مراحل شکل گیری جنین و مدت مراحل آن از منظر قرآن و روایات مذاهب اسلامی
مراحل شکل گیری جنین از منظر قرآن کریم
قرآن کریم در سورهی حج و المومنون مراحل خلقت و شکل گیری جنین و حیات آن را بیان نموده است، این مراحل عبارتند از: نطفه که در رحم مستقر شده، علقه که خون بسته است، مضغه که به صورت گوشت درآمده است، استخوان(به صورت استخوان درآمده و هنوز گوشت نروییده است)، به صورت گوشت و استخوان بندی آن تمام شده قبل از دمیدن روح در آن، وبعد ازحلول روح درآن.البته دمیدن روح در آن. البته منظور از جنین در این بحث از زمان انعقاد نطفه است.
خداوند متعال درسوره المومنون فرموده:"وَلَقَد خَلَقنا الانسانَ مِن سُلالَهِ مِن طِینٍ ، ثُمّ جَعَلناهُ نُطفَهِ فی قَرارِِ مَکِینِ، ثَمّ خَلَقنا النُطفَهَ عَلَقَهََ فَخلقنا العَلَقَهَ مُضغَهَ ، فَخلقنا المُضغَهَ عِظاماً فَکَسَونا العِظامَ لحماََ ثُمّ اَنشاناهُ خَلقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللهُ احسَنُ الخالقینَ."١.
ترجمه: ما انسان را ازگل خالص آفریدیم، و او را به صورت نطفه ای در قرارگاهی استوار کردیم، پس نطفه را به علقه تبدیل کردیم وبعد علقه را به مضغه ، آنگاه مضغه را استخوانها گردانیدیم، سپس بر استخوانها پرده گوشت کشیدیم و با آفرینش دیگر به آن موجودیت بخشیدیم، پاک و بزرگوار خدایی که نیکوترین آفرینندگان است.
و در سوره الحج فرموده:"فَانا خَلَقناکُم مِن تُرابِِ ثُمّ مِن نُطفَهِِ ثَم مِن عَلقهِِ ثُم ّمِن مُضغَهِِ مُخَلّقهِِ وَغَیر مُخَلقهِِ لِنُبَینَ لَکُم وَنَقرّ فی الارحامِ مانشاءُ الی اجلٍ مسمّی ثُمّ نُخرِجُکُم طِفلاََ ثُمّ لِتَبلغُوا اََشُدّکُم"٢.
ترجمه: ما شما را از خاک آفریدیم، پس آنگاه از نطفه پس از علقه (خون بسته) پس از مضغه شکل یافته و شکل نایافته، تا اینکه برای شما آشکار و بیان کنیم، و جنینهایی را که بخواهیم تا زمانی معین در رحم مادران نگه می داریم، آنگاه شما را به صورت طفلی برون آوردیم تا به حد رشد و بلوغ برسید.
قرطبی گفته: "فراء گفته مخلقه یعنی : جنینی که خلقتش کامل است ، و غیر مخلقه یعنی سقط شده (که خلقتش کامل نشده) ابن اعرابی گفته: مخلقه یعنی آفرینش او آغاز شده ، و غیر مخلقه یعنی شکل و هیئت بخود نگرفته، ابن زید گفته: مخلقه یعنی جنینی که خداوند سر ، دو دست و دو پای او را آفریده ، و غیر مخلقه آن است که چیزی از آن خلقت نشده، ابن عربی گفته: اگر به اصل اشتقاق لغوی آن مراجعه کنیم، نطفه، علقه، و مضغه مخلقه (خلق شده) هستند، زیرا تمام اینها مخلوق خدا هستند، و اگر شکل و هیئت آنرا که پایان آفرینش خلقت است، چنانچه خداوند فرموده "ثم انشاناه خلقاً آخر" این همان است که ابن زید گفته. اما من می گویم: تخلیق از خلق گرفته شده و در آن معنای کثرت و زیادت است، هر چه که مراحل را سپری کند خلق شده بعد از خلق شدنی، و اگر نطفه باشد او مخلوق است؛ لذا خداوند متعال فرموده: "ثم انشاناه خلقاً آخر" وگفته شده: مخلقه و غیر مخلقه به خود نوزاد برمیگردد نه به جنین سقط شده … ابن عباس گفته مخلقه یعنی زنده است. وغیر مخلقه سقط شده است، شاعر گفته: افی غیر المخلقه البکاء فاین الحزم و یحک و الحیاء،یعنی آیا برای جنین سقط شده غیر کامل الخلقه گریه می کنید و ای بر تو پس استواری، استقامت و حیا کجا است." ٣.
