تحقیق بررسی نقش و تاثیر تشویق بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

بررسی نقش و تاثیر تشویق بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

چکیده:
یکی از مهمترین عوامل پویایی و زنده بودن هر مدرسه توجه به اصول تشویق خواهد بود چرا که اگر مدیریت مدرسه با اصول تشویق آشنایی داشته باشد و فردی آگاه و متخصص باشد زیر مجموعه آن مدیریت نیز که شامل دانش آموزان ، همکاران، اولیاء و دیگر عوامل هستند به تبعیت از آن و در کنار آن افرادی دانا و توانا مبتکر و خلاق خواهند بود که برای رسیدن به اهداف مدرسه با در نظر گرفتن تمام شرایط مدیریت با جان ودل کوشش و فعالیت خواهند کرد. راز موفقیت در این است که بدانیم چگونه می توان تشویق کرد و راههای تشویق موثر را دانست.
هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش تشویق بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می باشد. بهره گیری از تشویق در فرآیند تدریس می تواند اثرات مطلبوبی را در شاگردان بر جای بگذارد . به عکس تشویق بی اندازه و بی جا می تواند منجر به معضل عادت به تشویق در فراگیران شود که خودت اثرات نامطلوبی بر جای می گذارد. از همین رو معلمان عزیز در فرآیند تشویق، اصول و شرایطی را در نظر می گیرند. هم چنین تشویق می تواند به اقسام مختلف از جمله مادی و معنوی بودن، بیرونی و درونی بودن، مستقیم و غیر مستقیم بودن باشد. در پایان اینگونه نتیجه می گیریم که تشویق وسیله مناسب برای پیشرفت امر تعلیم و تربیت است و توسط کسانی انجام شود که مورد احترام دانش آموزان هستند. و اجرای آن در کلاس برای افزایش یادگیری مناسب می باشد . هم چنین مسئله تشویق امری است که در خانواده ، مدرسه، و تشکیلات نظامی کارایی مطلوب دارد.

واژگان کلیدی: اصول تشویق، پیشرفت تحصیلی، یادگیری، فراگیران

مقدمه:
شاید برای عده ای تصور اینکه بتوان در مدرسه ای از تشویق استفاده کرد کمی دشوار است اما واقعیت این است که می توان در سنگر مدارس شاهد حضور با شکوه معلمان و شاگردانی بود که با سرمایه از محبت و چهره های متبسم و مصصم در تلاش هستند که در کارهای خود موفق باشند. پس باید رنگ مدرسه ای یادآور زیبایی و نیکویی ها باشد. چرا که هم انسان ها به ویژه نوجوانان محبت پذیر می باشند و لذا نیاز به محبت از اساسی ترین نیازهای هر انسان می باشد. تشویق، نیروها و استعدادهای دانش آموزان را به کار می اندازد و استقامت آنها را در کارها زیاد می کند و موجبات سرعت در کارهای بدنی را فراهم می کند و در کارهای فکری موجب سعی و کوشش بیشتری می گردد.
تشویق و تقویت رفتار مثبت در کودک و دانش آموزان سبب شکل گیری عادات مطلوب در آنان می شود. به عبارت دیگر از آنجا که از طریق رفتارهای تشویق آمیز کلامی و غیر کلامی، مادی و معنوی، فردی وگروهی، مستقیم و غیر مستقیم مربی بیش از هر چیز به یک نیاز همه ی نوجوانان، یعنی نیاز به محبت متعلق و توجه پاسخ داده می شود ما شاهد بیشترین موثرترین و پایدارترین اثر در رفتار آنان هستیم.
در حالی که وقتی دانش آموزی را تنبیه می کنیم نه تنها به هیچ یک از نیازهای خطری و اساسی او پاسخ نمی دهیم بلکه تعادل حیاتی اش را برهم زده، او را با تجربه ناخوش آیندی که همواره از آن گریز دارد مواجه می کنیم، ولو اینکه بطور موقت رفتار مطلوب آن را کنترل کرده باشیم. رسول خدا پایه رفتار با کودکان و نوجوانان را بر محبت استوار کرده و سفارش می کند که آنان را گرامی بداریم و با جایزه ای که امکان وفایش هست آنان را تشویق نمائیم.
استفاده از روش تشویق و محبت یکی از روشهای تربیتی بسیار موثر و نشانه نقش مطمئنه داشتن فرد است.
خدای تعالی رمز پیروزی پیامبر اکرم (ص) را در همین شرح صدور محبت ورزی پیامبر به امت خود می داند:(( به موجب لطف و رحمت الهی برایشان آموزشی نجواه و با آنان مشورت کن و به آنان شخصیت بده)). مقداری توجه و تحسین برای هر کسی مفید است چون انسان نیاز به تایید و احترام دیگران دارد و می خواهد در هر کاری که فعالیت می کند دیگران کوشش او را قدر بدانند و برایش ارزش قائل شوند. منتها برای سرآمد شدن یا برجسته شدن و دریافت تحسین باید کوشش بیش از حد متعارف داشته و البته به موازات کوشش آمادگی و استعداد آن فعالیت ویژه هم باید در انسان باشد.
درس معلم اربود زمزمه محبتی جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را
فرآیند تشویق سیستم انگیزشی فرد را تحریک می کند و احساس خوشایندی در او بوجود می آید.
بر مبنای نظریات یادگیری مربوط به شرطی سازی، اگر این احساس خوشایند با رفتار انجام گرفته پیوند بخورد، در موقعیتهای بعدی فرد را وادار به انجام رفتار مورد نظر خواهد کرد. لذت جویی و کسب لذت از ویژگیهای اساسی انسان است و فرد تمایل به کسب لذت دارد. حتی مراکزی از مغز شناخته شده اند که با این تمایل فرد مرتبط هستند. این مراکز به مراکز لذت معروف هستند که در موقعیتهای خوشایند و لذت بخش فعال می شوند.
در کل تشویق فرآیند پاداش دهی است به رفتار فرد، یعنی برانگیختن شوق و علاقه مجدد او به انجام همان رفتار. این پاداش طیف وسیعی می تواند داشته باشد بطوری که از یک نگاه تحسین آمیز تا یک تشویق مالی بزرگ یا اهداء رتبه یا مقامی را شامل شود. در هر حال این فرآیند در زندگی انسان گستردگی دارد و عموم افراد آن را بکار می برند، شاید بدون آن که با جنبه های مختلف آن یا کارکرد آن یا شیوه های صحیح اجرای آن آشنایی داشته باشند(آقایی مقدم به نقل از بهشتی، 1386).

