" مقدمه "
کشور ما از نظر حادثه خیزی چه در مورد بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله و چه حوادث بشری مثل تصادفات رانندگی و سقوط هواپیما، متاسفانه در بین کشورهای جهان رتبه دهم را داراست و به این لحاظ سالانه متحمل خسارات سنگین اقتصادی و مهم تر از آن ضایعات و تلفات انسانی چه از ظر مرگ و میر و چه از نظر معلولیت های جسمی و روانی ناشی از حوادث و بلایا می گردد.
که این مورد اخیر خود در دراز مدت به دلیل از بین بردن عملکرد نیروی انسانی ، از نظر فیزیکی و روانی مجدداً خسارات اقتصادی هنگفتی را به جامعه ما تحمیل می نماید. متاسفانه چرخش در این دایره بسته روز به روز بر مشکلات اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی و بهداشتی جامعه می افزاید.
جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران ، به عنوان عمده ترین نهاد امدادی ، در زمان وقوع حوادث و بلایا، وظیفه امداد رسانی و نجات افراد حادثه دیده را چه در داخل کشور و چه در اقصی نقاط جهان که مورد نیاز باشد به عهده دارد . طبعاً در چنین شرایطی ، افراد زیادی دچار صدمات جسمی ، روانی حاد می شوند که لزوم رسیدگی سریع را جهت حفظ جان آنان و پیشگیری از تشدید عوارض مرا ایجاب می نماید، دربعد امداد رسانی فیزیکی و جسمی توسط هلال اهمر اقدامات موثری صورت گرفته ، لیکن بعد بسیار مهم امداد رسانی روانی و به عبارت دیگر مداخله در بحران های روانی ناشی از حوادث و بلایا، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. و لازم است به این وجهه نیز پرداخته شود.
این طرح پیشنهادی ، در واقع زمینه ای را مهیا می کند، تا در کنار امداد فیزیکی به امداد روانی حادثه دیدگان ناشی از حوادث یا بلایای طبیعی نیز توجه ویژه به عمل آید و با اقدامات تخصصی و رسیدگی های به موقع از ایجاد یا تشدید اختلالات و بیماریهای روانی در دراز مدت پیشگیری شود.
بدیهی است که این امر بسیار حیاتی کاملاً در راستای وظایف و اهداف اصلی جمعیت هلال احمر که همانا تسکین آلام بشری و تامین سلامت انسان ها است می باشد.
(مبانی نظری ارائه خدمات مشاوره ای)
هدف اصلی مشاوره فراهم آوردن موقعیتی مناسب برای مراجع است تا بتواند راحت تر و رضایتبخش تر به زندگی اش ادامه دهد. مشاوره با تسهیل فرایند رشد، شناسایی و حل مشکلات ، آموزش شیوه های تصمیم گیری درست و نحوه مواجهه با بحرانهای زندگی همراه است و به گسترش بینش و حل تعارضهای درونی و رشد روابط سازنده با دیگران انجامد وظیفه مشاور آن است که رشد مراجع را تسهیل و تسریع کند. برای ارزشهای او احترام قائل شود و توان تصمیم گیری را در مراجع تقویت کند (هاوارد ، 1996)
به نظر رابینسون مشاوره عبارت از کمک به افراد عادی برای کسب سازش بهتر با خود و دیگران افزایش بلوغ عاطفی ، استقلال و قبول مسئولیت است. بنابراین با افراد عادی و حتی با کسانی که مشکل روانی خاصی ندارند نیز می توان مشاوره کرد از این رو مشاوره به افزایش کارآمدی و سازش بهتر با خود و محیط پیرامون منجر گردد.
با توجه به تعاریف زیبای مشاوره که در سازماندهی خدمات مشاوره در هلال احمر به خوبی می توان از آنها استفاده کرد می توان گفت قسمت مهمی از خدمات پیشگیرانه است (آموزش کنترل استرس و مقابله با بحرانها) و قسمتی از خدمات هم درمانی و در هنگام بروز حوادث ضروری می باشد اما به جرات می توان گفت خدمات رشدی جزء اساسی مشاوره در هلال احمر می باشد و با اطلاع رسانی صحیح هم برای پرسنل و کارکنان و امدادگران و هم برای افراد مراجعه کننده زمینه های افزایش بلوغ عاطفی ، استقلال و قبول مسئولیت و شیوه های تصمیم گیری درست را فراهم نمود و به افزایش کارآمدی و توانمندی افراد کمک نمود.
(سوابق ارائه خدمات مشاوره ای در داخل سازمان هلال احمر)
طبق ماده 2و3 اساسنامه جمعیت هلال احمر مصوب مجلس محترم شورای اسلامی در سال 1382 جمعیت هلال احمر وظیفه دارد تا برای تسکین آلام بشری تلاش نموده و از زندگی و سلامت انسان ها خصوصاً در هنگام حوادث حمایت نماید به منظور تحقق اصول فوق، سازمان داوطلبان با بهره گیری از توان و تخصص کادر مددکار و روانشناس شاغل در ستاد و مراکز استانها ، در کنار کمک ها و خدمات مادی و مالی ، نسبت به ارائه انواع خدمات مشـاوره ای با هـدف راهـنمایی و هـدایت مـددجویان به سوی زندگی بهتر اقدام می نماید. خدمـات مشـاوره ای فـوق با رعایـت کلـیه اصول مددکـاری و روانشناختی ارائه می گردد. و تلاش می شود تا با توانمند سازی روحی و روانی و تقویت ابعاد مثبت زندگی و شخصیتی مددجویان مهارتهای زندگی آنان ارتقاء یابد.
در هنگام بروز حوادث و سوانح غیر مترقبه نیز به دلیل شیوع بالای اختلالات روحی و روانی میان آسیب دیدگان و باقی ماندگان حادثه روانشناسان و مددکاران با حضور در محل حادثـه و تشکیل تیم های حمـایت روانی ، خدمات مشاوره ای به حادثه دیدگان ارائه می نمایند.
