موضوع :
چگونه می توانم پرخاشگری را در محمد برطرف سازم ؟
استاد مربوطه :
نام پژوهشگر :
خرداد93
تقدیر و تشکر :
با تشکر از استاد گرامی جناب آقای که بنده را در تهیه این اقدام پژوهی یاری نمودند . برای ایشان در تمام مراحل زندگی آرزوی موفقیت می نمایم .
تقدیم به :
پدر و مادرو همسر عزیزم که همیشه یاری گر بنده در تمامی مراحل سخت زندگی بودند .
فهرست مطالب
توصیف وضعیت موجود(تشخیص مسئله) 7
روش گردآوری اطلاعات و تجزیه تحلیل داده ها 9
شواهد یک 9
1-مصاحبه : 9
الف)مصاحبه بامادر محمد 9
ب)مدیر واحد آموزشی: 10
ج)معاون آموزشی: 10
د)معاون پرورشی: 11
ه)مشاهده بنده به عنوان آموزگار وی: 11
2- پرسشنامه: 11
جدول شماره 2:پاسخنامه بنده به عنوان آموزگار 13
جدول شماره 3: لیست نمرات محمد در نیمه اول سال تحصیلی 14
انتخاب راه حلهای ممکن 16
انتخاب راه حل مناسب ، اعتبار بخشی و اجرای راه حل 16
اهم راهکار های ارائه شده به شرح زیر می باشد: 17
نتیجه گیری و شواهد 2 18
جدول شماره 4:پاسخنامه مدیرو معاونان در اسفند ماه 18
جدول شماره 5:پاسخنامه آموزگار 19
جدول شماره 6:نمرات محمد در نیمه دوم سال تحصیلی 20
جدول شماره7:مشخصه آزمون آماری میانگین نمرات محمد در نیمه دوم سال تحصیلی 21
مبانی نظری پژوهش 22
دلایل و راههای درمان پرخاشگری 22
الف )علت ها 22
۱.الگوپذیری کودکان از والدین 22
۲. کودکان ناکام پرخاشگر می شوند 23
۳. اضطراب و پرخاشگری 23
۴. پرخاشگری، نشانه ای از تضادهای درونی 23
۵. پرخاشگری و افسردگی 24
۶. پرخاشگری؛ بیماری ها؛ مصرف دارو 24
۷. خشونت و مدرسه 24
عواملی که به خشونت در مدرسه می انجامند، عبارت اند از: 24
روش هایی برای درمان پرخاشگری کودکان 25
مسلماً با شناسایی علت رفتار نادرست، می توانیم در رفع آن موفق تر عمل کنیم: 27
بد دهنی کودکان 28
خلاصه 30
پیشنهادات 31
در پایان چند توصیه به آموزگاران محترم دارم: 31
منابع وماخذ: 32
توصیف وضعیت موجود(تشخیص مسئله)
درسال 93-92 در مدرسه ابتدایی
محمد -دانش آموز پایه پنجم-پسر یازده ساله ای که قدی متوسط داشت با چهر ه ای سبزه و چشمانی تیز. سر و وضع او بسیار نامناسب و دارای اختلالات رفتاری و عاطفی بود.به گفته ی خودش در سال 85 به همراه خانواده از روستا به شهر آمده و از این شهر هم خوشش نمی آمد . رابطه خوبی با دانش آموزان و همسایگان برقرار نکرده بود.سال گذشته با نمرات 10 و 12 قبول شده بود .نه درس می خواند ، نه اخلاق خوبی داشت. و در خانواده ای آسیب پذیر زندگی می کرد. پدر و مادرش تحت پوشش بهزیستی و در خانه های سازمانی بهزیستی سکونت دارند.او در یک خانواده پنج نفره ؛شامل پدر ، مادر ، یک برادر بزرگتر و یک برادر کوچکتر زندگی می کند. پدرش به علت موج انفجار در جبهه های جنگ ایران و عراق و همچنین تصادف با اتومبیل جزء بیماری های روان تحت پوشش بهزیستی می باشد.مادرش ، بی سواد و با کارگری در خانه های مردم مخارج زندگی را تامین می کند.برادر بزرگش در پایه سوم راهنمایی درس می خواند و به اظهار مادرش وضعیت تحصیلیش بد نیست و برادر کوچکش که در کلاس پیش دبستانی بود مورد رضایت مربی و اولیای مدرسه نمی باشد.
اوصاف او را در زنگ تفریح قبلی از زبان اولیای مدرسه شنیده بودم:"او هیچ کنترلی بر رفتار و زبان خود ندارد.رفتار و گفتارش در شان یک دانش آموز نیست،اصلاً به قوانین مدرسه احترام نمی گذارد،اکثراً نیم ساعت دیر به مدرسه می آید، هنگام تدریس درکلاس مشغول خوردن است، هم کلاسی هایش را اذیت و آزار می کند، دیگران را مسخره می نماید، بسیارگستاخ و بی ادب می باشد ،لباس هایش کثیف و نامرتب است،در زنگ های تفریح با دانش آموزان پایه های دیگر درگیر می شود و کتک کاری می کند،اعتراض دانش آموزان و حتی اولیای آنان زیاد شده است،عدم انجام تکالیف در منزل ،افت شدید تحصیلی ودفاتر و کتابهایش نامرتب و کثیف است."
