناسب با شرایط فرهنگی آحاد جامعه، توسعه و اجرایی کردن قوانین، آیین نامه ها و بخش نامه های حمایت از حقوق مصرف کننده در محیط الکترونیکی و… اشاره کرد.
و آخرین حرکتی که نقش اساسی در حمایت دولت از کاربرد تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط دارد، توسعه فناوری اطلاعات در خود سازمانهای دولتی است بگونه ای که هم دریافت خدمات توسط شرکتهای کوچک ومتوسط راحت تر باشد و آنها تشویق به توسعه فناوری اطلاعات شوند و همینطور شرکتهایی که هنوز نتوانسته اند از این فناوری بهره لازم را ببرند مجبور به استفاده از آن شوند.
3- برخی سیاستهای منطقه ای در توسعه فناوری اطلاعات در شرکتهای کوچک و متوسط
بسیاری از اتحادیه های منطقه ای نظیر APEC و ASEAN تلاشهای زیادی در راستای توسعه کاربری فناروی اطلاعات در کشورهای عضو کرده اند. از آنجمله می توان به سیاستهای تشویقی توسعه آمادگی الکترونیکی در کشورهای عضو و برخی حرکتهای مربوط به اشتراک تجربیات (در قالب همایش های بین المللی، ارتباطات علمی، پروژه های مشترک، و…) اشاره کرد. از دیگر اقدامات منطقه ای می توان به سیاستهای توسعه شبکه های بین المللی ارتباطات تجاری اشاره کرد.

بکارگیری و توسعه سیاستهای مذکور و ابزارهای پیاده سازی آن از جمله نیازمندی های سیاستی کشورهای در حال توسعه است که در این قسمت از گزارش تلاش می شود تجربه سایر کشورها در این رابطه ارائه و زمینه لازم برای اتخاذ سیاستهای مناسب تامین گردد.

8. تجربه کشورها در حمایت از SMEs برای استفاده از تجارت الکترونیکی
8-1- تجربه انگلستان (UK Online for Business)
دولت انگلستان در سال 1997، "تبدیل انگلستان به بهترین مکان تجارت الکترونیکی در جهان" را به عنوان یکی از اهداف خود بیان نمود. واحد نوآوری سیاستی دولت انگلیس، گزارشی را در این زمینه ارائه کرد40. در پی آن دفتری بنام eEnvoy's بوجود آمد تا به عاملان تجاری، شهروندان و دولت کمک کند تا بتوانند از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بیشترین بهره را ببرند. دفتر eEnvoy's برنامه ای را با عنوانUK Online for Business آغاز نمود تا بتواند چتر حمایتی وسیعی برای تمام فعالیتهای دولت در حمایت از تجارت الکترونیکی، دولت الکترونیکی و … بوجود آورد.
بر اساس تصمیمات این دفتر و با توجه به پیشنهادات ارائه شده در گزارش eCommerce@itsbest.uk ، کلیه فعالیتهای دولت در زمینه تجارت الکترونیکی درچارچوب برنامه UK Online for Business انجام می گیرد.
دفتر eEnvoy's برای طراحی یک برنامه اجرایی، به طور گسترده ای با SMEs ، سازمانهای حمایت از تجارت، تاجران، افراد آکادمیک و دیگر متخصصان مشورت نمود تا بتواند سیاستها را به گونه ای طراحی نماید که نیازهای SMEs را پاسخگو باشد. در این برنامه بخش دولتی با بخش صنعت کشور مشارکت نموده اند تا بتوانند از طریق اطلاع رسانی، آموزش، حمایت ملی و …. استفاده از تجارت الکترونیکی در میان SMEs را افزایش دهند.
بودجه برنامه UK Online for Business در حدود 55 میلیون یورو است. علاوه بر این مسئولان متعهد شده اندکه منابع مالی و غیر مالی بیشتری برای برنامه اختصاص دهند.41

اهداف برنامه:
هدف کلی برنامه این است که انگلستان را بهترین مکان برای تجارت الکترونیکی در جهان تبدیل نماید. مهمترین معیارها برای مکان مناسب تجارت الکترونیکی بوسیله شاخصهایی چون هزینه دسترسی به اینترنت و توسعه مبادلات اینترنتی B2C و B2B اندازه گیری می شود. جدای از این هدف کلی هر جزء از سیاست UK Online for Business هدف مشخص و تعریف شده ای را در بر دارد.

نقاط قوت این برنامه را می توان به صورت ذیل بیان نمود:
* بازاریابی: یکی از مهمترین کارهایی که دولت در راستای گسترش تجارت الکترونیکی می تواند انجام دهد این است که از طریق تبلیغات و بازاریابی به افراد و صاحبان کسب و کارها یاد بدهد که چگونه ICT می تواند به آنها کمک کند. همچنین دولت باید به گروهها اطلاع دهد که آنها چگونه می توانند در زمینه ICT اطلاعات دریافت نموده و مشورت کنند. برنامه UK Online for Business در این زمینه بسیار موفق بوده و از طریق آگهی، تبلیغات در رسانه های گروهی و … به خوبی خود را شناسانده است.
* این برنامه بخش های مختلفی از تجارت الکترونیکی را شامل می شود. در این برنامه فعالیتها در چهار بخش صورت می گیرد:
1- کار با امکانات الکترونیکی
2- عرضه الکترونیکی
3- فروش و بازاریابی در وب
4- ارائه خدمات کارا برای مشتریان- چگونه فناوری می تواند کمک کند؟

* شبکه مشاوران تجاری
مشاوران برنامه UK Online for Business با حمایت های دولت و سازمانهای حمایت از تجارت انگلستان و دیگر موسسات جهت حل نیازهای تک تک SMEs در تمامی انگلستان، اسکاتلند، ولز و ایرلند شمالی خدمات مشاوره و راهنمایی ارائه می دهند.
مهمترین خدماتی که توسط این مشاوران ارائه می شود به قرار ذیل است:
1. مشاوره جهت آشنایی.
2. ارائه خدمات IT و مشاوره جهت انتخاب تکنولوژی متناسب با هر کسب و کار.
3. راهنمایی عرضه کنندگان محلی.
4. آموزش برای رفع نیاز های اساسی مربوط به تکنولوژی.
5. تسهیلاتی جهت دسترسی به ابزار آلات: تسهیلات تکنولوژی به افراد و عاملان تجاری ارائه شده و یا اجاره داده می شود. همچنین به آنها اجازه می دهند تا تجارت الکترونیکی را تجربه نمایند.
6. برگزاری کارگاه های آموزشی و نشست ها: در این نشست ها و کارگاه های آموزشی ضمن انجام فعالیت های آموزشی، افراد تجربه های خود را در زمینه استفاده از تجارت الکترونیکی ارائه می نمایند و با همفکری و آموزش از تجربه های موفق، منافع قابل توجهی نصیب آنها می شود.

* تشکیل گروه Technology Means Business (TMB):
در برنامه های مشاوره، بسیار مهم است که عاملان تجاری و SMEs از صلاحیت و بی طرفی مشاوران اطمینان حاصل نمایند. جهت حصول چنین اطمینانی در محدوده برنامه UK Online for Business گروهی تحت عنوان TBM توسط موسسه Chartered Management Institute مدیریت می شود و در واقع کار اعتبار دهی را در سطح ملی انجام می دهد. مشاوران بخش خصوصی و دولتی که وظیفه آنان کمک به SMEs جهت استفاده از IT می باشد، باید از این موسسه اعتبار دریافت نمایند. این اعتباردهی باعث می شود که مدیران و عاملان تجاری به صلاحیت و به روز بودن اطلاعات مشاوران اعتماد داشته باشند. هر مشاوری باید در هر سال این اعتبار را دریافت نماید تا اجازه یابد که در کسب و کارها مشاوره ارائه نماید.42

* پاداش دهی به تجارت الکترونیکی:
به منظور حمایت بیشتر از تجارت الکترونیکی در برنامه UK Online for Business برنامه هایی برای ایجاد رقابت بیشتر در سطح منطقه ای معیارهایی برای درجه استفاده از IT در کسب و کارها مشخص شده است هر کدام از SMEs که رتبه بهتری در استفاده از IT دریافت نمایند به عنوان SME موفق تر شناخته شده و از مناطق معرفی می شود سپس این شاخص ها در سطح ملی در بین SMEs برتر محاسبه شده و SME برتر در سطح ملی پاداش دریافت می نماید. در کنار این برنامه با بنگاه های موفق در این زمینه مشاوره می شود و از این مشاوره ها در توسعه سیاست های حمایتی استفاده می شود.

