تحقیق بررسی ارتباط سم و کود با صنایع شیمیایی



مرکز علمی کاربردی الیگودرز
پایان نامه دوره کارشناسی ناپیوسته
رشته :
مهندسی فناوری صنایع شیمیایی

موضوع :
ارتباط سم و کود با صنایع شیمیایی

استاد راهنما :
مالک اله کرمی
دانشجو :
مهتاب رضایی
سال :
تابستان 1394

مرکز علمی کاربردی …
پایان نامه دوره کارشناسی ناپیوسته
رشته :
مهندسی فناوری صنایع شیمیایی

موضوع :
ارتباط سم و کود با صنایع شیمیایی

دانشجو :
….
سال :
تابستان 1394

تقدیر و تشکر :

با تشکر و سپاس فراوان خدمت استاد محترم جناب آقای …. که با راهنمایی های ارزشمند ایشان در پروژه اینجانب را یاری نمودند.

تقدیم به :

همسر عزیزم که همیشه در زندگی یار و یاور مهربانم بوده و هست.

فهرست مطالب
فصل اول : کلیات تحقیق 1
مقدمه 2
کود چیست و انواع کود 2
کود های شیمیایی 2
کودهای ازت 3
کودهای فسفر 3
کودهای پتاسیم 4
کودهای گوگرد 5
کودهای کلسیم و منیزیم 5
کودهای مخلوط 6
کودهای عناصرکم مصرف 7
سوابق پژوهش 8
اهداف تحقیق 10
اهمیت موضوع تحقیق 11
کود اوره با پوشش گوگردی 14
فصل دوم : پیشینه و روشها و تجزیه و تحلیل تحقیق 17
ارتباط موضوع تحقیق با مفاهیم علمی 18
کودهای حیوانی 18
کودهای گیاهی 19
روشهای انجام تحقیق و تجزیه و تحلیل نتایج تحقیق 21
کمپوست 21
فواید استفاده از کمپوست 22
گیالوش 24
خاکبرگ 24
ورمی کولایت 25
پرلایت 25
خزه اسفاگنوم 25
بهترین زمان تهیه کود سبز 25
مزایای استفاده از کودهای سبز 26
روش های کشت کودهای سبز 27
شرایط برگردندن کود سبز به زمین 28
کودهای بیولوژیک یا زیستی 28
تثبیت کننده های ازت مولکولی 30
قارچهای میکوریزا 31
مراحل تشکیل سیستم میکوریزایی 32
میکوریزا و اثرات اغذیه ای آن در گیاه میزبان 32
نقش میکوریزا در بهبود جذب آب 33
میکوریزا و اختصاص مواد فتوسنتزی 34
میکوریزا و واکنش های مرفوفیزیولوژیکی 34
میکروارگانیسم های حل کننده فسفاتهای نامحلول 35
باکتری های ریزوسفری افزاینده رشد گیاه 35
سایر نقش های مفید باکتریهای ریزوسفری 35
میکروارگانیسم های تبدیل کننده مواد آلی زاید به کمپوست 36
کرمهای خاکی تولید کننده ورمی کمپوست 37
توزیع مواد معدنی در گیاه 39
ظرفیت تبادل کاتیونی 40
سم و کود و صنایع شیمیایی 41
نتایج و بحث 42
بازار بذر محصولات کشاورزی 42
حاشیه بازاریابی بذر 44
ارتباط سم و کود 45
بازار کود شیمیایی 45
حاشیه بازاریابی کود شیمیایی 47
بازار سموم کشاورزی 48
صنایع شیمیایی 52
حشره کش های خانگی 56
اهمیت کودهای ارگانیک و میکروارگانیسم های خاک در کشت های صنعتی 57
اهمیت میکروارگانیسمهای خاک و کودهای آلی 57
آشنائی با کودهای ارگانیک 58
خواص کلی هیومیک اسیدها 61
فولویک اسید چیست؟ 62
علت بوجود آمدن صنعت گلخانه 62
شناسائی عوامل تاثیر گذار بر تولید گلخانه ای 64
ساختمان خاک (فلور خاک) 67
فتوسنتز 69
نقش فولویکول در محلول پاشی 71
فصل سوم : نتیجه گیری و پیشنهادات 72
نتایج 73
پیشنهادها 73
فصل چهارم : منابع و مآخذ 75
منابع 76

چکیده
سابقه دخالت دولتهای کشورهای در حال توسعه در بازاریابی کشاورزی به گذشته بسیار دور بر می گردد. موسسات دولتی تخصصی به منظور کنترل توزیع کالاهای کشاورزی در بازارهای داخلی، تجارت خارجی کشاورزی و در بسیاری از موارد نیز جهت فراوری محصولات کشاورزی و توزیع نهاده های جدید کشاورزی ایجاد میشوند( 1995 Goletti & Alfano) در گذشته دخالت دولت در بازاریابی نهاده و محصول به دلیل عدم تامین دو هدف برابری و کارایی در بازار، ضروری تلقی میشد، اما در حال حاضر باور غالب این است که دولتها نباید در بازاریابی دخالت نمایند. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می دهد دخالت دولتها در بازاریابی نهاده و محصول با افزایش هزینه های توزیع، کاهش قیمت و انگیزه های تولید و رکود در بخش کشاورزی همراه بوده است (همان منبع). علی رغم باورهای یاد شده مطالعه جاین و همکارانش ، نشان داد در اتیوپی پس از دهه 1980 با وجود تسلط بالای دولت بر نظام بازاریابی نهادهها، میزان بهره گیری از نهاده های جدید و به ویژه کود شیمیایی افزایش یافته است. رشد تولید کشاورزی تا حدود زیادی به بهره گیری از نهاده های جدید همانند بذرهای اصلاح شده، کود شیمیایی و تجهیزات بستگی دارد. اما علی رغم کمک صریح و مشخص نهاده های جدید به رشد بهره وری مستمر، این نهاده ها ممکن است در آینده به دلیل موانعی همچون هزینه های مالی بالا، نبود زیرساختها و موسسات مناسب و دخالت دولتها در امر بازاریابی و قیمت گذاری با مشکل مواجه شوند. از طرفی کاهش دخالت نهادهای دولتی در امر بازاریابی نهاده های جدید همواره با مشکل عدم پذیرش فناوری نوین از سوی بهره برداران خرده پا روبه رو بوده است. از این رو کاهش دخالت دولت باید با توجه به شرایط بهره برداران بررسی شود. ضرورت استفاده از نهاده های جدید همواره مورد توجه بوده است. وستالک(Westlake, 2002) معتقد است علت رشد پایین بهره وری و درآمد در بخش کشاورزی کشورهای آفریقا، عدم به کارگیری مناسب و اندک نهاده های جدید میباشد. وی معتقد است باید در جهت توزیع و استفاده بیشتر از کود شیمیایی تلاش شود. نتایج مطالعه جبونی و سئینی(Jebun and Seini, 1992) نشان داد که حذف یارانه کود شیمیایی در غنا منجر به افزایش قیمت و کاهش مصرف آن شده است. علاوه بر این، افزایش قیمت باعث تغییر در شبکه توزیع و عدم دسترسی افراد مناطق دور افتاده شده است. در کنار مطالعات فوق که تلویحاً بر توزیع یارانهای نهاده ها تاکید داشته اند، مطالعات دیگری وجود دارند که لزوماً توزیع یارانه را مطلوب نمی دانند. ردی و دشپاند(Ready and Deshpande, 1992) با استفاده از اطلاعات حاصل از سایر مطالعات به بررسی آثار مثبت و منفی حذف یارانه کود شیمیایی در تولید پرداختند. آنها بر اساس میزان نرخ رشد بخش کشاورزی، نواحی مختلف هند را به هار گروه تقسیم کردند و نشان دادند که در مناطق دارای رشد بالا یارانه کود شیمیایی باید به تدریج کاهش یابد، ولی در مناطق با رشد پایین که در آن میزان توزیع یارانه ای نیز پایین است، میتوان میزان یارانه را افزایش داد. افزایش قیمت نهاده های یارانه ای افزون بر اثرگذاری بر سطح تولید از کانال تغییر هزینه های تولید و همچنین از طریق تغییر در مخارج دولت باعث تغییراتی در رفاه اجتماعی می شود برخی از مطالعات مانند نیوودت( Nieuwoudt 1979) براساس همین نگرش به اندازه گیری هزینه ها و منافع اجتماعی توزیع یارانه نهاد ه ها پرداختند. وی با استفاده از رابطه میان عرضه و تقاضای کود شیمیایی میزان هزینه فرصت و درآمد تولید شده از طریق کود شیمیایی را برای دو محصول ذرت و چغندرقند در آفریقای جنوبی برآورد نمود. نتایج این مطالعه نشان داد که در مورد محصول ذرت به دلیل اینکه میزان مصرف کود شیمیایی از میزان بهینه آن کمتر است، هزینه های اجتماعی یارانه کود شیمیایی بیش از منافع اجتماعی آن است. در پایان نیز محقق پرداخت اشکال دیگری از یارانه مانند توزیع یاران های سموم دفع آفات و حفاظت خاک را جهت استفاده کاراتر از سایر نهاده ها و از جمله نهاده کود شیمیایی لازم دانسته است.
واژگان کلیدی: کود ، سم ، صنایع شیمیایی ، ارتباط سم و کود

فصل اول :
کلیات تحقیق

مقدمه
کود چیست و انواع کود
تعریف کود: به هر نوع ماده معدنی یا آلی یا بیولوژیک که دارای عناصر غذایی باشد و باعث بالا بردن حاصل خیزی خاک و همچنین با تیمار گیاهی باعث افزایش عملکرد کیفی و کم محصول شود کود اطلاق میشود.
کود ها به چند دسته تقسیم میشوند که عبارتند از :
شیمیایی – آلی یا ارگانیک – بیولوژیک یا زیستی

شکل1-1 – نمونه کود
کود های شیمیایی
که برخی از آنها جز عناصر پر مصرف گیاه یا ماکرو المنت و برخی نیز جز عناصر عناصر کم مصرف گیاه ( میکرو المنت ) میباشد.
عناصر پر مصرف (ماکرو) شامل: ازت – فسفر – پتاس – کلسیم – منیزیم
عناصر کم مصرف (میکرو) شامل : آهن – روی – منگنز – مس – بر
به کود هایی که مجموع عناصر فوق را با هم و به نسبت متناسب دارا باشد اصطلاحا کود کامل اطلاق می شود.
گیاهان مختلف بر حسب نیاز و با توجه به نتایج آزمایش برگ و خاک به کود های فوق نیازمند خواهند بود .
ترکیب شیمیایی و درصد خلوص کودهای مختلف حاوی یک عنصر، بسیار متفاوتند. این تفاوتها بر مورد مصرف، نحوه پخش، زمان کوددهی و اثر بخشی کودها تاثیر بسیار مهمی دارند.بنابراین شناخت کافی از انواع کودهای شیمیائی قبل از انتخاب و یا مصرف آنها ضرورت دارد.

کودهای ازت
ازت به صورت های نیترات ،یون آمونیم و اوره قابل جذب گیاه است. نیترات آمونیم ۳۳ درصد ازت داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می باشند. چون دارای بار منفی است جذب کلوئیدهای خاک نشده و در معرض شستشو از خاک است. اما چون دارای بار مثبت است جذب کلوئیدهای خاک می گردد. اوره رایج ترین کود ازت در ایران است. اوره از ترکیبات آلی بشمار رفته و به همین فرم قابل جذب گیاه می باشد. از محلول اوره در محلول پاشی برگ گیاهان نیز استفاده میشود. اوره نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا بصورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد نمود به خاک داد. سولفات آمونیم علاوه بر ازت دارای ۲۴ درصد گوگرد است. هیدرات آمونیم را که از حل شدن آمونیاک در آب بدست می آید قبل از کاشت بوسیله سرنگهای مخصوص در زیر لایه ای از خاک قرار می دهند.
نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم درصد ازت کمی داشته وکمتر بعنوان منبع کود ازت در خاک مصرف می شوند. این کودها غالباً در محلول های غذائی بعنوان منابع کلسیم یا پتاسیم مورد استفاده قرار می گیرند.

کودهای فسفر
غالباً درصد فسفر کودهای شیمیائی را بصورت درصد اکسید فسفر ذکر می نمایند. اسید فسفریک که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می شود قابل جذب گیاه است، اما بصورت کود شیمیائی مصرف نمی شود. قسمت اعظم کود فسفره ای که به خاک داده می شود. بوسیله کلسیم در خاک های قلیائی و بوسیله آهن و آلومینیم در خاکهای اسیدی تثبیت می گردد. معمولاً تا کود فسفره ای که به خاک داده می شود در سال اول بصورت قابل جذب گیاه باقی می ماند و بخش کمی نیز طی سالهای آینده قابل جذب گیاه می گردد.میزانهای فوق الذکر با روش کوددهی، بافت و ترکیب خاک ، سوابق مصرف کود فسفره در خاک و مقدار کود فسفری که مصرف می شود بستگی دارد. چون میزان محلول بودن و حرکت کود فسفره در خاک بسیار محدود است می بایستی کودهای فسفره را قبل از کاشت به خاک داد و آنها را مستقیماً در ناحیه توسعه ریشه قرار داد. حداکثر میزان محلول فسفر در pH 6 تا ۵/۶ مشاهده می شود. بنابراین رساندن pH خاک به این حدود می تواند در افزایش محلول بودن و جذب فسفر موثر باشد. تغییر pH خاک در خاکهای اسیدی با اضافه کردن آهک و در خاکهای قلیائی با اضافه کردن گوگرد یا کودهای اسیدی انجام پذیر است. مصرف مقدار زیادی کود حیوانی نیز می تواند در نقصان pH خاک مفید باشد. میزان محلول بودن کودهای فسفره نیز متغیر است

شکل1-2 – کود فسفره
کودهای پتاسیم
کمبود پتاسیم بیشتر در خاک های اسیدی و خاک های شنی دیده می شود، اما کمبود آن در سایر خاک ها تحت شرایط آبیاری و برداشت مقدار زیادی محصول (بخصوص یونجه) نیز مشاهده می گردد. اغلب کودهای پتاسیم در آب محلول هستند و نحوه اضافه آنها به خاک نقش زیادی در اثر بخشی کود ندارد کلرورپتاسیم فراوانترین ترکیب پتاسیم در طبیعت است. کلرورپتاسیم دارای مقدار زیادی (۶۰ تا ۶۲ درصد) می باشد با این حال مصرف کلرورپتاسیم در مواردی که به مقدار زیادی پتاسیم نیاز است چندان مطلوب نیست، زیرا احتمال مسمومیت ناشی از فراوانی کلر پیش می آید با این که مقدار کمی کلر برای محصولاتی مانند توتون و پنبه لازم است، اما زیادی کلر در خاک موجب آبدار شدن غده سیب زمینی و نقصان کیفیت توتون می گردد. نیترات پتاسیم دارای ۴۴% اکسید پتاسیم است، اما کودی گران قیمت می باشد. سولفات پتاسیم معمولترین کود پتاسیم است که در زراعت مصرف می شود پتاسیم از تجزیه اولیه بقایای گیاهی نیز به خاک اضافه می شود، اما هوموس خاک بعنوان منبع قابل توجه پتاسیم بشمار نمی رود، زیرا پتاسیم بوسیله مواد آلی تثبیت نمی گردد. خاکهائی که مقدار زیادی رس از نوع ورمی کولایت و ایلیت دارند پتاسیم را تثبیت می کنند. پتاسیم واقع در محلول خاک در حال تعادل است و بعنوان ذخیره پتاسیم خاک محسوب می شود در صورتی که شدت تثبیت زیاد است می بایستی پتاسیم را بصورت نواری و قبل از کاشت در خاک قرار داد.

کودهای گوگرد
کمبود گوگرد در خاک هایی که به شدت در معرض شستشو قرار دارند مشاهده می شود. در این صورت می بایستی گوگرد را بصورت کود به خاک اضافه کرد. مقدار گوگرد کودها را بصورت درصد عنصر گوگرد (s) ذکز می کنند انتخاب نوع کود گوگرد دار به pH خاک بستگی دارد. در خاک های اسیدی می توان از سولفات کلسیم یا جیپس بعنوان منبع گوگرد استفاده نمود. این ترکیب دارای ۱۸ درصد گوگرد و ۲۲ درصد کلسیم است جیپس علاوه بر تامین گوگرد و کلسیم باعث افزایش pH خاک نیز می گردد.
از پودر گوگرد نیز می توان بعنوان کود گوگرد استفاده کرد. عنصر گوگرد در اثر فعالیت باکتریهای اکسید کننده بصورت اسید سولفوریک سرانجام سولفاتها در می آید. هر چه ذرات عنصر گوگرد ریزتر و توزیع آن در خاک یکنواخت تر باشد، سرعت اکسیده شدن گوگرد بیشتر خواهد بود. اکسیداسیون عنصر گوگرد موجب اسیدی شدن خاک گشته و به همین دلیل از آن دراصلاح خاکهای قلیائی استفاده می شود. اکسیده شدن گوگرد در حرارت و رطوبت مناسب حدود ۳ تا ۴ هفته طول می کشد. بعضی از کودهای گوگرد را (مانند So2 و پلی سولفیدها) در آب آبیاری حل و به خاک اضافه می کنند.