بیان مسئله:
با توجه به مسائلی که گذشت می خواهیم بدانیم که چه نوع تشویق اثر مثبت داد و چه نوع آن اثر منفی وآیا تشویق تنها راه موفقیت یک دانش آموزاست ؟ تشویق باید چگونه باشد آیا به نوع و اندازه کاری که انجام داده می شود بستگی دارد ؟ آیا واقعا تشویق بیش از روشهای دیگر مانند تنبیه بر پیشرفت تحصیلی دانش اموزان تاثیر دارد؟ تشویق در منزل و از طرف والدین موثرتر است یا از طرف اولیاء مدرسه ؟ آیا از طریق تشویق می توان از نیروی یک فرد حداکثر فایده را برد و تمام خواسته خود را به دست آنها (دانش آموازان) برآورده ساخت ؟ و آیا تشویق فردی موثرتر است یا تشویق گروهی ؟
اسکینر روانشناس رفتارگرا چنین عقدیده دارد که تنبیه شدید کودکان و نوجوانان در قبال انجام رفتار نامطلوب ممکن است موقتا به حذف آن رفتار در کودک بینجامد ولی در بیشتر مواقع به بروز رفتارهای جبرانی، انتقام جویانه و ضد اجتماعی منجر می گردد و یا مشکلات هیجانی دیگری را به بار می آورد. تنبیه هایی که معلمان بر کودکان روا می دارند از یک طرف مشکلات عاطفی و اختلافات رفتاری را موجب می گردد و از طرف دیگر در رابطه معلم شاگرد آشفتگی ایجاد کرده و امکان بازسازی و ترمیم آن را مشکل و در مواقعی دور از دسترس می سازد. در چنین شرایطی کودک تصور منفی را که از معلم تنبیه گر دارد ممکن است به معلمان دیگر محیط آموزش وحتی فضای فیزیکی مدرسه تعمیم دهد. معلمان پرخاشگر وهیجانی که از عهده کنترل رفتار خودشان بر نمی آیند با تنبیه های شدید ومکرر آثار سوء در سازگاری شاگردان خود خواهند گذاشت ومقاومت آنها را در یادگیری دروس برخواهند انگیخت (شرفی، 1376).
از آنجائی که خانواده ها و مدارس ابتدایی ترین و مهمترین کانون پرورش و تربیت کودکان ونوجوانان هستند وگردانندگان آنها والدین و آموزگاران هستند و اصلی ترین نقش را در این زمینه به عهده دارند باید با اصول و قوانین تربیت آشنایی کامل داشته باشند و آن را به نحو احسن به کار گیرند. چرا که اگر این اصول و قوانین بکار برده نشوند نباید درانتظار موفقیت آموزش و پرورش باشیم. بنابراین فساد و تزلزل جبران ناپذیر آینده مان دور از انتظار نخواهد بود. دراین مصداق شاعر معروف سعدی شیرازی گفت :
تا ثریا می رود دیوار کج
خشت اول گر نهد معمار کج
خداوند عزیز نیکوکاران را مورد تشویق قرار داده و نیکی های آنان را ده برابر پاداش می دهد.
اهمیت تحقیق:
اگر تشویق یکی از زیباترین واژه های ساخت بشر نیست بدون شک یکی از تاثیرگذارترین آنان است .همه ما در طول زندگی کلماتی مانند آفرین، احسنت، بسیار عالی، مرحبا و… را تجربه کرده ایم و خاطرات فراوانی از تشویق ها و تحذیرهایی که از معلمان یا والدین خود دریافت کرده ایم در ذهن داریم .اما به راستی کدام خاطرات در ذهن ما بیشتر به جا مانده است؟! به طور قطع و یقین دوست داریم خاطراتی را به یاد آوریم و آنها را بازگو کنیم که کار مثبتی انجام داده و مورد تشویق و پاداش قرار گرفته ایم.کارهای خوب و مثبت را همه دوست دارند و آن را تحسین و تمجید می کنند، به خصوص در دوران تحصیلی و ایام کودکی و نوجوانی. تاثیراتی که تشویق و ترغیب در زندگی انسان ها می گذارد آنچنان است که هویت فردی و شخصیتی را شکل داده و اساس رفتارها و عملکردهای افراد در آینده خواهد شد.به اعتقاد بسیاری از کارشناسان تربیتی، تشویق و پاداش از مهم ترین انگیزه های پیشبرد تعلیم و تربیت است و در رسیدن انسان ها به آرزوهایشان بسیار تاثیرگذار است.
با تشویق و ترغیب، رفتارهای مطلوب از رفتارهای نامطلوب تفکیک می شوند و تشویق نقطه مقابل تنبیه قرار دارد. با تشویق، افراد به کارها و رفتارهای مطلوب و پسندیده تمایل پیدا می کنند، در حالی که با تنبیه نه تنها رفتارهای نامطلوب کنار گذاشته