مفسرین قرآن کریم درباره "ثم انشاناه خلقاً آخر" گفته اند عبارت است از دمیدن روح بعد از تکمیل خلقت و شکل گیری جنین است٤.صاحب جواهر الکلام فرموده: "منظور از خلقاً آخر روح است"٥.
قرطبی گفته:((در مورد خلقا آخر در ثم انشاناه خلقاً آخر))علما اختلاف نموده اند، ابن عباس، شعبی، ابوعالیه، ضحاک و ابن زید گفته اند عبارتست از نفخ روح بعد از اینکه جماد بود، ابن عباس نیز گفته یعنی ورودش به دنیا (متولد شدن) است" ٦.
و منظور از "قرار – بمعنای جای استقرار- رحم است"۷. ودر سوره السجده آمده:"الذی احسن کل شیءٍ خلقه و بداخلق الانسان من طین ، ثم جعل نسله من سلاله من ماء مهین، ثم سواه و نفخ فیه من روحه"٨.
ترجمه: آنکه هر چیز را نیکو آفرید و آفرینش آدمیان را از گِل آغازید، سپس نسل او را از عصاره آب ناچیز به وجود آورد، آنگاه اندام او را متوازن ساخت پس از روح خود در او دمید.
منظور از سواه درآیه، توازن و هماهنگ ساختن اعضا و اندام است،یعنی کامل شدن شکل ظاهری بدن انسان که قبل از دمیدن روح است.
چنان که گذشت،قران کریم شکل گیری جنین و خلقت آنرا نطفه، علقه ، مضغه، عظام، لحم (روییدن گوشت بر استخوان)، و دمیدن روح بیان کرده، آفرینش استخوان ها قبل از روییدن گوشت و عضلات به پایان می رسد، توازن و هماهنگی اعضای بدن قبل از دمیده شدن روح است.
آلوسی در روح المعانی گفته:"ثم سواه یعنی آنرا هماهنگ و تعدیل کرد با کامل کردن اعضایش در رحم، و تسویه در لغت یعنی قرار دادن اجزاء متساوی" ٩.
منظور از دمیدن روح، روح و حیات انسانی است نه حیات نباتی و حیوانی چنانچه که فلاسفه قایل به سه مرحله از حیات شده اند حیات نباتی، حیوانی و انسانی ، حیات نباتی نیاز به غذا، تنفس و … دارد ، حیات حیوانی علاوه بر امور نباتی دارای احساس و حرکت اختیاری می باشد١٠، اما حیات انسانی علاوه بر احساس و حرکت قابلیت ادراک کلیات نیز دارد. به نظر فقها،حیات انسانی هنگام دمیدن روح آغاز می گردد، روح به جنین هویت انسانی می دهد نه مخ ١١.
وبا توجه به اینکه روح انسانی پدیده ای غیر مادی است از توان و حیطه انسان خارج است. قرآن کریم فرموده: "وَیَسئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُل الرُّوحُ مِن اَمرِ رَبی وَما اُوتِیتُم مِن العِلم ِالا قَلیلاً"١٢ .
ترجمه: و ترا از حقیقت روح می پرسند جواب ده که روح از امر خداست آنچه از علم به شما داده شده بسیار اندک است.
بنابراین اینکه برخی ازپزشکان معتقدند که جنین فاقد حیات نداریم و حتی اسپرم و تخمک قبل از لقاح نیز حیات دارند، با دمیدن روح بعد از تکامل شکل ظاهری جنین منافاتی ندارد؛ زیرا حیات قبل از دمیدن روح،حیات نباتی و حیوانی است.
آقای مصباح می فرماید: "اجمالاً از قرآن بر می آید که در آدمی، جز بدن چیزی بسیار شریف نیز وجود د ارد، ولی مخلوق خدا است، نه جزئی از خدا و تا آن چیز شریف در انسان وجود نیابد، آدمی؛ انسان نمی گردد و چون در حضرت آدم به وجود آمد، شانی یافت که باید فرشتگان در برابر او خضوع کنند"١٣ .