او دائم لبخند برلب داشت ولی از چهره اش پیدا بود که لبخند هایش مصنوعی و از روی درد است. ظاهرش همانطور که توصیف کرده بودند نشان می داد ولی پیش من رفتاری که نشانه ی بی ادبی و یا پرخاشگری باشد بروز نداد.مشاهده نمراتش صحت ادعای معلم را تایید می کرد.
اهم مشکلات او را بطور خلاصه می توان بدین شرح عنوان نمود:
رفتار و برخورد نامطلوب با سایر دانش آموزان
بی احترامی به معلم و اولیای مدرسه
نا آرامی و بی توجهی به کلاس درس
عدم رعایت قوانین مدرسه و کلاس
استفاده از کلمات زشت و ناروا در گفتار
مسخره کردن دیگران
سرو وضع نامرتب و کثیف
فرار از مدرسه هنگام درگیری با دانش آموزان
عدم انگیزه برای حضور در کلاس و انجام تکالیف
روش گردآوری اطلاعات و تجزیه تحلیل داده ها
برای شناخت هرچه بیشتر مشکل محمد می بایست اطلاعات لازم و دقیق جمع آوری می شد.لذا با استفاده از روشها ی گوناگون من جمله؛مشاهده رفتار و وضعیّت زندگی خانوادگی ،مصاحبه با خود دانش آموز، مادرش و اولیا ی مدرسه ، لیست نمرات و پرسشنامه،اطلاعات لازم جمع آوری شد.البته چون امکان مشاهده طولانی و غیر مستقیم برای اینجانب فراهم نبود و از طریق مشاهده مستقیم هم اطلاعات چندان زیادی حاصل نشد لذا ترجیح دادم از طریق سایر روشهای ممکن من جمله؛مصاحبه با مادرش و رفتن به منزل، مصاحبه با آموزگار، مدیر ومعاونان دبستان ، پرسشنامه کتبی و فرم اطلاعاتی نمرات،استفاده نمایم.
شواهد یک
1-مصاحبه :
الف)مصاحبه بامادر محمد
-سلا م،ببخشید وقت شما را گرفتم و شما را به زحمت انداختم تا به مدرسه بیایید.می دانم وقت نداری؛اما وضعیت تحصیلی محمد مطلوب نیست و می بایست برای حل مشکل او حتما با شما صحبت می کردم.
-خواهش می کنم ، دست شما درد نکند .وظیفه مان است که به مدرسه بیام ولی به خدا گرفتارم .پدرش که دیوانه است و بیکار و من مجبورم برای امرار معاش خود و فرزندام در خانه های مردم کار کنم .البته تحت پوشش بهزیستی نیز هستیم ولی مستمری آنها خیلی ناچیز است و کفاف زندگی پنج سر عایله را نمی دهد.
-رفتار محمد در خانه چه طور است ؟چرا او عصبی است و بچه را اذیت می کند؟
-آقا ،محمد از دست پدر ش روزگار ندارد.هر چند وقت او را به باد کتک می گیرد.همین چند مدت پیش او بلند کرد و محکم به زمین کوبید .
-چرا
-او در جبهه موجی شده بود.یک مقدار بهتر شده بود که با ماشین تصادف کرد و بعد از آن دیگر کلا قاطی کرد و به عنوان بیمار روان تحت پوشش بهزیستی می باشد.یک مدت هم در مراکز بهزیستی بستری بود .ولی آنجا دوست ندارد و نمی رود.
-از اینکه زحمت کشیدید تشکر میکنم امیدوارم انشا الله هر چه زودتر مشکل پدر محمد هم حل شود و شما هم راحت بشوید.من هم سعی می کنم تا آنجا که از دستم بر می آید مشکل محمد را با کمک معلمش و دیگران حل کنم.
ب)مدیر واحد آموزشی:
-با سلام ، در باره ی محمد و رفتار او در مدرسه بیشتر توضیح بدهید.
-آقا، محمد خیلی ما را اذیت می کند. هر روز با دانش آموزان درگیر می شود.و صدای اولیا را درآورده است.هر روز یکی برای شکایت به مدرسه می آید. وضعیت درسیش هم اصلاٌ خوب نیست. معلمش از دست او کلافه شده است .خانواده ی درست حسابی هم ندارد .هر وقت از مادرش می خواهیم به مدرسه بیاید پشیمان می شویم.چون مادرش از نظر اخلاقی خیلی بد تر از خودش است و حرف های خیلی بدی به دانش آموزان می زند. محمد از نظر تربیتی وضعیت خوبی ندارد.گر چه به ظاهر خانواده دارد و در زیر یک سقف زندگی می کنند ولی او اصلا احساس آرامش و و خوشبختی نمی کند.و از نظر عاطفی با کمبود محبت مواجه می باشد.
ج)معاون آموزشی:
-نظر شما در مورد محمد چیست؟
-در زنگ های تفریح بچه ها را اذیت می کند و باعث بی نظمی در صف مراسم صبح گاهی می شود.و دائم دانش آموزان برای گله و شکایت از او پیش من می آیند ، واقعا از دست او خسته شده ام.
د)معاون پرورشی:
-شما نظرتان را در باره محمد بفرمائید.
-مشارکت او در برگزاری نماز جماعت خوب است و معمولا در نماز جماعت شرکت می کند.ولی یک مقدار عصبانی است و گاهی اوقات با بچه ها دعوا می کند.