کودهای کلسیم و منیزیم
کلسیم و منیزیم کمتر بعنوان کود مصرف می شوند، زیرا کمبود آنها در بسیاری از خاکها (به استثنای خاکهای نواحی مرطوب) دیده نمی شود. خاکهای نواحی مرطوب اسیدی بوده و برای اصلاح آنها از کلسیم و منیزیم استفاده می شود. در خاکهای اسیدی مقدار زیادی کربنات کلسیم، کربنات مضاعف کلسیم و منیزیم و یا سولفات کلسیم برای اصلاح خاکهای اسیدی مصرف می شود. درنتیجه کمبود احتمالی کلسیم و منیزیم نیز مرتفع می گردد. در صورتیکه تغییر pH خاکهای اسیدی مورد نظر نباشد و صرفاً تامین کلیسم مورد نیاز گیاه هدف باشد می توان از کودهای فسفره حاوی کلسیم استفاده نمود. برای رفع کمبود منیزیم از سولفات منیزیم و یا سولفات مضاعف منیزیم و پتاسیم استفاده می شود.

شکل 1-3 – کودهای کلسیم و منیزیم
کودهای مخلوط
عناصر ازت، فسفر و پتاسیم بیش از سایر عناصر بعنوان کود مصرف می گردند. گاهی کودهای تجارتی را بصورت مخلوطی از عناصر فوق تهیه می کنند.درصد عناصر این کودها معمولاً پایین است و قسمت اعظم حجم را مواد دیگری به غیر از عناصر فوق تشکیل می دهند. ترکیب این گونه کودها را با درصد ازت (N)، اکسید فسفر و اکسید پتاسیم و به همین ترکیب ذکر می کنند مثلاً کود ۱۰-۱۰-۲۰ دارای ۲۰ درصد ازت، ۱۰ درصد اکسید فسفر و ۱۰ درصد اکسید پتاسیم می باشد گاهی درصد گوگرد (S) را بصورت عدد چهارم ذکر می نمایند مانند ۵-۱۰-۱۰-۱۵ که ۵ درصد گوگرد دارد. کود مخلوط ممکن است فاقد یکی از سه عنصر اصلی باشد. مانند ۴۴-۰-۱۳ که فاقد فسفر است و در حقیقت همان نیترات پتاسیم است و یا فسفات دی آمونیم که می توان آن را بصورت ۰-۴۶-۱۸ بیان نمود.

کودهای عناصرکم مصرف
در خاک های نواحی خشک کمبود آهن، مس، منگنز و روی و در خاکهای نواحی مرطوب کمبود مولیبدن، کلر و بر محتمل است. گاهی نیز مقداری زیادی کلر و بر در خاکها و آب آبیاری نواحی خشک وجود داشته و می توانند باعث مسمومیت گیاه گردند. نکته مهم در مصرف کودهای عناصر کم مصرف آن است که مرز بین میزان مورد نیاز و حد مسموم کننده گیاه بسیار باریک است. به عبارت دیگر مصرف زیاد این کودها باعث مسمومیت گیاه می گردد.
در اغلب موارد مقدار عناصر مس، آهن، منگنز و روی در خاک بیش از نیاز گیاه است، اما به فرم قابل جذب گیاه نیستند. از طرف دیگر چون این عناصر عمدتاً به صورت کاتیون به خاک اضافه می گردند، احتمال تثبیت آنها توسط خاک زیاد است.کاتیونها را بهتر است بر روی برگها محلول پاشی نمود.
در صورتی که این کاتیونها بصورت ترکیبات معدنی به خاک داده می شوند می بایستی بصورت نواری در خاک قرارداده شوند و یا همراه با کودهای دارای واکنش اسیدی به خاک اضافه گردند. در صنعت این کاتیونها را با مواد کلات کننده ترکیب و آنها را بصورت غیر قابل تثبیت در آوردنده اند. کلاتها به سهولت در خاک حرکت کرده و عنصر را در دسترس گیاه قرار می دهند. در صورت عدم دسترسی به کلاتها ، از سولفاتهای کاتیونها بعنوان کود استفاده می شود.
از گروه آنیون ها، کمبود کلر بندرت مشاهده می شود. زیرا معمولاً مقدار کافی کلر همراه با آب باران (بخصوص در نواحی ساحلی)، کودهای شیمیائی عناصر اصلی (به صورت ناخالصی) و آب آبیاری به خاک اضافه می شود. در صورت لزوم می توان از کلرورپتاسیم برای رفع کمبود کلر استفاده نمود. برای رفع کمبود بر از بورات سدیم یا بوراکس استفاده می کنند. بوراکس در آب بسیار محلول بوده و در خاک به سهولت حرکت می کند و می بایستی مواظب شسته شدن آن از خاک بود. بوراکس را مستقیماً به خاک اضافی می نمایند.
برای اضافه کردن مولبیدن از مولیبدات سدیم یا مولیبدات آمونیم استفاده می شود. مولیبدات را ممکن است با مواد دیگری مخلوط و به خاک اضافه کرد و یا آن را محلول پاشی نمود. در صورتی که عناصر کم مصرف بصورت نواری در خاک قرار داده می شوند مقدار مصرف آنها چند کیلوگرم (از هر یک) در هکتار خواهد بود. در صورتی که این کودها را بر سطح خاک پخش می نمایند و با خاک مخلوط می کنند، مقدار آنها را چند برابر می گیرند در این روش سولفات کاتیونها رابه میزان ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار می پاشند. مقدار معمول مصرف بورات حدود ۵ کیلوگرم در هکتار است. مولیبدات به مقدار حدود ۱ تا ۲ کیلوگرم در هکتار پاشیده می شود. در صورتی که از روش محلول پاشی عناصر بر روی برگها استفاده میشود، می بایستی غلظت محلول را مورد دقت قرار داد. پا شش سولفات عناصر کم مصرف با غلظت ۲ تا ۳ در هزار معمول است.
در بازار ایران مخلوطی از کودهای عناصر کم مصرف به نامهای تجاری مختلفی وجود دارند. محلول تهیه شده از این کودها را می توان روی برگ پاشید و یا با سموم مختلف مخلوط کرد و همزمان با سمپاشی مصرف نمود.
کود های شیمیایی موجب تقویت رشد گیاه می شوند و از طریق فرایند های شیمیایی این کود ها تولید می گردند.کود های شیمیایی در مقایسه با کود های آلی حجم کمتری دارند. انواع زیادی کود های شیمیایی وجود دارند که به شکل های پودی , گرانوله , مایع و گاز تولید می شوند.

شکل1- 4 – کودهای گیاهی
سوابق پژوهش
تریپ و روربک ( 2001، Tripp and Rohrbach)شبکه بازاریابی بذر را در منطقه زیر صحرای آفریقا ارزیابی نمودند. در این بررسی نقش هر یک از شبکه های بازاریابی دولتی و خصوصی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه حاکی از عدم توسعه قابل ملاحظه بخش خصوصی در بازاریابی بذر است. بر اساس یافته ها، نقش دولت در توزیع ارزان بذر قابل ملاحظه و در زمینه سرمایهگذاری در امور زیر بنایی و تحقیق در جهت ایجاد ارقام جدید ضعیف ارزیابی شد. برای بهبود شبکه بازاریابی بذر در آفریقا فراهم کردن زمینه حضور بخش خصوصی از طریق ایجاد بازارهای منطقهای لازم عنوان شد.
فریمن و کاگونگو (2003Freeman and Kagouongo,)عوامل موثر بر مشارکت واحدهای خصوصی در توزیع و تجارت آزاد کود شیمیایی را در کنیا مورد بررسی قرار دادند. نمونه مورد مطالعه شامل 131 نمایندگی تجارت کود شیمیایی بود. نتایج این مطالعه نشان داد که حذف مقررات کنترل و آزادسازی موجب افزایش مشارکت واحدها در تجارت کود شیمیایی م یشود. همچنین دسترسی به اعتبارات، امکانات حمل و نقل و مالکیت انبار از دیگر عوامل موثر بر مشارکت شناخته شدند.
مطالعه مشابه دیگری نیز توسط اومامو و موس (Omamo and Mose, 1999) بر روی تجارت کود شیمیایی پس از آزادسازی در کنیا صورت گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که پس از آزادسازی و بهبود وضعیت بازار، کارایی مناطق دارای پتانسیل پایین بهبود م ییابد و لازم است تا شبکه تجارت کود شیمیایی گسترش یابد و امکان بهر هگیری از فناوری مناسب فراهم شود. همچنین به منظور اثربخشی سیاست آزادسازی باید دسترسی به اعتبارات هم افزایش یابد.
برخی از مطالعات به مشکلات موجود در شبکه بازاریابی نهادهها پرداختهاند. برای مثال جاین و همکارانش به بررسی(Jayne and et al2003) بازاریابی کود شیمیایی در سه کشور کنیا، زامبیا و اتیوپی پرداختند. بر اساس نتایج این بررسی، 50 درصد از قیمت کود شیمیایی را هزینه های بازاریابیتشکیلمیدهد در حالی که سود واردکنندگان، عمدهفروشانو خرده فروشان کمتر از 10 درصد است. براساس مقایسهای که در سیاستهای بازاریابی سه کشور صورت گرفت، تنها تجربه کنیا موفق ارزیابی شد. در کنیا پس از دهه 1980 ، دولت به طور کامل از نظام بازاریابی و توزیع مستقیم کود و قیمت گذاری آن خارج و کود مورد نیاز کشاورزان خرده پا توسط شرکتهای تجاری تامین شد. میزان استفاده از کود نیز در کنیا از 208 هزار تن در دهه 1980 به 300 هزار تن در اواخر دهه 1990 افزایش یافت. در حالی که در زامبیا براساس بررسی های این مطالعه مشخص گردید که از دهه 1980 تاکنون که توزیع یارانه های کود در جریان بوده، میزان استفاده از کود کاهش یافته است. در اتیوپی نیز نظام بازاریابی بیشتر بر روی توزیع کود دولتی متمرکز بوده و پس از دهه 1980 میزان استفاده از کود شیمیایی در این کشور افزایش یافته است، اما به اعتقاد این مطالعه امکان دارد این افزایش در کاربرد کود شیمیایی ناشی از حمایت مالی کشورهای کمک کننده به واردات کود شیمیایی باشد.

اهداف تحقیق
نیترات سدیم این کود ۱۶ در صد ازت دارد و برای خاک های اسیدی مفید هستند. نیترات کلسیم این کود ۱۶ درصد ازت دارد و به تلفات از طریق آب شویی و نیترات زدایی بسیار حساس است. به عنوان منبع کلسیم قابل حل در برخی زراعت ها کاربرد دارد.
سولفات آمونیوم این کود به شکل بلور سفید و شبیه به نمک است. این کود ۲۰ درصد ازت دارد و اثر اسید سازی در خاک ها دارد.سولفات روی این کود به دو صورت خشک(ZnSo4H2o)با ۳۴ درصد روی و یا ابدار(ZnSo4 7H2o)با ۲۴ درصد روی تولید و بسته بنی شده و به صورت پودر عرضه میشود.
سولفات منگنز با فرمول شیمیایی MnSo4.H2o حاوی ۲۴ درصد منگنز است که به صورت پودری تولید و در بسته بندیهای ۲۵ کیلوگرمی عرضه می گردد
نیترات آمونیوم این کود شبیه به کود سولفات آمونیوم می باشد و حدود ۳۴ درصد ازت دارد. در خاک سریع عمل می کند اما به مدت طولانی درخاک دوام ندارد.
نیترات پتاسیم نیترات پتاسیم با فرمول شیمیایی Kno3 است که دارای ۲۶ درصد پتاسیم و ۱۹ درصد ازت می باشد.
آمو نیاک این کود به شکل گاز یا مایع می باشد و حدود ۸۰ درصد ازت دارد. این کود گران می باشد.
کلرور آمونیوم این کود به شکل بلور سفید است و حدود ۲۶ درصد ازت داردو شبیه به کود سولفات آمونویم عمل می کند.
اوره این کود هم به شکل بلور سفید است و ازت زیادی دارد. این کود سریع در خاک عمل می کند اما توسط آب دچار آبشویی می شودو به مدت طولانی در خاک دوام ندارد.
سوپرفسفات تریپل این کود ۴۶ در صد P2O5دارد .
فسفات دی آمونیوم این کود ۱۸ درصد ازت و ۴۶ درصد P2O5 دارد . این کود در آب بسیار قابل حل می باشد.این کود اثر اسید سازی روی خاک دارد.این کود به علت داشتن آمونیوم زیاد می تواند به جوانه زنی بذر در هنگام تماس با آن آسیب برساند.
کود های دارای پتاسیم دو نوع از این نوع کود ها کاربرد وسیع دارند سولفات پتاسیم و کلرور پتاسیم می باشند.هر دو این کود ها در آب بسیار قابل حل هستندو به خاک قبل یا درحین کشت افزوده می شوند.کود های پتاسیمی برای خاک های شنی خوب هستند.این کود ها به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی کمک می کنند.

اهمیت موضوع تحقیق
سولفات روی
عنصر روی برای فعالیتهای آنزیمی تولید هورمونهای رشد تلقیح باروری و تشکیل میوه ضروری بوده و کمبود آن باعث ریز برگیتاخیر در باز شدن برگها و گلها ریزش میووه سر خشکیدگی ومحدودیت رشد می شود . این عنصر فعال کنندهی بیش از ۳۰۰ نوع آنزیم در انسان داام و گیاه است و در مجموعه مکنیسم های حفاظتی بدن نقش کلیدی دارد.

مشخصات کود:
آهکی بودن خاکها ph بالا مادده آلی کم و مصرف زیاد کودهای فسفاته ازذ عواملی هستند که قابلیت استفاده این عنصر را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران نا پذیری را بر میزان تولید وکیفیت محصولات وارد می نماید . استفاده از کودهای شیمیایی حاوی این عنصر به خصوص بههمراه ماده الی گوگرد و باکتریهای مر بوطه باعث بهبود شرایط تغذیه ای گیاهان شده و بسیاری از نا رسائیهای تغذیه ای را بر طرف می سازد . این کود به دو صورت خشک(ZnSo4H2o)با ۳۴ درصد روی و یا ابدار(ZnSo4 7H2o)با ۲۴ درصد روی تولید و بسته بنی شده و به صورت پودر عرضه میشود.

روش زمان و مقدار مصرف:
این کود از طریق جایگذاری عمقی (موضعی چالکود و نواری) ومحلول پاشی قلابل استفاده است.در خاکهای سبک بت آبیاری نیز قابل استفاده می باشد اما تحت این شرایط بازیافت آن کمتر خواهد بود. محلولپاشی پنج در هزار آن به همراه اوره و اسید بوریک در پاییز و اوایل بهار قبل از باز شدن شکووفه ها در افزایش تشکیل میوه بسیار مفید است.
درختان:در زمستان در قسمت میانی سایه انداز به هممراه کوود حیوانی وگوگرد به صورت چالکود یا کانال کود به میزان ۲۰۰۰ تا ۳۰۰ گرمبه ازاء هر درخت بارور استفاده می شود.
نباتات زراعی: هنگام تهیه بستر بذر همراه با سایر کودهای زمستانه به میزان ۶۰ تا ۸۰ کیلو گرم در هکتار در زیر خاک مصرف می شود.

محلولپاشی
در درختان ممیوه به نسبت ۳تا۵ در هزار و در محصولات زراعی به نسبت ۳تا۴ هزار محلوولپاشی می شود.
گیاهان و مناطق مورد مصرف: کمبود روی در خاکهای آهکی با phبالا در ایران شایع و علائم و عوارض ناشی از کمبود این عننصر در اکثر نقاط ایران به چشم ممی خورد. مصرف کودهای حاوی روی در این اراضی برای اکثر محصولات مفید است مصرف این کود به تدریجعوارض ناشی از کمبود روی را بر طرف و گلدههی تشکیل میوه میزان عمللکرد را افزایش خواهد داد .
نکات فنی: مصرف این کود به صورت ۱تا۲ سال در میان از کمبود این عنصر جلوگیری می کند.مصرف این کود مخلوط با کود حیوانی خصوصا در محدوده فعلیت ریشه باعث افزایش کارآیی کود سولفات روی می شود.