نمی شوند بلکه موقتاً پنهان می شوند تا در موقع مناسب دوباره آشکار گردند. تشویق موجب دلگرمی، اعتماد به نفس، شادی و سرزندگی می شود و انسان را به حرکت وا می دارد و توانایی او در حل مشکلات را دوچندان می کند(شریفی، 1394).
مبانی نظری:
تعریف تشویق:
از نظر لغوی کلمه تشویق از واژه شوق و علاقه گرفته شده و به باب تفعیل (تشویق) شده است و از نظر اصطلاحی تشویق، بر ایجاد رغبت و علاقه به انجام یک کار در فراگیران گفته می شود.
به نظر موریس، پاداش معمولا رویدادی است که بلا فاصله بعد از رفتار اتفاق می افتد و سبب اجرای رفتار می شود. تشویق در امر یادگیری و آموزش، عامل و محرکی اساسی برای کودک به حساب می آید. تجربیات نشان داده کودکانی که در کلاس و مدرسه به خاطر درس مورد تشویق قرار می گیرند بیش از دیگران به فراگیران در یادگیری کمک می کنند و به فراگیری مسائل موفق می شوند.
نقش تشویق در یادگیری به مراتب مهمتر و موثرتر از نقش تنبیه است. همچنین تشویق در یک درس، اگر چه سبب رشد و پیشرفت کودکان در همان درس می شود ولی اثر عام آن، آنقدر پردامنه است که دیگر دروس را هم در بر می گیرد این امر به خاطر آن است که کودک در اثر تشویق کلا دیدی مثبت به یادگیری پیدا کرده و بصورت کلی تری به درس و مدرسه علاقه پیدا می کند. بدین ترتیب می توان گفت که پاداش، عکس العملی است که مربی به دنبال رفتار مطلوب متربی از خود نشان می دهد و باعث تکرار رفتار در موقعیت های بعدی می گردد. پس بهتر است در فرآیند یاد دهی-یادگیری از تشویق بیش ار تنبیه استفاده کنیم، مگر در مواردی که ناچار باشیم از تقویت منفی استفاده کنیم(نادری، 1391).