همانطور کـه از مواد اسـاسنامه جـمعیت هلال احمر برداشت می شود ارائه خدمات مشاوره ای بسیار محدود و تنها می توان در ستاد و مراکز استانها از توان و تخصص مددکاران استفاده نمود و هنگام بازدید و تحقیق در سازمان هلال احمر خلا ارائه خدمات مشاوره ای توسط مشاوران متخصص و باتجربه کاملاً به چشم می خورد امیدوارم در آینده شاهد ارائه انواع خدمات مشاوره ای اعم از خانواده تحصیلی، شغلی در سازمان هلال احمر باشیم که این امر به تحقق اهداف سازمان هلال احمر کمک شایانی خواهد کرد.
"اهداف سازمان"
امروزه در تمامی کشورهای جهان حوادث و بلایای اتفاق می افتد که منجر به مرگ و معلولیت جسمی و روانی زیادی می گردد که این صدمات و آسیب ها در کشورهای در حال توسعه به مراتب بیش از کشورهای توسعه یافته است.
در گذشته اقدامات جهانی در ارتباط با حوادث غیرمترقبه عمدتاً بر نیازهای اساسی افراد آسیب دیده، همچون چادرهای امدادی ، غذا، آب سالم و ایمن سازی در مقابل بیماریهای واگیردار استوار بوده و کمتر به نیازهای روانی و اجتماعی آنها توجه می شده است . اما در چند سال اخیر این نگرش تغییر یافته و این واقعیت پذیرفته شده است که می بایست به نیازهای روانی اجتماعی آسیب دیدگان توجه بیشتری مبذول گردد. زیرا مشکلات روانی ناشی از حوادث و سوانح از نظر جایگاه و حجم اختلال قاعده هرم عوارض پزشکی ناشی از سوانح را تشکیل می دهد.
یکی از پیامدهای نامطلوب حوادث و بلایا شیوع نسبتاً بالای اختلالات روانی در بازماندگان است که در بررسی ها، حدود 40-50% را گزارش نموده اند که این میزان به مراتب بیش از شیوع اختلالات روانی در افراد ساکن در مناطق آسیب دیده بوده است. از این رو باید از طرفی در پی مهار حوادث و کاهش اثر آن و تعدیل آسیب های آن بود و از دیگر سو با آموزش صحیح برای رویارویی با حادثه مهیا شود.
در بررسی های علمی، تاکید شده است که سازماندهی مناسب در مقابله با بلایای طبیعی موجب کاهش شیوع اختلال های روانی در کشور می شود.
از جمله این اقدامات پیشگیرانه سازماندهی مناسب آموزش افراد جامعه قبل از وقوع هر گونه بلایا و همچنین آموزش و درمان به موقع اختلالات روانی آسیب دیدگان است که زمینه را برای کاهش پیامدهای جسمی ، روانی و اجتماعی ناشی از بلایا فراهم می نمایند.
در واقع اهداف سازمان هلال احمر و صلیب سرخ در تمام دنیا مشترک است.
1- بـشر دوستـی 2- بیـغرضی 3- بـی طرفی 4- عدم وابستگی 5 -خدمات داوطلبانه 6-وحدت و یگانگی 7-جهانشمولی
در سازمانی مانند جمعیت هلال احمر که تلاش برای تسکین آلام بشری، تامین احترام انسانها و حمایت زندگی و سلامت انسانها را تعهدی جدی و مستمر برای خود می داند ، علاوه بر سازماندهی در راستای کاهش آسیب احتمالی ، باید تلاش بی شائبه ای را برای بالا بردن سطح آگاهی روانشناختی افراد جامعه قبل، حین و بعد از وقوع بلا یا و حوادث غیرمترقبه آغاز نماید و اهداف سازمان هلال احمر که خدماتی انگیزه بخش ، تسهیل کننده ترویج گر ارائه می دهد و وضعیت آسیب پذیرترین مردم را ارتقاء می بخشد و هدایت و هماهنگ سازی یاریهای جهانی نهضت به قربانیان سوانح طبیعی را بر عهده دارد. رابطه ای نزدیک با اهداف کلی و اختصاصی مشاوره دارد که در ادامه بیان می شود .
حتی نمادهایی چون پرنده، کبوتر، برگ درخت زیتون و پرچم سفید به عنوان مظاهر صلح نشانه دوستی ، معاشرت، مصاحبت، ملایمت رفتار وگفتار با یکدیگر و رحمت و شفقت نسبت به یکدیگر است. به عقیده پپینسکی در مشاوره به بررسی ودرمان مشکلات روانی نسبتاً سطحی مبادرت می شود. این مشکلات علل جسمانی دارد و صرفاً بر اثر عوامل محیطی حاصل شده اند . مشاور پس از ایجاد رابطه با مراجع به تشخیص مشکل و سپس درمان آن می پردازد .
دینک مایر که از پیروان روانشناسی فردی است . مشاوره را ایجاد رابطه حسنه بین دو نفر یعنی مراجع ومشاور می داند که از طریق این رابطه مشاور به مراجع یاری می دهد. تا نحوه ارتباط با دیگران را فراگیرد نیازهایش را به طور معقول و مقبول برآورده سازد احساساتش را بشناسد. اطلاعاتی درباره نقاط قوت و ضعف خویش به دست آورد و با تعیین و شناخت اهداف آینده شیوه های حصول به آنها را تعیین کند. می توان گفت مـشاوره به تغـییر ادراکـات ، اعتقـادات، نگرشها، رفتارها و نهایتاً تغییر شیوه زندگی منجر می شود.
