تنوع آب وهوا و اقلیم در ایران به دلیل ویژتگیهای متنوعی است که از آن میان می توان به گستردگی عرض ج

آب و هوا چیست؟
آب و هوا عبارت از آثار و شرایط و عوارض طبیعی در یک جو (هوا کره یا اتمسفر) معین و در یک دوره زمانی ثابت است.این اصطلاح معمولاً در مورد فعالیت شرایط و اوضاع عوارض طبیعی در یک دوره کوتاه مدت (چند ساعت یا چند روز) به کار می رود.هرچند این واژه در موارد کلی تری نظیر آب و هوای زمین نیز به کار می رود.
تغییرات آب و هوایی چیست؟
برای تعیین آب و هوای هر منطقه، تغییرات دمای هوا و مقدار باران و برف را در طول سال اندازه گیری می کنند اما برای این که آب و هوای جاهای گوناگون را بشناسیم، باید این مقادیر را چندین سال پشت سرهم اندازه گیری کنیم. در حال حاضر شرایط آب و هوایی جاهای مختلف در اثر گرم شدن کره زمین در حال تغییر است. مثلا شهری مثل تهران، تهران در نزدیکی رشته کوه البرز قرار دارد. بنا به تعریف آب و هوا، تهران باید هوای سرد بارانی یا برفی داشته باشد، اما می بینید که به علت تغییر آب و هوا، از هوای سرد بارانی یا برفی چندان خبری نیست!
انواع آب و هواها کدامند ؟
هدف کلی :
آشنایی با انواع آب و هواها و رابطه آنها با انواع پوشش گیاهی

هدف های جزئی :
آشنایی با انواع آب و هواهای کره زمین
آشنایی با رابطه ی آب و هوا و پوشش گیاهی و زندگی جانوری
آشنایی با مفهوم زیست بوم
آشنایی با انواع پوشش های گیاهی بر روی کره ی زمین
آ ب و هواهای گوناگون زیست بوها ی مختلف :
همانطور که می دانید از مهم ترین عوامل موثر در پوشش گیاهی آب و هوا و نوع خاک می باشد .
نوع پوشش گیاهی همراه با تغییرات نوع آب و هوا تغیر می یابد . مثلاً جنگل های تایگا در شمال سیبری و جنگل های انبوه گرمسیری در منطقه ی استوایی دیده می شود .
زیست بوم:
به مجموع گیاهی و جانوری خاصی که در یک منطقه وسیع و عمده دیده می شوند زیست بوم گویند

برخی از ویژگی های آب و هوای نواحی قطبی :
سرمای شدید ، بارش کم ، وزش بادهای سرد دائمی از مهم ترین و یژگی های آب و هوای نواحی قطبی می باشد .
از دلایل وجود سرمای شدید در تمام طول سال می توان به میزان و چگونگی تابش نور خورشید ، (مدت زمان تابش و بسیارمایل تابیدن ) و همچنین بازتاب قسمت عمده ی انرژی تابشی به جهت پوشش برف و یخ در سطح زمین اشاره کرد .
قطب جنوب از قطب شمال سردتر است . علت این امر وجود اقیانوس ها و دریا ها در اطراف قطب شمال می باشد . در صورتی که در قطب جنوب وسعت خشکی ها بسیار است .