ه)مشاهده بنده به عنوان آموزگار وی:
-اصلاٌ خوب نیست .هیچ علاقه ای به درس نشان نمی دهد .وضعیت نمراتش اصلاٌ رضایت بخش نیست.از نظر اخلاقی و انضباطی نیز خوب نیست .با بچه ها دعوا می کنه. نظم کلاس را به هم می زند. بعضی اوقات توی خودش است و توجه ای به محیط اطراف خود ندارد.وقتی که سر به سرش می گذارند عصبانی می شود و شروع به فحش و کتک کاری می کند.
2- پرسشنامه:
دو پرسشنامه توسط اینجانب تهیه و روایی آن با استفاده از نظر همکاران واحد آموزشی مورد تایید قرار گرفت .یکی از پرسشنامه ها ده سوالی و مخصوص مدیر و معاونان و دیگری شانزده سوالی ومخصوص آموزگار بود. هر سوال یک صفت را اندازه می گیرد .افراد به صورت کیفی در چهار درجه ؛ "خیلی زیاد ، زیاد، متوسط ، کم و خیلی کم "به سوالات پاسخ دادند. برای صفات مثب به ترتیب از خیلی زیاد به خیلی کم نمره 5،4،3،2و1 و برای صفات منفی برعکس آن منظور شده است .بطور مثال "رعایت نظم" یک صفت مثبت است و درجه ی خیلی زیاد حد اکثر نمره را دارد ولی "غیبت غیر موجه "یک صفت منفی است که درجه خیلی کم حداکثر نمره را دارد.
پرسشنامه زیر را در اختیار اولیای مدرسه قرار داده و به آنها اطمینان داده شد که اطلاعات درج شده کاملا محرمانه باقی خواهد ماند حتی نام او نیز بصورت مستعار در این پژوهش آمده است .لطفا با توجه به شناختی که از محمد دارید آنچه را که به نظر شما حقیقت است علامت بزنید.
جدول شماره 1:پاسخنامه ی مدیر و معاونان در آبان ماه)
ردیف
نوع رفتار
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
خیلی کم
1
رعایت نظم در هنگام برگزاری مراسم صبحگاهی
–
–
1
1
1
2
تعامل با سایر دانش آموزان در زنگ ها ی تفریح
–
–
–
2
1
3
میزان مشارکت او در برگزاری نماز جماعت
–
1
-2
4
مسئولیت پذیری
–
–
–
2
1
5
میزان نارضایتی و شکایت دانش آموزان از وی
2
1
–
–
–
6
خوش رفتاری
–
–
–
3
–
7
کتک کاری سایر دانش آموزان در زنگ تفریح
1
1
1
–
–
8
غیبت غیر موجه از مدرسه
–
–
1
1
1
9
احترام به مسئولین مدرسه
–
–
1
1
1
10
حرف شنوی و اطاعت از دستور
–
–
–
3
–
جمع نمرات
3
8
15
28
9
این پرسشنامه توسط سه نفر ؛ مدیر و دو نفر از معاونانش تکمیل شده است وهمانطور که مشاهده می گردد آنها از مجموع 150نمره ممکن ، 63 نمره یعنی معادل 42 درصد داده اند. به عبارت دیگر میزان رضایت آنها از محمد 42 درصد است .
جدول شماره 2:پاسخنامه بنده به عنوان آموزگار
ردیف
نوع رفتار
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
خیلی کم
1
رعایت نظم در کلاس
1
2
تعامل با سایر دانش آموزان در کلاس
2
3
میزان مشارکت او در کار های گروهی
3
4
مسئولیت پذیری
2
5
میزان نارضایتی و شکایت دانش آموزان از وی
3
6
خوش رفتاری
1
7
کتک کاری سایر دانش آموزان در کلاس
2
8
غیبت غیر موجه از مدرسه
5
9
احترام به معلم
2
10
حرف شنوی و اطاعت از دستور
1
11
میزان پیشرفت تحصیلی نسبت به ماه گذشته
2
12
میزان توانایی در املا
2
13
میزان توانایی در ریاضی
1
14
مهارت گوش کردن
1
15
مهارت خواندن
2
16
مهارت سخن گفتن
1
جمع کل نمرات
0
2
6
12
11
جمع کل نمرات کسب شده 31 نمره از 80 نمره ، معادل 75/38 درصد.به عبارت دیگر میزان نارضایتی آموزگار از اولیای مدرسه هم بیشتر است چون او از بیشتر از دیگران در جریان وضعیت تحصیلی محمد قرار دارد.
جدول شماره 3: لیست نمرات محمد در نیمه اول سال تحصیلی
نام درس
قرآن
هدیه
بخوانیم
املا
انشا
ریاضی
علوم
تاریخ و مدنی
جغرافیا
هنر
ورزش
انضباط
جمع
میانگین
مهر
13
16
18
18
15
16
14
16
15
16
20
15
192
16
آبان
16
18
19
14.5
14
12
12
11
10
12
18
15
171.5
14.3
آذر
17
18
12
10
16
9
16
12
14
12
17
16
169
14.08
دی
13
17
15
10
13
10
10
11
13
10
17
17
156
13
نوبت اول
13
17
16
12
15
10
10
15
10
19
20
18
175
14.58
همانطور که در جدول فوق مشاهده می گردد نمرات محمد بجز در مهر ماه در سایر ماه ها تغییرات قابل توجه ای نکرده است.آن طور که آموزگار وی اظهار می فرمود در مهر ماه برای جلوگیی از تضعیف روحیه وی سطح نمرات را عمدا بالاتر از مقدار واقعی داده است.