(خدماتی که در سازمان هلال احمر به طور معمول ارائه می شود)
الف) خدمات حمایتی شامل
1-خدمات صندوق وام اشتغال و خودکفایی مددجو یان2-خدمات درمانی، دارویی، تجهیزات ، پزشکی و فیزیوتراپی 3-کمکهای نقدی و مقطعی و یا موردی 4-جهیزیه 5-پوشاک ، مواد خوراکی 6-هزینه سفر واقامت موقت، مستمری 6- ارائه خدمات امدادی به صورت شبانه روزی در تمامی طول سال7-ارائه خدمات امدادی به آسیب دیدگان ناشی از حوادث طبیعی و غیرطبیعی مانند سیل، آتش سوزی. ریزش ساختمان، خشکسالی-8-آموزش امداد ونجات و آموزش و جذب نیروی انسانی داوطلب، کمک به زنان سرپرست خانوار .
(نقش مشاوه در تسهیل ارائه خدمات سازمان)
البته تمام خدمات فوق با کمک و تشخیص مددکاران سازمان صورت می پذیرد و جای خدمات موثر مشاوره در ارائه بهتر خدمات سازمان واقعاً خالی می باشد.
(نقش مشاوره در تسهیل ارائه خدمات سازمان)
پیش از فاجعه می توان با تشکیل سمینارها و برپایی جلساتی در رسانه ها یا در مدارس و یا سایر مـجامع عـمومی، مـردم را نـسبت بـه متغیرهای روانشناختی که بر رفتار فاجعه اثر می گذارد، آگاه کرد و رفتارها و پاسخ های سازگار در خلال مراحل فاجعه را برای آنان روشن ساخت . در این دوره آنچه مهم است ایجاد آمادگی در اجتماع برای برخورد احتمالی است.
همچنین توجه به موارد زیر ضروری است.
1- دقت و توجه در انتخاب مداخله گران از نظر ویژگی های شخصیتی ، تحصیلی، اعتقادی.
2- تشکیل تیم های حرفه ای و نیمه حرفه ای برای مداخله در بحران .
3- فعال ساختن ستاد بهداشت روانی در بخش مشاوره و مداخله در بحران و بخش آموزش.
اجرای مانورها از مهمترین راههایی هستند که به مدد آنها می توان جامعه را برای رویارویی با حوادث آماده کرد و توان آنها را بالا برد . چرا که مانور مجموعه ای است از راهکارهای مناسب که قبل از وقوع فاجعه به منظور بالا بردن سطح آگـاهی و آموزش مهارت های عملی با تعمیم به کل جامعه طراحی شد ه اند و می توان راههای مقابله با استرس را در مانور آموزش داد.
بدون شک یکی از بهترین راههای کاهش تلفات در حوادث و سوانح قرار دادن مردم در موقعیت حوادث و سوانح است یعنی سازماندهی گروههای مختلف انسانی و قرار دادن آنها در موقعیت حوادث و سوانح فرضی می توان آنها را کم کم برای روزهای حادثه آماده و تجهیز کرد. همچنین برای پیشگیری از اختلالات روانی و آسیبهای ناشی از بحران می توان برای امدادگران و مجریان طرح سلامت روانی و مشاوران هم مانور سلامت روانی و پیشگیری از عوارض بعد از حادثه را اجرا کرد. و آنها با پیش بینی مشکلاتی که ممکن است در حین حوادث و بلایا و پس از آنها ممکن است به وجود آید خود را برای رویارویی با آنها آماده سازند.
در واقع مانور ، شبیه سازی شرایط بحرانی است و مجموعه ای از تمرین ها و ممارست هاست که برای ارزیابی برنامه های تدوین شده جهت مقابله و مواجهه با حوادث و بلایا بکار می رود در این مانورها، فرد در شرایط حادثه قرار می گیرد و همین باعث می شود که شیوه رویارویی با حادثه را در مانور که از پـیش با استفـاده از روش هـای علمی، نتیجه بخش ارزیابی شده است بیاموزد.
به عبارتی آمـوزه ها و آمـوخته ها یی که در مانورها ارائه و تمرین می شوند می توانند گره های به وجود آمده در اوج حادثه را باز کنند و مصدومین و آسیب دیدگان هم با اتکاء به این آموزشها و آموخته ها تا حدی آرامش نسبی روانی خواهند داشت و تا حد زیادی از مشکلات و آسیب روحی و روانی کاسته خواهد شد. جدی گرفتن مانورها و افزایش کمی وکیفی آنها به ویژه در مناطق و نقاط حادثه خیز به عنوان انگاره ای در برنامه های مسئولین مرتبط با حوادث و سوانح پیش بینی شود.
در خلال فاجعه مشاوره ها بیشتر باید در خصوص کاش فشار روانی باشد مثلاً افراد خانواده را از هم جدا نکنند و با هم در یک چادر باشند و مهم تر اینکه اطلاع رسانی در سطح شهر یا محل فاجعه صورت گرفته و آنها از حال یکدیگر و اعضای خانواده خود مطلع شوند.
هم چنین در این مرحله باید به مسائل و مشکلات هیجانی امداگران یا مسئولان توجه شود که ممکن است در اثر مواجهه با مشکلات و وضعیت قربانیان و اظهار همدردی با آنان خود به گونه ای دچار ناراحتی های عاطفی شوند.
– راهنمایی، هدایت و همراهی آسیب دیدگان – کمک به تصفیه احساسات – شناسایی، ارجاع و پیشگیری.
– افراد وآسیب دیدگانی که قرار است مطالب را بشنوند شناسایی کرده و برای تاثیر به دیگران برنامه ریزی شود.
جـهت حـمایت و مـراقبت از فـاجعه دیدگـان از نـخستین مراحل وقوع آن ، تدارکات و برنامه ریزی های از پیش تعیین شده مورد نیاز است. رافائل (1986) مراقبتهای روانشناختی را در سطوح مختلف مطرح کرده است او معتقد است: عمومی ترین سطح این مراقبتها برای فاجعه دیدگان تشخیص و شناسایی رنج آنان است که این شناسایی می تواند شفاهی یا عملی صورت گیرد. صرف نظر از نوع آن، در این مورد فعالیت یا بیان سخنانی برای ابراز همدردی به آنان نشان می دهد که وضعیت آنها درک شده و مورد توجه قرار می گیرد.