* برنامه Be Online For Business :43
این برنامه نیز متممی از برنامه کلی UK Online for Business می باشد که در آن وب سایتی برای ارائه مشاوره جهت طراحی و ایجاد استراتژی تجارت الکترونیکی بوسیله SMEs ایجاد شده است. این برنامه SMEs را در 7 مرحله هدایت می کند، در قسمت های اول چگونه مفید بودن تجارت الکترونیکی برای کسب و کارهای مشخص بیان می شود و در قسمت دوم چگونگی شروع تجارت الکترونیکی آموزش داده می شود.

* ادغام در زنجیره ارزش
در این قسمت از برنامه از مطالعات موردی و اطلاعات مربوط به تجربه های موفق استفاده شده و به SMEs آموزش داده می شود که تکنولوژی چگونه می تواند در زنجیره ارزش آنها ادغام شود، اطلاعات کامل در این زمینه را می توان از سایت UK Online for Business کسب نمود.44

* فعالیت های بخشی
بررسی اثرات بخشی تجارت الکترونیکی45 کمک می کند تا در استفاده از تجارت الکترونیکی، موانع و مشوقها در هر بخش مشخص شود. بررسی ها در این زمینه از سال 2003 در انگلستان شروع شده و محدوده وسیعی از صنایع را در بر می گیرد. با توجه به این بررسی ها SIAs پیشنهادهایی را جهت اجرای مشترک بین دولت، تاجران و سازمان های بخشی ارائه می نماید تا موانع اساسی حرکت بخش ها به تجارت الکترونیکی را از بین ببرد.

* برنامه اشتراکی
از ویژگی های مهم برنامه UK Online for Business مشارکت دادن بخش خصوصی در قسمت های مختلف طرح می باشد در این برنامه سعی کرده است تا با انجام فعالیت های مشترک به طور دقیق تری نیازها و الزامات اجرای کامل سیاست را شناسایی نماید.

8-2- تجربه یونان (Greece- E-Business Forum)
ابتکار E-Business Forum توسط دفتر صنعت46 (وزارت توسعه47) یونان به منظور ایجاد محیط دیجیتالی مناسب برای کسب و کارهای کوچک و متوسط یونانی بوجود آمد. این ابتکار مکانیزمی را بوجود می آورد که در آن در بین دولت، افراد آکادمیک و تاجران، جهت ایجاد مشاغل مرتبط با تجارت الکترونیکی مشاوره انجام می گیرد.
کار این مجمع از طریق چند گروه کاری از اقشار مختلف انجام می گیرد. این گروه های کاری وظیفه دارند که موانع نفوذ تکنولوژی در اقتصاد الکترونیکی48 در یونان را از بین ببرند. در واقع این گروه ها پس از انجام تحقیقات لازم در زمینه نحوه عملکرد در سیاستگزاری دولت پیشنهادهایی را ارائه می نمایند و در حمایت از SMEs جهت پذیرش تجارت الکترونیکی به دولت کمک می کنند.49
این مجمع همچنین اطلاعاتی را بصورت پیوسته برای شهروندان و تاجران درباره مساله تجارت الکترونیکی ارائه می نماید و بودجه 3/1 میلیون دلاری طی دوره 5-2001 برای این منظور در نظر گرفته شده است.

اهداف برنامه:
اهداف اصلی E-Business Forum عبارتند از:
* گسترش مباحث پیرامون اقتصاد الکترونیکی در کل جهان.
* بررسی و اطلاع رسانی در مورد نوآوری های تجارت الکترونیکی در یونان.
* فراهم آوردن فرصت هایی برای صنف های تجاری به منظور مشارکت در فرآیند تصمیم گیری در زمینه ایجاد محیط مناسب برای ICT و تسریع گسترش ICT در میان کسب و کارهای کوچک و متوسط یونان.
* ایجاد کتابخانه الکترونیکی در زمینه تجارت الکترونیکی در یونان و در سطح بین المللی.
* هماهنگی تمام فعالیت هایی که در کل کشور در زمینه تجارت الکترونیکی و در سطح بین المللی انجام می گیرد.
* ارائه پیشنهاداتی جهت حذف موانع موجود در فراهم نمودن محیط الکترونیکی مناسب و کمک به کسب و کارهای کوچک و متوسط در مراحل اولیه حرکت به سمت اقتصاد الکترونیکی.
* ایجاد پروژه های دولتی برای ارتقاء تجارت الکترونیکی در یونان.
* ایجاد ارتباط بین سیاست های تجارت الکترونیکی یونان با سیاست های بین المللی و ارائه تجربیات کشورهای دیگر در این زمینه.

نقاط قوت برنامه:
* مکانیزم جامع برای مشاوره مداوم با افراد و گروه های مرتبط: در این سیاست در تمامی ابعاد تجارت الکترونیکی با گروه های مربوطه مشاوره انجام می گیرد بطور کلی نتایج این مشاورات در سه گروه قابل طبقه بندی است.
1. شناسایی مشکلات و موانع از دیدگاه های مختلف
2. رسیدن به راه حل هایی که افراد از گروه های مختلف در آن توافق دارند (و بنابراین ضمانت اجرایی بالایی دارد).
3. به دلیل وجود افراد از گروه های مختلف هماهنگی بالایی در این برنامه وجود دارد.
بیش از 300 کارشناس در این گروه های کاری مشارکت دارند (تقریباً 60 درصد آنها از بخش خصوصی هستند)، که نمایندگان بخش دولتی (در سطح محلی، منطقه ای و ملی)، سازمان های غیر دولتی (NGOS)، سازمان های آموزشی، بانک ها و … را شامل می شود. یکی از مهمترین مشکلات در چنین کمیته هایی به مساله سطح آگاهی گروه های مختلف مربوط می شود. زیرا در این کمیته ها افراد از گروه های مختلف سطح آگاهی متفاوتی دارند.
* این برنامه آینده نگر است:
در این برنامه از طریق کارشناسان شبکه، مشکلات به صورت پویا تعیین می شوند و همچنین راه حل های اجرایی بوسیله وزارت توسعه با در نظر گرفتن چارچوب های نهادی، الزامات مالی و سازمانی و اولویت ها به روز می شوند.
* برنامه قابلیت انعطاف پذیری دارد:
در این برنامه جلسات مشورتی بین گروه ها هر سه یا چهار ماه صورت می گیرد و همچنین کمیته های مشورتی به صورت ماهانه جلسه تشکیل می دهند. در نتیجه همواره استراتژی های توسعه همراه با زمان تغییر می کنند و چارچوب های اولیه نیز این قابلیت را دارند که در مقابل مصوبات بعدی منعطف باشند.
* نتایج با توافق عام حاصل می شود:
در برنامه E-Business Forum تمامی تصمیمات با توافق افراد از بخش خصوصی و دولتی گرفته می شود. یکی از مهمترین جنبه های توافق عمومی در مورد سیاستگزاری این است که چنین توافقی ضمانت اجرایی سیاست را بالا برده و سیاست را کاربردی تر می نماید. برنامهGreek Go Digital در واقع طرح اجرایی برنامه Information Society و Competitiveness می باشد که هدف اصلی آن حمایت از 50000 SMEs جهت تماس با اینترنت و بهره گیری از منافع آن است. مهمترین استفاده کنندگان از این برنامه بنگا ه هایی هستند که بیش از 10 کارکن دارند. در این برنامه کسب و کارها در سه طبقه تقسیم شده اند:
* کسب و کارهایی که زیرساخت های لازم جهت دسترسی به اینترنت را ندارند.
* کسب و کارهایی که به اینترنت دسترسی داشته و پست الکترونیکی آنها فعال است.
* کسب و کارهایی که دارای وب سایت می باشند و می توانند از طریق اینترنت با مشتریان و یا کسب و کارها مبادله (B2C , B2B) نمایند.
برنامه GO Digital دو طبقه اولی را حمایت می کند تا به مرحله بعدی دست یابند: از مرحله اول به مرحله دوم و از مرحله دوم به مرحله سوم. کل بودجه برای این برنامه 100 میلیون یورو می باشد.
دیگر پروژه های اصلی در یونان که توسط گروه های کاری e-Business Forum طراحی شده است شامل موارد زیر می باشد:
* سیاست آموزشی Go Digital (کل بودجه اختصاصی 25 میلیون یورو).
* دیجیتالی کردن کسب و کارهای مرتبط با تجارت الکترونیکی که در حدود 1500 تا 2000 مورد در نظر گرفته شده است (کسب و کارهایی که 5 تا 150 کارکن دارند) کل بودجه اختصاصی در حدود 200 میلیون یورو می باشد).
* ارتقاء بازارهای الکترونیکی (20 تا 30 پروژه، کل بودجه اختصاصی 30 میلیون یورو).
* توسعه ارتباط دیجیتالی (20 الی 30 پروژه، کل بودجه اختصاصی 30 میلیون یورو).