انواع تشویق :

برای تشویق دانش آموزان و کودکان می توانیم از چهار مدل زیر استفاده کنیم:
1- تشویق نسبی ثابت: این مدل بدین صورت است که به کودک می گوییم : اگر پنج نمره بیست گرفتی به تو جایزه می دهم.
2-تشویق نسبی متغیر: در این مدل به او می گوئیم که اگر چند نمره بیست گرفتی به تو جایزه می دهم. در این نوع تشویق تعداد نمرات را مشخص نمی کنیم.
3- تشویق فاصله ای ثابت: این مدل تشویق بر اساس زمان صورت می گیرد. مثلاً به کودک می گوییم:اگر درسهایت را بخوانی هر هفته به تو جایزه می دهم.
4- تشویق فاصله ای متغیر: این مدل هم بر اساس زمان است با این تفاوت که در اینجا مدت زمان را مشخص نمی کنیم بلکه می گوییم: اگر درسهایت را بخوانی هر چند وقت یکبار به تو جایزه می دهم.
بهترین روش تشویق نوع دوم یعنی " تشویق نسبی متغیر" است.چون:
اولاً نسبی است و مورد سوء استفاده کودک قرار نمی گیرد . زیرا اگر ثابت باشد کودک به هر ترفندی که شده 5 نمره بیست را جور می کند.
ثانیاً متغیر است و تغییر نوع و مقدار تشویق، از واکسینه شدن کودک جلو گیری می کند. به دلیل اینکه هم افراد با هم متفاوتند و هم حتی یک فرد هم در موفعیتهای گوناگون متفاوت عمل می کند. مثلاً یک کار خیلی خوب ارزش دارد که بلافاصله او را تشویق کرد اما بعضی کارها زیاد مهم نیستند و اگر چند کار خوب انجام داد باید تشویق شود. بنابراین کودک از تشویق دلزده نمی شود و تشویق همیشه برایش جدید و هیجان انگیز است.

ثالثاً در تشویق های نسبی کودک می فهمد که این پاداش برای کدام کار یا کارهایش است اما در تشویق های فاصله ای به علت فاصله افتادن بین کار و پاداش کودک نمی داند این پاداش نتیجه کدام کار او است(سیف، 1379).

اصول تشویق:

اهم شرایطی که در تشویق کودکان و حتی بزرگسالان باید مدنظر قرار گیرد عبارتند از:
1- شرط سنی: در تشویق کودکان شرط سن مهم است. در هر سنی مقتضیاتی را باید در نظر گرفت و این امر شدنی نیست. مگر اینکه آگاهی از متون روا نشناسی و اطلاعات روان شناسی کودک و نوجوان داشته باشیم.
2- شرط جنس: تشویق بهتر است برای پسر و دختر متفاوت باشد. بدین معنی که شرایط حیات روانی و اجتماعی آن را مورد نظر قرار دهیم. پسران بیشتر به اسباب بازی های جنگی، رزمی و ورزشی راغبند و دختران بیشتر به ظرافت کاری ها و زیبایی های اسباب بازی های خانوادگی علاقه نشان می دهند.
3- شرط روانی: نکته مهمی که در تشویق باید مد نظر قرار گیرد شرط روانی در سنین مختلف و نوع پایبندی آنها به لذات است.
4- شرط کار و تلاش: در تشویق کودک اعطای جایزه به آن باید بین میزان کار و تلاش و میزان تشویق رابطه وجود داشته باشد. یعنی میزان تشویق دانش آموز با میزان فعالیت انجام شده برابر باشد تا اثر تربیتی تشویق از بین نرود(نادری، 1391).

محاسن تشویق:

1- تشویق محرک قدرتمند: تشویق سبب پیدایش رغبت و شوق به کار و کوشش و تحصیل می شود و می تواند نقش جهت دهنده در انجام فعالیت های روزمره داشته باشد و زمینه تفکر آینده ساز و آینده گزین گردد.
2- مداومت در کار نیک: از مواردی که به عنوان اثر و فایده ی تشویق در امر تعلیم و تربیت می توان نام برد، ادامه کار مفید است. زمانی که شخص از نظر روحی و روانی احساس می کند که مفید واقع شده، تلاش می کند تا کار و مساعی اش مستدام باشد و بطور همیشگی تا آنجایی که برایش امکان پذیر است کوشش می نماید تا شایستگی اش را حفظ کند.
3- تشویق عامل پیدایش شهامت: به گونه ای که فرد جرات آن را پیدا می کند که به کاری اقدام کرده یا دست از کاری بردارد.
4- تشویق عامل شادابی فرد: تشویق سببی است برای شادابی و نشاط روانی، میل به زندگی و انجام وظیفه را در فرد پیدا می کند.
5- تشویق محرک خلاقیت: تشویق عاملی برای به کار انداختن ابتکار و خلاقیت، ابداع و اختراع است( نادری ، 1391).

