چکیده :
افت تحصیلی و مردودی، شاید یکی از قدیمی ترین و شناخته شده ترین مسائل آموزشی باشد و با این حال به عنوان یک مسئله جدی هنوز مطرح است. شکست و رد شدن در امتحانات هنوز برای دانش آموزان مصیبتی به شمار می رود و این در حالی است که در هیچ کشوری تا کنون راه حل تضمین شده ای را برای مساله افت، ترک تحصیل، مردودی و … نیافته است.
نظام آموزشی کشور ما نیز همانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه یا توسعه یافته با مساله افت تحصیلی روبروست. افت تحصیلی موجب به هدر رفتن منابع مالی و انسانی فراوانی می شود و بهبود کارایی نظام های آموزشی تا حد زیادی به جلوگیری از اتلاف یا کاهش افت تحصیلی بستگی دارد. خسارات ناشی از شکست تحصیلی، مطالعه جامع و پیگیرانه وضعیت آموزشی و تحصیلی دانش آموزان را می طلبد تا با شناخت عوامل احتمالی ایجاد کننده افت، راه موفقیت بیشتر دانش آموزان هموار گردد.
در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع، تحقیقات بی شماری در خصوصافت تحصیلی توسط متخصصین تعلیم و تربیت و دانشجویان علوم تربیتی در داخل و خارج از کشور انجام شده و عوامل بسیاری که در ایجاد این پدیده نقش دارند شناسایی شده است. با توجه به نتایج تحقیقات، علل و عوامل ایجاد افت تحصیلی را می توان به سه دسته زیر تقسیم کرد:
الف) عوامل شخصی یا فردی
ب) عوامل درونی نظام آموزشی
ج) عوامل بیرونی
وسعت آماری افت تحصیلی در منطقه بندر امام خمینی و بخصوص در درس فلسفه و منطق و کمبود مطالعات عمیق برای ریشه یابی و مبارزه با این مسئله، پژوهشگران را بر آن داشت تا علـلو عوامـل اصلی افت تحصیلی در درس فلسفـه و منطق پایـه ی سـوم رشته ادبیات و علوم انسانی را از دیدگاه دبیران این درس و دانش آموزان بررسی نموده و راههای عملی در رابطه با جلوگیری از این معضل را ارائه نمایند.
بیان مسئله:
روشهای فعال تدریس به روشهایی اشاره دارد که بتواند فعالیتهایی دانش آموزان را تقویت و یادگیری را به یک جریان دو سویه تبدیل نماید ( فضلی خان ، 1378 )
بنابراین معلم باید فراگیران را با مطالب یادگرفتنی درگیر سازد و راه و روش دانستن را به آنها بیاموزد نه اینکه صرفاً به انتقال اطلاعات و معلومات اکتفا کند .
بعضی اوقات ، معلمان مطالب زیادی را تدریس می کنند ولی بعداً متوجه می شوند دانش آموزان می توانند حتی مقدار کمی از آنچه که را که مطرح شده است بازگو نمایند .راستی دلیل این امر چیست ؟ چرا، گاهی بعد از ارائه توضیح مفصل در مورد موضوعی فراگیران نمی توانند حتی بخش کوچکی از آن موضوع را بازیابی کنند ؟ چرا دانش آموزان بجای درک معنائی مطالب ، به حافظه خود
فشار می آورند ؟
علل ضعف دانش آموزان در درس دیکته:
1 – به علت اینکه مفهوم کلمه را نمی فهند یا قبلا نفهمییده اندآنرا درست نمی نویسید.
2 – کلمات از جانب معلم درست تلفظ نمی شود(آموزشی)
3 – دانش آموزان هنگام نوشتن دیکته کلمات را تکرار و هجی میکند(دقت)
4 -وجود نقص شنوایی در برخی از دانش آموزان در هنگام نوشتن املا و بی خبری معلم از وجود این نقص باعث می شود بعضی از کلمات را جا می اندازد یا از کلاس عقب میافتد(حافظه شنوا یی -حساسیت شنوایی)
5 – به علت کمبود فضای آموزشی و کمبود میز و نیمکت دا نش آموزان در اثرخستگی ودرست نشیدن کلمات را غلط می نویسید 0 (آموزشی)
6 – متناسب نبودن متن دیکته از نظر(کمیت و مقدا ر) با سن پا یه تحصیلی آنان باعث می شود دانش آموزان بعد از نوشتن مقداری ا زآن خسته شوند و غلط نویسی آغاز می گر دد.(آموزشی)
7 – در بعضی اوقات دانش آموزان به علت مشکلات روانی هنگام نو شتن دیکته در افکار خود غو طه ور می شوند و از نوشتن باز می مانند0
8 – وجود حروف هم صدا در ادبیات فا رسی مانند (ص-ث-س)
9 – تند گفته شدن دیکته از سوی معلم باعث خستگی وکم شدن دقت در دانش آموزان می گردد.