تنوع آب وهوا و اقلیم در ایران به دلیل ویژتگیهای متنوعی است که از آن میان می توان به گستردگی عرض جغرافیایی امتداد کوهستان ها تغییرات چشم گیر ارتفاعات و بالاخره موقعیت سرزمین نسبت به دریا ها و گستره های آبی مجاور یا دور اشاره کرد. ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک جهان محسوب می شود که از نظر شرایط اقلیمی و آب و هوا به دو گره عمده خشک و مرطوب قابل تقسیم بندی است و هر کدام از این دو گره از چند اقلیم فرعی تشکیل شده اند.
اقلیم خشک
میزان تبخیر در این اقلیم بیش از بارندگی است و حدود کشور را در بر می گیرد اقلیم خشک به دو اقلیم فرعی بری و استپی تقسیم شده است اقلیم فرعی بری اقلیم عرفی بری در دو بخش سواحل جنوب غربی و داخل کشور (بخش های مرکزی) دیده میشود. گرمای شدید و بارندگی کم از ویژگی های ناحیه نخست است. در ناحیه دوم یا مناطق داخل درجه حرارت روزانه و سالانه آن دگرگون های زیادی داشته و کحمی بارندگی از مشخصات آن به شمار می رود بخش هایی از متطق پست شرقی و جنوب شرقی ایران از این نوع آب و هوا برخورددار است. اقلیم فرعی استپی؛ این اقلیم حد فاصل آب و هوای بری و آب وهوای مرطوب تر است. حدود پانصد هزار کیلومتر مربع از ایران را این اقلیم در بر می گیرد. این نوع آب و هوا معمولا در ارتفاعات 1000 تا 1500 متر وجود دراد و کوهپایه های خوزستان را نیز شامل می شود.
اقلیم معتدل حدود چهارصد هزار کیلومتر مربع از سطح کشور را اقلیم معتدل در بر گرفته است. نواحی پرجمعیت ایران مانند آذربایجان کردستان، کرمانشاه و ارتفاعات زاگرس هم چنین دشت های ساحلی دریای خزر از این نوع آب وهوا برخوردارند این اقلیم به سه اقلیم فرعی معتدل کوهستان، خزری و نقاط نسبتا مرتفع تقسیم می شود: اقلیم فرعی معتدل همراه با تمرکز بارندگی از مشخصات آن به شمار می رود مانند استان فارس. اقلیم فرعی خزری این اب و هوا خاص کرانه های خزر و مناطق کوهستانی مسف به این دریاست. دمای معتدل با نوسان های کم شبانه روزی رطوبت زیاد وزش نسیم دریایی و بادهای محل و بالاخره بارندگی زیاد از ویژگیهای این اقلیم است. اقلیم فرعی نسبتا مرتفع در این مناطق، دمای هوا در سردترین ماه سال کم تر از صفر درجه و گرم ترین ماه از ده درجه سانتی گراد کم تر نمی شود. مناطق نسبتا مرتفعی از ایران که حدود 40 هزار کیلومتر مربع است از این گونه آب و هوا برخوردار است.
شایان توجه است که مناطق خیلی مرتفع مانند ارتفاعات البرز، زاگرس و همچنین کوه های سهند و سبلان که دمای آنها در گرم ترین ماه سال از ده درجه سانتی گراد تجاوز نمی کند دارای آب و هوای کوهستانی هستند (جعفری، 1379 الف، ص16) این آب و هوا چهل هزار کیلومتر مربع از مساحت کشور را شامل می شود که در ارتفاعات و قله های بلند پوشیده از برف دائمی قرار دارند.
انواع آب و هوای ایران به شکل دیگری نیز دسته بندی می شود. بر اساس نوعی تقسیمم بندی اقلیمی، آب و هوای ایران به سه بخش کلی بیابانی و نیمه بیابانی، کوهستانی (سرد و معتدل) و خزری نیز تقسیم میشود (افشار، 1372 ص 52) در مجموع ایران دارای آب و هوایی متنوع است. تغییرات آب و هوا درمناطق مختلف معلول عوارض و پدیده های طبیعی آن نواحی بوده و نسبت مستقیم با پستی و بلندی های این مناطق دارد.
گیاهان، جانوران و جغرافیای زیستی
طبیعت و اقلیم متنوع ایران در خود گیاهان و جانوران فراوانی را جای داده است که هم از نظر تعداد و هم از نظر تنوع در مقایسه با سایر نقاط جهان شگفت انگیز است. به عنوان مثال تعداد گونه های پستانداران وحشی ایران با 168 گونه تقریباً با تعداد کل گونه های پستاندار در قاره اروپا برابر است.
همچنین در ایران 8000 گونه گیاهی، 174 گونه ماهی، 20 گونه دوزیست، خزنده و 514 گونه پرنده زیست می کنند. هر کدام از گیاهان و جانوران در منطقه خاصی یافت می شوند که زیستگاه نامیده می شود و محدوده پراکندگی آن ها، جغرافیای زیستی را تشکیل می دهد. از میان این موجودات تعدادی آسیب پذیر، گروهی در خطر انقراض و بخشی در آستانه انقراض قرار دارند. این طبقه بندی بر اساس "فهرست سرخ" اتحادیه جهانی حفاظت انجام شده که معتبرترین نشریه در ارتباط با جانوران و گیاهان وحشی است. از آنجا که بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی ایران، نام های فارسی یکسان و مشخصی ندارند، برای جلوگیری از خطای احتمالی، نام علمی آن ها در پانوشت آورده شده است، که در تمام جهان واحد و یکسان است.
جنگلهای آمازون
مقدمه
آمازون، نام جنگل بسیار بزرگی در امریکای جنوبی است. جنگلهای بارانی آمازون در تمام فصول سال دارای هوایی گرم با رطوبتی بسیار زیاد می باشند. متوسط درجه حرارت، در مرکز آمازون، در حدود ۳۰ درجه سانتیگراد (۸۶ درجه فارنهایت) غربی ترین بخش این منطقه، در حدود ۲۵ درجه سانتیگراد (۷۶ درجه فارنهایت) می باشد. تقریباَ هر روزه باران سنگینی در سرتاسر آمازون می بارد.

