تفسیر نقاشی کودکان

تفسیر نقاشی کودکان
تست ترسیم خانواده
دکتر رضا برومند
REZA.BRMMINAB@YAHOO.COM

نقاشی زبان کودکان است

ساختار شخصیت

نهاد یا Id بنیادهای زیستی انسان را بازنمایی می کند.
نهاد یا Id از هنگام زایش انسان و حتی پیش از آن در هنگامی که در رحم مادر است وجود دارد.
نهاد بر پایه اصل لذت کار می کند

1- نهاد یا Id

لذت در این جا به معنی دریافت آرامش و لذت و دوری از رنج است. این لذت هنگامی پدید می آید که نیازهای زیستی و نخستین کودک برآورده شود.
نخستین نیازهایی کودک، خوراک، نگه داری و دوری از آسیب جسمانی است و اگر این نیازها برآورده نشود به مرگ نوزاد می انجامد.
نوزاد با گریه کردن و رفتارهایی که انجام می دهد برآورده شدن نیازهایش را خواستار است. کودک می خواد این نیازها بی درنگ و فوری برآورده شود. پس نهاد را می توانیم مانند نوزادی نیازمند و وابسته بدانیم که هر چه را بخواهد باید بی درنگ فراهم شود.

خود یا Ego بر خلاف نهاد، منطقی و واقع بین است.
خود بر پایه ی اصل واقعیت کار می کند. خود یا Ego خواستار برآورده شدن نیازهای انسان است اما به واقعیت ها توجه می کند و بر پایه ی منطق، اخلاق و قانون کار می کند
2-خود یا Ego

خود هم خواستار برآورده شدن نیازهاست اما این برآورده شدن را در هنگامی می خواهد که شرایط مناسب باشد.
خود یا Ego از هنگام کودکی بخشی از ساختار شخصیتی انسان می شود.
بازخورد از دیگران، رفتارهای والدین، تنبیه و پاداش هایی که کودک هنگام انجام رفتار می بیند او را آگاه می کند که گاهی باید برآورده سازی برخی نیازها را به تعویق بیاندازد.

فراخود  یاSuper-ego  نقطه ی مقابل نهاد است.
نشان گر بخش اخلاقی کنش انسان است. فراخود یا Super-ego با نام خود آرمانی هم شناخته می شود.
فراخود کمال گرا و آرمان گرا است.

3-فراخود یا Super-ego

۱- آرمان: آرمان دربرگیرنده ی استانداردها، اصول و قوانینی است که فرد برای رفتارهای خوب دارد. پیروی کردن از این اصول و قوانین به پاداش می انجامد. و به فرد احساس غرور، ارزش و رضایتمندی می دهد.
۲- وجدان: وجدان دربرگیرنده ی رفتارهایی است که خانواده و جامعه آن ها را بد و ناپسند می دانند. این رفتارها ممنوع است و به پیامدهای بد، تنبیه و احساس گناه می انجامد.

فراخود در دربرگیرنده ی ۲ بخش است:

رشد مهارت نقاشی در کودکان مراحل متفاوتی دارد
تمامی کودکان با اندکی تفاوت از این مراحل عبور خواهند کرد
مراحل رشد نقاشی در کودکان

خط خطی های بدون نظم و آشفته در ابتدا تنها نشان دهنده حرکت های لذت بخش عضلانی هستند
و تلاشی برای به تصویر کشیدن جهان پیرامونشان ندارند.
کودکان به زودی شروع به نام گذاری و توصیف خط خطی ها می کنند. این مرحله یکی از مهم ترین مراحل رشد کودک است.

1-مرحله خط خطی ( تا 2 سال)

خط خطی های بی هدف معمولا از یک سال و نیم به بعد شروع می شوند
اولین نشانه های خلق فرم بصورت خود آگاه در طراحی های کودکان حدود سه سالگی دیده می شود.
اولین تلاش کودک برای خلق تصویرهایی واقع گرا به کشیدن انسان (عموما به دایره ای برای سر و دو خط عمودی برای پاها) ختم می شود.
کم کم این فرم های ابتدایی به فرم های پیچیده تر و قابل شناسایی تبدیل می شوند.
2-مرحله پیش الگو برداری(2تا 4 سال)

پس از چندی کودک وارد مرحله «الگو یا طرح» می شود
روشی قطعی برای به تصویر کشیدن شی یا یک موضوع. هرچند که این الگو برداری ممکن است در صورت تمایل کودک به نشان دادن موضوعی مهم دستخوش تغییراتی شود.
این الگو برداری ها نشان دهنده درک کودک از مفاهیم و موضوعات است.
در این مرحله، در شیوه و فضای قرار گیری عناصر دیداری نظمی خاص وجود دارد: همه چیز بر روی خط مبنا (یک خط فرضی) قرار می گیرد.