معایب تشویق بی جا و بیش از حد :

وابستگی کودک به عوامل کنترل بیرون از خود .
کند شدن محرک های درونی ( از بین رفتن رغبت های خود به خودی و جایگزینی رغبت های تصنعی) .
تشویق بدون دقت ممکن است به صورت رشوه در آید و اعمال کودک به پاداش وابسته شود و پرتوقع و طلبکار پرورش یابد و در همه جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشته باشد، از همه کس طلبکار شود ولی خودش احساس مسئولیت نکند . گاهی حتی در برابر انجام وظایف قانونی یا اجتماعی یا شرعی خود نیز توقع پاداش خواهد داشت .

تشویق و تحسین بیش از حد ، کودک را به غرور و خودبینی مبتلا می سازد. امیرالمومنین علی (ع) می فرماید : " چه بسا افرادی که به سبب تعریف و تمجید مغرور می شوند " و " در مدح کسی زیاده روی و مبالغه مکن ".
نتایج تحقیقات اخیر نشان داده است که اگر رفتار کودک و رشد او را از طریق عوامل تشویق بیرونی مانند جایزه ، پول ، کارت صدآفرین ، تحسین های لفظی مکرر و سایر عوامل بیرونی شرطی کنیم ، آزادی و رشد طبیعی را از او سلب و رفتار او را با ضوابط و معیارهای از پیش تعیین شده قالب سازی کرده ایم .
تشویق بیش از حد در درازمدت مانع پیشرفت خود به خودی کودک می شود .
تکیه بر تشویق بیرونی بدون همسویی با تقویت های درونی کودک ، مانع تحول طبیعی او می شود(بهشتی، 1386).

حدود تشویق :

در همه ی اموری که دانش آموزان تشویق می شوند حدودی را باید در نظرگرفت :
1- تناسب تشویق با خصوصیات جسمانی – روانی دانش آموز
2- کیفیت رابطه بین تشویق کننده و تشویق شونده .
3- تناسب شدّت تشویق با رفتار .
4- انتخاب زمان مناسب برای تشویق کردن .
5- در هر تشویقی باید عمل کودک تشویق شود نه خود کودک(قائمی امیری، 1386)

پیشینه تحقیق:
ایجاد شوق ودلبستگی به علم و دانش شاگردان :
معلم باید شاگردان خود را به علم ودانش تشویق نماید و فضائل و مزایای علم وع لما را به آنان تذکر دهد و یادآور گردد که علما و دانشمندان وارثان انبیاء و پیامبران و در پایگاه هایی بلند و فرازنده و درخشان جای دارند پایگاههای که مورد شکر انبیاء، شهدا و جانبازان راه خدا می باشد. باید معلم اینگونه سخنان شوق آفرین را که در ملی آیات ، اخبار ، آثار ، اشعار و امثال بچشم می خورد و بازگو کننده فضائل ومنازل ومقامات والای علم است، به گوش آنها برساند. معلم باید از عواملی که او را در تشویق شاگردان به علم و دانش مدد می کند استفاده نماید و به آنها گوشزد کند باید نسبت به مسائل دنیوی به امکانات و با اندازه کفایت قناعت و بسنده کنند تا از این طریق بتواند آنها را از انگیزه دنیا ثرانی که موجب دل مشغولی و پریشانی خاطر آنها می گردد ، باز دارد.
مواسات و دلسوزی معلم نسبت به شاگردان
باید درباره شاگردان خواهان اموری باشد که نسبت به آنها در خور احساس علاقه ودوستی می نماید، و از هر گونه شر و بدی که برای خویش نمی پسند برای شاگردان نیز نپسندد زیرا اینگونه مواسات و برابر اندیشی به شاگردان خالی از کمال ایمان معلم و حسن رفتار و برداری و نمایانگر روح تعاون و همبستگی معلم نسبت به آنان باشد.
در احادیث صحیح ومعتبر چنین امده است : هیچیک از شما نمی تواند عنوان مومن را ( بمفهوم واقعی آن ) احراز کند مگر آنگاه که نسبت به برادر ایمانی خود همان چیزی را بخواهد که درباره خود نیز بدان احسان علاقه ومحبت کند(حجتی، 1395).