مثلاً بازدید نمایندگان مجلس ، رئیس جمهور و دیگر مقامات از مناطق فاجعه دیده علاوه بر کمک به حل مشکلات امداد رسانی و اسکان و غیره تاثیر بسیار موثری در حفظ بهداشت روانی آسیب دیدگان داشته و نمادی از شناخت و پذیرش رنج و درد قربانیا و همدردی با آنان اسـت به طور مثال جمع شدن آسیب دیدگان در یک محل و دیدار با یک مقام دولتی می تواند یک منبع حمایت کننده برای آنان در مقابله با شرایط ایجاد شده باشد.
همچنین باید نقاط قوت درونی افراد را شناسایی کرد زیرا آنها نسبت به کمک های ارائه شده بیرونی تداوم بیشتری دارند.
یا از برنامه گروههای محبوب که به نفع آنها برنامه ای دارند مطلع باشند مانند زلزله بم که استاد شجریان در آنجا اجرا داشتند یا تیم فوتبال آلمان و ایران به نفع زلزله زدگان بازی داشتند. این برنامه ها برای بهبود روحیه آسیب دیدگان مفید است.
از دیگر امور مهم پس از بحران
1-بـا تـوجه به زمیـنه های فـرهنگی وچگونگی پذیرش بازماندگان ، گوش دادن به موسیقی های اصیل و سنتی محلی.
2- تماس افراد خانواده را با یکدیگر بیشتر سازیم و به آسیب دیدگان در مورد یکدیگر و سایر اعضای خانواده اطلاعات لازم ارائه شود.
2- دوره پس از فاجعه ، دوره مهم ارائه خدمات و مراقبتهای روانشناختی متعاقب فاجعه هاست بنابراین ، باید خدمات روان شناختی و مشاوره ای به شیوه مطلوب ارائه گردد.
تمام کسانی که پس از فاجعه به نوعی با قربانیان در تماس هستند باید این اصول را بدانند
1- تشویق فراگردهای حل و فصل روانشناختی با توجه به تشویق ساز و کارهای مقابله سازگار و در صورت امکان عدم تشویق فراگردهای ناسازگار.
2- کمک به مصیبت دیدگان تا مجدداً احساس مهارت و تسلط و کنترل خویش را به دست آورند . احساس درماندگی در آنان کاهش یابد و احساس کنند قادر به برخورد و رویارویی با جهان پیرامون حتی جهان در هم شکسته پس از فاجعه هستند.
3- ارزیابی و تشخیص افراد در معرض خطر ابتلا به اختلالات یا مشکلات روانشناختی.
4- تقویت مقابله های قربانی برای سازگاری
5- تسهیل کردن و آسان سازی سایر جنبه های مربوط به ضربه فاجعه .
6- ارتقای سازگاری خانوادگی .
دوره پس از فاجعه که در حقیقت دوره عمده و مهم در ارائه خدمات و مراقبتهای روانشناختی متعاقب فاجعه هاست، مشاوره های حول اداره وکنترل فاجعه ها و به منظور بهبودی قربانیان است. در این مرحله بایستی با ارائه خدمات ویژه از میزان مسائل روانپزشکی در بین قربانیان ، امدادگران و سایر افراد کاست.
در دوره پس از فاجعه ضمن توصیه ها و مشورتهای آموزشی به مردم و راهنمایی آنها باید در سطح اجتماعی نیز به کار مشورت پرداخت و سیستم های اجتماعی در روشن ساختن اهداف ، ارزیابی و تدارک نیازهای اجتماعی ، ارزیابی و شناسایی گروههای آسیب پذیر و در معرض خطر ابتلا به بیماری روانی بپردازند.
هم چنین مشاوران به امدادگران پیشنهاد می کنند که تجارب خویش را با یکدیگر در میان بگذارند تا به وسیله این تبادل روانشناختی فشار ناشی از فاجعه در آنان کاهش یابد.
چتر حمایتی شناخت رنج و نقاط قوت
فراگرد آموزشی و مشاوره با امدادگران قربانیان و اجتماع
مراقبتهای دراز مدت بهداشت روانی
درمان
اختلالات
خاص توسط
متخصصان
بهداشت روانی
تبادل
روانشناختی
با امداگران
و دیگران
ارزیابی و مدیریت پیشگیرانه
گروه های در معرض خطر
کمک های اولیه روانشناختی
الگوی مراقبتی رافائل (1986)
اگر در مراحل اولیه خدمات امدادی که در اثر یک حادثه غیرمترقبه تحت فشار روحی زیادی هستند برخوردهای روانی مناسب و سنجیده صورت گیرد گامی موثر در جهت کاهش استرس های روحی بازماندگان و پیشگیری از بروز اختلالات روانی خواهد بود. بنابراین در هنگام ارائه خدمات به آسیب دیدگان موارد زیر در نظر گرفته شود.
1- به افراد آسیب دیده اطلاعات صحیح داده شود و حتی خبرهای بد وناگوار به تدریج و حتی الامکان در حضور جمع مطرح شود به ویژه هنگامی که فرد یا افرادی متخصص یا بستگان او برای حمایت های بعدی حضور دارند.
2- هرگز با مصلحت اندیشی به آسیب دیدگان دروغ گفته نشود چرا که باعث سلب اعتماد آنان می شود.
3- گریه وزاری و شیون به تخلیه احساسات بازماندگان کمک کرده و آنها را راحت تر می کند .
4- می توان از باورهای دینی برای آرام کردن افراد استفاده کرد.
5- بازماندگان را برای شرکت در مراسم تشیع جنازه تشویق کنید.
6- در صورتی که خطر بروز حادثه مجدد وجود نداشته باشد نباید افراد را به اجبار از محل سکونتشان دور کرد در غیر این صورت می توان با کمک افراد محلی آنها را قانع کرده و آنها را به مکان امن منتقل کرد.