سولفات منگنز
اهمیت
منگنز نقش کلیدی در تشکیل کلروپلاست و سیستمهای آنزیمی گیاه داشته و مصرف این کود باعث بهبود فتوسنتز گیاه و افزایش تولید محصول خواهد شد.منگنز فعال کننده ی تعداد زیادی آنزیم در انشان است.

مشخصات کود
آهکی بودن خاکها PH بالاماده آلی کم و مصرف نا متعدل کودها از عواملی هستند که قابلیت استفاده این عنصر را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران نا پذیری را بر میزان تولید و کیفیت محصولات وارد می کنند علائم و عوارض ناشی از کمبود این عنصر در اککثر نقاط ایران و در اغلب محصولات به چشم می خورد . استفاده از کگودهای شیمیایی حاوی این عنصربه خصوص همراه ماده آلی گوگرد و باکتریهای مربوطه باعث بهبود شرایط تغذیه ای گیاهان شده و بسیاری از نا رسائیهای تغذیه ای را بر طرف می سازد. سولفات منگنز با فرمول شیمیایی MnSo4.H2o حاوی ۲۴ درصد منگنز است که به صورت پودری تولید و در بسته بندیهای ۲۵ کیلوگرمی عرضه می گردد.
روش زمان و مقدار مصرف
ین کود از طریق جایگذاری عمقی(موضعی چالکود و نواری )و محلولپاشی قابل مصرف است . درخااکهای سبک با اب آبیاری نیز قابل مصرف است اما تحت این شرایط باز یافت آن کمتر خوواهد بود.
درختان
در زمستان در قسمت میانی سایه انداز به همراه کود حیوانی و گوگرد به صورت چالکود یا کانال کود به میزان ۲۰۰ تا ۳۰۰ گرمبه ازاء هر درخت بارور مصرف می شود .
نباتات زراعی
هنگام تهیه بستر بذر همراه با سلیر کودهای زمستانه به میزان ۵۰ تا ۸۰ذ کیلوگرم در هکتار زیر خاک مصرف می شود.
محلولپاشی
در درختان میوه به نسبت ۳تا۴ در هزار و در محصولات زراعی به نسبت ۲تا۳ در هزار محلوولپاشی می گردد.

گیاهان و مناطق مورد مصرف
کمبود منگنز در خاکهای آهکی با PH بالا و خصوصا با بافت سبک در اکثر نفاط ایران و محصولات گزارش شده است .مصرف کودهاای حااووی مکنگنز در این اراضی به تدریج عوارض ناشی از کمبود را بر طرف و میزان کلروفیل فتوسنتز و عملکردرا افزایش خواهد دادد.
نکات فنی
مصرف این کود به صورت ۱ تا۲ سال در میان از کمبود این عنصر جلوگیری می کند..
مصرف این کود مخلوط با کود حیوانی خصوصا در محدوده فعالیت ریشه باعث افزایش کار آیی کود سولفات منگنز می شود.

کود اوره با پوشش گوگردی
کود اوره با پوشش گوگردی( SCU ) به عنوان یک نوع کود آهسته رهش که دارای راندمان بالا و مزایای بسیار زیادی برای خاک و گیاهان است ، در صنایع کشاورزی کاربرد زیادی دارد. اخیراً در کشور ما نیز با توجه به راندمان پایین کود شیمیایی اوره اتلاف آن ، آلودگی شدید خاکها و منابع زیرزمینی آب به نیترات و نیتریت ، کاهش جذب عناصر ریزمغذی بدلیل بالابودن PH خاکها و … استفاده از این نوع کود نه تنها برای مزارع شالیزار که بطور کامل در آب غوطه ورند بلکه برای تمام اراضی کشاورزی توصیه شده است . زیرا صرف نظر از مزایای فوق گوگرد نیز به عنوان یک ماده حیاتی در ساختمان پروتئین ها ، به عنوان کاهنده PH خاکها و در نتیجه ایجاد شرایط جذب عنصر ریز مغذی خصوصا آهن و روی که مردم کشور ما در فقدان میزان آهن و روی رکورد دار می باشند، دارد .
در کشور ما سالانه بیش از یک میلیون و ششصد هزار تن اوره جهت تامین نیاز ازت گیاهان در صنایع کشاورزی استفاده می شود.متاسفانه باتوجه به راندمان پایین آن( اتلاف بیش از پنجاه درصد ازت) ، کشاورزان مجبورند جهت تامین نیاز گیاهان مقادیر بیشتری کود استفاده نمایند. البته ازدست دادن این مقدار ازکود نه تنها باعث اتلاف هزینه های بسیار زیادی می شود بلکه بخاطر وجود بیوره و همچنین تشکیل نمکها و کمپلکسهای دیگر در خاک، کاهش راندمان خاک و آلودگی شدید آن ( سفت شدن خاکها) و آلودگی منابع زیر زمینی آب را نیز بدنبال دارد. از طرفی با توجه به نقش ارزشمند گوگرد در کشاورزی خصوصا در کشور ما که بیش از نود درصد از زمینهای کشاورزی آهکی و باpH بالا بوده و این مسئله باعث کاهش راندمان جذب عناصر ریز مغذی که از اهمیت بالایی در رشد و نمو گیاهان برخوردار می باشند ، استفاده از کودهای اوره با پوشش گوگردی از هر دو جهت باعث افزایش راندمان کشاورزی کشور خواهد شد.
همچنین با توجه به فرآیند اوره با پوشش گوگردی با تغییر پارامتر های عملیاتی و شرایط فرآیندیو استفاده از سیلنت های مختلف، امکان تولید محصولات اوره با پوشش گوگردی با درصدهای مختلف گوگرد و سرعت انحلالهای متفاوت وجود دارد و همانطور که از نمودارهای ارائه شده مشخص است استفاده از اوره با پوشش گوگردی با حداقل کیفیت ( حداکثر سرعت انحلال هفت روزه) به مراتب مفیدتر و کاراتر از اوره ( با سرعت انحلال پنجاه ثانیه ای) می باشد.
در خصوص کاربرد گسترده گوگرد ، استفاده از کود اوره با پوشش گوگردی با در صد پوشش های متفاوت ( سرعت انحلالهای متفاوت) به تنهایی و یا بصورت مخلوط با اوره جهت تامین بموقع ازت مورد نیاز گیاه در دوره رشد از کاربرد اوره مناسب تر خواهد بود. این مسئله اگر بصورت دقیق بررسی و براساس نوع کشت و نیاز های آن در طی دوره رشد( نیاز هر گیاه به عناصر مغذی متفاوت است)، شرایط آب و هوایی منطقه و آنالیز دقیق خاک اعمال گردد ، باعث افزایش چشمگیر راندمان محصولات کشاورزی ، بهبود کیفی خصوصیات خاک ، جلوگیری از آلودگی منابع آب و کاهش مصرف اوره می گردد و باتوجه به پرداخت یارانه جهت کود اوره از لحاظ اقتصادی کمک بزرگی به اقتصاد کشور خواهد شد.
لذا لزوم ترویج و آشنایی کشاورزان با کود اوره با پوشش گوگردی و همچنین تعیین استاندارهای لازم جهت تولید و مصرف آن در سطحی وسیع در نقاط مختلف کشور و با توجه به نوع کشت ضروری بنظر می رسد.
نیترات پتاسیم
اهمیت
ازت و پتاسیم از عناصری هستند که به مقدار قابل توجهی توسط گیاه ازخاک برداشت شده وبایستی درطول دوره رشد همواره به مقدارکافی ازخاک دراختیارگیاه قرارگیرد.نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول درآب است که می توان از آن درهرمرحله ازرشد گیاه استفاده نمود.ازت موجود دراین کود باعث بهبود رشد رویشی می شود وپتاسیم آن دربهبود کیفیت،افزایش مقاومت به خشکی،شوری و آفات و بیماریها بسیارموثراست.نیترات پتاسیم کود بسیار مناسبی برای برطرف کردن کمبود پتاسیم در هر مرحله از رشد گیاه است.
مشخصات کود
کشت های مترکم وعدم استفاده ازعنصر پتاسیم طی سالیان گذشته وازطرفی کمبود آب آبیاری و کیفیت نا مناسب آب وخاک دراکثراراضی کشاورزی ازعواملی هستند که قابلیت استفاده این عنصر را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران نا پذیری را برمیزان تولید و کیفیت محصولات وارد می کند.
روش زمان و مقدار مصرف
نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول درآب است که به صورت مصرف خاکی،،کود آبیاری و محلول پاشی قابل استفاده میباشد.
مصرف خاکی
به میزان ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هکتاردرزمان کاشت
کود آبیاری وسرک
به میزان ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم درهکتاردر۲تا۳ نوبت درطول فصل رشد
محلول پاشی
به میزان ۵تا۸ در هزار
گیاهان ومناطق مورد مصرف
این کود را می توان درهرمرحله ازرشد گیاه خصوصا برای باغات پسته،درختان میوه،محصولات صیفی و سبزی،سیب زمینی،نیشکر و کشت های گلخانه ای استفاده نمود.
محاسن کاربرد
افزایش میزان تولید و بهبود کیفیت محصول
افزایش مقاومت گیاه در مقابل خشکی،آفات و بیماریها

فصل دوم :
پیشینه و روشها و تجزیه
و تحلیل تحقیق

ارتباط موضوع تحقیق با مفاهیم علمی
کودهای حیوانی
به مجموعه ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع گاو ، گوسفند ، مرغ یا هر حیوان دیگری است که از محل نگهداری آنها بدست می آید اطلاق می شود. درصد مواد غذایی کود حیوانی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام، میزان سدیم و مقدار بذر علفهای هرز، اسپور بیماریها، لارو و تخم حشرات، شن و خاک دارد.درصد ازت کود گاوی بیشتر از کود گوسفندی و مرغی است. ولی درصد فسفر و پتاسیم کود مرغی از کودهای گاوی و گوسفندی بیشتر است.
درصد مواد غذایی کودها به تغذیه دام بستگی دارد. مثلاً چنانچه جیره غذایی دام از نظر یک عنصر ضعیف باشد، کود حاصله نیز به طریق اولی از نظر آن عنصر ضعیف خواهد بود و یا مثلاً هر چه درصد فیبر جیره غذائی بیشتر باشد درصد فیبر مدفوع نیز زیادتر خواهد بود. فراوانی ترکیبات آلی ازت دار ساده در کود حیوانی تازه بسیار مساله ساز است. تجزیه سریع این مواد سبب آزاد شدن آمونیاک و تجمع آن در مجاورت ریشه ها گشته و موجب مسمومیت گیاه می گردد. پوسیدگی اولیه کود این مشکل را مرتفع می سازد بهمین جهت هیچ گاه نباید کود حیوانی تازه را به محصول کاشته شده داد.
زیادی املاح در کود نیز می تواند از طریق ایجاد پتانسیل اسمزی و یا مسمومیت مستقیم گیاه مساله ساز باشد. بنابراین وجود مقدار متعادلی از عناصر غذائی و عدم زیادی عناصری مثل سدیم در کود دامی مطلوب می باشد. کیفیت مواد بستری نیز نقش مهمی در کیفیت و حالت فیزیکی کود حیوانی دارد. معمولاً اصطبل گوسفند فاقد بستر است.
بدین لحاظ سرعت تجزیه و پوسیدگی کود گوسفندی زیاد و دوام آن در خاک کمتر از سایر کودها می باشد. کود گوسفندی را کود گرم گویند. در مرغداری ها بیشتر از خاک اره و در گاو داریها معمولاً از کاه بعنوان مواد بستری استفاده می کنند. سرعت تجزیه و پوسیدگی کاه بیش از خاک اره می باشد. و بالعکس دوام خاک اره در خاک بیش از کاه است. زررا خاک اره از ترکیبات مقاومتری در مقایسه با کاه تشکیل شده است. بطورکلی، هر چه مقدار مواد نامطلوب مثل بذر علفهای هرز، شن، خاک، اسپور بیماریها و تخم و لارو حشرات در کود کمتر و تجزیه اولیه آن بیشتر باشد، ارزش کیفی کود بیشتر است.
پوسیدگی کود سبب می شود که از میزان بذر علفهای هرز و آلودگی به امراض و حشرات نیز کاسته شود. برای پوسیدگی اولیه کود حیوانی می توان آن را در شرایطی مشابه تهیه کمپوست قرارداد و یا کود حیوانی را مدتی قبل از کاشت در خاک مزرعه اختلاط داد. تجزیه کود در خاک و تبدیل آن به هوموس نیز مستلزم کفایت تهویه، حرارت و رطوبت در خاک می باشد این عوامل از طریق انجام عملیات مناسب زراعی تامین می شوند.
کود حیوانی را در زراعت گیاهان پر ارزشی مانند سبزیجات، سیب زمینی، ذرت ، پنبه و چغندر قند. به مقدار تقریبی ۲۰ تا ۵۰ تن در هکتار به خاک می دهند. کود حیوانی را معمولاً در زمان شروع عملیات تهیه بستر تا حداقل یک ماه قبل از کاشت بر سطح خاک می باشند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک سطحی و تا عمق حدود ۱۵ سانتیمتری مخلوط می نمائید.
در زراعتهای کوچک و سنتی کود حیوانی را بصورت کپه هائی در مزرعه قرار می دهند و سپس آنرا با بیل بر سطح خاک پراکنده ساخته و با خاک مخلوط می کنند. در زراعتهای مکانیزه از دستگاه کودپاش حیوانی استفاده می نمایند دستگاه کودپاشی حیوانی مانند یک تریلر است که در کف آن یک نوار نقاله قرار دارد. نوار نقاله کود را به سمت عقب و خارج از تریلز هدایت کرده و روی یک مارپیچ گریز از مرکز می ریزد. چرخش مارپیچ کود را به اطراف پرتاب می کند. از آنجائی که هزینه خرید، حمل و نقل و پاشیدن کود حیوانی بسیار زیاد است و بخصوص در زراعتهای وسیع می تواند مشکلاتی را در برنامه ریزی و زمان بندی عملیات زراعی پیش آورد، لازم است به باقی گذرادن بقایای گیاهی بر خاک و تلاش در حفظ هوموس خاک توجه کافی مبذول گردد.