8-3- تجربه اسکاتلند: (First Steps Workshop Series)
برنامه First Steps Workshop Series کارگاه های آموزشی (4 نصف روز) را شامل می شود که شرکت ها را در جهت استفاده از قابلیت های اینترنت و تجارت الکترونیکی کمک می کند. این برنامه توسط Enterprise Scottish به منظور تامین اهداف استراتژی Connecting Scotland که خود قسمتی از استراتژی وسیع اقتصاد الکترونیکی اسکاتلند50 است، سازماندهی شده است. در استراتژی Connecting Scotland همان تعهداتی که توسط دولت انگلستان در سال 1998 تحت عنوان "تبدیل انگلستان به بهترین محیط تجارت الکترونیکی در جهان" بیان شده، در این برنامه آمده است: فرهنگ و اقتصاد اسکاتلند پیشرو جهان دیجیتالی خواهد بود. تجارت الکترونیکی به عنوان یکی از برجسته ترین مشخصه های اسکاتلند عنوان می شود و تجارت الکترونیکی فرصت های جدیدی را برای تشکیلات اقتصادی فراهم می آورد. تاجران و تشکیلات اقتصادی موجود تجارت الکترونیکی را به کار خواهند گرفت و تشکیلات اقتصادی از جاهای مختلف به خاطر محیط مناسب اسکاتلند به این کشور خواهند آمد. در سالهای آتی این فرهنگ خواهد بود که محیط مناسب تجارت الکترونیکی را مشخص می نماید.
کل هزینه های First Steps Workshop در حدود 416000 یورو (000,250 پوند) برآورد شده است.
چهار گروه کارگاه آموزشی در زمینه چگونگی استفاده از تجارت الکترونیکی در بازار های معین وجود دارند. این کارگاه های آموزشی عبارتند از:
1. مراحل اولیه ایجاد ارتباط: به کسب و کارها کمک می کند تا اولین وب سایت خود را ایجاد نموده و بیشترین سود را از پست الکترونیکی حاصل نمایند.
2. تحول در وب سایت: از قابلیت های وب سایت استفاده بیشتری به عمل آید.
3. تجارت الکترونیکی: در زمینه خرید و فروش آنلاین، نحوه اجرا و فواید بالقوه آن آموزش ارائه می شود.
4. بهترین تجربه تجارت الکترونیکی: نشان می دهد که چگونه تجارت الکترونیکی هزینه ها را کاهش داده و تغییرات اساسی در تجارت بوجود می آورد.
این برنامه آموزشی SMEs را پس از یادگیری به شبکه های حمایتی اسکاتلند معرفی می نماید و این کسب و کارها پس از آموزش کمک های حمایت های بیشتری را نیز دریافت می کنند.

نقاط قوت برنامه:
* اجرای برنامه به صورت غیر متمرکز: این برنامه در کلیه مناطق اسکاتلند اجرا می شود حمایت گروه های مختلف از این برنامه از جمله مشاوران برنامه UK Online for Business، وزارت بازرگانی، دانشکده های اسکاتلند و … امکان اجرای این برنامه به صورت منطقه ای را فراهم نموده است.
* انتقال گروهها در طول برنامه: در این برنامه این قابلیت وجود دارد که SMEs پس از آموزش در کارگاه های آموزشی به شبکه های حمایتی تجارت الکترونیکی معرفی می شوند. یعنی از مرحله اول فرآیند به مرحله دوم انتقال می یابند.
* شناسایی جایگاه SMEs و ارائه راهنمایی متناسب: سایت هایی طراحی شده اند که با توجه به سطح استفاده SMEs از E-Business درباره مناسبترین کارگاه های آموزشی به آنها مشاوره ارائه می کند.
* استفاده از افراد متخصص: در حدود 90 سخنران (از دانشکده ها، وزارت بازرگانی و کارشناسان برنامه UK Online for Business) در این برنامه ها فعالیت می کنند و این دوره ها را در سراسر اسکاتلند برگزار می نمایند.
* جامعیت برنامه: این کارگاه های آموزشی راه حل آموزش گام به گام را به اجرا درآورده اند که از آموزش ابتدائی ترین مراحل آشنایی با تجارت الکترونیکی شروع می شود و تا تجارت الکترونیکی پیشرفته ادامه می یابد.

8-4- تجربه آلمان51 (Network of E-Business Centers)
در سال 1999 دولت آلمان طرح "نوآوری و اشتغال در جامعه اطلاعاتی قرن بیست و یکم52" را ارائه نمود. به منظور عملی نمودن این طرح وزارت اقتصاد و فناوری آلمان 24 مرکز منطقه ای بوجود آورد تا از شرکت های کوچک و متوسط برای پذیرش ICT و تجارت الکترونیکی حمایت های لازم به عمل آورد.
این مراکز در واقع به عنوان کانون مشاوره و کسب اطلاعات SMEs در زمینه ICT و تجارت الکترونیکی شناخته شده است. مهمترین وظایف این مراکز اطلاع رسانی در زمینه فواید تجارت الکترونیکی، مشاوره مجانی، برگزاری سمینار و جستجوی بازار است. این مراکز همچنین پژوهش های لازم را در زمینه تکنولوژی های نوین مرتبط با SMEs را منتشر می نمایند.
در سال 2001 وزارت اقتصاد و تکنولوژی آلمان مبلغ 2/3 میلیون یورو به این برنامه اختصاص داد. همچنین برای سال 2002 در حدود 9/3 میلیون یورو هزینه شد. پیش بینی شده است که تا سال 2010 در حدود 10 میلیون یورو برای این مراکز هزینه شود.