10 – ضعف درمهارتهای حرکتی (نارسا نویسی) – بیقراری و تند خویی – خطا د رادراک بصری حروف (حافظه دیداری )- فقر آموزش و عدم تسلط معلم به شیوه های آموزشی مطلوب در هنگام تعلیم نوشتن نشناختن حروف و قوائد نوشتن توسط دانش آموزان نداشتن تمرین لازم و کافی برای نوشتن املا خود می تواند موجب ضعف و نارسایی فراگیر در کسب مهارت نوشتن می شود .
انواع اشکالات موجود در دیکته دانش آوزان را پس از تجربه و تحلیل می توان به دو گرو طبقه بندی کرد. یک گروه از اشکالات به مشکلات آموزشی مربوط هستند و از طریق روش تدریس می توان حل کرد و گروه دیگر را از طریق تمرینهای خاصی که می توان به جای رو نویسی های معمول در مدارس در نظر گرفت تا ضمن جلوگیری از هدر رفتن وقت و استعداد دانش آموزان در برطرف کردن اشکالات دیکته بسیار موثر باشند.
اهمیت و ضرورت تحقیق
این تحقیق صرفاً در رابطه با مسائل آموزش و پرورش و نظام آموزش و پرورش کشور می باشد و با توجه به بررسیها وتحقیقاتی که در این زمینه می شود می توان مشخص نمود که چه عواملی می توانند در نظام آموزش و پرورش دخیل باشند و از این عوامل چه عواملی مضر و چه عوملی می توانند مفید باشند .
بررسی نمودن این عوامل و تحقیق و کار کردن بر روی آنها می توان علل پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مشخص نمود .
و از آنجائیکه تعلیم و تربیت امریست پیوسته ،مستمر و همه جانبه ، تاثیر فاکتورهای چون شراط خانواده و میزان تحصیلات و آگاهی اولیاء شرایط فرهنگی و اقتصادی و مجموعه شرایط محیط آموزش بر یکدیگرو نتیجتاًدر تعلیم و تربیت امری است اجتناب ناپذیر ، لذا مطالعه هر یک بدون در نظر گرفتن تاثیر و تاثر شرایط دیگر امریست دشوار با این پیش فرض ما برای تاثیر میزان تحصیلات و آگاهی اولیاء و دانش آموزان در عملکرد تحصیلی فرزندانشان را مورد بررسی قرار داده ایم .
از مجموعه نظرات روان شناسی اجتماعی ، روان شناسی تربیتی در روانشناسی رشد چنین بر
می آید که کودکان همه مهارتهای و ارزشها را از محیط خود کسب می کنند و اولین محیط اجتماعی مهم خانواده است کودکان چه آگاهانه و چه ناآگاهانه ، چه مستقیم و چه غیر مستقیم تحت تاثیر پدر و مادر خود قرار می گیرند و به دست آنها تربیت می شوند .
اهداف تحقیق
هدف کلی تحقیق: مقایسه بررسی ضعف درس املاء در دانش آموزان ابتدایی شهرستان ایذه در سال های 89-88 شهرستان ایذه بوده است.
اهداف ویژه : رابطه بین املاء و درس فارسی رابطه معناداری بوده است
رابطه بین تمام دروس و درس املاء رابطه معناداری بوده است
بین معلم و دانش آموز از نظر عملکرد تحصیلی رابطه ای وجود دارد
بین رابطه دانش آموز و هم کلاسی های رابطه معنا داری بوده است .
متغیرهای تحقیق :
در این قسمت محقق متغیرهای تحقیق را از هم تفکیک کرده و نوع(مستقل یا وابسته و معیار) با ملاک آنها را مشخص می کند .
در این تحقیق بررسی علل افت دانش آموز از درس املاء در دوره ابتدایی از نظرش آمار و ضریب همبستگی را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است .
فرضیه های تحقیق
در این پژوهش با توجه به اهداف نوشته چهار فرضیه تدوین شده است که عموماً به شرح ذیل می باشد :
1- رابطه بین عدم تمایل دانش آموز ضعیف به نوشتن املاء و اجبار نوشتن رابطه معناداری وجود دارد .