اثرات نامطلوب عادت به تشویق
باید سعی نمود فراگیر به تشویق و جایزه عادت نکند. بطوری که اگر مورد تشویق قرار نگرفت و یا جایزه ای دریافت نکرد از کار نیک باز نماند. ضمنا باید دقت نمود تشویق به عنوان هدف آموزشی تلقی نشود بلکه وسیله ای برای رسیدن به اهداف عالی باشد. لذا عادت به تشویق می تواند خطرساز باشد و اگر این تشویق ها، از کار فرد مورد تشویق، ارزش بیشتری داشته باشد باعث

میشود عادت ناسالمی در فرد ایجاد شود. که بعد ها در مقابل هر تلاشی، هر چند اندک انتظار ستایش و تفدیر خواهد داشت.
اثر نامطلوب دیگر آن این است که گاهی در فرد حالت رشوه خواهی ایجاد می شود و تا اطمینان به تشویق نداشته باشد از انجام کار می پرهیزد.
تحقیقات روانشناسان نشان داده است: کودکانی که عادت تشویق در آنها ایجاد شده در بزرگسالی بدون گرفتن پاداش حاضر نیستند به هم نوعان خود کمک کنند.
از اثرات نامطلوب دیگر تشویق ایجاد دلهره و اضطراب و نگرانی است که اثرات نامطلوب بر وجود انسان می گذارد.
مساله مهم دیگر آن است که تشویق و ستایش متربی آنقدر زیاد نگردد که موجب غرور و بزرگی کاذب در شخص شود(یعقوبی ، 1377).
حضرت علی در این مورد می فرمایند: در مدح و ستایش کسی مبالغه و زیاده روی نکن که باعث فساد در خود و دیگران می شود.

تشویق در تعلیم و تربیت اسلامی:
سوره انعام آیه 160 می فرماید:
{هر کس کار نیکو کند او را ده برابر آن پاداش خواهد بود و هر کس کار زشت کند به قدر کار زشتش مجازات شود و بر آن ها اصلا ستم نخواهد شد}.
سوره کهف آیه 88 می فرماید:
{و اما آن کس که ایمان آورده و عمل شایسته نموده ، پاداش نیک دارد و او را از فرمان خویش کاری آسان گوییم}.
برخلاف سیستم های تربیتی دیگر که تقویت و کیفرها موقتی و زودگذر می باشند ، در تعلیم و تربیت اسلامی صحبت از پاداش همیشگی است.
مسائل مربوط به تشویق:
1- افراط و تفریط: اگر اصلا تشویق وجود نداشته باشد باعث بیماری های روحی می شود. همچنین استفاده زیاد نیز باعث می شود که فرد عادت به تشویق کند و اگر در شرایطی تشویق وجود نداشته باشد کار نیک هم نخواهد بود.
2- تبدیل تشویق از وسیله به هدف: تشویق باید بعنوان وسیله ای برای رسیدن به هدف باشد که متاسفانه بعضی مواقع تشویق هدف قرار می گیرد. یعنی اگر شخص کار نیکی را انجام دهد صرفا به خاطر گرفتن جایزه و تشویق است.
3-به وجود آمدن مقایسه در تشویق: متاسفانه ضعفی که زیاد به چشم می خورد قیاسی است که میان دانش آموزان ضعیف با قوی صورت می گیرد. مربیان بدون توجه به استعدادهای جسمی و روحی و توانایی های افراد آنها را با هم مقایسه می کنند که تاثیرات نامطلوب دارد.
4-تشویق یک کار تعلیمی است و یک روش مثبت به شمار می رود: یعنی در تعلیم و تربیت، تشویق، عامل تسهیل یادگیری، تداوم فرایند یاددهی- یادگیری می باشد، نه فقط عامل تکرار یک رفتار که توسط دانش آموز در موقعیت های مختلف باشد(قائمی، 1368).