اهداف:
اهداف شبکه مراکز تجارت الکترونیکی به قرار ذیل می باشد:
* فراهم نمودن تسهیلاتی جهت توسعه تجارت الکترونیکی در میان شرکت های کوچک و متوسط (SMEs) .
* اطلاع رسانی در زمینه فواید بالقوه ICT و تجارت الکترونیکی.
* توجه به مواردی از قبیل 1) مسائل قانونی 2) امنیت 3) تکنولوژی 4) خدمات پشتیبانی 5) مکانهای بازاری 6) مدیریت در تجارت الکترونیکی

نقاط قوت برنامه:
* متناسب نمودن خدمات موجود نسبت به نیازهای SMEs : شاید مشخص ترین ویژگی مراکز تجارت الکترونیکی ارائه خدماتی است که متناسب با نیاز SMEs است. در برنامه های این شبکه هر ساله به اندازه خدمات اضافه شده و گسترش می یابد. این برنامه هدف گذاری نموده که در سال های آتی خدمات تخصصی نیز در زمینه e-Market Place ، e-Logistics،
IT Security و … ارائه نماید.
* استفاده از شبکه های موجود و توسعه خدمات.
در این برنامه دولت آلمان سعی شده، از شبکه های موجود و مراکز منطقه ای حداکثر استفاده به عمل آید. مراکز همکاری الزاماً دولتی نیستند بلکه بسیاری از مراکز تجارت الکترونیکی موسسات و فعالان بخش خصوصی می باشند. منطقه ای بودن این مراکز باعث شده است که SMEs به راحتی به این مراکز مراجعه نموده و از آنها اطلاعات کسب نمایند.
* استفاده از تجربه های موفق
در این مراکز تجربه موفق SMEs در مناطق مختلف بین مراکز انتقال می یابد و در تسریع پذیرش تکنولوژی نوین کمک می کند.

8-5- تجربه اتحادیه اروپا
یکی از تجربیات ارزشمند ملی در حمایت از شرکتهای کوچک و متوسط برای کاربری تجارت الکترونیکی، تجربه اتحادیه اروپا در توسعه "شبکه اروپایی پشتیبانی کسب و کار الکترونیکی برای شرکتهای کوچک و متوسط" می باشد. در اتحادیه اروپا با توجه به اهمیتی که شرکتهای کوچک و متوسط در توسعه اقتصادی بازی می کنند و به لحاظ نقشی که فناوری اطلاعات در توسعه بهره وری اقتصادی بازی می کند، اتحادیه اروپا به منظور جلوگیری از تکرار تجربیات و دوباره کاری ها، تلاش نظام مندی را در راستای اشتراک تجربیات کشورهای عضو در این رابطه شروع کرده است. این برنامه که تحت عنوان شبکه اروپایی پشتیبانی کسب و کار الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط شناخته شده است، جزئی از برنامه اروپای الکترونیکی سال 2005 می باشد. هدف اصلی اتحادیه اروپا از تشکیل این شبکه، ارتقای کیفیت سیاستهایی است که به منظور توسعه کاربری فناری اطلاعات در SMEها در کشورهای عضو صورت می گیرد.
برخی اهداف این شبکه عبارتند از:1) گردهم آوری تصمیم گیرندگان حوزه کسب و کار الکترونیکی به منظور اشتراک گذاشتن اطلاعات، و مباحث مربوط به تصمیم گیری استراتژیک در پشتیبانی SME ها در توسعه کسب و کار الکترونیکی، 2) ارزیابی برنامه ها و سیاستهای فعلی کشورها و رفع نقاط ضعف آن و طراحی برنامه های آتی، 3) تامین حمایتهای بین المللی برای پیشقراولان و پیشگامان توسعه کسب و کار الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط، 4) برگزاری نشستهای تخصصی خبرگان تجارت الکترونیکی در کشورهای عضو برای کمک رسانی به سیاست گزاران مربوطه.
برخی ابزارهای مورد استفاده در این برنامه نیز شامل موارد زیر می باشد: 1) تشکیل یک گروه راهنما متشکل از نمایندگان کشورهای عضو، نماینده کمسیون مربوطه در اتحادیه اروپا، نمایندگان دانشگاه ها و نمایندگان جامعه تجاری در راستای بحث روی مسائل راهبردی، 2) راه اندازی پورتال توسعه کسب و کار الکترونیکی در اتحادیه اروپا مشتمل بر اطلاعات در مورد تجربیات موفق در حوزه توسعه تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط، 3) برگزاری کارگاه های آموزشی توسط مشاوران توسعه تجارت الکترونیکی در کشورهای مختلف برای مجریان و شرکتهای کوچک و متوسط.
به منظور کسب اطلاعات بیشتر راجع به تجربیات سایر کشورها، این اتحادیه برخی رابطان کشورها در راستای الگوبرداری از تجربیات کشورهای دیگر برای حمایت از SME ها در توسعه تجارت الکترونیکی را شناسایی و فهرست کرده است که اسامی آنها در پیوست ارائه شده است.

8-6- تجربه فنلاند
یکی از تجربیات بسیار مفید توسعه تجارت الکترونیکی و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در بین شرکتهای کوچک و متوسط تجربه ای است که وزارت صنعت و بازرگانی فنلاند در توسعه شبکه ای از مراکز سازمان و استخدام (Enterprise and Employment) حاصل کرده است. در این کشور بر اساس توزیع و پراکندگی شرکتهای کوچک و متوسط، از نظر جغرافیایی مناطق مختلفی شناسایی شده است و در هرکدام از این مناطق، مرکزی برای حمایت از توسعه کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در شرکتهای کوچک و متوسط راه اندازی شده است. وظیفه این مراکز ارائه خدمات آموزشی، مشورتی و پشتیبانی مالی از شرکتهای کوچک و متوسط در این رابطه است. این مراکز برای این منظور دو دسته فعالیتهای حمایتی را صورت می دهند. یکی تهیه پایگاه اطلاعاتی برای شرکتهای کوچک و متوسط و دیگری اندازه گیری آمادگی الکترونیکی شرکتهای کوچک و متوسط و کمک به آنها برای برنامه ریزی اولین مراحل توسعه کسب و کار الکترونیکی در سازمان. تا ابتدای سال 2003 پانزده مرکز با این هدف در فنلاند راه اندازی
شده بود.
از فعالیتهایی که این مراکز در راستای تامین پتانسیلهای مشاوره در داخل سیستم خود انجام می دهند. می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- ارتقای مهارت آن دسته از کارکنان مرکز که مسئول ارتقای کسب و کار الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط هستند.
2- تامین خدمات پایه ای مشاوره توسعه کسب و کار الکترونیکی و تشکیل شبکه ای از مشاوران کسب و کار الکترونیکی در دسترس
3- تهیه پایگاه اطلاعاتی و فهرستی از شرکتهایی که برنامه های کاربردی برای کسب و کار الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط ارائه می نمایند.
4- برنامه ریزی آموزشی شرکتهای کوچک و متوسط
5- ایجاد و راه اندازی ابزارهایی برای حمایت شرکتهای کوچک و متوسط نظیر eStep (شبکه ای از مشاوران آموزش دیده با مدارک معتبر ملی که وظیفه تحلیل های مربوط به توسعه فناوری اطلاعات و پیشنهاد برنامه های عملیاتی برای توسعه آن را به عهده دارند).
6- تلاش در شناخت منابع مالی موجود و ممکن برای توسعه کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در بین شرکتهای کوچک و متوسط
7- تعمیق مطالعات و آمار مرتبط با توسعه فناوری اطلاعات در شرکتهای کوچک و متوسط
8- ایجاد شبکه ای در برقراری ارتباط با پروژه های توسعه تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط در سایر کشورها و کسب تجربیات کاربردی از آنها
در اینجا یکی از مراکز مذکور در کشور فنلاند (مرکز سازمان و اشتغال کارلیا) به منظور شناخت عمیق تر از این مراکز بعنوان مثال ارائه و مورد تحلیل قرار می گیرد.
هدف این مرکز ارتقای کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در شرکتهای کوچک و متوسط از طریق مکانیسم های تشویقی مشاوره های برنامه ریزی و بکارگیری برنامه های کاربردی تجارت الکترونیکی می باشد. با توجه به آمادگی لازم در شرکتهای کوچک و متوسط، مهمترین مشکل این مرکز، عدم وجود زبان مشترک بین کارآفرینان این شرکتها و تولید کنندگان و ارائه کنندگان خدمات و محصولات فناوری اطلاعات است. مهمترین فعالیت این مرکز برای این منظور، اجرای یک پروژه دوساله از سال 2001 می باشد که با همکاری مشترک این مرکز با سازمانهای آموزش و توسعه و همچنین دانشگاه های مربوطه در منطقه مذکور و تولید کنندگان برنامه های کاربردی کسب و کار الکترونیکی صورت می گیرد. تامین مالی پروژه از کانال برنامه جامع توسعه فناوری اطلاعات در کشور تایلند صورت گرفته است. اهداف این پروژه عبارت است از: ارزیابی مشکلات عملی مرتبط با توسعه تجارت الکترونیکی در تک تک شرکتهای کوچک ومتوسط، ایجاد درک مناسب از کسب و کار الکترونیکی آنگونه که برای برنامه ریزی بکارگیری تجارت الکترونیکی بصورت مرحله به مرحله لازم باشد، تسهیل امور مربوط به شناسایی ارائه کنندگان برنامه های کاربردی کسب و کار الکترونیکی و بهره گیری از محصولات و خدمات آنها و نهایتا کاهش تاخیر پذیرش فناوری اطلاعات در شرکتهای کوچک و متوسط از طریق ارائه خدمات آموزشی به کارکنان آنها قبل و بعد از خرید برنامه های کاربردی کسب و کار الکترونیکی.اهداف کمی این پروژه عبارت بودند از: تا سال 2003، تعداد 950 شرکت به پروژه بپیوندند، تعداد 600 برنامه کاربردی کسب و کار الکترونیکی شناسایی و به شرکتها پیشنهاد شود، 1000 طرح تجاری برای توسعه کسب و کار الکترونیکی از شرکتهای مخاطب گرفته شود، و 120 شرکت ارائه کننده خدمات فناوری اطلاعات متناسب با نیاز شرکتها شناسایی و وارد پایگاه اطلاعاتی مربوطه گردد. فعالیتهای این پروژه از طریق ارتباط با میزهای کمک رسانی (Help Desks) برای ارتباطات بین المللی، تکمیل پرسشنامه از شرکتهای کوچک و متوسط، ایجاد مکانیسم ارتباط مداوم با شرکتها از طریق وب سایت، و سایر ابزارهای موجود صورت گرفته است.