جنگل هاى بارانى آمازون در خطرند
طرفداران محیط زیست رفع ممنوعیت فروش محصولات اصلاح ژنتیکى شده در برزیل را تهدید جدى براى جنگل هاى بارانى آمازون مى دانند. در قانون جدید، عرضه و کشت محصولات اصلاح ژنتیکى شده به ویژه سویا براى صادرات تایید شده است. شرکت هاى بیوتکنولوژى و کشاورزان بزرگ برندگان این قانون جدید محسوب مى شوند. هرچند این اقدام و همچنین قانونى شدن تحقیقات بر روى سلول هاى بنیادى جنین انسان از دید مردم برزیل حرکتى به سوى برزیل نوین است، اما طرفداران محیط زیست مى گویند جنگل هاى بارانى و کشاورزان کوچک بازنده ماجرا هستند. طرفداران محیط زیست نگران هستند محصولات اصلاح ژنتیکى شده، گونه هاى بومى را نابود کند، در زنجیره غذایى اختلال به وجود آورد و امکان ورود این محصولات به مناطق جدید مانند جنگل هاى پاکسازى شده آمازون را فراهم سازد. تخریب بزرگ ترین جنگل بارانى جهان طى دو سال گذشته براى دومین بار به بالاترین حد خود رسید. سال گذشته بخشى از جنگل آمازون به وسعت ۲۳ هزار کیلومتر مربع نابود شد. طرفداران محیط زیست مى گویند دامداران و چوب برها درختان جنگل هاى بارانى و علفزارهاى استوایى را نابود مى کنند و کشاورزان زمین هاى خالى شده از درخت را به کشتزار تبدیل مى کنند.