مراحل خلقت جنین در روایات
در روایات مربوط به دیه،مراحل مختلف شکل گیری جنین ذکرشده است از جمله این روایات:((عن سعید بن المسیب، قال: سالت علی بن الحسین (رضی الله عنه) عن رجل ضرب امراه حاملاً برجله فطرحت ما فی بطنها میتاً ، فقال: ان کان نطفه فانَّ علیه عشرین دیناراً ، قلت فماحد النطفه؟ فقال هی التی وقعت فی الرِحم فاستقرّت فیه اربعین یوماً ، و ان طرحته و هو علقه فانّ علیه اربعین دیناراً ، قلت ، فما حدّ العلقه؟ قال: هی التی اذا وقعت فی الرّحم فاستقرّت فیه ثمانین یوماً قال: و ان طرحته و هو مضغه فانّ علیه ستین دیناراً، قلت، فما حدّ المضغه؟ فقال: هی التی اذا وقعت فی الرّحم فاستقرّت فیه مائه و عشرین یوماً ، قال و ان طرحته و هو نسمه مخلقه له عظم و لحم مزیل الجوارح قد نفخت فیه روح العقل فان علیه دیه کامله، قلت له ارایت تحوله فی بطنها الی حال ابروح کان ذلک او بغیر روح؟ قال: بروح عدا الحیاه القدیم المنقول فی اصلاب الرجال و ارحام النساء و لو لا انه کان فیه روح عدا الحیاه ما تحول عن حال بعد حال فی الرحم و ما کان اذاً علی من یقتله دیه و هو فی تلک الحال))١٤.ترجمه: در روایتی از سعید بن مسیب آمده است((ازامام سجاد(رضى الله عنه) در رابطه با مردی سئوال نمودم که زن بارداری را با لگد زده بود و در نتیجه حمل او به صورت مرده سقط شده بود، امام (رضی الله عنه) فرمودند :سقط او اگر نطفه بوده باشد ، بیست دینارباید بدهد، گفتم: در چه زمانی نطفه است، فرمودند: پس از آن که چهل روز از استقرار آن در رحم بگذرد؛، و اما اگر علقه سقط کرده باشد بر او است که چهل دینار بدهد، گفتم: در چه زمانی علقه است؟ فرمودند: پس از آن که (۸٠) روز از استقرار آن در رحم بگذرد، امام (رضی الله عنه) فرمودند: و اگر مضغه سقط کرده باشد، بر اوست که (٦٠) دینار بدهد، گفتم: در چه زمانی مضغه است؟ فرمودند: پس از آن که (۱۲٠) روز از استقرار آن دررحم بگذرد. امام (رضی الله عنه) فرمودند : واگر جنین سقط شده در حالی که او انسانی (فردی) گردیده که گوشت و استخوان پیدا کرده و اعضا و جوارح آن متمایز شده و روح عقل در آن دمیده شده باشد بر او است دیه کامل بدهد، راوی می گوید: به حضرت عرض کردم: آیا حرکت جنین در شکم مادر به سبب وجود روح است یا خیر؟ امام فرمود: به سبب روح است، اما روحی غیر از آن حیات پیشین که در صلب مرد و رحم زن بوده، و اگر در جنین روحی غیر از حیات نباشد، در رحم هیچ حرکتی نخواهد کرد و در این حال، دیه کامل بر عهده قاتل او نخواهد بود.
این روایت دلالت دارد بر وجود حیات نباتی و سلولی قبل از نفخ روح انسانی که از آن به روح عقل یاد شده است.
در روایتی دیگر از امام صادق(رضی الله عنه) نیز فرموده: "فی النطفه عشرون دیناراً ، و فی العلقه اربعون دیناراً ، و فی المضغه ستون دیناراً ، و فی العظم ثمانون دیناراً، فاذا کسی اللحم فمائه دینار، ثم هی دیته حتی یستهل ، فاذا استهل فالدیه کامله))١٥.
در این روایت مراحل مختلف جنین که در قرآن ذکرشده ، به ترتیب نام برده شده است وبرای هرمرحله دیه ای معین نموده است، برای نطفه بیست دینار، علقه چهل دینار، مضغه شصت دینار، و استخوان (عظم) هشتاد دینار، در صورتی که خلقت جسمانی کامل شود و گوشت استخوانها را بپوشاند صد دینار است، تا اینکه نوزاد به دنیا آید و گریه کند که در اینصورت دیه کامل است.