2- رابطه بین شیوه های سنتی تدریس و افت تحصیلی دانش آموزان ارتباط معنی داری وجود دارد.
3- بین حجم زیاد و سنگین دروس و افت تحصیلی دانش آموزان ارتباط معنی داری وجود دارد.
4- بین شیوه برنامه ریزی دروس و افت تحصیلی دانش آموزان در یک سال درسی ارتباط معنی داری وجود دارد
پیشینه ی تحقیق
در تحقیقی کرمی و عساکره (1386) با عنوان "شناسایی علل افت تحصیلی دانش آموزان (بویژه املاء)دختر سال اول متوسطه بندر امام خمینی (ره)" که بوسیله ی پرسشنامه ی محقق ساخته ی 30 سوالی انجام شد با جامعه ی آماری 610 نفری و نمونه ی آماری 291 نفری دختران پایه ی اول متوسطه ی منطقه ی بندر امام خمینی (ره) مهمترین علل افت تحصیلی از دیدگاه دانش آموزان عبارت بوده است از:
1- عامل شخصی و خانوادگی با 16 ماده.
2- عامل معلم با 10 ماده.
3- عامل نظام مدرسه ای با 4 ماده.
در این تحقیق مهمترین عوامل ایجاد کننده افت تحصیلی از دیدگاه معلمان عبارت بوده است از 1- ضعف انگیزه و بی هدفی دانش آموزان، 2- توجه روزافزون به مد و آرایش، 3- عدم اعتماد به نفس، 4- عدم ارتباط صحیح با دبیران و کم توجهی بعضی از دبیران به دانش آموزان پر تلاش.
در تحقیقی دیگر جباری (1385) با عنوان "بررسی علل و عوامل افت تحصیلی درس ریاضی دوره راهنمایی از دیدگاه دانش آموزان و دبیران منطقه بندر امام خمینی" که به وسیله ی پرسشنامه ی محقق ساخته 34 سوالی انجام شد با جامعه ی آماری 1557 نفری دانش آموز و 30 نفر دبیر و نمونه آماری 409 نفری دانش آموزان دوره ی راهنمایی منطقه ی بندر امام خمینی چنین بدست آوردند که:
عامل افت تحصیلی درس ریاضی از دیدگاه دانش آموزان دو عامل موثر 1- عامل معلمبا 17 ماده ، 2- عامل شیوه های مطالعه با 6 ماده، مهمترین عوامل و ماده هایی هستند که از دیدگاه دانش آموزان باعث افت تحصیلی در درس ریاضی می باشند. در این تحقیق مهمترین عوامل ایجاد کننده افت تحصیلی از دیدگاه معلمان عبارت بوده است از عدم ممارست و تمرین کافی دانش آموزان در منزل، کم بودن ساعات تدریس هفتگی، نداشتن علاقه و انگیزه ی تحصیلی در دانش آموزان ، وجود تک ماده (تبصره) در سالهای قبل در درس ریاضی، عدم وجود وسایل کمک آموزشی سمعی- بصری در مدارس، توجه دانش آموزان به مسائل غیر رسمی در حین تدریس معلم، امکانات و فضای آموزشی نامناسب کلاس های درس.
پولادی (1375) در پایان نامه ی خود با عنوان بررسی عوامل افت تحصیلی در دبیرستان های پسرانه شهرستان اهواز که بوسیله ی پرسشنامه انجام گرفت با جامعه آماری کلیه ی دانش آموزان پسر اول تا چهارم رشته های مختلف دبیرستانهای پسرانه شهرستان اهواز در سال تحصیلی 73-72 و نمونه ی آماری 400 نفر 10 عامل به عنوان عوامل مهم افت تحصیلی در دبیرستانهای اهواز استخراج شد. که در مجموع این 10 عامل به مقدار 47% از کل واریانس افت تحصیلی را تعیین می کنند عناوین 10 عامل انتخاب شده عبارتند از:
1- مسائل مربوط به برنامه ریزی آموزشی.
2- مشکلات خانوادگی و سلامتی.
3- مشکلات محیطی – آموزشگاهی.
4- مسائل مربوط به رشد.
5- مسائل اجتماعی- رفتاری.
6- مسائل مربوط به امتحان.
7- مسائل مربوط به کتب درسی.
8- مسائل آموزشی.
9- مسائل عمومی.
10- اختلافات خانوادگی.
روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش توصیفی از نوع پیماشی است. در تحقیق توصیفی پژوهشگر به مطالعه ی جامعه می پردازد بدون اینکه دخل وتصرفی در آن بنماید.