3-مرحله الگو برداری/طرح کلی (تا 6 سال)

در این مرحله کودک در می یابد که الگو برداری کلی دیگر برای نشان دادن واقعیت کافی نیست.
آغاز واقع گرایی که با طبیعت گرایی تفاوت بسیار دارد، عموما با اضافه شدن جزئیات در قسمت های مختلف تصویر رخ می دهد.

4-آغاز مرحله واقع گرایی(تا 10 سال)

کودک به مرور زمان مفهوم فضا و کارکردهایش را در می یابد و این درک را با نشان دادن عناصر هم پوشاننده (روی هم افتاده) بر روی خط افق (نه خط مبنا) انجام می دهد.
در این دوره کودکان شروع به نقد و مقایسه نقاشی خود با دیگران می کنند.
هرچند رفته رفته مستقل از بزرگسالان می شوند اما تلاش می کنند تا خود را همتای آنان نشان دهند.

4-آغاز مرحله واقع گرایی(تا 10 سال)

آغاز دوه نوجوانی (بلوغ) برای اکثر کودکان پایان پیشرفت های هنرمندانه است، به دلیل ناکامی در «درست نشان دادن چیزها».
آن عده که موفق شوند از این بحران گذشته و رموز طراحی را دریابند در آینده عمیقا به آن جذب خواهند شد.
آموزش متدهای متفاوت طراحی و نقاشی به نوجوانان کمک می کند تا بتوانند از این بحران گذر کنند.

5- دوره بحران

در این مرحله از زندگی، هنر چیزی است که یا باید با علاقه انجام گیرد و یا کنار گذاشته شود.
دانش آموزان در این دوره به شکل جدی بر ضعف های طراحی خود واقف هستند و این امر بسیاری از آن ها را دلسرد می کند.
یکی از روش های علاقه مند کردن آن ها به هنر معرفی سبک های متفاوت هنری (به وﻳﮋه سبک هایی که نیاز به واقع نمایی ندارد) و گونه های مختلف هنر سوای نقاشی (مانند مجسمه سازی ، صنایع دستی و ..) است

6-مرحله تصمیم گیری

تست ترسیم خانواده

روش اجرای این تست بسیار ساده است
کودک را در مقابل میزی که کاملا اندازه اوست بنشانید
یک برگ کاغذ سفید و یک مداد نوک تیز نسبتا نرم و مشکی  در اختیار او قرار دهید . 
روش اجرا

دستورالعمل چنین است :"یک خانواده را نقاشی کن "یا اینکه "یک خانواده را در فکر خودت مجسم کن و آن را نقاشی کن".
اگر کودک پرسید :که آیا خانواده خودم را نقاشی کنم "به او بگویید :" هرطور که دوست داری «

روش اجرا

اگر کودک گفت :"بدون خط کش و مدادپاک کن نمی تواند این کار را انجام دهد " او را تشویق کنید و مطمئن کنید که آنچه می کشد مورد قبول است وهرگز به هیچ وجه خوبی یا بدی نقاشی مورد قضاوت قرار نخواهد
روش اجرا

– کودک نقاشی را از چپ شروع می کند یا از راست
– ترتیب کشیدن افراد
– اسامی افرادی که کشیده را از او بپرسید و بالای تصویرشان بنویسید
– اگر کودک قبل از کشیدن فرد خاصی دچار وقفه شد یادداشت کنید
– بازگشت مجدد به قسمت معینی از نقاشی و کامل کردن و اضافه کردن جزئیات دیگر به آن را یادداشت کنید

هنگام ترسیم نقاشی در کنار کودک باشید و این نکات را یادداشت کنید:

– "حالا تو٬ این خانواده ای را که کشیدی برای من تعریف کن"
– "اینا کجان؟" و"اینجا چکار می کنن؟"
– "به من بگو یک یک این اشخاص کی هستند و از اونکه اول کشیدی شروع کن ".
– نقش٬سن وجنس هر یک از اشخاص را از او بپرسید

بعد از اتمام نقاشی ابتدا از کار او تمجید کنید و سپس از کودک این سوالات را بپرسید:

– سعی کنید کودک به شما بگوید این اشخاص به هم چه احساسی دارند
– "در این خانواده کدوم از همه مهربون تره؟"
– "کدوم از همه خوشبخت تره؟"
– "کدوم کمتر از همه خوشبخته؟" – " در این خونواده کی به نظر تو از همه بهتره"
– در برابر جواب هر یک از پرسشها از کودک بپرسید چرا.