مدت مراحل شکل گیری جنین در روایات
مدت هر مرحله از مراحل خلقت و شکل گیری جنین در روایات اهل تسنن و تشیع مشخص شده، و مدت تعیین شده در روایات متفاوت است.
بعضی برای هر مرحله ٤٠ چهل روز ، بعضی ۳٠ روز، و بعضی ٤۲ روز و …
مدت مراحل خلقت جنین در روایات شیعه
یک دسته از این روایات مدت هر مرحله راچهل روزتعیین کرده،ودسته دیگر سی روز برای هر مرحله تعیین نموده است.
دسته اول: از جمله این روایات: معتبره ابن فضال از حسن بن جهم است که گفته: ١٦.
در این روایت امام رضا (رضی الله عنه) از امام باقر (رضی الله عنه) نقل می کند که نطفه در رحم (٤٠) روز مستقر می باشد ،پس درمدت(٤٠) روزعلقه(خون بسته)می شود، سپس در چهل روز به مضغه (به صورت گوشت) تبدیل می شود، بعد از اینکه چهار ماه کامل و سپری می شود خداوند متعال دو فرشته آفریننده برآن مامورمی کند.
در صحیحه زراه از امام باقر(رضی الله عنه) آمده: "… فتصل النطفه الی الرحم فتردد فیه اربعین یوماً ، ثم تصیر علقه اربعین یوماً ثم تصیر مضغه اربعین یوماً" (همان)
یعنی نطفه به رحم می رسد و چهل روز در رحم می ماند، پس از مدت چهل روز می شود علقه ، وبعد ازجهل روزدیگرمی شودمضغه.
در روایتی دیگر از محمد بن مسلم گفته : ((سالت اباجعفر(رضی الله عنه) عن الرجل یضرب المراه فتطرح النطفه، فقال علیه عشرون دیناراً، فقلت یضربها فتطرح العلقه، فقال علیه اربعون دیناراً، فقلت یضربها فتطرح المضغه؛ فقال علیه ستون دیناراً فقلت: فیضربها فتطرحه و قد صار له عظم ، فقال : علیه الدیه کامله، و بهذا قضی امیر المومنین (کرم الله وجهه) ، فقلت: فما صفه النطفه التی تعرف بها؟ فقال، النطفه تکون بیضاء مثل النخامه الغلیظه فتمکث فی الرحم اذا صارت فیه اربعین یوماً ، ثم تصیر الی علقه، قلت فما صفه خلقه العلقه التی تعرف بها؟ فقال : هی علقه کعلقه الدم المحجمه الجامده تمکث فی الرحم بعد تحویلها عن النطفه اربعین یوماً ، ثم تصیر مضغه ، فقلت : فما صفه المضغه و خلقتها التی تعرف بها؟ فقال: هی مضغه لحم حمراء فیها عروق خضر مشبکه، ثم تصیر الی عظم، قلت فما صفه خلقته اذا کان عظما؟ فقال: اذاکان عظماً شق له السمع و البصر و رتبت جوارحه، فاذا کان کذلک فان فیه الدیه کامله))١۷.
ترجمه: محمد بن مسلم می گوید از امام باقر رضی الله عنهدرباره مردی که زنی را می زند و زن نطفه را سقط می کند، سوال کردم؛ امام فرمود بیست دینار بر آن مرد است، گفتم او را می زند و علقه را سقط می کند حضرت فرمود چهل دینار بر اوست. سپس گفتم او را می زند و مضغه را سقط می کند، امام فرمود بر او شصت دینار است، گفتم او را می زند و زن جنین را در حالی که استخوان بندی شده سقط می کند، فرمود بر اودیه کامل است، و امیرالمومنین (کرم الله وجهه) اینطور قضاوت کرد، گفتم: صفات نطفه که به آن شناخته می شود چیست؟ امام فرمود: نطفه سفید است مانند خلط غلیظ در رحم باقی می ماند در صورتی که چهل روز در رحم بماند، سپس می شود علقه، گفتم صفت علقه که به آن شناخته شود چیست؟ امام فرمود مانند خون چسبان جامد جرم دار است که چهل روز در رحم می ماند بعد از اینکه از نطفه تغییر می کند، سپس می شود مضغه ، گفتم صفت مضغه و خلقت او که به آن شناخته شود چیست؟ امام فرمود: مضغه گوشت سرخ است که در آن رگهای سبز به صورت چهارخانه هست، پس به صورت استخوان در می آید ، گفتم صفت خلقت آن هنگامی که به استخوان در می آید چیست؟ فرمود هنگامی که استخوان است گوش و چشم برایش ایجاد می شود (شکافته می شود) و اعضایش مرتب و منظم می گردند، اگر به این صورت درآمد در آن دیه کامل است.