کودهای گیاهی
کود سبز
یکی دیگر از راههای افزایش ماده آلی خاک استفاده از کود سبز در تناوب زراعی می باشد. منظور از کود سبز شخم زدن گیاه در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است. اثر کود سبز بر خصوصیات فیزیکی خاک همانند کود حیوانی می باشد.
ولی کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمی کند، بلکه آن چه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است به خاک بر می گرداند اما در صورتی که از گیاهان تیره بقولات بعنوان کود سبز استفاده شود تمام ازت تثبیت شده را به خاک بر می گرداند. از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود از شسته شدن آنها جلوگیری می نماید. گیاه مورد استفاده بعنوان کود سبز می بایستی اثرات فیتوتوکسینی بر رشد محصول بعدی نداشته باشد، فصل رشد کوتاهی داشته، تراکم بوته بالا را تحمل کند و رشد سبزینه ای زیادی داشته باشد تا علاوه بر این که مقدار زیادی ماده آلی به خاک اضافه می کند، پوشش کامل خاک را تامین نماید. پوشش کامل خاک برای جلوگیری از فرسایش خاک و بازداری رشد علفهای هرز ضرورت دارد. بنابراین اهداف کود سبز را می توان در افزایش ماده آلی خاک، حفظ مواد غذائی خاک (و در صورت استفاده از گیاهان تیره بقولات افزایش ازت خاک)، جلوگیری از فرسایش خاک و مبارزه با علفهای هرز خلاصه نمود. توجه به اهداف فوق روشن می سازد که کود سبز قبل از گیاهان وجینی در تناوب قرار می گیرد.
کود سبز در سیکل تناوبی فقط می تواند جایگزین آیش فصلی گردد. چنانچه طول آیش فصلی موجود برای تولید یک محصول کفایت می نماید، استفاده از کود سبز طی آن آیش فصلی مجاز نیست. نوع آیش فصلی (زمستانه یا تابستانه) که در شرایط کشت آبی توسط کود سبز جایگزین می شود به شرایط اقلیمی بستگی دارد. در نواحی اقلیمی که با زمستان سرد مشخص می شوند، گیاهان وجینی (مانند چغندرقند، پنبه، ذرت و سیب زمینی) در بهار کاشته می شوند و آیش زمستانه می تواند توسط کود سبز اشغال گردد.
در آن نواحی اقلیمی که با زمستان ملایم مشخص می شوند گیاهان وجینی ممکن است در پائیز (مانند چغندر قند و سیب زمینی) یا در بهار (مانند ذرت، پنبه و آفتابگردان) کاشته شوند و کود سبز می تواند محصولی تابستانه یا پائیزه (عکس دوران رشد محصول اصلی) باشد. مهمترین گیاهانی که بعنوان کود سبز در کشت آبی ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از خلر، لوبیا روغنی، انواع لوبیا، چاودار، شبدر، جو و گندم سیاه. یونجه بعنوان کود سبز کاشته نمی شود، اما در صورتی که پس از حصول رشد کافی سبزینه ای به خاک برگردانده شود، بعضی از هدفهای کود سبز را تامین می کند. گیاهانی مثل گندم سیاه چاودار و شبدر ایرانی به خوب در خاکهای فقیر رشد می کنند و در بهبود باروری و ساختمان خاکها موثر می باشند.
کود سبز را حداقل دو هفته قبل از کاشت محصول اصلی به خاک بر میگردانند. هرچه درصد مواد خشبی کود سبز بیشتر و ازت آن کمتر باشد، می بایستی با فاصله زمانی طولانی تری از کاشت محصول اصلی به خاک برگردانده شود. در صورتی که از گیاهانی مثل یونجه یا شبدر بعنوان کود سبز استفاده می شود می بایستی ابتدا آنها را با ماشین آلاتی مانند کولتیواتور پنجه غازی از پائین طوقه قطع نمود تا خشک گردند و یا آنها را با علف کش راند آپ یا توفوردی خشک کرد و ۳ تا ۴ هفته بعد از طوقه کن کردن یا تیمار با علف کش در وضعیت گاورو بودن خاک شخم شوند. در غیر این صورت رشد مجدد این گیاهان به وقوع پیوسته و به صورت علف هرز در خواهند آمد. هیچگاه نبایستی کود سبز را بعنوان علوفه برداشت و یا مورد چرای دام قرار داد. این عمل باعث خروج مواد غذائی از خاک گشته و ممکن است رشد و عملکرد محصول بعدی را نقصان دهد. چرای دام یا یک برداشت مختصر علوفه از کود سبز هنگامی امکان پذیر است که کود شیمیائی کافی به خاک داده شود و آیش فصلی موجود اجازه رشد مجدد و کافی را به کود سبز بدهد.
به کار گیری کود سبز در شرایط دیم ایران به نواحی پرباران ساحل خزر محدود می شود. در این نواحی می توان از گیاهانی مانند جو و چاودار بعنوان کود سبز برای محصولات وجینی بهاره مانند پنبه‏ ذرت و آفتابگردان استفاده نمود. در این شرایط کود سبز را می بایستی حدود یک ماه قبل از کاشت در خاک شخم زد تا پوسیدگی مناسبی اتفاق افتاده و رطوبت کافی برای رشد محصول اصلی در خاک ذخیره شود.

روشهای انجام تحقیق و تجزیه و تحلیل نتایج تحقیق
کمپوست
کمپوست عبارت از بقایای گیاهی و حیوانی، زباله های شهری و یا لجن فاضلاب است که تحت شرایط پوسیدگی قرار گرفته باشند، بطوری که مواد سمی آنها از بین رفته، مواد پودر شده و فرم اولیه خود را از دست داده باشند. برای تهیه کمپوست می توان از بقایای چوب بریها‏، زباله شهری،‏ بقایای کشتارگاهها و کارخانه های کنسرو ماهی ، لجن فاضلاب و اجساد گیاهان پست غیرآوندی استفاده نمود. بطورکلی، کمپوست ها از نظر مواد غذائی ضعیف هستند (به استثناء بقایای کشتارگاهها و کارخانه های کنسرو ماهی که از نظر ازت غنی می باشند) و معمولاً برای بهبود ساختمان خاک مورد استفاده قرار می گیرند. اثر فیزیکی کمپوست به مقدار ماده آلی آن و اثر شیمیائی کمپوست به ترکیب شیمیائی آن بستگی دارد. تهیه کمپوست از زباله های شهری و لجن فاضلاب راه مفیدی برای مصرف مجدد و دفع بهداشتی این مواد است. مواد اخیر از این نظر که دارای املاح کم، فاقد مولدین امراض و آفات گیاهی، بذر علفهای هرز و خاک می باشند مناسب بوده و به سرعت در خاک می پوسند. لجن فاضلاب را پس از تخمیر غیر هوازی و حرارت دادن (برای کشتن عوامل بیماریزای آن) مورد استفاده قرار می دهند برای تهیه کمپوست روش کلی زیر انجام پذیر است. موادی را که می خواهند. کمپوست نمایند بصورت لایه ای به ضخامت ۷ تا ۱۰ سانتیمتر روی سطح زمین یا حفره ای که در زمین تهیه نموده اند قرار می دهند و به ازاء هر سطل از مواد کمپوست شونده حدود ۱۰۰ گرم فسفات دی آمونیم یا سوپر فسفات بر روی مواد می باشند (در صورتی که از سوپر فسفات استفاده می شوند بهتر است حدود ۴۰ گرم اوره به ازاء هر ۱۰۰ گرم سوپر فسفات اضافه شود) پس از پاشیدن کود شیمیائی اقدام به آبپاشی این لایه نموده و سپس لایه های جدید را به همین روش اضافه می کنند. ممکن است لایه هائی از کود حیوانی و یا خاک را بطور متناوب با لایه های مواد کمپوست شونده قرار دهند. در صورتی که از لایه های کود حیوانی استفاده می شود به اضافه کردن کود ازت در زمان انباشتن مواد کمپوست شونده نیازی نیست، اما به فسفات و همچنین سولفات کلسیم ممکن است نیاز باشد. ترکیب کود شیمیائی که برای تحریک و تکمیل پوسیدگی و تعادل عناصر به کمپوست اضافه می شود به نسبت کربن به ازت و ترکیب شیمیائی مواد کمپوست شونده بستگی دارد.
پاشیدن چند کیلوگرم اوره به ازاء هر تن مواد کمپوست شونده روی توده کمپوست قبل از هر بار آبپاشی مفید است در مورد بقایای چوب بریها لازم است کلیه عناصر غذائی به کمپوست اضافه شود. مواد کمپوست شونده را می بایستی همیشه مرطوب نگهداشت و هر ۲ تا ۴ هفته یکبار آن را مخلوط و زیرورو نمود تا به خوبی تهویه و یکنواخت گردد.
زیرورو کردن زیاد توده موجب می شود که حرارت کمپوست بالا نرفته و آفات و عوامل بیماریزای موجود در مواد از بین نروند.
کمپوست هنگامی آماده مصرف است که مواد کمپوست شونده پوسیده و پودر شده باشند. مدت لازم برای کمپوست شدن با مواد مصرفی و شرایط کار فوق می کند. زباله های شهری پس از مدتی حدود ۶ هفته کمپوست می شوند. کمپوست شد کامل خاک اره گاهی چندین ماه طول می کشد. معمولاً خاک اره راحدود ۶ هفته در شرایط مناسب می پوسانند تا ترکیبات سمی محلول آن پوسیده شوند و سپس مصرف می کنند. از مسائل تهیه کمپوست توسعه و تجمع مگس و پشه و بوی نامطلوب تخمیر آن است.
افزایش تهویه مواد از شدت بو می کاهد. برای مبارزه با مگس و پشه می بایستی از حشره کشها استفاده نمود. کمپوست را می توان به جای کود حیوانی مورد استفاده قرار داد.

فواید استفاده از کمپوست
• در ایجاد کشاورزی پایدار مناسب است و از کاهش محصول جلوگیری کرده و باعث افزایش آن می گردد.
• ذخیره کننده بزرگی از عناصرو آب بوده و به این ترتیب اعتماد و دلگرمی کشاورزان با استفاده از آن در مزارع بیشتر می شود و قابلیت ذخیره آب در خاک را افزایش می دهد.
• باعث بهبودی ساختمان خاک شده و عملیات شخم را آسانتر می کند همچنین قابلیت ذخیره آب در خاک را افزایش می دهد.
• هوموس و مواد آلی خاک را افزایش داده و بعضی از ویتامین ها، هورمونها و آنزیمهای مورد نیاز را تامین می کند که این مواد نمی توانند بوسیله کودهای شیمیایی تامین گردند. بنابراین در خاکهای با کمبود مواد آلی بسیار مفید و مناسب می باشد.
• در جلوگیری از تغییر اسیدیته خاک همانند یک بافر عمل می کند.
• وقتی که در هنگام مرحله کمپوست شدن درجه حرارت به ۶۰ درجه یا بیشتر می رسد، عوامل پاتوژن و بیماریزا، تخم انگلها، بذور علفهای هرز را از بین برده و آنها را نابود می کند.
• کمپوستی که کاملاً آماده شده و رسیده باشد، براحتی با خاک در حال تعادل قرار می گیرد و تهویه خاک را بهبود می بخشد.
• کودهای اضافه شده را براحتی و با جلوگیری از تلف شدن و هدر روی در اختیار گیاه قرار می دهد.
• بسیاری از عناصر و مواد غذایی پر مصرف و کم مصرف را که در خود داشته است در خاک آزاد کرده و در اختیار گیاه قرار می دهد.
• وزن مخصوص ظاهری خاک را به شدت کاهش داده و بنابرای برای خاک سنگین و رسی بسیار مناسب و مفید است.
• چون ظرفیت نگهداری عناصر در سطح آن زیاد می شود، بنابراین در کاهش عناصر و مواد غذایی گیاه در خاکهای سبک و شنی بسیار مناسب و مفید است.
• آزولا گیاهی مفید برای شالیزار می باشد در صورتیکه رشد مناسب و معقولی در منطقه داشته باشد. ولی اقلیم و شرایط منطقه و همچنین افزایش آلودگی آبها در منطقه به عناصر مختلف خصوصاٌ ازت و فسفر باعث رشد زیاد و بی رویه آن شده است بطوریکه امروزه تهدیدی بسیار جدی برای شالیزارها، استخرها، آب بندانها و تالابها شده و رشد برنج و جمعیت آبزیان را در معرض خطر قرار داده است.

گیالوش
گیالوش (پیت) یا تورب عبارت از بقایای گیاهان آبزی، باتلاقها و مردابهاست که زیر آب به حالت نیمه پوسیده و تجزیه شده بجا مانده است و خرد شده آن را پس از استخراج در ترکیبات خاکی بکار می برند. ترکیبات گیالوش های مختلف بر حسب نوع گیاهی که از آن بوجود آمده اند مقدار پوسیده بودن، مقدار مواد معدنی و درجه اسیدی بودن، متفاوت است.از میان انواع گیالوش در ایران خزه لوش (پیت خزه peat moss) از همه معروف تر است که دارای رنگ قهوه ای میباشد و ظرفیت نگهداری آبی حدود ده برابر وزن خشکش را دارد. این ماده، اسیدی و با pH برابر ۸/۳ تا ۵/۴ بوده، مقدار کمی ازت دارد و فسفر و پتاس آن ناچیز است.بنابراین بیشتر برای نگهداری آب و خاک افزوده میشود. قبل از افزودن خزه لوش به خاک باید در صورت لزوم آنرا تکه تکه کرد و لازم است که مرطوب شود.

خاکبرگ
خاکبرگ که از پوسیده شدن موادی مانند دمبرگ درختان، چمن های قیچی شده و غیره حاصل می شود ارزش غذایی چندانی ندارد و تنها به منظور سبک و قابل نفوذ کردن خاک مورد استفاده قرار می گیرد. برای تهیه خاک برگ در فصل پائیز برگهای خشک درختانی که رگبرگهای ضخیم و خشن ندارند (مانند درختان میوه، افرا و نارون و …) را در محلی در روی سطح زمین یا در یک گودال بصورت یک لایه جمع آوری کرده پس از آنکه با آب پاشی رطوبت لازم را تامین کردند برای تسریع در پوسیده شدن آنها مقداری کود ازته مانند اوره بدان اضافه می کنند. سپس یک لایه دیگر برگ ریخته و با تکرار عمل آب پاشی و کودپاشی به انباشتن مقدار مورد نظر برگ می پردازند در اثر رشد و نمو باکتریها، برگها بتدریج پوسیده می شوند، معمولاً هراز چندی این توده را از هم می پاشند و دوباره در محل دیگری روی هم می ریزند این کار به منظور جلوگیری از ایجاد گرمای بیش از حد در درون توده که باکتریها را از بین می برد و هوا رسانی به باکتریهای موازی انجام میگیرد.
به هم خوردن توده خاکبرگ مراحل پوسیده شدن را تسریع می کند. در شرایط عادی خاکبرگ پس از ۸ تا ۱۲ ماه قابل استفاده می گردد. ولی خاک برگهایی که ۳ تا ۴ سال مانده باشند،ترجیح داده می شوند. خاکبرگ آماده شده را باید الک کرد تا چوبها و قسمتهای زاید آن جدا شود خاک برگ ممکن است محتوی بذرهای علفهای هرز، آفات و امراض باشد، لذا باید قبل از مصرف گندزدائی گردد.

ورمی کولایت
این ماده معدنی از نوع میکاست که وقتی گرما ببیند حجمش زیاد می شود مواد شیمیایی آن سیلیکاتهای منیزیم، آلومینیوم و آهن است که آب خود را از دست داده اند از نظر واکنش اسیدی خنثی است و قادر است به میزان زیادی آب جذب کند. از آنجا که ورمی کولایت ظرفیت تبادل کاتیونی نسبتاً بالایی دارد می تواند مواد غذایی را به صورت ذخیره نگهداشته و بعد آزاد سازد. نکته مهم درمورد ورمی کولایت آنست که وقتی مرطوب است و حجمش زیاد میشود نباید تحت فشار قرار گیرد، چون ساختار متخلخل خود را از دست میدهد.

پرلایت
این ماده به رنگ سفید خاکستری است منشا آتشفشانی دارد و از گدازه های آتشفشانی سرد استخراج میشود. پرلایتی که در باغبانی مصرف می شود دارای ذاتی به قطر ۵/۱ تا ۳ میلی متر است.پرلایت بین ۳ تا ۴ برابر وزنش آب جذب می کند و واکنشی بین ۶ تا ۸ دارد. خاصیت تبادل کاتیونی نداشته ، فاقد مواد غذایی معدنی است. افزودن آن به خاک بیشتر به منظور افزایش میزان هوای مخلوط های خاکی صورت می گیرد.

خزه اسفاگنوم
خزه اسفاگنوم بقایای خشک شده گونه های مردابهای اسیدی جنس اسفاگنوم می باشد که ظرفیت جذب آب زیادی دارد. یعنی ۱۰ تا ۲۰ برابر وزنش آب جذب می کند. این خزه شامل کمی مواد معدنی و دارای واکنشی در حدود ۵/۳ می باشد.از ویژگیهای این ماده اینست که استریل بوده و حاوی چند ماده اختصاصی قارچ کش است که از مرگ گیاهچه جلوگیری می کند.

بهترین زمان تهیه کود سبز
بهترین زمان تهیه کود سبز، پس از به گل رفتن گیاهان است.
گیاه کودی انتخاب شده باید در زمان گلدهی یا خوشه بستن به زیر خاک برده شود. زیرا که قبل از این زمان، رشد و نمو قسمت های سبزینه ای گیاه کافی نبوده و از برگرداندن آن ماده آلی زیادی به خاک اضافه نخواهد شد. کود سبز به منظور تقویت زمین از لحاظ مواد آلی غذایی مورد استفاده قرار می گیرد که بدین منظور گیاهان، برای مدت زمانی معین در مزرعه کاشته شده و بعد از رشد کافی به زمین برگردانده می شوند.
از گیاهان زراعی گوناگون اعم از علوفه ای و بقولات مانند انواع شبدر، عدس، باقلا و … و همچنین گیاهان خودروی مانند ختمی، گل بنفشه، مرغ و حتی بعضی از اجزای گیاهی مانند ساقه و برگ سیب زمینی و شلغم می توان به عنوان کود سبز استفاده کرد.