-اگر کودک خودش را در نقاشی نکشیده است از او بپرسید:"دلت می خواست در این نقاشی جای چه کسی بودی"
–  و اگر خودش را کشیده بود از او بپرسید: "غیر از این دلت می خواست جای کدوم یکی دیگه بودی؟"
– از او بپرسید آیا ازآنچه انجام داده است احساس رضایت می کند یا خیر ؟

و در پایان این دو سوال را از او بپرسید:

تفسیر نقاشی کودک در آزمون ترسیم خانواده

تحلیل شیوه فرافکنی کودک در نقاشی خانواده، اطلاعات ارزنده ای درباره ی شخصیت کودک، تعارض های احتمالی و همچنین در مورد روابط وی با والدین و خواهران و برادرانش در اختیار ما میگذارد..

شیوه فرافکنی کودک

خط پر نیرو و پررنگ، به معنای نیرومندی کشاننده ها، شهامت، خشونت یا رهاسازی غریزی است، در حالی که یک خط کم رنگ، مبین کشاننده های ضعیف، ملایمت، کم رویی یا وقفه ی غرایز است.
خط در ترسیم

ناحیه ی پایین صفحه:
خسته ها، روان آزرده ها، توان زدوده و افسرده ها
ناحیه ی بالای صفحه:
ناحیه ی گسترش تخیلات و ناحیه ی افراد آرمان گرات و رویا پرداز است

ناحیه صفحه ترسیم

ناحیه ی چپ:
ناحیه ی گذشته است و ناحیه ی آزمودنی هایی است که به سوی کودکی خود بازگشته اند. ناحیه ی راست:
ناحیه ی آینده است.

ناحیه صفحه ترسیم

جهت نقاشی از چپ به راست:
نشان دهنده ی یک حرکت طبیعی پیش رونده است،
در حالی که ترسیم از راست به چپ:
به منزله ی یک حرکت واپس رونده تلقی می شود.
جهت شروع نقاشی

کوچک کشیدن خود،
ترسیم خود با فاصله یا پایین تر از دیگران
خواه با نامهربان تر یا کمتر خوشبخت تر دانستن خود
حذف خود
احساس اضطراب و گناه

چگونگی بیان گرایش ها و دفاع های من در تست ترسیم خانواده

ویژگی های شخصی که در نقاشی کودک ارزنده سازی شده است: این شخص غالبا” کسی است که در وهله ی نخست ترسیم شده،
بلند قامت تر از اشخاص دیگر نقاشی است،
با دقت و مواظبت ترسیم می گردد،
از لحاظ چیزهای افزوده شده غنی تر است مثل تزئین لباسها، ترسیم کلاه، عصا، چتر، کیف و …،
غالبا” کانون توجه اشخاص دیگر نقاشی است یعنی همه ی نگاه ها به سوی او معطوف است

۱) ارزنده سازی شخص اصلی نقاشی

ویژگیهای شخصی که در نقاشی کودک ناارزنده سازی شده است: وقتی دریک نقاشی یکی از اعضای خانواده ترسیم نشده باشد، درحالی که درحقیقت آن شخص وجود دارد و در کانون خانواده حاضر است، می توان نتیجه گرفت که کودک قلبا” تمایلی به وی ندارد

2) نا ارزنده سازی

این شخص از دیگران کوچکتر کشیده می شود
در آخرین جا و غالبا” کنار کاغذ قرار داده می شود و مثل این است که کودک در بدو امر، قصد درنظرگرفتن جایی را برای او نداشته است
با فاصله از دیگران یا در سطحی پایین تر از دیگران کشیده می شود
2) نا ارزنده سازی

به خوبی دیگران ترسیم نمی شود یا جزئیات مهمی در تصویر وی از قلم می افتد
نام وی ذکر نمی شود در حالی که نام دیگر اشخاص ذکر می گردد،
به ندرت معرف شخصیت کودک است و به همسان سازی با وی مبادرت نمی کند

2) نا ارزنده سازی

یکی از انواع ناارزنده سازی، خط زدن یک شخص پس از ترسیم اوست.