در پژوهش جامعه ی آماری به کلیه افرادی اطلاق می شود که عمل تعمیم پذیری به آنان صورت می گیرد(دلاور، 1371).
جامعه ی آماری این پژوهش شامل کلیه ی دانش آموزان دختر و پسر سال حومه شهرستان ایذه در درس املاء سال تحصیلی 89-88 که 400 نفر هستند. در این پژوهش حجم نمونه کل حجم جامعه درنظر گرفته شده است.
ابزار گرد آوری داده ها :
ابزار پژوهش برای جمع آوری اطلاعات و داده ها چک لیست مشکلات بوده است .
جامعه آماری و نمونه آماری :
جامعه آماری در این پژوهش عبارت بود بررسی عوامل ضعف دانش آموز در درس دیکته مدارس ابتدایی شهرستان ایذه در سالها 89-88 بوده است . حجم نمونه با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای برابر با 400 نفر از جوان انتخاب شد.
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات :
جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روشهای: آزمون t، تحلیل واریانس یک طرفه، همبستگی پیرسون و آزمون HSD توکی استفاده شده است.
محدودیت های تحقیق :
برای بررسی و اتمام این پژوهش محدودیت های هم سرراه محقق قرار می گیرد که می توان از عمده محدودیت ها را چند نوع زیر تقسیم کرد :
1- نبود امکانات رفاهی در حین راه چون باید برای پرسشنامه تمامی روستاهای و دهکده های اطراف ایذه را سر می زد.
2- عدم همکاری بعضی از معلمین و مدیران محلی مدارس
3- نبود وقت کافی برای محقق .
4- نبود وقت کافی برای بهتر بررسی کردن جواب پرسش نامه ها و تجزیه و تحلیل داده ها
5- اصطعانت مالی برای هزینه های جاری
6- نبود منابع و کتاب های در باب روانشناسی و نظام هماهنگ آموزشی در ایذه
7- نبود تجربه مفید و کافی معلمین (3/2 از معلین پیمانی و حق التدریس هستند)
روشهای تدریس آموزش املا
1- روش آزمون – مطالعه – آزمون
در این روش در ابتدا یک متن را به عنوان دیکته برای دانش آموزان می خوانیم و بعد از تصحیح آن را به دانش آموزان باز می گردانیم سپس دانش آموزان باز می گردانیم سپس دانش آموزان تا جلسه بعدی املا صحیح کلمات غلط موجود در املا خود را تمرین می کنند. در جلسه بعد ار آن متن دوباره دیکته کفته می شود که معمولا بدن غلط و یا با غلط های محدودی همراه است.
البته باید توجه داشت که متن دوم را با کمک کلماتی از متن اول که از ارزش املایی بر خوردارند( اما در قالب جملات جدید) می توان تهیه نمود تا میزان پیشرفت دانش آموزان در زمینه حافظه دیداری هم سنجیده شود.
2- روش مطالعه و آزمون
ابتدا درس یا درسهای جهت گفتن از دیکته انتخاب می شود و دانش آموزان روی لغات مشکل آن به صورت دیکته پای تختخ و تکالیفی نظیز نوشتن کلمات با حروف رنگی و …………… تمرین می کنند سپس از آن درس یا درسها دیکته گفته می شود که البته بهتر است متن دقیقا مانند کتاب نباشد.
3- روش نمایش:
به منظور تقویت بیشتر حافظه دیداری در رابطه با آموزش حروف هم صدا مانند(ص- ث- س ) ابتدا لغات مورد نظر را روی طاقهای شفاف می نویسیم سپس آنها را با استفاده از اورهد روی پرده نمایش میدهیم مثلا کلمه(( صابون)) سپس روی حرف (ص) را می پوشانیم و از دانش آموزان می خواهیم یکی از سه حرف (س، ث، ص) را انتخاب کرده و کلمه را کامل کنند . سپس کلمه را کامل نشان می دهیم تا اگر غلط حدس زده بودند آن را اصلاح کنند و درستش را کنارش بنویسید . از این روش به هنگام دیکته پای تخته ای هم می توان استفاده کرد وجود دستگاه اورهد الزامی نیست.
دانش آموزان ابتدا کلمه را در دفتر خود بنویسید بعد به تخته نگاه کنند و در صورت اشتباه درست آن را بالای کلمه بنویسند.
4- روش تصحیح انفرادی :
به دانش آموز دیکته گفته می شود به عنوان تکلیف منزل از او خواسته می شود دیکته خود را با استفاده از کتاب تصحیح کند و از این طریق متوجه غلطهایش می شود و آنها را تمرین کند.