گیاهانی برای تهیه کود سبز مناسب هستند که:
۱- دارای رشد سریعی بوده ومدت کوتاهی زمین زراعی را اشغال کنند.
۲- پرشاخ و برگ، شاداب و سرشار از مواد غذایی باشد تا هم با سایه خود مانع سبز شدن بذر علف های هرز شوند و هم زیر خاک بردن آنها به سادگی انجام گیرد.
۳- کم توقع بوده و برای حداکثر رشد خود به کود حیوانی یا شیمیایی کمتری احتیاج داشته باشند.
۴- نیاز آبی آنها بسیار کم باشد که این ویژگی در مناطق گرمسیری و خشک اهمیت بیشتری دارد.

مزایای استفاده از کودهای سبز
۱- تامین ماده آلی: یکی از اثرات استفاده از کودهای سبز تامین ماده آلی خاک است، به خصوص زمانی که کود حیوانی کافی در دسترس نبوده و یا بقایای گیاهی به جا مانده در زمین به حدی نباشد که بتواند مقدار هوموس خاک را در حد مطلوبی نگاه دارد. پس از برگرداندن کود سبز در خاک، هم قسمت های هوایی و هم ریشه های آن پوسیده شده و ماده آلی خاک را افزایش می دهد. کود سبز در زمین های سبک (شنی) ایجاد چسبندگی می کند و در زمین های سنگین (رسی) خاک را پوک و سبک می کند.
۲- افزایش ازت: کود سبز علاوه بر کربن آلی، مقداری ازت آلی به خاک اضافه می کند. این مقدار ازت بر حسب شرایط، ممکن است ناچیز یا قابل توجه باشد. برای مثال چنانچه یک گیاه لگومینه (گیاهان خانواده بقولات) به خاک برگردانده شود، با توجه به این که بیشتر این گیاهان در شرایط مساعد، آمادگی و قدرت جذب و تثبیت ازت آزاد هوا را دارند. احتمال افزایش ذخیره ازت خاک زیاد است، حال آن که با برگرداندن گیاهی غیرلگومینه به خاک فقط در شکل ازت اولیه اک تغییر حاصل شده (ازت معدنی به آلی تبدیل می شود) و در مقدار آن افزایشی به وجود نخواهد آمد.
۳- حفاظت خاک: در ماه هایی از سال که خطر فرسایش خاک وجود دارد، برای آن که خاک بی حفاظ نباشد، ازیک گیاه پوششی استفاده می شود. این گیاهان در مناطقی که باران های زمستانه زیاد است از نشست خاک های سنگین و همچنین از فرسایش خاک های سبک جلوگیری می کند. این گیاهان در مناطق بادخیز با پوشاندن خاک،سرعت باد را در سطح کم کرده و خاک را در مقابل کنده شدن حفظ و در جای خود نگه می دارد.
بهترین نمونه از گیاهان پوششی، چاودار زمستانه و یولاف بهاره است.
۴- تامین مواد بیوشیمیایی خاک: کود سبز به عنوان ماده غذایی مورد استفاده میکروارگانیسم های خاک قرار می گیرد و گاز کربنیک، گاز آمونیاک، ترکیبات نیتراته و بسیاری از ترکیبات ساده و پیچیده دیگر را تولید کرده و مورد استفاده نباتات زراعی قرار می دهد.

روش های کشت کودهای سبز
کودهای سبز را بر حسب شرایط مختلف می توان به طور کلی به دو صورت اصلی و فی مابین کشت کرد. از جمله مزایای انتخاب روش صحیح کشت این است که هم از فاصله زمانی موجود بعد از برداشت و کاشت نباتات زراعی استفاده بیشتر شده و هم از خاک و از رطوبتموجود در آن به طور کامل استفاده می برند و ادوات و ماشین آلات کمتری هم به کار گرفته می شد.
منظور از کشت اصلی آن است که، مانند گیاهان زراعی، کود سبز هم در فصل معین و به صورت یک زراعت اصلی یا تنها کاشته شود. زمان کشت اصلی می تواند پاییز و یا در بهار باشد. جز در مورد گیاهانی مثل ذرت، ذرت خوشه ای و یا یونجه که در بهار کشت می شوند، کشت دیگر کودهای سبز در پاییز انجام می گیرد.
قابل ذکر استدر مواردی کهاز کشت یک کود سبز نتیجه مطلوبی به دست نمی آید، توصیه می شود که دو گیاه را به صورت مخلوط با هم به عنوان کود سبز کشت کرد. لازم است که این دو گیاه از نظر خصوصیات زراعی مثل رشد و نمو شاخه، برگ و ریشه و همچنین خصوصیات آب و هوایی و نیازهای غذایی هماهنگی خاصی با یکدیگر داشته باشند. بهترین مثال از کشت مخلوط یولاف و نخودفرنگی و یا چاودار و ماشک است. کشت فی مابین در فاصله زمانی بین برداشت و کشت دو گیاه زراعی متوالی انجام می گیرد. اگر این کود سبز بعد از یک گیاه صیعی در اواخر تابستان یا اوایل پاییز کشت شده و دوران رشد آن تا زمستان یا حتی بهار سال آینده که زمین برای زراعت گیاه اصلی بعدی آماده می شود، ادامه یابد به آنها کشت فی مابین زمستانه می گویند. مانند انواع غلات به خصوص جو، چاودار، ماشک گل خوشه ای، چچم ریشک دار، شبدر گل میخکی و…
اگر کود سبز در فاصله بین برداشت زراعت اصلی پاییزه سال قبل و کاشت زراعت اصلی پاییزه سال بعد کشت شود، به آن کشت فی مابین تابستانه می گویند. (کاشت در اواخر بهار و برداشت در اواخر تابستان یا اوایل پاییز) مانند انواع شبدر، شلغم، چغندر علوفه ای، ذرت خوشه ای و…

شرایط برگردندن کود سبز به زمین
بهتر است کود سبز را پیش از برگرداندن، غلطک زده و اگر طول ساقه ها بلند است، آنها را درو کرد. در نتیجه ی این عمل ساقه های بلند، روی زمین خوابیدهو زیر خاک کردن آنها به وسیله گاوآهن آسانتر صورت می گیرد. شخم باید در جهت خط غلطک انجام گیرد زیرا در غیر این صورت گیاه کاملاً دفن نشده و مقدار زیادی از آن در مجاورت هوا خشک شده و از بین می رود.
پس از شخم و دفن کود سبز باید زمین را نیز غلطک زد تا با مساعد شدن شرایط تهویه زمین، پوسیدن کود تسریع شود. برای بهبود وضع تهویه در مناطق پرآب هم لازم است که زمین زهکشی شود.
در بعضی مواقع در صورت امکان می توان کود سبز را در جایی کاشته و پس از برداشت آن را در جای دیگری به زیر خاک برد.

کودهای بیولوژیک یا زیستی
که نسل جدیدی از کود های موجود میباشند در حقیقت میکرو ارگانیسم های مفیدی هستند که در تغذیه گیاهان نقش همزیستی داشته و به تثیبت و جذب بهتر عناصر کمک میکنند.
کودهای زیستی (کود بیولوژیک) به مواد حاصل خیزکننده ای گفته می شود که دارای تعداد کافی از یک یا چند گونه از میکروارگانیسم های سودمند خاکزی هستند. کودهای زیستی، ریزاندامگان هایی (میکروارگانیسم هایی) هستند که قادرند عناصر غذایی خاک را در یک فرآیند زیستی تبدیل به مواد مغذی همچون ویتامینها و دیگر مواد معدنی کرده و به ریشه خاک برساند. مصرف کودهای زیستی کم هزینه تر هستند و در اکوسیستم آلودگی به وجود نمی آورد. کودهای زیستی مواد نگه دارندهٔ میکروارگانیزم های سودمند خاک می باشند.
عواملی که باعث کاهش جمعیت میکروارگانیسم های مورد نظر در خاکهای یک منطقه می شوند:
۱- تنش های محیطی بلند مدت ( خشکی – حرارت زیاد و یخبندان – غرقاب … )
۲- استفاده بی رویه از سموم شیمیایی
۳- عدم حضور گیاه میزبان مناسب به مدت طولانی
دسته بندی با توجه به نوع میکروارگانیسم ها کودهای زیستی:
۱- ریزاندامگان کارآ ( میکروارگانیسم های سودمند EM )
۲- کودهای زیستی باکتریایی (ریزوبیوم- ازتوباکتر- آزوسپریلیوم-…)
۳- کودهای زیستی قارچی (میکوریزا)
۴- کودهای زیستی جلبکی (جلبک های سبز- آبی و آزولا)
۵- کودهای زیستی اکتینومیست ها (فرانکیا)
نخستین کود بیولوژیک با نام تجارتی نیتراژین تولید شد که در اواخر قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت.
ارگانیزم هایی که در تولید کودهای بیولوژیک مورد استفاده قرار می گیرند عمدتاً از خاک جداسازی می شوند. در شرایط آزمایشگاه در محیط های کشت مخصوص تکثیر و پرورش پیدا می کنند و بعد به صورت پودرهای بسته بندی شده و آماده، مصرف می شوند.
انواع کودهای بیولوژیک با توجه به اعمالی که میکروارگانیسم ها انجام می دهند.

مهم ترین کودهای بیولوژیک عبارتند از:
۱) تثبیت کننده ازت هوا؛
۲) قارچ های میکوریزی، که با ریشه بعضی از گیاهان ایجاد همزیستی کرده و اثرات مفیدی ایجاد می کند؛
۳) میکرو ارگانیزم های حل کننده فسفات، که فسفات نا محلول خاک را به فسفر محلول و قابل جذب گیاه تبدیل می کنند؛
۴) اکسید کننده گوگرد (تیو باسیلوس)، کودی که دارای باکتری تیو باسیلوس بوده و باعث اکسایش بیولوژیکی گوگرد می شود؛
۵) کرم های خاکی، در تولید هوموس مورد استفاده قرار می گیرند و نوعی کود کمپوست به نام ورمی کمپوست (Wermy compost) تولید می کنند.

تثبیت کننده های ازت مولکولی
با سابقه ترین و در حال حاضر رایج ترین انواع کودهای زیستی مربوط به تثبیت کننده های ازت است که در سطح جهانی مجموع مقدار ازتی که از این طریق به خاک اضافه می شود حدود ۱۷۵ میلیون تن در سال بر آورد شده است. در چند دهه اخیر با توجه به افزایش جمعیت و تقاضای روز افزون برای مواد غذایی از کودهای شیمیایی به عنوان ابزاری برای نیل به حداکثر تولید در واحد سطح استفاده بی رویه شده که از جمله زیان ها و پیامدهای آن علاوه بر اتلاف سرمایه و خسارت مالی . شامل آلودگی منابع آبی و خاک. به هم خوردن تعادل عناصر غذایی خاک . کاهش بازده محصولات کشاورزی در اثر کمبود یا سمی بودن عناصر. تجمع مواد آلاینده ( نظیر نیترات ) در اندام های مصرفی محصولات زراعی و بطور کلی به خطر افتادن حیات و سلامتی انسانها و سایر موجودات زنده بوده است. امروزه رایج ترین کودهای میکروبی عرضه شده در سطح وسیع تجارتی مربوط به باکتری های تثبیت کننده ازت و مهمترین آنها مورد توجه برای استفاده های علمی شامل ریزوبیوم ها در همزیستی با لگومینوزها. فرانکیا با انواعی از گیاهان چوبی غیر لگومینوز. آزوسپریلیوم برای غلات و سیانو باکترها به حالت آزاد و یا همزیست با آزولا برای شالیزارهاست

قارچهای میکوریزا
واژه میکوریزا اولین بار از سوی فرانک در سال ۱۸۸۵ ارائه شد. میکوریزا از دو کلمه ( Myco ) به معنی قارچ و ( Rhiza ) به معنی ریشه تشکیل شده است. میکوریزا نشان دهنده مشارکت در همزیستی بین قارچ و ریشه گیاه میزبان می باشد . در این سیستم قارچ پوشش گسترده ای از رشته های نخ مانند به هم تابیده به نام میسیلیوم را در اطراف ریشه گیاه میزبان تشکیل می دهد در این همزیستی قارچ قند، اسید های آمینه ، ویتامین ها و برخی مواد آلی دیگر را از میزبان دریافت و در مقابل معدنی و بیشتر از سایر مواد فسفات را خاک جذب و در اختیار گیاه قرار می دهد. اکثر گیاهان قادر به تشکیل سیستم میکوریزایی هستند بطور کلی ۸۳ درصد از دولپه ای ها و ۷۹ درصد از تک لپه ایها قادر به تشکیل سیستم میکوریزایی هستند. تعداد محدودی از گیاهان زراعی قادر به تشکیل سیستم میکوریزایی نیستند و بیشتر این گیاهان از خانواده های ( Cruciferae ) نظیر جنس های (Sinpsis ، Brassica) و خانواده Chenopodiaceae جنس Beta و خانواده Polygonaceae جنس Fagopyrum میباشند.
جنبه های زیست شناختی میکوریزا: میکوریزا بر اساس وضعیت قرار گرفتن میسیلیوم های آنها روی ریشه گیاهان میزبان به دو گروه کلی تقسیم می شوند.
الف ) میکوریزای بیرونی ( Eetomycorrhizae )
این نوع میکوریزاها بیشتر در اکوسیستم های جنگلی که دارای مخلوطی از درختان پهن برگ و سوزنی برگ هستند مشاهده می شود . در این نوع همزیستی قارچ تولید میسیلیوم انبوه و متراکمی روی سطح ریشه می کند ولی با این نوع قارچ آلوده شده اند با پوشش متراکمی از ریسه قارچها پوشیده شده اند و مستقیم با خاک تماس ندارند.این نوع میکوریزا از راه افزایش سطح جذب ریشه باعث افزایش تحمل به خشکی گیاه میزبان به خصوص در مناطق خشک می شوند
ب ) میکوریزای درونی( Endomycorrhizae)
در این نوع میکوریزا آثار قارچی روی ریشه میزبان قابل مشاهده نیست و از نظر ظاهری فرقی بین ریسه های آلوده و غیر آلوده ندارد. هیف این قارچها از راه تارهای کشنده یا از راه سلول های اپیدرمی ریشه وارد سلول میزبان می شوند. هیف پس از ورود به سلول میزبان تولید شبکه ای می کند که این شبکه از رشته های نازک دو شاخه ای بنام آربا سکول تشکیل شده که دارای ساختاری شبیه اندام های مکنده می باشد تبادل متابولیت ها بین قارچ و سیتوپلاسم میزبان از طریق همین مناطق آرباسکول ها انجام می گیرد.آرباسکول معمولا ۲۰ الی ۴۰ درصد حجم سلول را در بر می گیرند پس از مدتی از بین رفته و هضم می شوند. انشعابات میسیلیوم های درونی ساختمان های کیسه مانندی با دیواره ضخیم ایجاد می کنند که به آنها وزیکول می گویند. وزیکول اندام های ذخیره ای مواد غذایی و همچنین شکل پایدار قارچ هستند وجود ساختمان های وزیکول و آرباسکول در این نوع میکوریزاها سبب شده است که آنها را قارچهای وزیکولار آربا سکولار بنامند.

مراحل تشکیل سیستم میکوریزایی
پس از آن که کلامیدوسپور در محیط مناسبی قرار گرفت جوانه زده و تشکیل میسیلیوم اولیه را می دهد اسپور قارچهای همزیست با ریشه گیاهان همگامی جوانه می زنند که ریشه های گیاهان میزبان تشکیل شده باشند ترشح مواد از سطح ریشه گیاه میزبان می تواند جوانه زنی اسپور را تحریک کند و سبب رشد جهت دار میسیلیوم به سمت ریشه گیاهان میزبان شود. این مواد همچنین در سرعت رشد هیف، منشعب شدن آن و تشکیل کلاف میسیلیومی تاثیر دارند. ترشحات ریشه اش بسته به نوع گیاهان ممکن است مواد فرار ، مواد قابل حل در آب و یا مواد متصل به سطح ریشه باشند. هنگامی که لوله هیف کنار ریشه گیاه میزبان قرار می گیرد تحریک می شود و به سطح ریشه گیاه میزبان می چسبد و در مرحله پایانی هیف در سطح ریشه گیاه میزبان نفوذ می کنند و وارد سلولهای ریشه می شوند.