در این روایات و روایات دیگری مدت هر مرحله ٤٠ روز بیان شده است.
دسته دوم: در این دسته از روایات مدت هر مرحله (۳٠) روز معین شده است.
از امام باقر (رضی الله عنه) روایت شده است که فرموده: ((ان النطفه تکون فی الرحم ثلاثین یوماً ، و تکون علقه ثلاثین یوماً ، و تکون مضغه ثلاثین یوماً و تکون مخلقه و غیر مخلقه ثلاثین یوماً ، فاذا تمت الاربعه اشهر بعث الله الیها ملکین خلاقین))١٨.
یعنی نطفه در رحم (۳٠) سی روز مستقر است ، مدت علقه نیز ۳٠ روز، مضغه نیز به مدت ۳٠ روز است، و به شکل یافته و و به شکل یافته و شکل نیافته ۳٠ روز است، هنگامی که چهار ماه (۱۲٠روز) سپری می شود خداوند دو فرشته آفریننده برآن مامورمی کند.
مرحوم خوئی می فرماید: "این روایت برخلاف آنچه که در آیه 5 سوره حج آمده می باشد، خداوند در آیه فرموده: شما را از خاک آفریدیم پس آنگاه از نطفه ، پس از علقه، سپس از مضغه شکل یافته و شکل نیافته: زیرا از آیه فهمیده می شود که مخلقه (یافته شده) و غیر مخلقه (نیافته شده) دو صفت برای مضغه هستند نه اینکه در مقابل مضغه باشند چنانچه در روایت ذکر شده ، و منظور از آنها (شکل یافته و شکل نیافته) خلقت کامل و خلقت غیر کامل است"١٩. مرحوم خوئی فرموده:((بنابرنظر مشهور فقها مدت هر مرحله (٤٠) روز است. ولی ابن ادریس حلی درالسرائرمخالفت نموده وفاصله هرمرحله(٢٠)بیست روزدانسته است))٢٠ودرصفحه٤٠٥فرموده:((ابن ادریس درسرائرگفته جنین مادامیکه درشکم مادر است در ابتدا نطفه است و بعد از قرار گرفتن نطفه در رحم به مدت بیست روز دیه آن بیست دینار است، بعد از بیست روز برای هر روز یک دینار است تا چهل روز که چهل دینار است، و این دیه علقه است این همان معنای سخن فقها است ، و در بین هر دو مرحله همانند آن است (یعنی بین هر مرحله از مراحل بعدی بیست روز است"٢١ .
مدت مراحل خلقت و شکل گیری جنین در روایات اهل سنت
عبدالله بن مسعود رضی الله عنه از پیامبر(صلى الله علیه وسلم) نقل کرده که فرمود: ((ان احدکم یجمع خلقه فی بطن امه اربعین یوماً، ثم تکون علقه مثل ذلک، ثم تکون مضغه مثل ذلک، ثم یبعث الله ملکاً ، فیومر باربع، برزقه، و اجله و عمله، و شقی او سعید ، ثم ینفخ فیه الروح))٢٢.یعنی خلقت هر یک از شما در شکم مادرش در مدت چهل روز فراهم
می شود، سپس مانند آن (چهل روز) می شود علقه سپس مثل آن (در چهل روز)
می شود مضغه،بعدازآنخداوند فرشته ای می فرستد و به چهار چیز دستور می دهد: روزی ، اجل، عمل، شقاوت و یا سعادتمند بودن او،سپس روح در او دمیده می شود. این روایت همانند روایات منقول از طرف شیعه مدت هر مرحله چهل روز مشخص نموده است.