برای اطمینان از کم وکیف تغییرات نمرات محمد در ما ه های مختلف، آزمون آنالیز واریانس یک راهه (ANOVA) که خلاصه آن در جدول در زیر آمده است اجرا گردید. نتایج حاصله همانطور که در جدول شماره3 آمده (sig=0/178 ، مقدار05/0 )نشان می دهد فرض برابری میانگین بین ماه های مختلف تایید می گردد. به عبارت دیگر بین میانگین نمرات محمد در ماههای مختلف تفاوت معناداری مشاهده نشده است و بین میانگین نمرات او در ما ه های مهر،آبان ، آذر و نوبت اول هیچ تفاوت معنی داری وجود ندارد.
منبع تغییر مجموع مجذورات درجات آزادی میانگین مجذورات
بین گروهها 98/55 4 14
درون گروهها 06/470 55 55/8
کل 05/526 178/0sig= 638/1 F=
جدول شماره 3: مشخصه آزمون آماری بین میانگین نمرات ماه های نیمه اول سال تحصیلی
انتخاب راه حلهای ممکن
برای اینکه راه حل مناسبی برای مشکل محمد پیدا کنم ابتدا باید عوامل بروز اختلال در او را شناسایی می کردم .با توجه به اطلاعات بدست آمده از روشهای مختلف از قبیل ؛ مصاحبه با مادر او، مصاحبه با اولیای مدرسه و صحبت با خود او و همچنین مشاهده نمرات و تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده این نتیجه را گرفتم که با توجه به وضعیت بیماری پدرش و اشتغال مادرش در بیرون از منزل و فقر اقتصادی ،محمد در خانواده از محبت و توجه والدین بی بهره می باشد، پسری مذهبی بوده بنا به گفته مادرش نمازش را مرتب می خواند و معاون پرورشی هم از عملکرد او راضی بود.نمرات درس هدیه های او نیز از سایر دروس بهتر بود.پرخاشگری او نیز همیشگی نبوده گاهی اوقات شدید و گاهی اوقات خفیف می باشد.به نظر می رسد محبت و توجه به او بهترین راه برای حل مشکل محمد باشد .همچنین با توجه به روحیه مذهبی محمد توصیه ادعیه و نماز در حفظ آرامش و خونسردی نیز می تواند مهم باشد.
انتخاب راه حل مناسب ، اعتبار بخشی و اجرای راه حل
با توجه به اطلاعات بدست آمده و شناختی که از محمد حاصل کردم و همچنین بعد از مشورت با مشاوره اداره، به آموزگار ، معاون و مدیر تاکید کردم محبت و توجه به محمد را سرلوحه برنامه اصلاحی خود قرار دهند و خود نیز جوایزی تهیه و در دو بازدید متوالی به او اهدا کردم. کمک مالی به خانواده محمد و تهیه دارو برای پدر محمد نیز با کمک اولیای مدرسه در اولویت های کاری قرار گرفت.که در آخرین روزهای اسفند ماه این فرصت پیش آمد و به اتفاق مدیر، معاون و آموزگار به منزل ایشان رفته تا هم از وضعیت زندگی خانواده اش از نزدیک آشنا شده و هم کمک ها ی نقدی و غیر نقدی که توسط مدیر و آموزگار محمد تهیه شده بود اهدا کنیم.
برای بهبود وضعیت تحصیلی محمد نیز بیشتر کار کردم در سر کلاس با او را در پیش گرفتم .
اهم راهکار های ارائه شده به شرح زیر می باشد:
تشویق او به منظور تقویت حس تعاون و همکاری در کلاس و زنگ های تفریح با معلم ،ناظم و سایر دانش آموزان
دادن مسئولیت در کلاس و مدرسه مانند ؛ مبصری، انتظامات و 000
صحبت با مادرش در خصوص دادن مسئولیت در خانه و برخورد صادقانه با او
تهیه دارو برای پدر ش توسط مدرسه
تشویق او به عنوان دانش آموز مرتب و منظم در هر چند روز به بهانه های مختلف ،مثل منظم بودن در مراسم و یا همکاری با انتظامات و یا بروز هر رفتار مطلوب
صحبت با زبان کودکانه در باره خدا ، نعمت های که به ما داده ، توکل به او، امیدوار بودن به فضل خدا،داشتن صبر در برابر مشکلات ،خواندن دعا و نماز در موقع گرفتاری و کمک خواستن از خداوند مهربان ،کمک به دیگران ، احترام به والدین ، معلم و سایر افراد جامعه
بازدید از منزل وی به همراه مدیر، معاون و وی به منظور شناخت بیشتر محیط زندگی او
کمک مالی به خانواده او از طریق انجمن و افراد خیر
پرسش و تمرین بیشتر در کلاس
درخواست کمک و همیاری از دانش آموزان دیگر
نتیجه گیری و شواهد 2
ن تیجه مصاحبه با اولیای مدرسه در اسفند ماه نوید بهبود روحیه محمد را می داد .از این بابت خیلی خوشحال بودم اما هنوز هم آموزگار از پیشرفت درسی محمد راضی نبود .برای بهبود وضعیت تحصیلی او می بایست برنامه دیگری اجرا کنیم که موکول شد به بعد از تعطیلات نوروز.به اعتقاد بنده مشکل اصلی همان وضعیت روحی و روانی محمد مهم بود که الحمدولله رو به بهبود بود .مدیر و معاون دبستان معتقد بودند رفتارمحمد در زنگ های تفریح خیلی خوب شده است .یک مقدار از نظر بهداشت فردی مشکل دارد ولی با بچه ها مهربان است.