8-7- تجربه دانمارک
شهرداران منطقه ای دانمارک از بزرگترین خریداران کالاها و خدمات در دانمارک هستند. سیستم خدمات خرید کارا می تواند به مقدار قابل ملاحظه ای در کاهش هزینه ها و جلوگیری از اتلاف منابع موثر باشد. همچنین ارائه یک سیستم مبادله online باعث افزایش سطح عمومی IT و تجارت الکترونیکی در SMEs می شود. به منظور افزایش تجارت الکترونیکی تعدادی از شهروندان دانمارکی در اینترنت مکانی را بوجود آوردند تا صنایع کوچک و متوسط بتوانند محصولات و خدماتشان را معرفی نمایند. این سیستم Rakat نامیده شد. برای بسیاری از عرضه کنندگان، این اولین تجربه در انجام تجارت الکترونیکی بود.
برنامه Rakat توسط یک شرکت خصوصی بنام Comcare اجرا می شود. این شرکت خدمات وسیع و مکانیزم های حمایتی مناسبی ارائه می نماید. همه شهرداران ملزم هستند هزینه های مربوط به طرح Rakat را به شرکت ComCare بپردازند.
از آغاز برنامه Rakat، شهرداران، بخش داران مسئولان شرکت ComCare با عرضه کنندگان محلی و ملی در ارتباط مستقیم بوده اند تا نیازها و چالش های را بهتر شناخته و راه حل های مناسبی ارائه نمایند. در این ارتباطات مشخص شد که عرضه کنندگان در جمع آوری و انتقال اطلاعات به مسئولان شرکت ComCare نیاز به کمک و همکاری دارند. برای حل این مساله شرکت ComCare برنامه ای بنام Bizisland ارائه نمود تا به SMEs جهت ارائه اطلاعات کمک نماید. ابتکار دیگر ComCare این است که عرضه کنندگان علاقه مند را به نشست ERFA Biz Island دعوت می نمایند تا ارتباطات افزایش یابد.
بودجه این برنامه از منابع مختلفی تامین می شود. در حدود 27000 یورو توسط
"Det Kommunale Momsfond" که اتحادیه ای از 273 شهرداری دانمارک است، به پروژه اختصاص داده شده است.
علاوه بر این مبلغ 10 شهرداری دانمارک که پروژه Raket را آغاز نموده اند هر کدام در حدود 1345 یورو برای توسعه Rakat هزینه کرده اند. وزارت علوم، فناوری و نوآوری53 دانمارک، به این برنامه در حدود 40350 یورو بودجه اختصاص داده است.

اهداف:
اهدافی که در این برنامه بیان شده عبارتند از:
1. توسعه e-Market Place.
2. گسترش استفاده از تجارت الکترونیکی در سازمان های دولتی.
3. گسترش تجارت بین خریداران و فروشندگان دولتی.
4. گسترش تجارت از طریق جذب شهرداران و مصرف کنندگان در طرح Rakat .
5. تشویق SMEs جهت شروع تجارت الکترونیکی و روش های نوین تجارت Online.
در حال حاضر در حدود 32 شهرداری از این برنامه استفاده می نمایند. البته بیشتر این شهرداری ها در درجه اول می خواهند نحوه انجام فعالیت ها در اینترنت را یاد بگیرند.

نقاط قوت برنامه:
1. ایجاد نقطه ورود مشترک برای دسترسی منطقه ای به خدمات الکترونیکی.
این سیستم کارا در حد قابل توجهی باعث صرفه جویی شده و هزینه ها را کاهش می دهد: در کنار این مساله، سطح عمومی IT در تجارت الکترونیکی در میان SMEs افزایش می یابد. این سیستم باعث می شود که خدمات دولتی به صورت کاراتر ارائه شود، شفافیت در بازار بیشتر و تجارت الکترونیکی گسترش یابد.
2. استفاده از متخصصان بخش خصوصی: Rakat توسط یک شرکت خصوصی اجرا می شوند که با نیازها و چالش های SMEs در پذیرش تجارت الکترونیکی آشنایی دارد.
3. ارتباط مستقیم بین عرضه کنندگن و تقاضا کنندگان خدمات
Rakat در حین اینکه خدمات خرید و فروش online فراهم می آورد، برنامه هایی مانند ERFA Bizisland group اجرا نموده و نشست های نیمساله برگزار می نماید. هدف اصلی این برنامه دریافت اطلاعات از نیازهای SMEs است تا خدمات متناسب با آنها ارائه شود.
4. ارتباطات و انعطاف سیاستی.
زمانی که یک فناوری نوین بالاخص تجارت الکترونیکی مورد استفاده قرار می گیرد. ابعاد مختلف و کاربرد های مختلف این تکنولوژی در طول زمان مشخص تر می شود. بنابراین در آغاز استفاده از این فناوری نمی توان تمامی ابعاد را به طور دقیق برنامه ریزی کرد و لازم است در برنامه انعطاف هایی را در نظر گرفت تا در طول زمان قابل تغییر باشند. این انعطاف پذیری در برنامه Rakat وجود دارد.