7- کودکان را نزد والدینشان رساند و در حد امکان بازی و سرگرمی برای کودکان فراهم شود.
8- از تجمع و عزاداری گروهی ممانعت نشود چرا که موجب آرامش روانی آنها می شود.
پیوند با خالق یکتا سبب نزدیک شدن به او و ایجاد آرامش قلبی و صبر و استقامت شخص در برابر مصیبتها و مشکلات می شود و ناملایمات باعث پریشانی او نمی شوند زیرا همه چیز را تحت قدرت الهی می داند بنابراین اعتقادات دینی و نیایش و مناجات با خدا می تواند آثار زیانبار استرس و ناراحتی های روحی – روانی ناشی از بروز حوادث را به پائین ترین سطح ممکن برساند اختلالات روانی ناشی از حوادث و بلایا مخصوص یک قشر خاص نیست بلکه شامل همه مردم جامعه می شود و هیچ انسانی از فشارهای روحی و روانی مصون نمی باشد در گنجینه و ذخایر اسلامی در مورد تاثیر روانی ارتباط با خدا هنگام روبروشدن با سختیها و مشکلات شواهد زیادی در دست است.
(ساختار سازمانی و اداری درون سازمان هلال احمر)
-سازمان هلال احمر متشکل از بخشها و معاونتهای زیر می باشد که زیر نظر اداره کل ریاست اداره می شود.
-سازمان امداد ونجات که مهمترین وظیفه سازمان هلال احمر که همانا ارائه خدمات امداد و نجات در زمان وقوع حوادث و سوانح می باشد بر عهده این بخش است.
– معاونت امور جوانان که شامل حوزه های دانشجویی و دانش آموزی می باشد.
– معاونت درمان و توانبخشی : ضمن خدمات در زمینه ساخت اعضا مصنوعی و وسایل کمکی برای معلولین ، تکنسین ارتوپدی فنی (ارتزوپروتز) نیز تربیت می کند و علاوه بر فعالیتهای درمانی و دارویی فعالیتهای آموزشی و تحقیقاتی نیز دارد.
– سازمان داوطلبان که مهمترین وظیفه آن جذب نیروی انسانی داوطلب و مشارکتهای مردمی می باشد و علاوه بر پذیرش و سازماندهی داوطلبان خدمات حمایتی نیز ارائه می دهد.
– موسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران نیز زیر نظر سازمان هلال احمر نیروهای متخصص در رشته های مدیریت امداد و نجات و مدیریت امداد سوانح تربیت می کند.
معاونت اداری و پشتیبانی : تدوین نمودارهای سازمانی – اصلاح ساختار سازمانی – اصلاح ساختار تشکیلاتی حوزه ریاست جمعیـت، منشـور اخلاقـی جمـعیت ، تهیه آمـار واطلاعـات پستهای سازمانی در حوزه های مختلف.
(وضعیت ارباب رجوع در سازمان هلال احمر)
موسسات با حوزه عمل معینی سر وکار دارند و از این فرصت برخوردارند که خدمات انسانی هماهنگی ارائه دهند و در عین حال با تشخیص شرایط به سازماندهی مراجعان
برای مواجهه با این شرایط کمک نمایند.
مراجعان سازمان هلال احمر اقشار نیازمند حمایت هستند از جمله آسیب دیدگان از حوادث 2- پناهندگان که به علت حوادث انسانی و طبیعی مجبور به ترک کشور خود گردیده اند.
3-آوارگان که در اثر بلایای طبیعی و یا انسانی کسب و کار و مسکن و سرمایه خود را از دست داده اند.
4- بیماران محروم که حسب تشخیص مددکاران جمعیت امکان پرداخت هزینه درمانی خود را ندارند.
5- خانواده های فاقد سرپرست که به علت فوت، متارکه، مفقود و یا محجور شدن سرپرست ، توان تامین حداقل هزینه معیشت زندگی را نداشته و تحت پوشش کمیته امداد و یا سازمان بهزیستی نباشند.
6- زوج های جوان که توان تامین هزینه های زندگی خود را نداشته باشند.
7- دانشجویانیکه توان تامین هزینه های تحصیلی خود را نداشته باشند.
زندانیان که بر اثر تصادفات منجر به فوت و یا قتل غیرعمد محکوم شده باشند.و به طور کلی بیشترین ارباب رجوع سازمان هلال احمر در زمان بروز حوادث می باشند که کسانی هستند که مستقیماً و شخصاً تحت تاثیر فاجعه قرار گرفته اند و با مرگ و نیستی و تباهی و ویرانی و نقص عضو روبرو شده اند و یا اگر چه قدرت خرد کننده فاجعه را مستقیماً تجربه نکرده اند . عزیزانشان ، خانه، کاشانه، دارایی شان را از دست داده اند و با مرگ و جراحتهای شدید دیگران روبرو شده اند.
(نیازهای خاص خدمات مشاوره ای ارباب رجوع)
مشاوره های گروهی و فردی برای اداره فشار روانی آسیب دیدگان .
1- بازی درمانی و قصه گویی برای کودکان .
2- مشاوره شغلی.
3- مداخله در بحران
4- مقابله با فرایند سوگ.
5- اطلاع رسانی عمومی هنگام بروز حوادث.
6- برای پرسنل و امدادگران هم می توان روشهای کسب آرامش و خونسردی و افزایش اعتماد به نفس و خودکارآمدی را در لیست خدمات مشاوره قرار داد.
مداخله در بحران
مداخله در بحران با افرادی سروکار دارد که در میان بحران هستند و سرعت عمل اهمیت اساسی دارد. مداخله در بحران نه تنها بر واکنش های فوری موقعیت های اضطراری بلکه بـر ایـجاد سـازگاری روانشناختی معطوف به پیشگیری از مسائل بیشتر در آینده، تاکید می کند(کاپلان، 1379).