نتیجه پرسشنامه ای که در اسفند ماه تکمیل شد نیز بیانگر پیشرفت قابل ملاحظه محمد در تغییر رفتار خود می باشد .او نظر آموزگار و مدیر و معاونان را نسبت به خود خیلی خوب تغییر داده بود.
جدول شماره 4:پاسخنامه مدیرو معاونان در اسفند ماه
ردیف
نوع رفتار
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
خیلی کم
1
رعایت نظم در هنگام برگزاری مراسم صبحگاهی
1
2
2
تعامل با سایر دانش آموزان در زنگ ها ی تفریح
2
1
3
میزان مشارکت او در برگزاری نماز جماعت
1
1
1
4
مسئولیت پذیری
2
1
5
میزان نارضایتی و شکایت دانش آموزان از وی
2
1
6
خوش رفتاری
3
7
کتک کاری سایر دانش آموزان در زنگ تفریح
1
1
1
8
غیبت غیر موجه از مدرسه
3
9
احترام به مسئولین مدرسه
2
1
10
حرف شنوی و اطاعت از دستور
2
1
جمع نمرات
30
32
30
4
25
121 نمره از 150 نمره معادل66/80درصد.به عبارت دیگر 38 درصد نسبت به آبان ماه تغییرکرده است و محمد توانسته بود بیش از 80 درصد نظر اولیا ی مدرسه را به خود جلب کند.
جدول شماره 5:پاسخنامه آموزگار
ردیف
نوع رفتار
خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
خیلی کم
1
رعایت نظم در کلاس
*
2
تعامل با سایر دانش آموزان در کلاس
*
3
میزان مشارکت او در کار های گروهی
*
4
مسئولیت پذیری
*
5
میزان نارضایتی و شکایت دانش آموزان از وی
*
6
خوش رفتاری
*
7
کتک کاری سایر دانش آموزان در کلاس
*
8
غیبت غیر موجه از مدرسه
*
9
احترام به معلم
*
10
حرف شنوی و اطاعت از دستور
*
11
میزان پیشرفت تحصیلی نسبت به ماه گذشته
*
12
میزان توانایی در املا
*
13
میزان توانایی در ریاضی
*
14
مهارت گوش کردن
*
15
مهارت خواندن
*
16
مهارت سخن گفتن
*
جمع کل نمرات
5
12
21
4
15
جمع کل نمرات کسب شده 57نمره از 80 نمره ، معادل 25/71درصد. به عبارت دیگر 5/32درصد نسبت به آبان ماه نظر آموزگار نسبت به او مثبت تر شده است.
جدول شماره 6:نمرات محمد در نیمه دوم سال تحصیلی
نام درس
قرآن
هدیه
بخوانیم
املا
انشا
ریاضی
علوم
تاریخ و مدنی
جغرافیا
هنر
ورزش
انضباط
جمع
میانگین
بهمن
16
17
15
15
14
12
12
12
12
17
18
19
169
08/14
اسفند
17
17
14
14
15
8
12
14
15
18
18
19
181
08/15
اردیبهشت
12
12
14
12
13
12
13
10
11
15
20
20
164
67/13
نوبت دوم
15
17
16
13
13
5/10
5/11
5/11
12
19
20
20
5/178
88/14
در اردیبهشت ماه به علت بیماری و بستری شدن مادرش در بیمارستان افت تحصیلی او زیاد شده است.ولی در مجموع پیشرفت تحصیلی او گرچه نسبت سال گذشته خیلی بهتر شده است ولی رضایت بخش نبود .ولی او موفق شد با معدل 88/14 امتحانات پایان سال را با موفقیت پشت سر بگذارد.
جدول شماره7:مشخصه آزمون آماری میانگین نمرات محمد در نیمه دوم سال تحصیلی
منبع تغییر مجموع مجذورات درجات آزادی میانگین مجذورات
بین گروهها 31/15 3 10/5
درون گروهها 06/421 44 57/9
کل 37/436 662/0sig= 533/0 F=
نتیجه:با توجه به مقدارsig=./662 که از مقدار 05/0بیشتر است فرض برابری میانگین بین ماه های مختلف تایید می گردد .به عبارت دیگر بین میانگین نمرات محمد در ماه های مختلف(بهمن، اسفند ، اردیبهشت و خرداد ) تفاوت معنی داری مشاهده نمی گردد. و نتیجه آزمون هم دال بر عدم پیشرفت تحصیلی محمد در ما ه های مختلف می باشد.