میکوریزا و اثرات اغذیه ای آن در گیاه میزبان
تحقیقات متعدد نشان می دهد که فسفر ، ازت، پتاسیم ، روی ، مس ، گوگرد، کلسیم و آهن توسط سیستم میکوریزا جذب می شوند و به گیاه منتقل می شوند . بطور کلی مکانیسم جذب از طریق افزایش حجم خاک قابل دسترس توسط ریسه های قارچ است. در بین عناصر غذایی بیشترین نقش مایکوریزا در جذب فسفر است. نقش میکوریزا در تغذیه ازته گیاه به دلیل دارا بودن ضریب پخش زیاد آن ناچیز است. افزایش جذب ازت بوسیله سیستم های میکوریزایی بخصوص در میکوریزاهای بیرونی همزیست با گیاهان جنگلی مشاهده شده است. هنگامی که فسفر خاک در سطح پایینی باشد سیستم میکوریزا جذب فسفر و در نتیجه رشد گیاه را به نحوه چشمگیری افزایش می دهد . هیف ها قادر هستند که فسفات را از ۱۵ سانتی متر سطح ریشه تا چند متری عمق خاک زیر ریشه دریافت کنند. همچنین هیف ها در منافذی از خاک نفوذ می کنند که امکان نفوذ تارهای کشنده ریشه وجود ندارد ( قطر تارهای کشنده حداقل ۲۰ میکرومتر است در حالیکه هیف ها حداکثر ۲-۱ میکرو متر می باشند ) بعلاوه هیف ها از راه افزایش سطح تماس یا از راه افزایش طول موثر ریشه جذب عناصر غذایی را به شدت افزایش می دهند. طبق اظهارات آلن و همکاران ( ۱۹۹۲) هر یک سانتیمتر مکعب خاک دارای ۲ الی ۴ سانتیمتر ریشه ، ۱ تا ۲ متر تارهای کشنده و بیش از ۵۰ متر هیف می باشد. قسمت اعظم فسفر موجود در خاک غیر محلول و غیر قابل استفاده مستقیم گیاه است. مطالعات متعدد نشان داده است که میکوریزاها می توانند آنزیم فسفاتاز سنتز کنند و از این راه امکان دسترسی به فسفر را افزایش دهند. برخی از انواع میکوریزاها اسیدهای کلات کننده تولید می کنند و از این راه حلالیت فسفر را برای جذب افزایش می دهند.

نقش میکوریزا در بهبود جذب آب
شواهد بسیار زیادی وجود دارد که نشانگر این است که میکوریزا می توانند سبب تغییراتی در روابط آبی گیاه و بهبود مقاومت به خشکی و یا تحمل در گیاه میزبان شود. بسیاری از محققین این خصوصیت را یک واکنش ثانویه در نتیجه بهبود جذب عناصر غذایی می دانند . افزایش هدایت هیدرولیکی آب در درون گیاهان میکوریزایی به شرح ذیل می باشد.
۱- افزایش مجموع سطح ریشه به دلیل ایجاد پوشش وسیع میسیلیومی در منطقه ریشه و تارهای کشنده
۲- نفوذ هیف به درون کورتکس ریشه و از آنجا به منطقه آندودرم یک مسیر کم مقاومی را در عرض ریشه برای حرکت آب فراهم می آورد و آب با مقاومت کمتری در عرض ریشه تا رسیدن به آوند چوبی روبرو می شود.
۳- هیف از راه افزایش جذب عناصر غذایی مقاومت به انتقال آب را در درون ریشه کاهش می دهد.
۴- میکوریزا رشد ریشه را افزایش داده و به دنبال آن یک سیستم گسترده از ریشه را برای جذب آب فراهم می نماید.
در مطالعات دیگری مشخص شد که جذب Co2 در حضور نور در گیاهان میکوریزایی بیشتر است لذا فتوسنتز بالاتری دارند. افزایش جذب Co2 در گیاهان میکوریزایی مربوط به کاهش مقاومت فاز مایع سلول های مزوفیلی برای عبور Co2 می باشد. هرایدولیتون ( ۱۹۸۸ ) روابط آبی گیاه را در سطوح مختلف غلظت فسفر مورد بررسی قرار دادند در این مطالعه مشخص شد که با افزایش میزان فسفر خاک تاثیر مفید میکوریزا کاهش می یابد و حداکثر تاثیر میکوریزا در سطوح پایین فسفر ظاهر می شود. میلر ( ۲۰۰۰ ) گزارش نموده است که در گیاهان میکوریزایی به دلیل افزایش فتوسنتز و تولید بیشتر مواد فتوسنتزی به ازای واحد آب مصرفی کارایی مصرف آب افزایش می یابد. قاضی و کاراکی ( ۱۹۸۸) بیان داشتند که گیاهان میکوریزایی به ازای تولید هر واحد ماده خشک آب کمتری مصرف می کنند. بنابراین ( WUE ) بالاتری دارند و WUE در گیاهان میکوریزایی در شرایط تنش خشکی محسوس تر است.

میکوریزا و اختصاص مواد فتوسنتزی
شواهد بسیار زیادی وجود دارد که گیاهان می توانند سرعت فتوسنتز خود را افزایش دهند تا نیازهای همزیست خود را تامین نمایند این عمل از طریق افزایش سطح برگ و افزایش مقدار تثبیت Co2 به ازای واحد وزن برگ انجام می گیرد. گیاهان میکوریزایی در دوره های خشکی بهتر از گیاهان غیر میکوریزایی Co2 را جذب می نمایند. آلن و همکاران بیان داشتند ( ۱۹۸۶ ) که با وجود انتقال بیشتر مواد فتوسنتزی به ریشه ها در گیاهان میکوریزایی این انتقال تاثیری بر وزن خشک نمی گذارد این محققین تایید کردند که بخشی از فتوسنتز اضافی در گیاهان میکوریزایی به وسیله خود میکوریزا مصرف می شود.

میکوریزا و واکنش های مرفوفیزیولوژیکی
گاهی اوقات سیستم های میکوریزایی تغییرات مرفولوژی را در گیاه ایجاد می نمایند که سرانجام آن بهبود بقاء و رشد مناسب تر گیاه می باشد. کریشنا و همکاران و ( ۱۹۸۱ ) بیان داشتند که میکوریزا پیچش و زایه برگها را تغییر می دهد و گیاه این واکنش را در جهت تنظیم و محدودیت جذب تشعشع و برقراری تعادل انرژی در برگ انجام می دهد. در این شرایط گیاهان غیر میکوریزایی از زیادی جذب تشعشع و گرما بشدت آسیب دیده و کاهش رشد نشان دادند. آلن و همکاران ( ۱۹۸۲ ) گزارش کردند که تغییرات هورمونی در گیاه با آلودگی میکوریزایی در ارتباط است و تغییرات مرفولوژیک برگ را در نتیجه واکنش به تغییرات هورمونهای گیاهی گزارش کردند. همچنین این دانشمندان در سال ۱۹۸۰ افزایش غلظت سیتوکنین را در برگ ها و ریشه کراس ها که همزیستی میکوریزایی داشتند گزارش کردند. در ضمن در سال ۱۹۸۶ نشان دادند که در شرایط تنش خشکی میکوریزا فنولوژی گل را به تاخیر می اندازد.دز ضمن دانشمندان دیگری افزایش میزان کلروفیل را در گیاهان میکوریزایی گزارش کرده اند.

میکروارگانیسم های حل کننده فسفاتهای نامحلول
میکرو ارگانیسم های حل کننده فسفات بصورت ساپروفیت در منطقه ریشه ( ریزوسفر) فعالیت نموده و با مصرف ترشحات ریشه ترکیبات نامحلول فسفات ( مانند تری کلسیم فسفات ) را بصورت محلول قابل جذب گیاه در می آورند . این میکروارگانیسم ها با تولید و ترشح اسید های عالی اعم از مالیک ، سوکسینیک ، پیروپیونیک ، لاکتیک ، سیتریک ، کتوگلونیک ، در حلالیت فسفاتهای معدنی و کم محلول موثر می باشند و بعلاوه بسیاری از آنها با تولید آنزیم فسفاتاز آزاد شدن فسفر از ترکیبات آلی فسفر دار را موجب می شوند.

باکتری های ریزوسفری افزاینده رشد گیاه
باکتریهای ریزوسفری مواد سیدروفور بعنوان ریزوباکتری های افزاینده رشد گیاه توصیف می شوند.این گروه از حاصلخیز کننده ها با تولید ترکیبات آلی خاص که قادر به تشکیل کلات با آهن فریک هستند و می توانند در تامین آهن مورد نیاز موثر باشند. سیدروفورهای میکروبی مولکولهای آلی نسبتاً درشتی هستند که میل ترکیبی شدیدی برای پیوند شدن با +۳Fe دارند و نوعی کلات آهن قابل جذب فراهم میکنند. این باکتریها بیشتر از جنس پسودوموناس بوده اما لیت انواع دیگر آنها در حال گسترش است. ثابت شده است که تولید و ترشح سیدروفورهایی مانند ریزوباکتین می تواند در شرایط کمبود آهن محیط در قابلیت جذب آن برای لگومینوزها موثر باشد. همچنین مشخص شده است که باکتری ریزوبیوم تریفولی در گره های ریشه شبدر علاوه بر تثبیت ازت خاک توانایی تولید سیدروفور داشته و تلقیح آنها به گیاه میزبان می تواند بطور چشمگیری در قابلیت جذب آهن خاک موثر باشد. گروه دیگر باکتریهای ریزوسفری به عنوان عامل بیو کنترل مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال برخی از سویه های ریزوبیوم می توانند با تولید متابولیت های سمی ( ریزوبیوتوکسین ) از ایجاد بیماری ریشه توسط قارچهای مانند فیتوفتورا و ریزوکتونیا جلوگیری کرده و در حفظ سلامتی گیاه موثر واقع شوند.

سایر نقش های مفید باکتریهای ریزوسفری
۱- تولید هورمون های رشد گیاه که نتیجه آن بهبود جذب آب و عناصر غذایی توسط گیاه است.
۲- تاثیر روی بهبود جوانه زنی و ظهور گیاهک : این تاثیر روی دانه گیاهانی مانند سویا و کلزا پی از تلقیح با پسودوموناس در کانادا گزارش شده است.
۳- تاثیر سینرژیستی با ریزوبیوم ها : مشاهده شده است که بذر لگومهای مختلف هنگامی که ضمن تلقیح با ریزوبیوم با باکتری های ریزوسفری تلقیح گردد موجب افزایش تعداد غده های ریشه و وزن آنها ،همین طور افزایش تثبیت ازت و بالا رفتن تولید محصول گیاهان لگومینوز شده است.

۴- تولید بذر ترکیبهای آنتی بیوتیک مانند باکتریوسین ها برای حذف عوامل بیماریزا و نیز تحریک ژنهای دفاع گیاه برای فعال شدن مکانیسم های انواع طبیعی

میکروارگانیسم های تبدیل کننده مواد آلی زاید به کمپوست
میکروارگانیسم ها شامل انواعی از قارچها و باکتری هاست که برای تبدیل سریعتر بازمانده های آلی و تولید کمپوست مورد استفاده قرار می گیرند. کمپوست یک کود آلی و حاصل از مجموع تغییر و تبدیلهایی است که روی انواع بازمانده های گیاهی و جانوری در نتیجه توالی فعالیت گروههای مختلف میکروارگانیسم ها بوجود می آید به این ترتیب فرآورده این فرآیند میکروبی می تواند یک کود بیولوژیکی ( زیستی ) محسوب شود. تولید کود آلی کمپوست بطریقه بیوتکنولوژیکی و از کلیه منابع آلی از جمله زباله های خانگی ، ضایعات کشاورزی ( باگاس نیشکر ، ضایعات پسته، چای و کاه و کلش غلات ، سبوس برنج و … ) و بازیافت فاضلاب های شهری و خانگی صورت می گیرد. در تولید آلی از اکتیواتورها یا تخمیر کننده های آلی استفاده می شود که شامل قارچهای جنس تریکودرها به عنوان عنصر تلقیح بر روی کمپوست و کود برگی است. گاهی از قارچها هومیکولا و آسپریلوس نیز به عنوان اکتیواتور استفاده می شود. این قارچها می توانند براحتی و به طور وسیع عمل تخمیر و تجزیه سلولز ، همی سلولز و لیگنین را انجام داده و تولید کمپوست بسیار مفید باشند. باکتریهایی مانند سلولرموناس وسیتوناگا نیز در تهیه کمپوست موثر هستند. شیرابه زباله نیز تولید می شود که برای تقویت خاک و افزایش عملکرد گیاهان بطور معنی داری موثری است. تهیه کمپوست از ضایعات کشاورزی نیز حائز اهمیت است به عنوان مثال اگر مقدار کلش برنج بطور متوسط حدود ۵ تن در هکتار باشد با کمپوست کردن آن حدود ۳۰ کیلوگرم ازت ، ۵ کیلوگرم فسفر خالص ، ۵ کیلوگرم گوگرد ، ۷۵ کیلوگرم پتاسیم خالص و ۲۵۰ کیلوگرم سیلیس در هکتار به خاک بر می گردد.