هدف اساسی مداخلـه در بـحران، فراهم آوردن حمایت وکمک به افراد بحران زده و خانواده های آنان است تا بتوانند هر چه سریع تر تعادل روانی خود را بازیابند. مداخله در بحران بر نظریه بحران متکی است و دارای چند مولفه است.
1- مداخله در بحران بر اهداف درمانی کوتاه مدت و مشخص متمرکز است. تمرکز اصلی مداخله مبتنی بر کاهش تنش و حل و فصل سازگارانه مشکل است. وجود محدودیت زمانی می تواند انگیزه فرد آسیب دیده را برای رسیدن به اهداف تعیین شده و مشخص حفظ و تقویت کند.
2- مداخله در بحران مستلزم ارزیابی دقیق منبع استرس و معنای آن برای فرد و بازسازی شناختی فعال و مستقیم است.
3- مداخله در بحران به مراجع کمک می کند تا مکانیزمهای مساله گشایی سازگارانه را یاد بگیرد و تا بتواند به سطح عملکرد قبل از بحران برگردد.
4- مداخله در بحران در حد امکان از ارائه آموزش ها و راهبردهای مقابله ای موثر استفاده می کند.
5- مداخله در بحران واقعیت گراست و بر شفاف سازی برداشت ها و ادراکات شناختی فرد بحران زده و فراهم آوردن حمایت روانی و عاطفی او تمرکز دارد.
6- مداخله در بحران می تواند مقدمه و سرآغاز درمان های بعدی باشد. بنابراین در شیو ه مداخله در بحران ، فرد آسیب دیده، برای ارزیابی پاسخ های مقابله ای ناسازگارانه مورد حمایت واقع می شود. و می تـواند کـمبودها و نقایص خود را تشخیص داده و راه های دیگر مقابله با مشکلات را پیدا کند.
(فرایند سوگ )
سوگ فرایند لازم و طبیعی پس از یک فقدان قابل ملاحظه است، اما نیروهای بسیاری در جامعه ما تجربه کامل سوگ را دشوار می سازند. هنجارهای اجتماعی یک بهبود عاجل را اقتضا می کند و سایر افراد اغلب نمی توانند بفهمند که چرا برگشت یک فرد سوگوار به حالت طبیعی این قدر به درازا می انجامد همانند هر هیجان دیگری، سوگ و اندوه به سرعت ابراز و حل نمی شود و مانع از رها شدن از موقعیت و تشکیل روابط جدید می گردد.
مشاوران باید به بازماندگانی که عزیزی را از دست داده اند کمک کنند تا با وضعیت پیش آمده مقابله کنند. شاید بسیاری ازبازماندگان نیازمند دریافت این اطمینان هستند که آنها (از فقدان عزیز خود و شدت غم و غصه ) دیوانه نمی شوند.
برخی هرگز قادر نیستند مرگ فرزند یا همسر خود را بپذیرند. آنها ممکن است با انکار کردن احساسات خود و سعی در پنهان کردن درد خود ، این عدم پذیرش را حفظ کنند . مشاورانی که با چنین مراجعانی کار می کنند کاملاً بر ارزش درمانی تجربه درد در آنها واقف اند. در برخی مقاطع از فرایند سوگواری ، مردم ممکن است بهت زده شوند. و به مانند یک آدم ماشینی عمل کنند. وقتی این بهت زدگی زایل می شود، درد شدت پیدا می کند افرادی که این درد را تحمل می کنند باید بیاموزند که ممکن است قبل از بهبودی وضعشان وخیمتر شود، به منظور شناسایی این موضوعهای حل نشده و احساسات بیان نشده مردم .
(بازی درمانی)
مشاور باید اهمیت نیاز کودک را برای یافتن جانشینی برای عزیز از دست رفته در یابد. کودک ممکن است که نیاز خود را برای مادر، نه به یک نفر بلکه به چند نفر منتقل سازد. اگر فرد ثابتی برای جانشینی فراهم نباشد. ممکن است کودک از نظر روانی شدیداً آسیب دیده و در هیچ رابطه ای در انتظار و جستجوی صمیمیت نباشد.اهمیت مدارا با واکنش سوگ کودکان بسیار حائز اهمیت است.
برای هر فردی این احتمال وجود دارد که با واقعه غیرمترقبه و شدیدی روبرو شود، به طوری که با مکانیسم های معمولی حل مساله قادر به حل آن نباشد. در این جاست که فرد با بحران روبروست. یعنی شرایط استرس زایی که سازگاری و تطابق فرد را به هم زده است.
ربـر(1985)بحـران را به معنای شرایط واکنش فرد در برابر یک حادثه تهدیدآمیز تعریف می کند .
به نظر فرانس (1961) بحران یک واقعه کوتاه مدت است که از چند روز تا چند هفته به طول می انجامد. در حالت بحران فرد دچار عدم تعادل می شود و تعادل قبلی خود را از دست می دهد. به اعتقاد جرالد کاپلان (1964)اولین فردی که الگوی بحران را مفهوم سازی نمود هر شخصی در تلاش دایمی برای حفظ تعادل است . زمانی که فرد با مشکلی که قادر به حل آن نیست، روبرو می شود این تعادل به خطر می افتد و با افزایش سطح تنش و نگرانی وضعیت عدم تعادل شدیدتر می گردد در این هنگام فرد تلاش می کند تا ب حالت تعادل برگردد و به همین جهت به شیوه های مختلف واکنش نشان می دهد . این واکنش ها در صورت کارآمد بودن می توانند فرد را به تعادل رسانده و بحران خاتمه یابد و در غیر این صورت به تشدید وضعیت بینجامد .
(مراحل شکل گیری بحران ومتغیرهای موثر)
شروع تنش و افزایش آن و در صورت تداوم محرک تنش زا ایجاد احساس ناراحتی و عدم آسایش .
عدم توانایی و مدارا و تطبیق با شرایط و افزایش احساس ناراحتی و نگرانی.