در بعد از تعطیلات نوروز نیز پیگیر وضعیت محمد شدم.اظهارات شفاهی اولیای مدرسه، نشان از پیشرفت محمد در زمینه روحی و روانی بود.شکایت دانش آموزان از وی به طور چشمگیری کاهش یافته و در احترام به مسئولین مدرسه و تعامل با دانش آموزان خیلی بهتر شده است ولی از نظر درسی تغییر خاصی نکرده بود.با آموزگارش صحبت کردم و دلیل عدم پیشرفت درسی محمد را جویا شدم.او گفت: مادرش دربیمارستان بستری است و وضعیت پدرش هم که معلوم،او در خانه اصلا وضعیت مطلوب و آرامی برای درس خواندن ندارد. نمرات اردیبهشت او خیلی افت کرده بود.و در امتحانات پایان ترم وضعیت بهتری داشت چون هم مادرش از بیمارستان مرخص شده بود و هم توجه اولیا مدرسه به او موجب شده بود تا کمی بیشتر درس هایش را مرور کند. اجرای آزمون واریانس یک راهه نیز تایید بر این مطلب بود که بین میانگین نمرات ماه های مختلف(بهمن-اسفند-اردیبهشت -خرداد) تفاوت معناداری وجود ندارد.البته آن طور که مدیر دبستان می گفت نسبت به سال گذشته هم از نظر تربیتی و هم از نظر درسی خیلی پیشرفت کرده است.ولی مشکلات او به گونه ای است که حل آن ها از عهده ی ما خارج بود.تا آنجا که از دست و توانمان بر می آمد برای آسایش خانواده اش انجام دادیم .
مبانی نظری پژوهش
دلایل و راههای درمان پرخاشگری
الف )علت ها
۱.الگوپذیری کودکان از والدین
یکی از دلایل بسیار مهم پرخاشگری در کودکان یادگیری است. یعنی کودکانی که الگوهای رفتاری پرخاشگرانه داشته اند، همانند الگوهای خود رفتار می کنند. چنانچه پدر یا مادری خلق و خویی عصبانی و پرخاشگر داشته باشند، مسلماً فرزندشان نیز پرخاشگر خواهد شد. این رفتار توسط کودک یاد گرفته می شود.از آنجا که کودکان با والدین همانند سازی می کنند، بنابراین بسیاری از رفتارهای پدر و مادر ناخودآگاه توسط فرزندان فرا گرفته می شود. توضیح این که فرایند همانند سازی کاملاً ناخودآگاه صورت می پذیرد.
نکته دیگر این که حتماً لازم نیست والدین با خودِ کودک پرخاشگری کرده باشند؛ چنانچه او شاهد رفتارهای خشونت بار پدر و مادر با افراد دیگر نیز باشد، این گونه رفتار را فرامی گیرد. بنابراین کودکان از طریق مشاهده، رفتارهای والدین را می آموزند.بر این نکته می توان تاکید کرد که کودکان با چشمان خود می آموزند؛ یعنی آن چه را مشاهده می کنند، یاد می گیرند؛ حتی اگر آن رفتار به طور مستقیم در مورد خود آنها صورت نگیرد.
۲. کودکان ناکام پرخاشگر می شوند
ناکامی یکی از مسائلی است که به پرخاشگری می انجامد. وقتی کودک به هدف خود دست نیابد و ناکام شود، یکی از رفتارهایی که از او سر می زند پرخاشگری است.
۳. اضطراب و پرخاشگری
کودکان مضطرب نمی توانند کودکان آرامی باشند. آنها رفتارهایی پرخاشگرانه از خود بروز می دهند؛ البته بلافاصله پشیمان می شوند و از والدین خود عذرخواهی می کنند. اگر از کودک مضطرب بپرسیم که چرا پرخاش می کنی و عصبانی هستی؛ خواهد گفت نمی دانم.؛ یا خواهد گفت دست خودم نیست.
۴. پرخاشگری، نشانه ای از تضادهای درونی
گاهی کودکان در دوگانگی و تضادهای درونی قرار می گیرند. یا بهتر بگوییم، گاهی بر سر دو راهی هایی گیر می کنند و نمی دانند کدام راه را انتخاب کنند؛ و این حالت آنها را دچار تعارض، اضطراب و خشم می کند. مثلاً کودکی که دوست دارد نزد مادرش در منزل بماند و از طرفی وقتی می بیند تمام کودکان به مدرسه می روند، همزمان تمایل به مدرسه رفتن نیز دارد، دچار دوگانگی می شود. به کودکان خود کمک کنیم که در دو راهی های زندگی، مدتی طولانی قرار نگیرند. آنها بایستی به سرعت و با دقت درست ترین کار را انجام دهند.
۵. پرخاشگری و افسردگی
پرخاشگری و کج خلقی در کودکان چنانچه با علامت های دیگر همراه باشد، می تواند نشانه ای از افسردگی باشد که در این صورت لازم است شرایط زندگی کودک تمام و کمال مورد بررسی قرار گیرد.
۶. پرخاشگری؛ بیماری ها؛ مصرف دارو
بعضی از بیماری ها به مصرف دارو نیاز دارد و ممکن است از عوارض جانبی داروها کج خلقی و رفتارهایی باشد که خشونت را برمی انگیزند.
۷. خشونت و مدرسه
گاهی کودکان در مدرسه قربانی خشونت می شوند؛ و این قربانی شدن باعث می شود که خود آنها نیز عامل خشونت شوند.
عواملی که به خشونت در مدرسه می انجامند، عبارت اند از:
-وقتی کودکی توسط دانش آموزان دیگر مورد تمسخر قرار گیرد
– وقتی کودکی توسط دانش آموزان دیگر کتک بخورد و قادر به دفاع از خود نباشد.
– وقتی کودکی همیشه از مشاجرات فرار می کند و حتی در مواقعی به گریه متوسل می شود.
– وقتی کودکی مرتب اشیا، وسایل و پول خود را گم می کند.
– وقتی کودک از لحاظ ظاهری (پارگی لباس و یا نامناسب بودن آن) مورد تمسخر قرار می گیرد.