رودخانه آمازون
آمازون بزرگ ترین رودخانه جهان است که انشعابات زیادی دارد که بخشی از آن به دریا ریخته و نیز حدودا" دو درصد از آب شیرین این رودخانه به اقیانوسها میریزد. بستر این رودخانه بسیار عریض و طویل است و از نظر درازا یکی از طولانی ترین رودخانه ها ی جهان است که بین 6.2 و 6.7 هزار کیلومتر درازا دارد.
در طول سده گذشته رودخانه های آمازون و نیل برای اثبات طویلترین بودن همواره با یکدیگر در رقابت بوده اند. طول واقعی این رودخانه ها همواره در معرض تغییر و تحول بوده و هرگز متخصصان نتوانسته اند مقدار واقعی آن را اندازه گیری کنند. آمارها نشان داده که رود نیل در افریقا به شکل متغیر بین 5.4 تا 6.7 هزار کیلومتر درازا دارد. اما جدا از این مساله در خصوص مقدار آب موجود، هیچ شکی نیست که آمازون پر آب تر است.
در فصل خشکی و کم آبی پهنای رود آمازون به حدود 11.6 کیلومتر میرسد. این منطقه از آمریکا ی جنوبی توسط بستر اصلی رودخانه و البته انشعابات فرعی آن که گاها" به سه برابر خود رودخانه میرسد محاصره می شود.
پرنده توکان روی یک درخته عنبه در کناره های رود آمازون به طور متوسط در فصل کم آبی زمینها به مسافت 111,000 کیلومتر از آب پوشیده می شود و در فصول بارانی حوزه رودخانه حتی تا 350,000 کیلومتر هم میرسد. زمانی که رود آمازون طغیان می کند و انشعابات آن هم پر آب و طغیانی می شوند، ممکن است عرض آن در مدخل رودخانه به 325 کلیومتر و در سایر نقاط به 40 کیلومتر نیز برسد. دهانه رود یعنی جایی که با دریا ارتباط دارد بسیار پهن و البته عمیق است، به طوریکه کشتیهای بزرگ می توانند به راحتی می توانند در آن رفت و آمد کنند.
طبیعت بکر آمازون تنها بزرگ ترین رودخانه جهان نیست بلکه خانه حیات وحش و طبیعت دست نخورده دنیاست. آیا تا به حال یک گربه ماهی دیده اید؟ آنها به راحتی در آبهای گرم و نسبتا" راکد دریاچه ها پیدا می شوند و البته برخی از مردم آنها را به عنوان حیوانات خانگی در آکواریوم هایشان نگاه میدارند. گربه ماهی ها واقعا" بد قیافه هستند و به شکل عجیبی کریه اند و با سر پهن و تختی که دارند و موهایی که اطراف سر و دهانشان روییده، شبیه ماهی هستند.
این گربه ماهیها در آمریکا بسیار آشنا هستند و مردم آنها را به خوبی تشخیص می دهند. اما گربه ماهیهایی که در بزرگ ترین رودخانه جهان زندگی می کنند به علت زندگی در طبیعت بکر از حد نرمال و طبیعی خود بسیار بزرگ تر و تنومندتر هستند و گاها" وزن آنها به 90 کیلوگرم هم میرسد.
یک آناکوندا که توسط بومیان گرفتار شده است بزرگ ترین ماهی های آب شیرین در جهان در آبهای رود آمازون زندگی می کنند. آراپیما (ARAPAIMA) که در زبان محلی ARAPAIMA GIGAS نامیده می شود بزرگ ترین و مشهورترین ماهی آب شیرین در جهان است که در حدود 4 متر طول و 200 کیلوگرم وزن دارد.
از سوی دیگر آمازون خانه و پناهگاه مخلوقات عجیب دیگری مثل: آناکوندا (ANACONDA) نوعی مار یا افعی بسیار بزرگ متعلق به آمریکای جنوبی یا پیرانها (PIRANHA) یکی از وحشی ترین حیوانات دنیا و … نیز هست.
تولد رودخانه اما واقعا" آمازون چطور این چنین بزرگ و طویل شد؟ اولین دلیل آن موقعیت جغرافیایی آن و جایی که قرار گرفته است است. در منطقه استوایی و در حقیقت روی کمربند استوا و گرمترین جای کره زمین. در این منطقه چیزی حدود 1016 سانتی متر در سال باران میبارد یعنی بطور متوسظ 3 سانتی متر باران در روز. با این تفاسیر می توان بسادگی متوجه شد که کشورهای نواحی جنوبی آمریکا به مثابه یک زیر گلدانی همیشه در معرض خطرات ناشی از طغیان آمازون و بارندگیهای شدید فصلی هستند.
هنگامی که باران میبارد و آب رود بالا می آید مناطق و زمینهای پست، مزارع و شالیزارها همگی زیر آب میروند. حجم خالص آب باران در جنگلهای آمازون به علت قرارگرفتن در سراشیبی با هم جمع شده و همگی در یک شبه جلگه به رودخانه آمازون میریزند.
آب و هوای جنگلهای بارانی آمازون
جنلگهای بارانی آمازون در تمام فصول سال دارای هوایی گرم با رطوبتی بسیار زیاد می باشند . متوسط درجه حرارت ، در مرکز آمازون ، در حدود 30 درجه سانتیگراد (86 درجه فارنهایت) غربی ترین بخش این منطقه ، در حدود 25 درجه سانتیگراد (76 درجه فارنهایت) می باشد . تقریباَ هر روزه باران سنگینی در سرتاسر آمازون می بارد.
سال جنگلهای بارانی
این نمودار نشاندهنده متوسط دما و بارندگی در غرب جنگل آمازون می باشد.
چه اتفاقی برای مردم بومی آمازون افتاد؟
قبل از کشف جهان جدید توسط کریستف کلومب در قرن 15 میلادی، حدود هفت الی ده میلیون آمریکایی تخمین زده شده در جنگلهای انبوه آمریکا زندگی می کردند و حدود نیمی از آنها در برزیل زندگی می کردند. شهرهای بزرگ ایجاد شده در آندس و آمازون جوامع فرهنگی را حمایت کردند. با ورود اروپائیان پایان تمدنهای بومی در مرکز آمریکای جنوبی آورده شد. اروپائیان امراضی که میلیونها آمریکایی را کشت با خود بردند و در صد سال ورود این خارجیها جمعیت آمریکایی کاسته شد، بیشتر از 90 % مردم بومی در داخل جنگل زندگی می کردند

منابع و ماخذ
مجله رشد آموزش شیمی، شماره 81، تابستان 86
مجله رشد آموزش جغرافیا، شماره 78، بهار 1386
فرهی بوشهری، بیتا، دانستنی های زمین،چاپ اول: بهار 84، چاپ: شفق
www.climate-change.ir/fa
www.aftab.ir
www.balatarin.com
www.hamvatansalam.com
www.edu.tebyan.net
www.iranika.ir
www.hupaa.com
www.irna.com
havairan.com – سایت هوا شناسی

12