کرمهای خاکی تولید کننده ورمی کمپوست
ورمی کمپوست بطوریکه پیشوند این اصطلاح اشاره می دارد نوعی کمپوست تولید شده به کمک کرمهای خاکی است که در نتایج تغییر و تبدیل و هضم نسبی بازمانده های آلی در ضمن عبور از دستگاه گوارش این جانوران بوجود می آید. تولید ورمی کمپوست فن آوری استفاده از انواع خاصی از کرمهای خاکی است که بدلیل توان رشد و تکثیر بسیار سریع و توانایی قابل توجه برای مصرف انواع مواد آلی زائد، این قبیل مواد غالباً مزاحم را به یک کود آلی با کیفیت بالا تبدیل می کنند عبور آرام مداوم و مکرر از مسیر دستگاه گوارش کرم خاکی همراه با اعمال خرد کردن ، سائیدن، بهم زدن و مخلوط کردن که در بخش های مختلف این مسیر انجام می شود آغشته کردن این مواد به انواع ترشحات سیستم گوارشی مانند ذرات کربنات کلسیم ، آنزیم ها ، مواد مخاطی ، متابولیت های مختلف میکروارگانیسم ها دستگاه گوارش و بالاخره ایجاد شرایط مناسب برای سنتز اسیدهای هومیک در مجموع مخلوطی را تولید می کند که خصوصیاتی کاملا متفاوت با مواد فرو برده شده پیدا کرده است. فراورده ای که ورمی کمپوست خوانده می شود و از لحاظ کیفی ماده ای آلی با PH تنظیم شده سرشار از مواد هومیک و عناصر غذایی به فرم قابل جذب برای گیاه دارای انواع ویتامین ها ، هورمون های محرک رشد گیاه و آنزیم های مختلف است. از لحاظ ظاهری به صورت دانه ای شکل با رنگ تیره ، بدون بوی نامطبوع و دارای قابلیت عرضه تجارتی است.وجود ۱۰۰ عدد کرم خاکی در متر مربع قادر به عبور دادن حدود ۲۵۰ تن خاک در سطح یک هکتار در سال و حفر ۴ تا ۵ هزار کیلومتر راه و کانال در هکتار در سال است. در ضمن تولید کمپوست کرمها هم به مقدار بسیار زیاد تکثیر می شوند که پس از جدا کردن کود از این کرمها به عنوان یک ماده غذایی سرشار از پروتئین ( ۵۴ تا ۷۲ درصد پروتئین بر حسب وزن خشک بدن ) و حاوی اسیدهای چرب غیر اشباع ( ۵/۲ الی ۳ درصد وزن خشک بدن ) املاح مفید مانند ید در صنایع مرغداری ، پروش ماهی و یا مخلوط کردن در جیره غذایی دام استفاده می شود.
مهمترین گونه مورد استفاده برای تولید ورمی کمپوست ایسنیا فتیدا است که به دلیل سرعت رشد و تکثیر و توانایی کافی برای مصرف انواع مواد آلی زاید بیش از سایر انواع ، مورد استفاده قرار می گیرد علاوه بر آن از یک گونه اودریلوس که منشاء آن آفریقاست نیز استفاده می شود، تولید ورمی کمپوست بیشتر با استفاده از گونه های محلی از جنس های متافیر و آمینس انجام گرفته است از ورمی کمپوست فعلا بیشتر در سبزیکاریها ، خزانه و نهالستانها و به عنوان کود گلدانی برای پروش گیاهان زینتی استفاده می شود . در هند برای تولید قارچ خوراکی نیز توصیه شده است.
در دهه های گذشته بدلیل مصرف کودهای شیمیایی اثرات زیست محیطی متعددی از جمله انواع آلودگی های آب و خاک و مشکلاتی در خصوص سلامتی انسان و دیگر موجودات زنده به وجود آمد. سیاست کشاورزی پایدار و توسعه پایدار کشاورزی، متخصصین را بر آنداشت که هر چه بیشتر از موجودات زنده در خاک در جهت تامین نیازهای غذایی گیاه کمک بگیرد و بدین سان بود که تولید کودهای زیستی آغاز شد. نخستین کود زیستی در اواخر قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت و از آن تاریخ به بعد سایر کودهای بیولوژیک ساخته شدند. اندامگان (ارگانیزم هایی) که در تولید کودهای بیولوژیک مورد استفاده قرار می گیرند عمدتاً از محیط زیست جداسازی می شوند. در شرایط آزمایشگاه در محیط های کشت مخصوص تکثیر و پرورش پیدا می کنند، آماده و مصرف می شوند.البته مصرف کودهای زیستی دیرینگی زیادی دارد. تولیدکنندگان محصولات برای تقویت زمین های کشاورزی، گیاه تیره ای به نام لگومینوز را کشت می کردند و بر این باور بودند که با کشت آن باروری خاک افزایش پیدا می کند.
امروزه با افزایش تولید کشاورزی به جهت رفع نیازمندی های رو به رشد جمعیت در حال گسترش، نگرانی در مورد آینده تامین غذا برای مردم مطرح گردیده است. آلودگی های آب، خاک، هوا و فرسایش خاک، مقاومت آفات به سموم و گسترش کود شیمیایی سبب گردید تا به جهت حفظ منابع به گذشته و کشت های صنعتی برگردیم. پس برای تولید محصولات سالم و پاک و در نتیجه انسان هایی سالم و با نشاط، هیچ راهی جز کشاورزی زیستی نداریم، کشاورزی زیستی و دامی. استفاده از فرآورده های گیاهی زیستی رابطه تنگاتنگ با تندرستی افراد جامعه دارد.
با توجه به تقاضای روزافزون برای مصرف فرآورده های کشاورزی زیستی، که بنمایه آن بر مدیریت درست خاک و محیط رشد گیاه و درخت بنیان است، به گونه ای عمل می شود که در تغذیه گیاهان و درختان، تعادل بین عناصر مورد نیاز در خاک به هم نخورد و در هنگام رشد نیز، نیازی به استفاده از سموم و آفت کش ها نباشد. و در تغذیه خاک کشاورزی، به جای استفاده از کود شیمیایی ار کودهای طبیعی نظیر خاک برگ، جلبک و کودهای حیوانی و بیولوژیکی استفاده شود. در صورت نیاز به مبارزه با آفت ها نیز به جای کاربرد سموم و آفت کش های شیمیایی، از شیوه های زیستی همچون ریزاندامگان کارآ، کفشدوزک، زنبورها و باکتری ها و یا از ارقام مقاوم به آفت ها در کشت و زرع، بهره برداری می شود و در این نوع کشاورزی از دانه های اصلاح شده ژنتیکی و در معرض تابش پرتو قرار گرفته استفاده نمی شود.
از اینسو، محصول نهایی که به دست مصرف کننده می رسد بدور از باقیمانده های سمی و شیمیایی و ماده نگه دارنده خواهد بود. از سوی دیگر، فرآورده های خوراکی با کیفیت، که محصول کودهای زیستی است نه تنها باعث رضایت مصرف کنندگان می شود بلکه تامین و تضمین سلامت جسمی آنان را نیز در پی دارد.
گیاهان نیز مانند انسانها برای رشد و نمو به ومواد غذایی نیاز دارند . فتوسنتز تامین کننده کربوهیدرات است و به علاوه لازم است عناصر معدنی خاصی از محیط ریشه جذب گیاه شود . جذب عناصر توسط ریشه گیاهان به صورت اختصاصی نیست , به این معنی که وود عناصر در گیاه دلیل بر ضروری بودن آن برای رشد و نمو نیست . گیاه قادر به تشخیص مواد جذب شده از خاک نیست , چون اگر چنین بود علف کش ها را جذب نمی کرد . شرایط ضروری بودن عناصر این است که فقدان عنصر , رشد زایشی و رویشی را با مشکل مواجه کند . با به کار بردن عنصر علایم کمبود بر طرف شود و عنصر مستقیما در تغذیه گیاه نه در فعالیت های شیمیایی یا میکروبیولوژی خاک یا محیط کشت موثر باشد . برخی از حشره کش ها که به خاک اضافه می شود از طریق سیستم آوندی به تمام قسمت های گیاه منتقل و در اثر تغذیه حشره از شیره گیاه منجر به مرگ آن می شود .
۹۰ در صد وزن گیاه را آب و ۹۰ در صد وزن ماده خشک را کربن , هیدروژن و اکسیژن تشکیل می دهد و ۱۰ درصد باقی مانده را ۱۴ عنصر ضروری تشکیل می دهد . این عناصر شامل عناصر پر مصرف و کم مصرف و کلر و سدیم می باشد .
عناصر پر مصرف : نیتروژن , فسفر , پتاسیم , کلسیم ,منیزیم , گوگرد .
عناصر کم مصرف : آهن , بر , منگنز , مس , روی , مولیبدن , کلر .

توزیع مواد معدنی در گیاه
اگر برگ در دمای ۵۰۰ درجه سانتی گراد به مدت ۴ سات قرار داده شود مشخص می شود که ۹۵ – ۹۰ درصد برگ را آب تشکیل داده است و دارای ۱۰ – ۵ درصد ماده خشک می باشد و ۲۵ – ۱ درصد ماده خشک را مواد معدنی تشکیل می دهد . میزان مواد معدنی بستگی به نوع اندام یا بافت و سن آن دارد . میزان مواد معدنی در بذر بیشتر از میوه و در ریشه کوچک , بیشتر از ریشه بزرگ می باشد. دی اکسید کربن خاک در ترکیب با آب تشکیل اسید کربنیک می دهد که باعث شکستن مواد آلی خاک , ذرات خاک . کود ها می شود و باعث آزاد شدن یون ها و جذب آن ها توسط ریشه می گردد.

ظرفیت تبادل کاتیونی
ظرفیت تبادل کاتیونی به میزان بار منفی ذرات خاک مربوط می شود . بر حسب واحد اکی والان بر ۱۰۰ سانتی متر مکعب بیان می شود . چون غلظت اکثر عناصر غذایی در داخل ریشه بیشتر از محیط رشد است . برای جذب مقادیر اضافی نیاز به انرژی است که از طریق شکستن قند حاصل می گردد . میزان تبادل کاتیونی رس بیشتر از مواد آلی است .

شاخص شوری
اصولا کودها حاوی نمک هستند و وقتی به خاک اضافه می شود میزان نمک خاک را افزایش می دهند. انتخاب کود مناسب کمک می کند تا غلظت نمک خاک در حد پایین حفظ شود . منظوراز شاخص شوری اثری است که کود های مختلف روی میزان شوری خاک دارند. شاخص شوری نتیترات سدیم را ۱۰۰ در نظر می گیرند و شاخص شوری سایر کودها را بر اساس آن رتبه بندی می کنند .

صدمه شوری به گیاهان
میزان غلضت املاح موجود در خاک و سلول های ریشه تعیین کننده انتقال مواد از محلول به داخل گیاه است و جریان آب به طرف غلظت بیشتر املاح بوده که معمولا میزان آن در محیط خاک بیشتر از سلول های ریشه بوده و از این جهت جریان مواد از محیط ریشه به داخل سلول های گیاه است .
معمولا صدمه شوری اسمزی است . در اثر افزایش غلظت نمک در محیط ریشه آب از سلول های ریشه به محیط ریشه کشیده می شود در نتیجه محتوایی سلول به خارج ازآن کشیده می شود و گیاه دچار پلاسمولیز می شود . وقتی که پلاسمولیز در تعداد زیادی از سلول های گیاه روی می دهد خشکی فیزیولوژی اتفاق می افتد و سلولهای ریشه دچار کم آبی شدید می شود .

روشهای کاهش نمک بستر محیط ریشه
برای کاهش میزان شوری خاک باید کود های شیمیایی را به مقدار مناسب مصرف کرد . اگر غلظت نمک به حدی برسد که باعث کاهش رشد شود , باید خاک را شستشو داد تا نمک اضافی از خاک خارج شود . میزان آب مورد نیاز ۲۰۳٫۸ – ۱۲۲٫۸ لیتر آب در هر متر مربع بستر می باشد و پس از ۳۰ دقیقه دومین آبیاری باید
انجام شود تا نمک ها از خاک خارج شود. اگر میزان نمک خاک خیلی زیاد باشد سومین و چهارمین آبیاری نیز مورد نیاز می باشد . زهکشی مناسب خاک باعث خروج نمک ها می شود . به طور کلی میزان نمک های قابل حل در خاک می تواند توسط آبیاری کافی و استفاده از محیط کشت با زه کشی مناسب کنترل کرد .

سم و کود و صنایع شیمیایی
یک مثال موردی از بازاریابی نهاده های کشاورزی (کود شیمیایی، بذر و سموم)،در منطقه مرودشت

روش تحقیق
این پژوهش از نوع اسنادی و پیمایشی بوده که در تابستان سال 87- 1386است. در مورد روش اسنادی علاوه بر مطالعات کتابخانهای، اسناد موجود در زمینه فعالیتهای شرکت خدمات حمایتی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
در روش پیمایشی به منظور جمعآوری اطلاعات، تعدادی پرسشنامه از طریق مراجعه و مصاحبه حضوری در منطقه تکمیل گردید. بدین منظور به طور تصادفی با 50 کشاورز مناطق مختلف شهرستان مرودشت و 23 فروشنده خرده فروشی نهادههای کشاورزی و 10 فروشنده عمده فروشی نهادههای کشاورزی صاحبه حضوری صورت گرفته است. با توجه به ماهیت اطلاعات و وضعیت مصاحبه شوندگان، دو نوع پرسشنامه به شرح زیر تهیه گردید:
1. پرسشنامه مربوط به کشاورزان مصرف کننده نهاده های کشاورزی
2. پرسشنامه مربوط به فروشندگان نهاده های کشاورزی
پرسشنامه های مورد استفاده از نظر روایی و پایایی مورد ارزیابی قرار گرفتند. بدین ترتیب که در ابتدا با بهره گیری از دیدگاه های کارشناسان، روایی پرسشنامه ها مورد سنجش قرار گرفت و پس از آن، با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ ثبات درونی پرسشنامه ها تعیین گردید. نتایج نشان داد که روایی محتوا و پایایی سوالات در تمام پرسشنامه ها در حد مطلوب است.
حاشیه بازاریابی تفاوت قیمت پرداختی مصرف کننده با قیمت دریافتی تولیدکننده است. به عبارت دیگر حاشیه بازاریابی شامل قیمت همه فعالیتها و عملیات انجام شده بنگاه های بازاریابی و واسطه هاست. بنابراین، معیار اصلی تعیین حاشیه کل بازاریابی، اختلاف قیمت دریافتی تولیدکنندگان و قیمت پرداختی مصرف کنندگان نهایی خواهد بود (نجفی، کاظم نژاد، 1383)
به منظور بررسی دقیقتر و جزئیتر، حاشیه بازاریابی را به دو بخش کوچکتر، به نامهای عمده فروشی و خرده فروشی تقسیم میکنند. بر این اساس، حاشیه کل بازاریابی طبق فرمول زیر محاسبه میشود:
MM=RP-PP
در این رابطه قیمت دریافتی PP قیمت خرده فروشی و RP ، حاشیه کل بازاریابی MM توسط تولیدکننده است. حاشیه عمده فروشی تفاوت قیمت عمده فروشی با قیمت دریافتی تولیدکننده است که به صورت زیر محاسبه میشود:
WM=WP-PP
قیمت عمده فروشی محصول میباشد. حاشیه خرده- WP به طوری که حاشیه عمده فروشی و فروشی نیز اختلاف قیمت خردهفروشی با قیمت عمده فروشی است:
RM=RP-WP
که در آن RM حاشیه خرده فروشی است(نجفی و کاظم نژاد، 1383 )

نتایج و بحث
بازار بذر محصولات کشاورزی
عوامل بازاریابی بذر در منطقه مورد مطالعه بر اساس حجم محصول مورد مبادله، شامل شرکت خدمات حمایتی، شرکت تعاونی روستایی، شرکتهای خصوصی، خرده فروشان و علافان هستند. خرید و فروش بذر با توجه به اینکه کشاورزان اکثراً از بذرهای سال گذشته خود استفاده میکنند کمتر صورت میگیرد. ناگفته نماند که خرید و فروش بذرهای مختلف غالباًً نقدی میباشد.
شرکت خدمات حمایتی بذرهای مورد نیاز را از موسسات تحقیقاتی، کشاورزان نمونه و علافان جمع آوریمی کند و در اختیار واحدهای تعاونی روستایی برای توزیع میان کشاورزان قرار می دهد. بدین ترتیب نهاده ها توسط شرکت خریداری و پس از صرف هزینه های جانبی به کشاورزان واگذار میشود. شرکت خدمات حمایتی بذرهای خریداری شده را با 5% افزایش قیمت خرید خود در اختیار تعاونیهای روستایی قرار میدهد. شرکت تعاونی روستایی مسئول توزیع بذرهای تهیه شده توسط شرکت خدمات حمایتی است. تعاونی های روستایی بذرهای خریداری شده توسط شرکت خدمات حمایتی را با 10 % افزایش قیمت در اختیار کشاورزان قرار می دهند.
شرکتهای خصوصی با واردات بذرهای مختلف و همچنین خرید داخلی، در توزیع بذرهای کشاورزی نقش بسزایی دارند. شرکتهای خصوصی با 15 % افزایش قیمت، بذرهای مختلف را درمیان خرده فروشان توزیع میکنند.
خرده فروشان، موسسات خدمات کشاورزی شهرستان مرودشت میباشند که بذرهای مصرفی را از شرکتهای خصوصی تهیه و در اختیار کشاورزان قرار میدهند. این گروه معمولاً نهاده ها را بدون انجام هرگونه فعالیت دیگر و با حاشیه سودی معادل 20000 تا 30000 ریال به ازای هر کیلو بذر صیفی و 300 تا 500 ریال به ازای هر کیلو بذر ذرت به فروش می رسانند؛
یعنی به طورکلی با 10 % تا 15 % افزایش قیمت، بذرهای خریداری شده از شرکتهای خصوصی را در اختیار کشاورزان قرار میدهند.
علافان تحت عنوان مراکز خرید و فروش گندم، جو، ذرت و ارزن در منطقه فعالیت می کنند و با خرید بذر از کشاورزان، سایر نهاده های کشاورزی را در اختیار آنها قرار می دهند و همچنین این واحدها بذر مصرفی را در اختیار کشاورزان و مراکز خرید دولتی قرار میدهند.
این گروه به طور عمده دارای حجم معاملاتی بیش از 10000 تن انواع بذرهای مصرفی گندم، جو، ذرت و ارزن هستند. این گروه انبارهای بزرگ دارند و بعضی از واحدها عملیات بوجاری و بستهبندی را نیز انجام میدهند. هزینه بستهبندی 100 ریال و هزینه بوجاری 80 ریال به ازای هر کیلوگرم بذر میباشد. بسته بندی با کیسههای 50 کیلویی صورت میگیرد. این گروه اضافه بهایی در حدود 10 تا 20 درصد از بهای هر کیلوگرم بذر دریافت می کنند.
براساس آنچه در مورد بازار بذرهای مصرفی کشاورزی گفته شد، مسیر بازاریابی بذر را میتوان به صورت شکل 1 نشان داد. همان طور که در این شکل مشاهده می شود، مسیرهای بازاریابی بذر شامل 3 مسیر زیر است:
1. شرکت خدمات حمایتی (واردات و خرید داخلی)- تعاونی روستایی- کشاورزان؛
2. شرکتهای خصوصی (واردات و خرید داخلی)- خردهفروشان- کشاورزان (به غیر از بذرهای گندم و جو)؛
3. علافان- خرده فروشان- کشاورزان (مخصوص بذرهای گندم و جو)؛

نمودار2-1 مسیر بازاریابی بذرهای مصرفی کشاورزی در شهرستان مرودشت

مسیر بازاریابی بذر گندم و جو متفاوت از مسیر بازاریابی سایر بذرهای کشاورزی است.
بذرهای گندم و جو فقط از طریق علافان و شرکت خدمات حمایتی (تقریباً 100 درصد) توزیع می گردد و شرکتهای خصوصی نقش چندانی در توزیع بذرهای گندم و جو ندارند.