در روایتی دیگر آمده:((ان احدکم یجمع خلقه فی بطن امه اربعین یوماً ، ثم یکون فی ذلک علقه مثل ذلک، ثم یکون فی ذلک مضغه مثل ذلک ثم یرسل الیه الملک، فینفخ فیه الروح ، و یومر باربع کلمات…" ٢٣. این روایت ازلحاظ مدت هرمرحله همانندروایت اول است.
در روایتی دیگرنیزآمده:(ان احدکم یجمع خلقه فی بطن امه اربعین یوماً ثم یکون فی ذلک علقه مثل ذلک ثم یرسل الملک فینفخ فیه الروح و یومر باربع و خلق سمعه و بصره و جلده و لحمه و عظمه و کونه ذکراً ام انثی و ذلک انما یکون فی الاربعین الثالثه و هی المضغه و قبل انقضاء هذه الاربعین و قبل نفخ الروح فیه لان نفخ الروح لا یکون الا بعد تمام صورته)٢٤.
در روایتی دیگر که حذیفه بن اسیل رضی الله عنه از پیامبر (ص) روایت کرده که گفته:(یدخل الملک علی النطفه بعد ما تستقر فی الرحم باربعین او خمسه و اربعین لیله، فیقول : یا ربّ اشقی او سعید؟ فیکتبان، فیقول: ای ربَّ اذکر ام انثی ؟ فیکتبان ، و یکتب عمله و اثره و اجله و رزقه)٢٥.
این روایت با سه روایت اول تفاوت دارد یکی در مورد استقرار نطفه در رحم بین چهل شب و چهل و پنج شب تردید دارد، سپس فرشته مامور می شود، ولی در دو روایت اول بعد از صد و بیست روز از انعقاد نطفه فرستاده می شودودرآن روح را می دمید. البته این در صورتی است که (مثل ذلک) به وقت و مدت تفسیر شود یعنی چهل روز مانند چهل روز اول، اما اگر بگوییم منظور از مثل ذلک وقت نیست و بگوییم منظور همان چهل روز اولی است و قرینه آن (فی ذلک) در روایت دوم است، که در این صورت می شود بین روایات جمع کرد. در این صورت با روایات شیعه در مورد نفخ روح تفاوت خواهند داشت.
ولی به نظر می رسد منظور از مثل ذلک همان وقت باشد (چهل روز) مثل آن چهل روز اولی، ظاهر روایات چنین نشان می دهند علاوه بر تاکید فتوای فقهای فریقین بر آن که نفخ روح بعد از سه چهل روز است یعنی بعد از (۱۲٠) روز و سپری شدن چهار ماه.
در روایتی دیگر آمده از پیامبر (ص) روایت شده که فرموده:((اذامرّ بالنطفه اثنتان و اربعون لیله بعث الله الیها ملکاً فصورها، و خلق سمعها و بصرها و جلدها و لحمها و عظامها))٢٦.
این روایت با روایت سوم از لحاظ فرستادن فرشته و نفخ روح و تصویر آن مطابقت دارد که بعد از پایان چهل روز و یا چهل و دو روز یا چهل و پنج روز که به هم نزدیک می باشند.
مدت چهل روز برای هر یک از مراحل اولیه جنین بر اساس نظر مشهور فقها شیعه و اهل تسنن است که بر اساس بعضی از روایات می باشد ، و در مقابل آنها روایات و نظرات مخالفی وجود دارد ، مثلاً در دو روایت آخر از طرق اهل تسنن نقل شده است هماهنگی و توازن اعضای بدن و اندام در مدت ٤۲ چهل و دو روز و در روایت دیگر بین چهل و چهل و پنج روز مشخص شده، و به نظر ابن ادریس از فقهای امامیه مدت هر مرحله از مراحل اولیه شکل گیری جنین (۲٠) بیست روز است.٢۷.