زیان عدم تشویق:
تشویق نکردن نه تنها فرد را در بی تفاوتی نگه می دارد بلکه در مواردی عارضه آفرین و سبب وارد آوردن صدمه و لطمه بر شخصیت فرد است. تحقیقات روانشناسان نشان داده که اگر طفلی برای عملی مورد تایید قرار نگیرد، تدریجا نسبت به آن بی تفاوت و حتی رویگردان می شود. همانگونه که گل ها برای رشد نیاز به نور، آب، حرارت و هوا دارند کودکان نیز برای پیشرفت خود نیاز به تشویق دارند. پس چنانچه دانش آموزان از قبال انجام کار بیش از حد مورد انتظار تشویق شوند، چه بسا رغبت شان برای انجام مجدد آن کار و کارهای مشابه کاهش یابد( قائمی ، 1368).
اقسام راه های تشویق:
1-تشویق مستقیم و غیرمستقیم: تشویق های غیرمستقیم اثر بخش تر از ترغیب و تشویق مستقیم است. زیرا در تشویق غیر مستقیم، اول حالت کلی می تواند وجود داشته باشد. مثلا مربی بگوید کسانی که چنین هستند و به فلان شکل عمل می کنند، مورد توجه و احترام جامعه اند و در این صورت فرد مورد نظر علاقه مند می شود که چنین عمل کند. نکته دیگر، تشویق بصورت مستقیم است که انواع آن را در میان افراد جامعه زیاد مشاهده می کنیم. نظیر اینکه اگر نمره خوب بگیری چنین جایزه ای داری. بعضی از متخصصان تعلیم و تربیت معتقدند که تشویق مستقیم مانند اشعه مستقیم خورشید آزاردهنده و کورکننده است چون منجر به تملق و چاپلوسی می شود.
2-تشویق مادی و معنوی: تشویق مادی مانند اینکه مربی، پدر و مادر قول می دهند که در صورت فلان موفقیت و انجام کاری، جایزه ای تهیه نمایند. البته باید سن، جنس و توان تشویق شونده باید در نظر گرفته شود. تا منجر به یاس و ناامیدی نشود. ضمنا مربی، پدر و مادر باید توجه داشته باشند به وعده هایی که می دهند عمل کنند در غیر اینصورت اثرات نامطلوب تربیتی خواهد داشت. گاه تشویق جنبه معنوی دارد در اینصورت باید شخصیت کودک و فرد مورد تربیت، طوری پرورش یافته باشد که از موفقیت و پیروزی حاصله محفوظ شده و شیرینی آن، خود وسیله تشویق برای ادامه کار یا تکرار کار خوب در او شود. پس در این مورد موفقیت فرد برای خود حکم تشویق را دارد. تشویق معنوی دیگر، لذت روحی و روانی و استنباطی است که برای فرد ایجاد می شود که خود بزرگترین انگیزه برای کار نیک است. احساس رضایت خاطر، دیگر حالتی است که خود برانگیزاننده ی شخص به کار نیک است. و از همه مهمتر کسب رضای خداوند بعنوان یکی از عوامل معنوی پر اهمیت، مد نظر قرار گیرد.
3-تشویق درونی و برونی: در کتاب تربیت آسیب زا، تشویق به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم می شود. تشویق بیرونی شامل واکنش هایی است که دیگران برای تکرار و تقویت رفتار فرد ارائه می کنند. به طوری که تشویق بیرونی مانع خودبرانگیختگی درونی می شود(نادری ، 1391).

نتیجه گیری:
با توجه به مباحث ارائه شده ، تشویق در اندازه ی مطلوب و حساب شده می تواند اثرات قابل توجه به بار آورد. تشویق مانند داروی شفا بخش است که باید به صورت دقیق و به میزان کافی و با دقت از آن استفاده شود. و چه بسا کم و زیاد شدن آن و افراط و تفریط در آن و به موقع نبودن آن اثرات نامطلوبی به بار می آورد. تشویق وسیله مناسب برای پیشرفت امر تعلیم و تربیت است و همچنین تشویق توسط کسانی انجام شود که مورد احترام دانش آموزان هستند. و اجرای تشویق در کلاس برای افزایش یادگیری مناسب است . اکثر معلمان و مربیان تربیتی از تشویق برای پیشرفت تحصیلی استفاده می کنند. تشویق در