5- روش چند حسی:
در این روش چند حس بینایی – شنوایی- لامسه به کمک یادگیری املا کلمه مورد نظر می آیند . این روش بیشتر قبل از دیکته به منظور تمرین کلمات مشکل درس به کار گرفته می شود.
الف) از دانش آموز خواسته می شود با دقت به کلمه ی مورد نظر ( این کلمه از متن دیکته ای که بعداًَ گفته خواهد شد انتخاب می شود) که پای تابلو نوشته شده نگاه کند.
ب) آن را بخوانند و کلمه مورد نظر را در هوا به صورت ذهنی و با استفاده از انگشت خود بنویسد.
ج) سپس آن را در جمله ای مناسب به کار برد . از این طریق معنای کلمه را بهتر درک می کند.
و) کلمه را از پای تابلو پاک کرده و به آنها فرصت می دهیم تا کلمه را بدون خطا از روی حافظه بنویسند.
د) کلمه را روی تابلو نوشته تا دانش آموزان آنها را با هم مطابقت دهد و به درستی یا نادرستی نوشته خود پی ببرد . حرفی از کلمه را که از ارزش املای برخوردار است قرمز نوشته و پای تابلو می نوسیم مانند ص در تصمیم . از این روش به عنوان یک تمرین و تکلیف هم جهت تقویت حافظه دیداری دانش آموزان می توان استفاده نمود.
6- کاربرد جمله سازی در زنگ املاء: آموزگار 20 جمله از 5 درس را که دارای اهمیت هستند انتخاب کرده و در هر جمله جای یک کلمه با ارزش املایی خالی گذاشته می شود تا دانش آموزان به تکمیل آن بپردازند.
(( بارم هر کلمه یک نمره است))
1- خورشید به قله ی ………………………… نزدیک می شد.
7-آشنا کردن دانش آمزان با متن املاء:
به منظور یاد آوری شکل کلمه های خوانده شده لازم است قبل از نوشتن املاء آموزگار یک بار آن متن را از اول تا آخر بخواند و شاگردان به این امر عادت داده شوند که شکل کلی کلمه های خوانده شده را در ذهن خود مجسم کنند و آنها را به یاد آورند و گاهی هنگام خواندن متن املا آموزگار به شاگردان اجازه دهد که بگویند نوشتن چه کلمه ای را نمی توانند و معلم راجع به آن کلمه توضیح آموزشی بدهد تا دانش آموزان بدهد تا دانش آموزان شکل نوشتاری کلمه ی مورد نظر را یاد آمورند ، از این طریق ، شکل کلمه در ذهن شاگرد بیشتر تثبیت می گردد و یاد گیری عمیق تر می شود. نحوه قرائت املاء در کلاس
هنگام قرائت املاء باید به نکات زیر توجه شود.
1- از تمام درسهای کتاب فارسی ، اعم از شعر و غیر شعر باید املاء گفته شود ولی مقدار و زمان آن نباید از حد معینی تجاوز کند.
2- آموزگار باید با توجه به هدفهایی که برای گفتن هر متن املا دارد، متن و مقدار آن را از قبل مشخص کند.
3- هر کلمه یا عبارت فقط یک یا دو بار گفته شود و دانش آموزان باید عادت کنند با گوش دادن به صدای آموزگار مشکل کلی نوشتن کلمه را در ذهن خود پیدا و آن را زیر لب زمزمه کنند و بنویسند.
4- سرعت گفتن املای کلمه با توان نوشتن دانش آموزان متناسب باشد.
5- حرکت کردن آموزگار در هنگام گفتن املاء نباید باعث حواس پرتی دانش آموزان شود
منابع:
1- روش تدریس زبان فارسی در دوره ی دبستان دکتر بهمن زندی
2- روش تدریس فارسی ابتدایی دوره کاردانی تربیت معلم کد 6004
3-مجله ی رشد معلم شماره ی 6 ـ اسفند 73
4- نوار، سی دی آموزشی املا با همکاری وزارت آموزش و پرورش و تکنولوژی
5- ملکوتی، زهرا، املا به شیوه ی بارش مغزی، مجله ی رشد آموزش ابتدایی، شماره 5، بهمن 86
6- تبریزی، مصطفی، درمان اختلالات دیکته نویسی، انتشارات فراروان، چاپ دهم
7- جعفریان یسار، حمید، سفید، خاکستری، سیاه در زنگ املا، مجله ی رشد آموزش ابتدایی، شماره ی 4، دی 86
15