8-8 تجربه مکزیک
در کشور مکزیک برنامه ای تحت عنوان فناوری اطلاعات و بازار SME ها در راستای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در شرکتهای کوچک و متوسط ارائه شد.
هدف برنامه
بکارگیری فناوری اطلاعات برای ارتقای بهره وری و افزایش ارزش نیروی انسانی، و تبدیل کردن فناوری اطلاعات به یک مزیت رقابتی واقعی برای شرکتهای کوچک و متوسط و افزایش توان آنها برای پیش بینی تحولات آینده. برای این منظور دو هدف فرعی دنبال می شود:
1- ارتقای توان شرکتها برای کاربری پیشرفته تر فناوری اطلاعات
2- ارتقای درک شرکتهای کوچک و متوسط در مورد منافع فناوری اطلاعات در راستای ارتقای دانش و برتری در بازار

اجزای برنامه
1- زیرساخت:پروژه eMexico کلیدی ترین فعالیتی است که به منظور افزایش فیزیکی دسترسی شرکتها به فناوری اطلاعات به اجرا در می آید. پروژه یکپارچه سازی فناوری اطلاعات و توسعه نرم افزار با مشارکت وزارت اقتصاد، انجمن ملی فروشندگان (National Resellers Association) و سه شرکت کامپیوتری مایکروسافت، اینتل و Visionaria BD به منظور ارتقای توانمندی های کلیدی شرکتهای کوچک و متوسط راه اندازی شد.
2- آگاه سازی: e-Economia بعنوان جزئی از برنامه eMexico مهمترین فعالیتی است که در این کشور برای ارتقای آگاهی شرکتهای کوچک و متوسط از فناوری اطلاعات تدوین شده است. این برنامه شامل موارد زیر می باشد:
* راه اندازی مراکز اجتماع دیجیتالی با زیرساخت بسیار قوی و باکیفیت فنی
* راه اندازی مراکز اتصال تجاری توسط اداره SME وزارت اقتصاد، اتاق بازرگانی، و شرکتهای بزرگ صنعتی و فناوری اطلاعات
3- برنامه های کاربردی: راه اندازی پروژه ای تحت عنوان توسعه صنعت نرم افزار (PROSOFT) در راستای کمک به شرکتهای تولید نرم افزار برای ارتقای فناوری تولید و توسعه شرکتهای با فناوری بالا برای توسعه نرم افزارها و برنامه های کاربردی تجارت الکترونیکی

8-9 تجربه ژاپن
در کشور ژاپن، دو مرحله کلی برای بکارگیری فناوری اطلاعات در بین شرکتهای کوچک و متوسط مطرح شده است.
هدف برنامه
هدف اصلی کشور ژاپن از توسعه فناوری اطلاعات در بین شرکتهای کوچک و متوسط ارتقای نوآوری، بهره وری و رقابت مندی است.
اجزای برنامه
1- طرح اول توسعه فناوری اطلاعات با هدف فعالیت سطح بالای شرکتهای کوچک و متوسط در زمینه کسب و کار الکترونیکی. دراین مرحله سه فعالیت عمده تعریف شده است:
* پشتیبانی در بکارگیری فناوری اطلاعات در شرکتهای کوچک و متوسط در چارچوب آموزش و مشاوره
* ارتقای زیرساخت بکارگیری فناوری اطلاعات توسط شرکتهای کوچک و متوسط از طریق توسعه نرم افزار و پایگاه های اطلاعاتی
* ارتقای همکاری بین شرکتهای کوچک و متوسط و همکاری بین دولت و SMEها.
2- طرح دوم توسعه فناوری اطلاعات با هدف بکارگیری فناوری اطلاعات برای توسعه نوآوری مدیریتی. دراین طرح فعالیتهای زیر دنبال می شود:
الف- ارتقای رقابتمندی و نوآوری مدیریتی شامل فعالیتهایی نظیر:
* دادن نقش استراتژیک به فناوری اطلاعات
* تعریف کاربرد فناوری اطلاعات در رقابتمندی
* تعریف کاربرد فناوری اطلاعات در کسب بازارهای جدید و توسعه کسب وکارهای جدید
ب- مراحل عملیاتی دستیابی به اهداف فوق:
* توسعه زیرساخت،
* بهبود کسب و کار
* نوآوری مدیریتی

8-10 تجربه ایالات متحده
برنامه دولت ایالات متحده در توسعه بکارگیری فناوری اطلاعات در شرکتهای کوچک و متوسط با هدف صادراتی تدوین شده است.

هدف برنامه
بکارگیری فناوری اطلاعات در بین شرکتهای کوچک و متوسط برای ارتقای بهره وری، کارآیی و قدرت رقابتی در سطح جهانی

اجزای برنامه
این برنامه در قالب اجزای زیر دنبال می شود:
1- آموزش کسب و کار الکترونیکی در قالب مرکز خدمات تجاری ایالات متحده (SBDC)
2- همیاری online از طریق راه اندازی پورتال صادراتی و مرکز تجاری زنان به صورت online
3- برنامه جامع کسب و کار الکترونیکی
4- برنامه صادرکننده الکترونیکی از طریق برگزاری کنفرانسهای آموزشی صادرات از طریق online
5- راه اندازی پروژه تحقیقات نوآوری در شرکتهای کوچک (SBIR)
6- راه اندازی پروژه انتقال فناوری برای شرکتهای کوچک (SBTT)

9. پیشنهادات آنکتاد برای توسعه تجارت الکترونیکی بین شرکتهای کوچک و متوسط در کشورهای در حال توسعه
آنکتاد (2004) نیز در گزارش تجارت الکترونیکی و توسعه، با بررسی وضعیت SMEها در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پیشنهاداتی را برای سیاستهای حمایتی دولتها از شرکتهای کوچک و متوسط ارائه کرده است که در زیر به آن اشاره می شود.
1. با توجه به مهمترین مشکلات شرکتهای کوچک و متوسط در قالب مسائل هزینه ای و مالی، دولتها باید تلاش لازم را در راستای تامین زیرساخت فناوری اطلاعات برای این شرکتها داشته باشند.
2. ممکن است شرکتهای بزرگ به ابزارهای تکنولوژیک لازم برای توسعه کیفیت و سرعت اتصال به اینترنت و سایر زیرساختهای فنی دست پیدا کنند اما در مورد شرکتهای کوچک و متوسط که از توان کافی برای این امر برخوردار نیستند، دولتها در کشورهای درحال توسعه باید از بودجه بخش عمومی برای تامین عمومی کیفیت زیرساخت فنی سرمایه گذاری کرده و اعتبار لازم را برای بهره برداری از آن در اختیار بخش خصوصی قرار دهند.
3. با توجه به مشکلات قانونی و مسائل مبتلابه ریسک و امنیت در توسعه تجارت الکترونیکی، تصویب قوانین تجارت الکترونیکی، ایجاد زیرساخت حقوقی لازم در آن و تلاش در راستای بهبود سیستمهای امنیتی فناوری نوین از مهمترین سیاستهایی است که دولتها در حمایت از شرکتهای کوچک و متوسط می توانند در پیش بگیرند. شاید شرکتهای بزرگ بتوانند برخی هزینه های عدم امنیت را برای ایجاد و توسعه کاربری فناوری اطلاعات در سیستمهای تجاری خود بپذیرند اما شرکتهای کوچک و متوسط معمولا از این توانمندی برخوردار نیستند.