شکل گیری جنین از نظر جنین شناسی
آنچه راکه دکترکیث موراستاد جنین شناسی در دانشگاه تورنتو کانادا در مورد شکل گیری جنین بیان نموده از کتاب الجنین المشوه و الامراض الوارثیه٢٨. به طور خلاصه نقل می کنیم: از ترکیب و لقاح نطفه مرد (اسپرم) با تخمک زن(اوول) ، تخمک بارور پدید می آید بعد از آن پوست ضخیمی به تخمک احاطه می کند سپس آن تخمک بارور شده و به مرحله دو سلولی رسیده و هر سلول به صدها سلول افزایش می یابد، در روز چهاردهم جنین(fetuse) به صورت دو قرص چسبیده ظاهر می گردد، از روز چهاردهم تا روز بیست ویکم قلب شروع به تپیدن می کند بین هفته پنجم و هفتم شکلگیری ستون فقرات آغاز می شود، اگر جنین ۳٦ روز سپری کند اعضای طرف بالا شکل می گیرد، و اگر ٤۲ سپری شود اعضای طرف پایین شکل می گیرند، قلب در پایان هفته ششم و آغاز هفته هفتم شروع به عمل می کند، در هفته هشتم چهره و صورت جنین شکل می گیرد و بعد از آن جنین به سرعت رشدمی کند و اعضایش کامل می شوند، و اگر هفته شانزدهم یعنی حدود ۱۲٠ روز سپری شود آفرینش و خلقت دیگر آغاز می شود و تا هفته بیستم ادامه دارد و سلولهای مغز و عصبها کامل می شوند. جعفری لنگرودی می گوید((مبدا جنین ابتدای آبستنی است وانتهای آن لحظه ماقبل ولادت می باشد))٢٩.
——————-
پی نوشت ها
١- سوره مومنون،آیه١٤-١٢.
٢- سوره حج،آیه٥.
٣- انصاری قرطبی،الجامع لاحکام القران،١٩٨٥م،ج١٢،ص٩.
٤- ابن کثیر،تفسیرابن کثیر،١٤١٨ق،ج٥،ص٤٦٦؛
طبری،تفسیرطبری،١٣٨٨ق،ج١٨،ص١١.
٥- نجفی،جواهرالکلام،١٤٠٤ق،ج٤٢،ص٣٥٦.
٦- انصاری قرطبی،همان،ج١٢،ص١٠٩.
۷- زمخشری،الکشاف،١٤٠۷ق/١٩٨۷م،ج٣،ص١۷٨.
٨- سوره سجده،آیه۷،٨،٩.
٩- آلوسی،روح المعانی،١٩٤٤م،ص١٢١.
١٠- ابن سینا،القانون فی الطب،ج٢،ص٥۷٢-٥۷٤.
١١- ابن قیم،اعلام الموقعین،١٤٠٨ق،ص٢٤٢؛مرداوی،الانصاف،١٣۷٥ش،ج١،ص٨٦١.
١٢- سوره اسراء،آیه٨٥.
١٣- مصباح یزدی،معارف قران،١٣٨٠ش،ج١،ص٣٥٨.
١٥- حرعاملی،وسائل ،١٤٠١ق،ج١٩،ص٢٣٨.
١٦- رازی،همان،ص٣٤٢.
١٧-حرعاملی،همان،ج١٩،ص٢٣٨و٢٣٩؛کلینی رازی،همان،ص٣٤٥.
١٨- حرعاملی،همان،ج٤،باب٦٤.این روایت ازمبانی تکمله المنهاج مرحوم
خوئی،ج٢،ص٤٠٤نقل کرده ام ولی دروسائل الشیعهپیدا نشد.
١٩- موسوی خوئی،مبانی تکمله المنهاج،١٣٩٦ق،ج٢،ص٤٠٤و٤٠٥.
٢٠-همان،ص٤٠٣.
٢١- همان،ص٤٠٥.
٢٢- بخاری،صحیح بخاری،ج١١،ص٤۷۷.
٢٣- نیسابوری،صحیح مسلم بشرح النووی،ج١٦،ص١٨٩و١٩٠.
٢٤- همان،ص١٩٠و١٩١.
٢٥- همان،ص١٩٣؛احمدبن حنبل،ج٤،ص۷.
٢٦- انصاری قرطبی،همان،ج١٢،ص۷.
٢۷- موسوی خوئی،مبانی تکمله المنهاج،١٣٩٦ق،ج٢،ص٤٠٣؛نجفی،جواهر
الکلام،١٤٠٤ق،ج٤٢،ص٣٦٩.
٢٨- البار،الجنین المشوه والامراض الوراثیه،١٤١١ق،ص٤٨-٣٥.
٢٩- جعفری لنگرودی،ترمینولوژی حقوق،ص٢٠١.
منبع: http://www.55a.net
Islam-pdf.persiangig.ir
نویسنده : عبدالجبارزرگوش نسب عضوهیئت علمی دانشگاه آزادواحدایلام