– خجالتی بودن و سکوت مکرر در کلاس.
– افت تحصیلی، افسردگی و ناراحت بودن.
این عوامل کودک را قربانی خشونت دیگران می کند و خود کودک نیز عامل خشونت می شود و رفتارهای پرخاشگرانه از او سر خواهد زد.
روش هایی برای درمان پرخاشگری کودکان
۱- محدودیت هایی برای کنترل پرخاشگری وضع کنید و آنها را به اطلاع کودک برسانید.
۲- مدل های پرخاشگری را به حداقل برسانید. می توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
الف) ساعاتی را که کودک فیلم های خشونت آمیز تلویزیونی می بیند، محدود کنید.
ب)فیلم ها، تصاویر و روزنامه کودک را به دقت انتخاب کنید.
ج) الگوهایی را در اختیار کودک بگذارید که پرخاشگرانه نباشند.
ح)همراه کودک برنامه های تلویزیونی را ببینید و صحنه پرخاشگرانه آن را تفسیر کنید.
۳- همدلی را افزایش دهید. آگاهی کودک را نسبت به رنجی که بر اثر پرخاشگری او در افراد یا حیوانات به وجود می آید، افزایش دهید.
۴- رفتارهایی را که مغایر با رفتار پرخاشگرانه است، تقویت کنید.
۵- به جای کودک پرخاشگر، به کودکی که به وی پرخاش شده توجه کنید.
۶- نحوه ی ارتباط کودک را با افرادی که با او زندگی می کنند، مورد بررسی قرار دهید.
۷- اگر قرار است کودک به دلیل رفتار خشونت آمیزش تنبیه شود، بهتر است به طریقی باشد که منجر به حمله انتقامی و تلافی جویانه از طرف کودک نشود.
۸- فرصت تخلیه هیجانات را برای کودک فراهم کنید.
۹- مباحث گروهی یا خانوادگی را که تاکید بر همکاری با دیگران دارد، به کار گیرید.
۱۰- همکاری، مسئولیت و پیگیری مسائل مورد علاقه را با دادن مسئولیت به کودکان تشویق کنید.
۱۱- برای مهارِ رفتار کودکان، فنون محروم سازی ممکن است تا حدودی مفید واقع شود. بنابراین رفتارهای پسندیده را به وضوح تشریح کنید و پاداش ها و کیفرهای آنها را بیان نمایید.
۱۲- فعالیت های ساعتی او را در صورت امکان با شرکت کودکی دیگر طراحی کنید.
۱۳- از تنبیهات بدنی پرهیز کنید.
۱۴- علت رفتار پرخاشگرانه وی را بیابید.
۱۵- ثبت وقایع روزانه، بازی درمانی، بازی های جالب، جمله سازی و گوش دادن فعال ممکن است به عنوان کمکی در جهت درک کودکان خشن به کار گرفته شود.
۱۶- به کودک بفهمانید که با هر رفتار خشونت آمیز، خود را از شما بیشتر دور می کند.
۱۷- از کودک پرخاشگر بخواهید الگوی مطلوبی برای خود بیابد و فهرستی از رفتارهای الگو را در کوتاه مدت اجرا نماید.
۱۸- با کودک قرارداد رفتاری ببندید تا برای رفتارهای مطلوبش جایزه دریافت کند و نتیجه اعمال نامطلوبش را ببیند.
مسلماً با شناسایی علت رفتار نادرست، می توانیم در رفع آن موفق تر عمل کنیم:
۱ . چنانچه این گونه رفتار از والدین سرچشمه گرفته باشد، بایستی والدین به طور جدی آموزش داده شوند تا خود را کنترل کنند و چنین رفتاری را حداقل در حضور فرزند انجام ندهند. در ضمن لازم است به کودک گفته شود که این رفتارها درست نیست و اگر هم از والدین سر زده، آنها اشتباه کرده اند و دیگر تکرار نخواهد شد. به علاوه توصیه می شوداگرپدرو مادر چنین رفتاری را مرتکب شدند، به اشتباه خود اعتراف کنند و حتی از فرزند عذرخواهی نمایند.
۲ . اگر دوستان یا بچه های دیگر عامل بدزبانی کودک باشند، بایستی او را از این افراد دور کنیم و به جای آنها دوستان خوب و مودب را جایگزین نماییم.
۳ . در انتخاب فیلم ها دقت کنیم و چنانچه فیلمی مناسب سن کودک نیست، شرایطی فراهم آوریم که او فیلم را نبیند.
۴ . به اعتراضات کودک گوش دهیم و دقیقاً توجه کنیم که او چه می گوید و نسبت به چه چیز اعتراض دارد. دادن یک کمک فوری به کودک در چنین شرایطی بسیار مهم است. روشهای سخت گیرانه والدین، اعتراض شدید فرزند را به همراه دارد.
۵ . هرگز کودک نباید به این وسیله به خواسته اش برسد؛ بلکه بایستی به او فهماند، چنانچه دست از این نوع رفتار بردارد و حتی از این بابت عذرخواهی کند، به خواسته اش خواهد رسید.
۶ . هرگز با شنیدن حرف های زشت کودک به او نخندیم، بلکه اخم کنیم و خود را از وی دور سازیم. با این روش به او نشان می دهیم که رفتار پسندیده ای نداشته است.