1- افزایش بیش از حد تنش به عنوان یک محرک درونی قوی برای بسیج منابع درونی و بیرونی.
2- در صورت تداوم مشکل اولیه افزایش تنش و ایجاد ناسازگاری و بروز حالت عدم تعادل.
برای کاهش اثرات نامطلوب فشار روانی معمولاً از راهبردهای مقابله ای استفاده می شود.
پنج وظیفه اصلی مقابله از دیدگاه مگزوهندلسون
1- موقعیتهای محیطی آسیب زننده را کاهش داده و انتظار بهبودی را افزایش می دهند.
2- در جهت سازگاری با وقایع منفی عمل می کنند.
3- حفظ تصور مثبت از خود.
4- حفظ تعادل هیجانی.
5- تداوم ارتباطات رضایت بخش با دیگران.
طبقه بـندی راهـبردهای مقـابله ای(فیورشـتاین وهمـکاران، 1987 به نقل از سموعی1378 ، ص 43).
1- مقابله شناختی فعال: مثل زمانی که فرد به جنبه های مثبت یک مساله توجه می کند.
2- مقابله شناختی اجتنابی : شخص فکر کردن درباره مشکل را موقتاً کار می گذارد یا آن که معنای موقعیت را تغییر می دهد.
3- مقابله رفتاری فعال: مثل کمک خواستن از دیگران.
4- مقابله رفتاری اجتنابی: پرداختن به فعالیتهایی همچون ورزش.
شیوه های مقابله با فشار روانی به دو دسته تقسیم می شوند.
1- مقابله مساله مدار، با کنترل عامل فشار زای روانی برای کاهش یا حذف فشار حاصل از آن سروکار دارد. بـرای مـثال امـدادگری که بـه یـادگیری رفـتارهای لازم در موقعیت های بحرانی می پردازد از شیوه مساله مدار برای مقابـله با فـشـار روانـی اسـتفاده می کند.
2- مقابله هیجان مـدار فرد به کنترل واکنش های هیجانی ناشی از عامل فشارزای روانی می پردازد تا تعادل عاطفی و هیجانی حفظ شود. برای مثال آسیب دیده ای که با کم اهمیت جلوه دادن حادثه سعی در کاهش تنش خود دارد. انکار، اجتناب و یا تخلیه هیجانی مثل: گریه کردن، عصبانی شدن و مکانیزمهای دغاعی مقابله هیجان مدار هستند.
(عواملی که در اداره فشار روانی آسیب دیدگان موثر است)
1- وجود ارگان ها و سازمان های یاری رسان: دولت باید هر از چند گاهی (ماهانه)فعالیتهای سازمانهای یاری رسان را از طریق رسانه ها به اطلاع عامه مردم برساند که باعث اطمینان مردم و آرامش آنها و احساس امنیت آنان می شود.
2- تعـدد سازمانهای یاری رسان فراهم شدن امکانات و آمادگی سازمانهای متعدد باعث می شود افراد خود را بدون حامی حس نکنند.
3- تجهیزات کشوری به طور عام: زمانی که فرد بتواند به طور منطقی در شرایط عادی قدرت خدمات رسانی و تجهیزات موجود را ارزیابی کند و اطمینان خاطر یابد در هنگام بروز حادثه فشار روانی بر او وارد می شود.
4- درک و برداشت آسیب دیدگان از آسیب: منظور این است که اگر درک و برداشت افراد از وقایع اطراف بر اساس یک منطق استوار باشد و به اصطلاح افراد بر اساس جهان بینی شان وقایع را تفسیر کنند. بر اساس نوع دیدگاهشان در برابر استرس واکنش نشان می دهند.
5- عقاید مذهبی:باعث می شود فرد از پشتوانه دینی محکمی در برابر استرس ها برخوردار باشد.
تکنیک های اداره فشار روانی
1-آرام سازی جسمی و روانی 2- تفکر مثبت و در نظر گرفتن جنبه های مثبت حادثه 3- حل مشکل 4- کنترل چشم 5- مدیریت زمان 6- تمرین
7- مسئولیت پذیری قاطعانه 8- ارتباطات بین فردی
(مدیریت استرس)
1- هوشیار بودن و مواظبت در برابر آن 2- دوری کردن از آن 3- پذیرفتن آن
4- ایجاد مقاومت در خود 5- تغییر دریافت خود
1- ارایه پاسخ های انسانی : از قبیل دلداری ددن، در آغوش کشیدن ، تکان دادن و لمس قربانیان.
حمایت از قربانی 3-مراقبت آنی در مورد نیازهای مادی قربانیان
4- راهنمایی، هدایت و همراهی قربانیان
5- کمک به فاجعه دیدگان در یافتن اعضای خانواده و اعضای گروه مرتبط با آنان
6- حمایت از سایر عملیات امداد ونجات
7- کمک به تصفیه احساساتی از قبیل ترس ، خشم، احساس پوچی و درماندگی و پذیرش آنها. 8- ایجاد احساس ایمنی مجدد.
9-ایجاد چاره جویی های اجتماعی قربانیان و استفاده از آنها به منظور تسلط بر فشار جامعه
10-شناسایی قربانیان
11-شناسایی و ارجاع اهداف حمایت های اجتماعی روانشناختی.
(نیروی انسانی مورد نیاز)
متخصصانی که با این ستاد همکاری خود را اعلام می نمایند ، بایستی به نحوی سازماندهی و توجیه شوند ک در زمان بروز حوادث و بلایای طبیعی ، آمادگی اعزام سریع به مناطق آسیب دیده و شرایط اضطراری را داشته باشند و در زمینه مورد نیاز به اقدام تخصص خود بپردازند. به عبارت دیگر آنان بایستی حایز د وشرط مهم باشند.
1- در دسترس بوده و بتوان آنان را در هر زمان به محل اعزام نمود.