حضور دانش آموزان موثرتر از تشویق بدون حضور دانش آموزان است .تشویق می تواند یک عامل بسیار مهم در به کارانداختن ابتکار عمل در دانش آموزان باشد . تشویق موجب جرات دانش اموزان برای حل مسائل می باشد . تشویق در حضور والدین موجب افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می شود. تشویق دانش آموزان موجب علاقه آن ها به درس می شود . همچنین تشویق یک نوع احترام گذاشتن به دانش آموزان می باشد و محبت معلم به دانش آموزان یک تشویق بسیار موثر است و توجه به رفتار مطلوب دانش آموزان باعث تقویت رفتار آن ها می شود و تشویق بهتر است بیشتر به صورت گروهی انجام شود . همچنین تشویق مستقیم و غیر مستقیم در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان اثر بیشتری دارد و تشویق موثر مستلزم رعایت حدود، اندازه و اصول است. به طور کلی می توان گفت که تشویق موجب علاقه مند نمودن دانش آموزان به درس می شود هر چه دانش آموزان با شوق و ذوق بیشتری درس را فراگیرند بیشتر به موضوع درس علاقه مند خواهند شد و همین امر نقش بسیار مهمی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارد . تشویق محبتی است که ارضاکننده ی نیاز است. محبت تا آن جا برای انسان لازم و ضروری است که اگر به موقع و به اندازه متناسب در طول زندگی دریافت نکند، در بزرگی به علت احساس خلا و ناکامی رفتار نابهنجاری پیدا می کند . مسئله تشویق امری است که در خانواده ، مدرسه و در تشکیلات نظامی کارایی مطلوب دارد.
پیشنهادات:
استفاده از تقویت کننده های مختلف به صورت مثبت در افزایش رفتار دانش آموزان و همکاران و اولیاء بسیار موثر است.
از جمله روش های اجرایی که در بحث تقویت کننده های مثبت مد نظر است ،عبارتند از:
– جوایز و تشویقات باید تعریف شده باشند یعنی اینکه جوایزی که مد نظر قرار می گیرند بایستی تعریف شده و با هدف باشد تا دانش آموز بداند تا چه اندازه اگر تلاش بکند بدان پاداش ها خواهد رسید.
– دومین روش و شیوه در ارائه پاداش ها و تشویقات در معرض دید بودن پاداش ها است چرا که اگر دانش آموزی پاداشی را که دریافت خواهد کرد، به عینیت و در ظاهر ببیند و با خیال راحت و با اطمینان بیشتری به فعالیت می پردازد .
– مشوق ها طوری طراحی شده اند که تمامی عوامل مدرسه (معلمان – اولیاء – دانش آموزان)را به نوعی با خود درگیر می نماید و در ارائه آن نقش مهمی دارند .
– تشویق بایستی در تعریف به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم به علوم پایه و مهارت خلاقیت ارزش بیشتری داده و آنها را تقویت نماید .
– همچنین تشویقات طوری طراحی و به کار گرفته شده اند که بتواند در بین دانش آموزان ایجاد رقابت سالم نمایند و در جهت رسیدن به آنها خیزشی هماهنگ و برانگیختگی قوی ایجاد شود و از ارزش اجرایی بسیار بالایی برخوردار باشد .
– از همه مهمتر در بحث تشویق ،تشویقها طوری طراحی شده اند که فقط نبایستی به دانش آموزان ممتاز توجه کرد بلکه به دانش آموزان متوسط به پایین وضعیف نیز توجه بیشتری نمود چرا که این گروه بیشتر از گروه اول نیاز به تشویق و ترغیب دارند و چنان چه اگر کوچکترین حرکت و پیشرفت آنها مورد توجه و تشویق قرار گیرد و احساس کنند به آنها نیز توجه شده و پیشرفت آن ها در نظر تعلیم دهنده بسیار با ارزش است، اغلب تا حد دانش آموزان متوسط به بالا و ممتاز نیز حرکت می نمایند لذا در این شیوه مدیریتی به دانش آموزان ضعیف و متوسط به اندازه دانش آموزان متوسط به بالا و ممتاز به صورت یکسان توجه می شوند و جوایزی که در نظر قرار می گیرد از نظر ارزش و قیمت با توجه به تعاریفی که از جوایز خواهد آمد با

هم برابرند. تشویق درست و به جا عامل موثر و سازنده در تربیت افراد است که می تواند انگیزه کافی و لازم را ایجاد نماید تا بتواند به توانایی ها و ارزش های خود پی ببرد و موجبات رشد عقلی و تربیتی آنان را فراهم آورد و باعث تقویت رفتارهای مطلوب گردد.

منابع و مآخذ:
1- بهشتی، دکتر احمد(1386).تربیت کودک در جهان امروز،ناشر: بوستان کتاب قم، چاپ چهارم.
2- حجتی،دکتر سید محمد باقر(1395).آداب تعلیم و تعلم در اسلام، ص 225- 226
3- چریل لین اسپالدینگ(1377).انگیزش در کلاس درسف ترجمه حسن یعقوبی.
4- سیف, دکتر علی اکبر(1379).روانشناسی تربیتی ، انتشارات پیام نور، چاپ پنجم.
5- قائمی امیری، دکتر علی(1386). حدود آزادی در تربیت، چاپ دوم ، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.
6- قائمی امیری، دکتر علی(1368). خانواده و تربیت کودک.

www.dana.ir/news/267023.html-
http://kayhan.ir/fa/news/66157 –
http://www.rnaderi1391.loxblog.com/post/25 –