۷ . چنانچه فرزند ناکامی و افسردگی دارد، بهتر است فرصتی فراهم کنیم تا او موفقیت ، شادی و نشاط را تجربه کند. در چنین مواردی بایستی به درمان حالات افسرده وار او بپردازیم.
– علاوه بر توجه به نکات گفته شده، والدین می توانند با استفاده از روش "یادگیری وسیله ای"، در جهت رفع عادت بدزبانی در کودکان برآیند. به این ترتیب که هر وقت کودک رفتار ناپسند از خود نشان نداد، به او جایزه ای بدهند و به طور مشخص بگویند "این پاداش به این علت بود که امروز حرف های زشت بر زبان نیاوردی و بچه مودبی بودی…" با این روش، او می فهمد که رفتار ناپسند پاداش نمی گیرد، بلکه موجب اخم و قهر والدین است؛ برعکس رفتار مودبانه او تشویق و تایید می شود.
بد دهنی کودکان
این مسئله در بسیاری مواقع یکی از شکایات و معضلات والدین را در مقابل اطفال تشکیل داده و متاسفانه دربسیاری از مواقع خود پدر و مادرها در به وجود آوردن آن نقش داشته اند. بد دهنی در کودکان می تواند هفت علت اصلی داشته باشد :
– یادگیری از طریق والدین
– یادگیری از طریق دوستان و بچه های دیگر
-بد آموزی بوسیله فیلم
– بیان نوعی اعتراض
– رسیدن به خواسته ها و اهداف
– تشویق شدن
– ناکامی و افسردگی
خلاصه
بى شک، شیوع پرخاشگرى در میان نوجوانان، موجب نگرانى بسیارى از خانواده ها، اولیا، مربیان و مسوولان کشور است. گسترش روزافزون این نابهنجارى رفتارى بر زندگى فردى و اجتماعى انسان ها تاثیرات منفى گذاشته و آرامش و احساس ایمنى را مورد تهدید قرار مى دهد. البته توجه به این نکته ضرورى است که رفتار پرخاشگرانه همیشه نامطلوب نیست، بلکه داراى حکمت هایى از جمله دفاع و دفع خطراتى است که بقا و ادامه زندگى را تهدید مى کند، ولى اگر مهار نشود و به راه هاى صحیح هدایت نگردد، همین ابزار دفاعى موجب آسیب هاى جبران ناپذیرى مى شود.
برای درمان پرخاشگری گام اول شناخت و ریشه یابی علت یا علل پرخاشگری است با شناخت این عوامل می توان همکاری های لازم را برای کاستن از میزان و شدت پرخاشگری ارائه نمود مانند سرگرم نمودن فرد مهر و محبت و دلجویی آموزش تنهایی فکرکردن صبر و متانت نشان دادن در مواقع پرخاشگری تشویق جهت استحمام و برآورده کردن نیازهای کودکان و نوجوانان مساعد ساختن جو آزادی های کنترل شده جلوگیری از توهین و ناسزا گفتن به آنها ویا مقابله به مثل نکردن با آنها جلوگیری از تهدید و ترساندن الگوهای خوب را به آنها نشان دادن رهنمودهایی در مورد سازش و جوشش با دیگران تشویق به بازیهای گروهی و رعایت بتراکت و قوانین در زندگی با دیگران عادت دادن به آنا به گذشت یاد دادن انتقاد صحیح به آنها جهت تخلیه و سبک شدن و آرامش یافتن و درپایان چنانچه رعایت عوامل فوق تاثیری نداشت می توان از عوامل دیگری مانند توبیخ اخطار تحکم علامت مقابله به مثل تنبیه و قهرو… استفاده نمود.
پیشنهادات
در پایان چند توصیه به آموزگاران محترم دارم:
1- سعی نمایند مشکلات دانش آموزان خود را از طریق علمی در قالب اقدام پژوهی حل نمایید.
2-شغل خود را بصورت حرفه ای پیگیری نموده و با مبانی نظری و علمی آن آشنا شوید.
3-از مطالعه کتب روانشناسی تربیتی ، کودک ،رشد و … غفلت ننمایید.
4-محبت و دوست داشتن دانش آموزان را سرلوحه برنامه کاری خود قرار دهید.
5-استفاده از برنامه تشویقی مناسب در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بطور چشمگیری تاثیر دارد.بنابر این برنامه تشویقی خود را هدف مند و اصولی نمایید
6-مشکلات شخصی و خانوادگی دانش آموزان را مدنظر قرار دهید.
7-با دانش آموز مشکل دار هم دردی نموده و خود در غم او شریک بدانید.
8-در صورتی که خود قادر به حل مشکل دانش آموز نمی باشید از یک مشاور کمک بگیرید.
9-با اولیای دانش آموزان ارتباط بیشتری برقرار نمایید و در صورت امکان به خانه آنها بروید.
10-اعتماد به نفس دانش آموزان تقویت کنید.
11- از تمسخر کودکان جدا بپرهیزید که این امر پرخاشگری آن هارا تشدید می نماید.
منابع وماخذ:
1-سیف الهی،وجی الله، راهنمای اقدام پژوهی،انتشارات گیلان،1387
2- اکبری ، ابوالقاسم ، مشکلات نوجوانان و جوانان ، چاپ دوم نشر ساوالان ، تهران ، سال ۱۳۸۱
3-نوابی نژاد ، شکوه : رفتارهای بهنجار و نابهنجار کودکان و راههای پیشگیری و درمان ، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان ۱۳۷۲
6