10. پیشنهادات
در نهایت با توجه به روند سیاستگزاری و معیارهای آن و همچنین بررسی تجربه کشورها در زمینه اتخاذ سیاست های حمایت از SMEs جهت پذیرش تجارت الکترونیکی می توان نتایج زیر را ارائه نمود:
1. سیاست مداخله ای باید بر پایه دلایل و تحقیقات و اطلاعات قابل اطمینان باشد.
اجرای سیاست های حمایتی در واقع نوعی مداخله در بازار محسوب می شود. این سیاست ها باید شواهد روشنی ارائه نمایند که مساله شکست بازار54 پیش آمده تا قابل توجیه باشند. باید به این مساله توجه نمود که اجرای سیاست های حمایتی از SMEs در واقع استثنایی در قانون عمومی بوجود می آورد که محیط تجاری را برای گروه های مختلف کسب و کار متفاوت می نماید. باید بررسی شود که منافع این سیاست در مقابل هزینه های آن قابل توجیه است.
بنابراین پیشنهاد می شود در قالب یک طرح تحقیقاتی جامع، اثرات اقتصادی، پیاده سازی سیاستهای فوق بررسی و مکانیسم های مدیریتی آن تنظیم شود تا با اطمینان بیشتری بتوان به اجرای این سیاستها همت گماشت.
2. در یک بخش پویا و در حال رشد مانند تجارت الکترونیکی، نیازها در طول زمان به سرعت تغییر می کنند، تکنولوژی های نوین، محصولات جدید و مدل های تجاری جدید بوجود می آید که این نیازمند سیاستی منعطف است که بتواند این تغییرات را پاسخگو باشد. در یک چنین محیطی بسیار مناسب خواهد بود اگر مکانیزمی بوجود آید که مشاوره بصورت مداوم صورت گیرد و نیازهای واقعی SMEs تعریف شود. سیاست های تجارت الکترونیکی باید نیازهای مناطق مختلف و بخش های مختلف را برآورد نماید. مناطق به لحاظ ترکیب جمعیتی، مهارت ها، اشتغال و نوع سیاست و میزان اشتغال در جامعه اطلاعاتی متفاوت هستند، در نتیجه چالش های هر کدام از آنها متفاوت است و سیاست های متفاوتی را می طلبند. لازمه سیاستگزاری منطقه ای درک کامل از مسائل و نیازهای محلی است. همچنین نیازهای SMEs در بخش های مختلف متفاوت است و حتی در یک بخش نیز چالش های SMEs با توجه به اندازه آنها و سطح مهارتشان در استفاده از تجارت الکترونیکی متفاوت است و هر گونه حرکتی باید از لحاظ جغرافیایی غیر متمرکز اما تحت نظارت یک مرکز واحد باشد.
بنابراین پیشنهاد می شود شبکه ای با محتوای شبکه مشاوران تجارت الکترونیکی شرکتهای کوچک و متوسط بصورت غیر متمرکز (محلی) و با نظارت شرکت نوسازی صنایع کشور تشکیل شود. راه اندازی مراکز مشاوره غیر متمرکز در شهرهای مختلف و مناطق مختلف شهرهای بزرگ، ابزاری است که می تواند وظایف زیر را انجام دهد:
* شناسایی نیازهای مشاوره ای شرکتهای کوچک و متوسط در مورد تجارت الکترونیکی.
* درخواست پرورش نیروهای انسانی مرتبط به مرکز آموزش فنی و حرفه ای و دانشگاه ها.
* پیش بینی نیازهای مشاوره ای آتی.
* جذب مشاوران و تشکیل شبکه مشاوران تجارت الکترونیکی.
* برقراری ارتباط بین شرکتهای کوچک و متوسط نیازمند و مشاوران شبکه در حوزه های مورد تقاضا.
2. ابزارهای سیاستی گوناگون وجود دارد اما این ابزارها باید در یک مسیر سازگار و هماهنگ مورد استفاده قرار گیرند. از جمله این ابزارها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
* راه اندازی پروژه ای تحت عنوان توسعه فرهنگ تجارت الکترونیکی در بین شرکتهای کوچک و متوسط: در انتهای این پروژه باید فرهنگ و دیدگاه های لازم برای بکارگیری تجارت الکترونیکی در بین شرکتهای کوچک و متوسط شکل گرفته باشد.
* راه اندازی پروژه ای با محتوای ارتقای دانش کاربری فناوری اطلاعات در بین شرکتهای کوچک و متوسط: چنین طرحی باید با توجه به مراحل بلوغ تجارت الکترونیکی صورت گیرد. البته اولین مرحله این طرح نیازسنجی آموزشی شرکتهای کوچک و متوسط در زمینه تجارت الکترونیکی است.
* راه اندازی پروژه ای با عنوان توسعه صنعت نرم افزار مرتبط با نیازهای شرکتهای کوچک و متوسط: گام اول این پروژه، نیازسنجی نرم افزاری شرکتهای کوچک و متوسط در توسعه تجارت الکترونیکی است. شاید ضرورت شروع مرحله نیازسنجی این طرح در حال حاضر احساس می شود. اما سایر مراحل مربوط به توسعه نرم افزارهای مورد نیاز شرکتها به بعد از طرح فرهنگ سازی و آموزش می تواند باشد.
3. توسعه مکانیسم رتبه بندی شرکتهای تحقیقاتی و مشاوران تجارت الکترونیکی از دیگر سیاستهای حمایتی مهمی است که دولت باید در رابطه با توسعه تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط دنبال کند. تجربه شرکتهای مشاوره مدیریت نشان داده است بسیاری این شرکتها در انجام طرح های تحقیقاتی بخصوص در زمینه بازاریابی، تجارت الکترونیکی، و برنامه ریزی استراتژیک ظرفیتهای لازم را ندارند. لذا مناسب است با توسعه سیستم تشویقی، رتبه بندی مشاوران تجارت الکترونیکی توسط مرکزی که نظارت کامل بر توانمندی آنها دارد صورت گیرد تا حضور برخی مشاوران ناتوان، فعالیتهای مرتبط با فرهنگ سازی و آموزش را تخریب ننماید. این امر از لحاظ پشتیبانی سایر حرکتها، بسیار حیاتی و ارزشمند است.
4. با توجه به اینکه یکی از مشکلات اساسی شرکتهای کوچک و متوسط محدودیتهای مالی است، لذا، پیشنهاد می شود حمایتهای مالی ویژه ای از طریق مکانیسم های موجود در بازارهای پولی و مالی در راستای توسعه تجارت الکترونیکی بین این شرکتها به عمل آید.
5. با توجه به اهمیت بکارگیری تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط، اجرای برنامه حمایتی در قالب برنامه های "مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ایران " بسیار موثرخواهد بود که اهم آنها عبارتند از:
* رتبه بندی و اعطای مجوز مشاوران تجارت الکترونیکی برای SMEها.
* تداوم سیاست های اقتصادی، مدیریتی و سیاسی در حمایت از توسعه کاربری تجارت الکترونیکی در SMEها
* تامین مالی پروژه های ملی مربوط به توسعه تجارت الکترونیکی در بین شرکتهای کوچک و متوسط
* تدوین لوایح قانونی مورد نیاز برای توسعه تجارت الکترونیکی در شرکتهای کوچک و متوسط
برای تحقق این اهداف، هماهنگی و همکاری دستگاه های ذیربط ضروری است .