3) خط زدن اشخاص ترسیم شده

گاهی فرد خودرا در نقاشی ترسیم نمی کند بلکه خودرا در شخص افزوده شده فرافکنی می نماید.
شخص افزوده شده ممکن است یک نوزاد باشد، در چنین وضعیتی گرایشهای واپس گرایی را که از بیان آنها شرم دارد، به وی نسبت میدهد.
4) اشخاص افزوده شده

افزودن یک فرد بزرگسال، افزودن کسی به عنوان جفت کودک، افزودن یک حیوان به نقاشی (پرخاشگری علیه خواهران و برادران یا علیه والدین غالبا” از راه یک حیوان وحشی بیان می شود) از این موارد است

4) اشخاص افزوده شده

نزدیکی دو شخص در نقاشی نشان دهنده ی صمیمیت آنهاست، صمیمیتی که وجود دارد یا ترسیم کننده خواستار آن است.

۵) نزدیکیها و ارتباط ها

از کودک می خواهیم که همسان سازی خود را انتخاب کند.
دوست داریذ جای کدامیک از این افراد باشید؟
براساس چنین تقاضایی، ما مسلما” به هشیاری وی رجوع می کنیم و باید تاکید کنیم که در این سطح هشیاری، گرایشها فقط در صورتی بیان می شوند که شدیدا” سرکوفته نشده باشند
۶) همسان سازی ها

وقتی کودک خود را در شرایط واقعی سن و جنس خود مجسم می کند و اظهار می دارد که میخواهم خودم باشم همسان سازی با واقعیت است. وقتی فرد خودرا در اشخاصی که گرایشهای اقرارکردنی او را ارضاء میکنند فرافکنی میکند، همسان سازی میل یا گرایش است.
۶) همسان سازی ها

ترسیم خانواده واقعی:
وقتی یک کودک علی رغم دستور العملی که به او داده شده عینیت خانواده ی خود را محترم می شمارد و اعضای آن را به صورت سلسله مراتبی با در نظر گرفتن سن، جنس و موقعیت آنها ترسیم می کند، نشان دهنده ی سلطه ی اصل واقعیت بر اصل لذت است.
ترسیم خانواده واقعی یا تخیلی

ترسیم خانواده ی تخیلی:  دراین موارد که جنبه ی غیرعینی یا فاعلی بر جنبه ی عینی غلبه دارد بایستی از روش تفسیری سود جست.
دراین موارد باید درنظر گرفت که اعضای خانواده ی تخیلی وجود واقعی ندارند و به منزله ی تجسم تمایلات عاطفی کودک یا کنشهای شخصیت وی هستند.

ترسیم خانواده واقعی یا تخیلی

بررسی تعارضهای روانی کودک براساس تست ترسیم خانواده

گاهی پرخاشگری غلبه دارد و واکنش های خشونت باری را به راه می اندازد که به نوبه ی خود مبنای تعارض جدیدی می گردند که جنبه ی برونی دارد
1-واکنش پرخاشگرانه 

گاهی پرخاشگری دچار بازداری شده و به سوی فرد بازگشته است و جای خود را به واکنش های افسرده وار، همراه با حالت غمگینی، اضطراب مقاوم و پایدار، ترس از رهاشدگی و روان آزردگی و شکست داده است
و بالاخره گاهی تعارض بصورت واپس روی و همسان سازی با کوچکترین رقیب متجلی می گردد، فرایندی که در کودکان فراوان است

1-واکنش پرخاشگرانه

واکنش پرخاشگرانه در پسران بیشتر و واکنش های افسرده وار و واپس گرا در دختران بیشتر است. 
1-واکنش پرخاشگرانه

گاهی کودک براساس یک واکنش افسرده وار به ناارزنده سازی خود می پردازد، یا بطورکلی خود را حذف میکند.

2-واکنش افسرده وار

واکنش واپس گرا و همسان سازی با یک نوزاد
مکانیزم واپس گرایی، کودک را به دوره ی خوشبختی یعنی دوره ای که درآن هنوز تعارض اضطراب آور وجود نداشته است، باز می گرداند

3-واپس گرایی

نمونه هایی از تفسیر ترسیم خانواده

سربلند باشید و سرافراز
مطالب این برنامه آموزشی و سایر برنامه ها را می توانید در وبسایت زیر دانلود کنید
www.hamyar-danesh.com