2- با بهره گیری از آموزش های تخصصی قبلی و اطلاعات حاصل از کارگاه های آموزشی که در شرایط عادی برگزار می گردد و در چهارچوب وظایف خود، در شرایط بحران به اقدامات تخصصی خود بپردازند که این افراد از نظر اجرایی در2 گروه قرار می گیرند.
1- هسته مرکزی ستاد: شامل پرسنل متخصص شاغل در جمعیت (که متشکل از اعضای کمیته سلامت روانی هستند از جمله روانپزشکان ، روانشناسان ، مددکاران اجتماعی و مشاوران )که البته در زمان مداخله در بحران اقدام به اعزام نیروی متخصص نموده و در شرایط عادی با تهیه برنامه های آموزشی و کارگاه ها و … این نیروها را برای شرایط بحرانی آماده می سازد.
نیروهای داوطلب: در شرایط عادی هسته مرکزی با فراخوان نیروهای متخصص و اعلام جزئیات برنامه ستاد برای آنها برای همکاری در شرایط بحران با برنامه ریزی دقیق به آموزش این نیروها پرداخته و از نظر علمی و عملی آنان را برای شرایط بحران مهیا می سازد و از طرف دیگر می توان از این نیروها در صورت نیاز جهت فعالیهای درمانی مشاوره ای بهره مند شد.
از نظر رشته بهتر است نیروهای داوطلب متخصص در امر مشاوره باشند زیرا دید مثبت تری نسبت به مشکلات افراد حادثه دیده و بهبودی آنها دارند و در صورت نیاز مشاوران حادثه دیدگان مستعد بیماری روانی را به روانپزشکان ارجاع دهند و در هسته مرکزی ستاد هم از سطوح تحصیلی فوق لیسانس و دکتری مشاوره استفاده شود.
(فهرست امکانات و لوازم مورد نیاز برای ارائه خدمات مشاوره )
1- انواع آزمونها و پرسشنامه ها مانند تست شخصیت ،تست افسردگی، تست اضطراب.
2- مهمترین لازمه مشاوره در سازمان اتاق مجهز مشاوره در حوزه های سازمانی می باشد ودر زمان بروز حوادث غیر مترقبه وجود چادر سیار رنگی به عنوان اتاق مشاوره .
3- پرونده برای مراجعین 4- کامپیوتر 5- بروشور جهت اطلاع رسانی
6- وسایل بازی در اتاق بازی برای بازی درمانی با کودکان .
(برنامه مالی و بودجه خدمات مشاوره ای)
ارائه سرویس های مشاوره ای در شرایط عادی که با بهره گیری از مشاوران لیسانس ساعتی 000/50 ریال و دکترا و فوق لیسانس 000/80 ریال حدوداً 000/000/60 ریال هزینه خدمات مشاوره در هنگام بروز حوادث که از قبل در بودجه سالیانه سازمان باید پیش بینی گردد. 000/000/50 ریال
هزینه تبلیغات و ارتقاء بهداشت روانی در جامعه از طریق تهیه بروشور و کتابچه و غیره 000/000/25 ریال
هزینه برگزاری دوره های تخصصی برای امدادگران و گروههای حمایت روانی 000/000/20 ریال.
(جارت سازمانی ارائه دهنده خدمات مشاوره )
اداره کل دفتر ریاست
خزانه داری کل دفتر دبیر کل
سازمان امداد و نجات سازمان داوطلبان سازمان جوانان
گروه حمایتهای روانی ومشاوره
مشاوران و مددکاران
(تدوین برنامه ارزیابی خدمات مشاوره )
برای ارزیابی خدمات مشاوره در سازمان می توانیم با تشکیل ،میزگردها، همایش ها و سمینارهای تخصصی در مورد اثربخشی خدمات مشاوره در هنگام بروز حوادث و شرایط عادی با حضور مسئولین و اساتید و صاحب نظران به بحث و تبادل نظر بپردازیم .
-نامه هایی برای ابراز تشکر از افرادی که در داخل و خارج از سازمان در ارائه خدمات مشاوره نقش داشته و مساعدت نموده اند می نویسیم و درمورد ارزشیابی چگونگی ارائه خدمات سوال می کنیم .
– هزینه هایی که به وسیله پیشگیری آماری یعنی یافتن درصد آسیبها و تلاش در جهت آمادگی برای کاستن از این آسیبها صرفه جویی می شود برآورد کرده و به اطلاع مسئولین می رسانیم .
– مسائل و مشکلاتی را که ممکن بود در سازمان و برای مراجعین بوجود آید ولی با ارائه خدمات مشاوره به افراد از افزایش مشکلات جلوگیری شده است برای دست اندرکاران بیان می کنیم.
منابع
شرتزرواستون اصول راهنمایی ترجمه دکتر علی شریعتمداری.
هوش هیجانی دیدگاه سالوی و دیگران ترجمه نسرین اکبرزاده ، تهران ، فارابی، 1383.
-آشنایی با سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول زمستان 1384.
مقدمه راهنمایی و مشاوره ترجمه ثنایی.
نواب ، سید احمد، مقالات همایش بهداشت روانی در حوادث غیرمترقبه، جمعیت هلال احمر شهرضا، اصفهان.
– پیام هلال نشریه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، شماره 114 اسفند 1384.
– سایت سازمان هلال احمر WWW.rcs.ir
– یوسفی، اسماعیل فشار روانی یا استرس ماهنامه اصلاح و تربیت ، شماره 31.
– حاتمی، حسین و دیگران کتاب جامع بهداشت عمومیتهران ، ارجمند 1383.
– پیام هلال شریه جمعیت هلال احمر شماره 13 بهمن 1384.
– صافی، احمد ، سازماندهی و اداره خدمات راهنمایی و مشاوره، نشر روان ، تهران 1383.
– شفیع آبادی، عبدالله ، فنون و روشهای مشاوره ، تهران ، نشر ترمه، 1371.
دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی
دانشگاه علامه طباطبائی
موضوع
سازماندهی خدمات مشاوره درسازمان هلال احمر
بهار 85
2
31