11.
منابع و مآخذ:
4. خاکی، غلامرضا، "مقایسه سیستم های اطلاعاتی در صنایع کوچک و متوسط"، مجموعه مقالات سمینار نقش و جایگاه واحدهای کوچک صنعتی در توسعه اقتصادی – اجتماعی کشور، آبانماه 1372.
5. کیانی، معصومه، "ضرورت شناخت و حمایت از صنایع کوچک"، مجموعه مقالات سمینار نقش و جایگاه واحدهای کوچک صنعتی در توسعه اقتصادی- اجتماعی کشور، آبانماه 1372.
6. موسی نژاد، مهدی، "روشها و مکانیزم های حمایت از رشد و توسعه صنایع کوچک در ایران، تجربه ژاپن"، مجموعه مقالات نقش و جایگاه واحدهای کوچک صنعتی در توسعه اقتصادی- اجتماعی کشور، آبانماه 1372.
7. نقش صنایع کوچک در توسعه صنعتی ایران، دکتر محمد قلی یوسفی ، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ایران، واحد مسجد سلیمان
8. طبقه بندی بسترسازی الکترونیکی 2004 گزارش واحد اطلاعات اکونومیست با همکاری موسسه ارزش تجاری IBM

9. Acs Z.J. and D.B. Audrestch, Inovacao e mudanca tecnologica: a nova ciencia, in: A Nova Ordem Mundial em Questao, J.P.R. Velloso and L. Martins, eds, J. Olympio Editora, Rio de Janeiro, 1993.
10. Alcorta L., The impact of new technologies on scale in manufacturing industries: issues and evidence, Worm Development 22(5) (1994).
11. 20th APEC Telecommunication Working Group Meeting, Lima, Peru 20-24 Sep 1999, Presentation by Olivent Kent & Dan Frieston
12. Bagnasco A. and C. Sabel, eds, Small and Medium-Sized Enterprises, Pinter, London, 1995
13. Beck, Thorsten, Asli Demirgüç-Kunt, and Vojislav Maksimovic. (2002a). "Financial and Legal Institutions and Firm Size" World Bank mimeo.
14. Brown, Charles, James Medoff, and Jay Hamilton. (1990). Employers: Large and Small. Cambridge, MA.: Harvard University Press.
15. Caves, Richard E., Michael E. Porter, and Michael A. Spence. (1980). Competition in the Open Economy: A Model Applied to Canada. Cambridge, MA: Harvard University Press.
16. Daniel & Myers (2000) Leveling the playing Field : Electronic Commerce in Small & Medium Enterprises, Research Report, ISR-ESEC- Cranfield University School of Management, August 2000
17. E-Business Policy Group, "Benchmarking National and regional e-business Policies for SMEs" , final Report, 28 June 2002.
18. E-Commerce@itsbest.uk; Innovation Policy Unit, Cabinet Office, uk (1999), Available to download from: http://www.Cabinet.office.gov.uk .
19. Eleftheriadou Dana , Good e-business policies for SMEs and future Challenges, Workshop on setting targets for e-business policies, Athens, 16 -17 January 2003.
20. ENSR, 2001, Survey 2001, Observatory for European SMEs 2001.
21. Eskola Antti, Action Plan on Improving the Readiness of Finnish Enterprise and Employment Centers to Support eBusiness of SMEs, Finland, Ministry of Trade and Industry, 17 January 2003.
22. European Commission Recommendation, Official Journal 107, 30 April 1996, p. 4.
23. Eurostat (2004). E-commerce and the Internet in European Businesses (2002). Detailed tables. Brussels. Available at
europa.eu.int/comm/enterprise/ict/studies/entr-ict-2002.pdf.
24.
25. Henny Romijn, Technology Support for Small Industries in Developing Countries: A Review of Concepts and Project Practices, Eindhoven Centre for Innovation Studies, The Netherlands, 2000.
26. Kumar, Krishna B., Raghuram G. Rajan, and Luigi Zingales. (2001). "What Determines Firms Size?" University of Chicago. CRSP Working Paper No. 496.
27. Kwayama Mikio, E-Commerce and export promotion policies for Small- and Medium-Sized Enterprises: East Asian and Latin American Experiences, Santiago, Chile, International Trade and Integration Division, October 2001.
28. Nelson R., Recent evolutionary theorizing about economic change, Journal of Economic Literature XXXIII (March, 1995).
29. Neutralize, SMEs: E-Commerce Data Analysis, 2001, Accessed at:
www.neutralize.com/research_ and_analysis/SME_Analysis_Report.pdf
30. OECD, Information Technology (IT) Diffusion Policies for Small and Medium-Sized Enterprises, 1995.
31. Pack, Howard, and Larry Westphal. (1986). "Industrial Strategy and Technological Change: Theory versus Reality." Journal of Development Economics 22, 87-128.
32. Pagano, Patrizio, and Fabiano Schivardi. (2001). "Firm Size Distribution and Growth." Banca d'Italia Working Paper 394.
33. Rosenzweig, Mark R. (1988). "Labor Markets in Low-Income Countries." In Handbook of Development Economics, Vol. 1, edited by Hollis B. Chenery and T.N. Srinivasan. Amsterdam: North-Holland.
34. Rothwell R. and M. Dodgson, Technology-based SMEs: their role in industrial and economic change, Inderscience Enterprises, 1993.
35. Schmitz H., Flexible specialization: a new paradigm of small-scale industrialization?, Discussion Paper 261, IDS, Brighton, 1989.
36. Staley E. & R. Morse/Modern Small industry for developing Countries/New York Mc Grow-Hill-1965.
37. Stepanek J. E., Managers for Small Industry and International Study Development Center (The Free Press, III, 1960).p.XII
38. The Integration of E-Commerce Tools into the Business Processes of SMEs School of Accountancy and Business Studies,Waterford Institute of Technology
39. Thwaites A. and P. Wynarckzyk, Innovation and Financial Performance in Small Firms, Centre for Urban and Regional Development Studies (CURDS), Newcastle, 1993.
40. Utterback J. and E Suarrez, Innovation, competition and industry structure, Research Policy 22 (1993), 1-2l.
10-1- برخی سایتهای مرتبط با موضوع
41. http://www.comcare.dk .
42. www.ebusiness.gr .
43. www.mwi_etwerkec.de .
44. www.technologymeansbusiness.org.uk .
45. www.ukonlineforbusiness.gov.uk .
46. www.ukonlineforbusiness.gov.uk/beonline .
47. www.ukonlineforbusiness.gov.uk/supply .
48. http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/charter_directory/en/technology/finland.htm#estep

1 . Small and Medium Sized Enterprises (SMEs)
2 . Stepanek J. E.
3 . United Nations Industrial Development Organization (UNIDO)
4. European Union
3. Micro-Enterprises
5 . United Nations ‍Commission on Trade and Development
6 . Caves
7 . Kumar
8 . A.C.S
9 . Time to Market
10 . Time in Market
11 . Nelson
12 . High Technology
13 . Rothwel
14. Thwaites
15 . Turban
16 . Stinfeld
17 . Zowass
18 . Electronic Commerce
19 .Customer Relationship Management (CRM)
20 . Supply Chain Management (SCM)
21 . Enterprise Resource Planning (ERP)
22 . Fixed Capital Costs
23 . EuroStats
24 . Customer Relationship Management
25 . Supply Chain Management
26 . Enterprise Resource Planning
27 . Martin
28. Cumulative
1- Digital Economy
2- 20th APEC Telecommunication Working Group Meeting, Lima, Peru 20-24 Sep 1999
3- Gross National Product
32 . Small is Beautiful
33 . Evolutionary.
34 . Revolutionary.
35 . Unproven.
36 . Unknown.
37 . Knowledge- Based.
38 . Pre- Defind.
39 Kuwayama
40 . E-Commerce@ its best.uk; Innovation Policy Unit, Cabinet Office, uk (1999). Available to download from: http://www.cobinet.office.gov.uk
2. اطلاعات کامل این برنامه از طریق وب سایت www.ukonlineforbusiness.gov.uk قابل دسترسی است.
42 . www. Technologymeansbusiness.org.uk
43 . www.ukonlinebusiness.gov.uk/beonline
44 . www.ukonlinebusiness.gov.uk/supply
45 . e-Commerce Sector Impact Assessments (SIAs).
46 . General Secretariat of Industry.
47 . Ministry of Development.
48 . E- Economy.
4. اطلاعات کامل این برنامه در سایتwww.ebusiness.gr قابل دسترسی است.
50 . Scottish e-Economy

1. اطلاعات کامل این برنامه در سایت www.bmwi-netzwerk.ec.de قابل دستیابی است.
52 . Innovation and Employment in the 21st Century Information Society.
53 . Ministry of Science, Technology and Innovation.
54 . Market Failure.
___________________________________________________________

————————————————————

—————

————————————————————

37