حاشیه بازاریابی بذر
اندازه گیری حاشیه بازاریابی بذرهای کشاورزی به دلیل تنوع بذرهای کشاورزی، با مشکلاتی مواجه است و نمیتوان مقدار واحدی را برای انواع بذرهای کشاورزی ارائه نمود ولی بر اساس درصدی از قیمت خرید و فروش نهاده توسط عاملان مختلف می توان حاشیه بازاریابی را برای بذرهای مختلف محاسبه و ارائه نمود.
برای مسیر 1 حاشیه عمده فروشی 5% و حاشیه خرده فروشی 10 % قیمت تولید کننده است. براساس محاسبات صورت گرفته، حاشیه کل برای مسیر اول 15 % قیمت تولید کننده می باشد. در این مسیر با توجه به حضور شرکت خدمات حمایتی و نقش دولت در توزیع نهاده، کمترین حاشیه بازاریابی وجود دارد.
در مسیر 2 حاشیه عمدهفروشی 15 % و حاشیه خرده فروشی نیز 15 % قیمت تولید کننده محاسبه شده است. حاشیه کل برای مسیر دوم 30 % قیمت تولیدکننده می باشد. این مسیر برای بذرهای تمام محصولات به غیر از گندم و جو است.
مسیر 3 مخصوص بذرهای گندم، جو، ذرت و ارزن میباشد. حاشیه عمده فروشی برای این مسیر 20 % و حاشیه خرده فروشی 10 % قیمت تولید کننده تعیین گردید. همچنین حاشیه کل برای مسیر سوم 30 % قیمت تولیدکننده می باشد.

ارتباط سم و کود
بازار کود شیمیایی
عاملان بازار کود شیمیایی شامل مجتمع پتروشیمی، کارخانه های بخش خصوصی، شرکت خدمات حمایتی، شرکت تعاونی روستایی، واسطهها، علافان، شرکتهای خصوصی و خرده فروشان هستند.
مجتمع های پتروشیمی شامل مجتمع پتروشیمی مرودشت (شیراز)، مجتمع پتروشیمی بندر امام خمینی و مجتمع پتروشیمی خراسان میباشد که عمده تولید کود کشور و مواد اولیه سایر کارخانه ها از این مراکز تامین میشود. کود توزیع شده در مرودشت از مجتمع پتروشیمی مرودشت (شیراز) تامین می گردد.
طی 5 سال گذشته به دنبال اعمال سیاستهای حمایتی کشاورزی، کارخانه های خصوصی رشد چشمگیر داشت هاند به گونهای که در حال حاضر بیش از 250 واحد صنعتی بزرگ و کوچک برای تولید انواع کودهای شیمیایی فعال میباشند.
شرکت خدمات حمایتی با توجه به مقدار کود مورد نیاز در کشور، از تولیدکنندگان داخلی و خارجی خرید مینماید و با توجه به نیاز استانهای مختلف در سطح کشور توزیع مینماید. از قیمت هر کیلوگرم کود شیمیایی 24 % توسط کشاورز و 76 % توسط دولت پرداخت میشود. شرکت خدمات حمایتی برای هزینه های خود 5% به قیمت خرید خود بدون در نظر گرفتن یارانهها اضافه می نماید. شرکت تعاونی روستایی براساس سطح زیر کشت محصولات کشاورزی، کودهای شیمیایی را بین کشاورزان توزیع می نماید. شرکت تعاونی روستایی بابت هزینههای خود، کود شیمیایی را با 10 % تا 15 % افزایش قیمت خرید از شرکت خدمات حمایتی به کشاورزان می فروشد.
واسطه ها کود شیمیایی را از تعاونیهای سایر استانها به قیمت تعاونی خریداری می کنند و در منطقه مرودشت با قیمت آزاد میفروشند. در بعضی موارد، عوامل حمل کود شیمیایی به استانهای مختلف نیز نقش واسطه دارند. میزان حاشیه واسطه ها 600 ریال به ازای هر کیلو کود شیمیایی است که برابر با 40 % قیمت خرید می باشد. بنابراین بیشترین سهم را از بازار به دست می آورند. علافان، کود شیمیایی را از واسطه ها می خرند و به کشاورزان میفروشند. علافان همان عاملان خرید محصول در مراکز خرید گندم، جو، ذرت و ارزن در شهرستان مرودشت هستند. کشاورزان برای خرید کود شیمیایی از این مراکز مجبور به پیش فروش کردن محصولات خود با قیمت پایینترند. حاشیه بازار برای علافان 10 % تا 15 % قیمت خرید است.
کشاورزان بیشتر کودشیمیایی مورد نیاز خود را از این طریق تامین می کنند. شرکتهای خصوصی کودهای شیمیایی را از طریق واردات و کارخانه های داخل تهیه می کنند و در اختیار خردهفروشان قرار می دهند. شرکتهای خصوصی کودهای شیمیایی وارداتی را با 10 % تا 20 % افزایش قیمت به فروشندگان مرودشت میفروشند.
خرده فروشان کود شیمیایی را از شرکتهای خصوصی و کارخانه های تولید داخل می خرند و به کشاورزان می فروشند. خرده فروشان، شرکتهای خدماتی کشاورزی هستند که در سطح شهر مرودشت
پراکنده می باشند. خرده فروشان، کود شیمیایی را با 10 % تا 15 % افزایش قیمت به کشاورزان می فروشند.
مسیر بازاررسانی کود شیمیایی در شهرستان مرودشت در شکل 2 نشان داده شده است.
نمودار 2-2 مسیر بازاریابی کود شیمیایی
همان طور که در شکل بالا مشاهده میشود، مسیرهای بازاریابی کود شیمیایی شامل 3 مسیر زیر است:
1. مجتمع پتروشیمی و کارخانه های بخش خصوصی – شرکت خدمات حمایتی- تعاونی روستایی- کشاورزان؛
2. مجتمع پتروشیمی- شرکت خدمات حمایتی- تعاونی روستایی- واسطهها- علافان- کشاورزان؛
3. کارخانه های خصوصی شرکتهای خصوصی- خردهفروشان- کشاورزان.
شایان ذکر است که بیشترین سهم بازاریابی ( 60 %) مربوط به مسیر شماره 2 است.

حاشیه بازاریابی کود شیمیایی
محاسبه حاشیهها در مسیر 1 نشان داد که حاشیه عمدهفروشی 5% و حاشیه خرده فروشی %10 و حاشیه کل 15 % قیمت تولید کننده است. در مسیر 2 حاشیه عمدهفروشی 5% و حاشیه خرده فروشی نیز 75 % می باشد. حاشیه کل برای مسیر دوم 80 % قیمت تولیدکننده است. این مسیر برای کودهای شیمیایی اوره، فسفات، نیترات و کامل می باشد. گفتنی است که وجود واسطه ها در این مسیر باعث افزایش شدید قیمت شده است. با وجود حاشیه بازار زیاد این مسیر، دسترسی آسان، سریع و مقدار توزیع مناسب در این مسیر برای کشاورزان باعث گردیده که این مسیربیشترین سهم ازمسیرهای بازاریابی رابه خود اختصاص دهد.
مسیر 3 مخصوص بذرهای کودهای ریزمغزی میباشد. حاشیه عمدهفروشی برای این مسیر 20 %، حاشیه خرده فروشی 10% و حاشیه کل نیز 30 % قیمت تولیدکننده است.

بازار سموم کشاورزی
علفکش و قارچکش تنها بخشی از سمومی هستند که با یارانه توسط شرکت خدمات حمایتی کشاورزی توزیع میشوند. بقیه سموم از سوی کشاورزان از بازار آزاد تامین میشود.
عوامل بازاریابی بازار سموم عبارتند از: شرکتهای خصوصی، شرکت خدمات حمایتی، تعاونی روستایی و خردهفروشان.
فعالیت شرکتهای خصوصی با توجه به آزادسازی سموم، روز به روز در تولید و توزیع سموم کشاورزی در حال گسترش است. این شرکتها سموم کشاورزی را پس از تولید در اختیار خردهفروشان قرار میدهند. شرکتهای خصوصی انواع سموم را از طریق واردات یا تولید داخل تهیه می کنند و در اختیار خرده فروشان قرار میدهند. حاشیه بازار برای این عاملان 20% تا 30 % قیمت خرید است.
شرکت خدمات حمایتی بخشی از سموم علفکش و قارچکش را توزیع می نماید. قیمت هر لیتر سم علف کش و قارچ کش در سال 1385 حدود 78000 ریال براورد شده است که 37 % آن را کشاورزان و 63 % آن را دولت به صورت یارانه پرداخت می نماید. شرکت خدمات حمایتی بابت هزینه های خود، سموم کشاورزی را با 10 % افزایش قیمت در اختیار شرکت تعاونی روستایی منطقه قرار میدهد. شرکت تعاونی روستایی سموم توزیع شده توسط شرکت خدمات حمایتی را می خرد و با 15 % افزایش قیمت در اختیار کشاورزان قرار می دهد.
باید متذکر شد که تنها سموم علفکش و قارچکش در تعاونیهای روستایی به فروش میرسند. خردهفروشان سموم همان فروشگاههای خدمات کشاورزی مرودشت هستند که اغلب از فارغالتحصیلانکشاورزیمیباشند. حاشیه بازار خردهفروشان 15 % تا 20 % قیمت خرید است.
مسیر بازاریابی سموم کشاورزی در شهرستان مرودشت در شکل 3 نشان داده شده است.

نمودار2-3 مسیر بازاریابی سموم کشاورزی
با استناد به شکل بالا، مسیرهای بازاریابی سموم شامل 2 مسیر زیر است:
1. شرکت خدمات حمایتی- شرکت تعاونی روستایی- کشاورزان؛
2. شرکتهای خصوصی- خردهفروشان- کشاورزان.
حاشیه بازاریابی سموم شیمیایی
برای مسیر 1 حاشیه عمدهفروشی 10 % و حاشیه خردهفروشی 15 % و حاشیه کل 25% قیمت تولیدکننده به دست آمد. در مسیر 2 حاشیه عمده فروشی 30 % و حاشیه خرده فروشی نیز %20 قیمت تولیدکننده می باشد. حاشیه کل مسیر دوم نیز 50 % قیمت تولیدکننده محاسبه شده است.
بررسی شرایط توزیع نهادهها از دیدگاه کشاورزان
جهت بررسی شرایط توزیع و مصرف نهادهها، 50 نفر از میان کشاورزان منطقه مرودشت استان فارس به طور تصادفی انتخاب شدند. براساس اظهارات بهره برداران، تقریباً تمامی آنها بخشی از نهاده های خود را از شرکتهای تعاونی روستایی تامین میکنند و درصد کمی از تعاونی تولید تامین میشود. تقاضای مازاد بر میزان توزیع شده توسط شرکت تعاونی از طریق بازار آزاد تامین میشود. بر اساس اظهارات کشاورزان، مکانهای توزیع تعاونی مناسب میباشد و کشاورزان مشکلی از لحاظ دسترسی به این مکانها ندارند. محلهای تامین نهادهها در بازار آزاد، سلففروشان و دلالان شهرستان مرودشت میباشند. علاوه بر دوری راه و دشواری دسترسی کشاورزان به بازارهای آزاد، قیمت بالای نهادهها کشاورزان را با مشکل مواجه ساخته است. سهم هر یک از منابع تامین نهاده (شرکتهای تعاونی روستایی و بازار آزاد) در جدول 1 نشان داده شده است.

جدول 2-1. سهم هر یک از منابع در تامین نهاده

همانطورکه از جدول 1 مشخص است، بیش از نیمی از نهاده ها از طریق بازار آزاد تامین میشوند و به ویژه در مورد سم حدود دوسوم مصرف توسط بازار آزاد تامین میگردد.
نتایج حاصل از نظر سنجی در مورد شرایط توزیع نهادهها از نظر زمان، نحوه، مکان و میزان توزیع در جداول 2 تا 4 آمده است.

جدول 2-2 نتایج حاصل از نظرسنجی کشاورزان در مورد توزیع کود شیمیایی (درصد)

چنانکه در جدول فوق مشاهده میشود، 77 % کشاورزان زمان توزیع کود شیمیایی را نامناسب بیان کردهاند. زمان نامناسب توزیع، کشاورز را مجبور به خرید از بازار آزاد میکند و بنابراین هزینه بیشتری میپردازد. میزان کودشیمیایی توزیع شده نیز به باور کشاورزان کم است.
و کمتر از نیمی از مایحتاج کشاورزان تامین میشود. مکان و نحوه توزیع تقریباً مناسب ارزیابی شده است. مشاهده میشود که 98 درصد از بهره برداران میزان کود شیمیایی توزیع شده را مطلوب تلقی نمیکنند در حالی که بر پایه براورد ضرایب همبستگی، در مورد هیچ یک از محصولات، افزایش کود شیمیایی به محصول کمک مطلوبی نمی کند، لذا در مورد میزان نیاز به کود باید فعالیتهای آموزشی و ترویجی صورت گیرد و در مورد عوارض ناشی از استفاده بیش از حد اطلاعات داده شود. اظهاراتی مشابه نیز در مورد میزان سم توزیع شده عنوان شده است.

جدول2-3. نتایج حاصل از نظرسنجی از کشاورزان در موردتوزیع سموم کشاورزی (درصد)

مطابق نتایج مندرج در جدول 3، مقدار توزیع سموم کشاورزی کم و زمان آن نامناسب است. زمان نامناسب توزیع کشاورزان را مجبور به خرید زود هنگام سموم می کند.
نگهداری سموم در خانه علاوه بر خطر جانی برای افراد خانواده باعث کاهش کیفیت سموم میگردد. به
این ترتیب زمان توزیع سموم با توجه به اهمیت استفاده بموقع آنها باید مورد توجه قرار گیرد. در خصوص میزان سم توزیع شده نیز انجام فعالیتهای ترویجی میتواند در جهت کاهش استفاده موثر باشد. مطابق نظر پاسخگویان، نحوه توزیع سم نیز نامناسب تشخیص داده شده است. این در حالی است که مکانهای توزیع آن مناسب میباشد.

جدول 2-4 نتایج حاصل از نظرسنجی از کشاورزان در مورد توزیع بذر (درصد)

نگاهی اجمالی به ارقام مندرج در 4 جدول حاکی از وجود تفاوت میان نتایج مربوط به بذر و نهاده کود شیمیایی و سموم میباشد، به این ترتیب که در مورد هر 4 عامل زمان، نحوه، مکان و میزان توزیع بذر کمتر از یک چهارم بهرهبرداران آن را مناسب ارزیابی کرده اند.
این در حالی است که در مورد دو نهاده کود شیمیایی و سم شرایط به گونه دیگری است. در مورد کود شیمیایی، تنها مکان توزیع آن مطلوب ارزیابی شده است به گونه ای که 85 درصد آن را مناسب قلمداد کردهاند. تقریباً تمامی بهرهبرداران از میزان کود توزیع شده اظهار نارضایتی نمودهاند. بیش از سه چهارم آنها نیز زمان توزیع آن را نامناسب عنوان کردهاند. 57 درصد نیز نحوه توزیع را مناسب ندانسته اند. در مورد سم نیز پاسخهای ارائه شده مشابه کود شیمیایی میباشد به این ترتیب که 93 درصد از بهره برداران میزان توزیع سم را ناکافی می دانند.
حدود 60 درصد نیز نحوه توزیع را مناسب ارزیابی نکرده اند. همچنین تنها اندکی بیش از یک سوم از بهرهبرداران از زمان توزیع اظهار رضایت کردهاند. همانند اظهارات عنوان شده در مورد کود شیمیایی، اغلب آنها ( 85 درصد) مکان توزیع را مناسب میدانند.

صنایع شیمیایی
امروزه صنایع شیمیایی زیادی در دنیا و در کشور ما به منظور تولید سموم و کودهای کشاورزی وجود دارند. از نمونه های تولیدی این صنایع میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
شرکت گیاه با بیش از 46 سال سابقه در امر تولید نهاده های کشاورزی، کودهای شیمیائی و سموم دفع آفات نباتی اولین تولید کننده کودهای شیمیائی کامل و مرکب و بزرگترین تولید کننده سموم دفع آفات نباتی با 30000 تن در یک شیفت در ایران میباشد. واحد تحقیق و توسعه شرکت گیاه اولین دارنده گواهی R&D از وزارت صنایع و معادن در زمینه تولید کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی در ایران است. این شرکت با بهره گیری از آزمایشگاه و کارخانه بسیار مجهز و کامل خود و همچنین برخورداری از اطلاعات روز دنیا و ارتباط با مراکز علمی و تحقیقاتی دنیا با کنترل دقیق بر روی کلیه محصولات تولیدی، تولیدات خود را بر اساس استانداردهای FAO و IFA عرضه مینماید.

محصولات تولیدی این شرکت عبارتند از:
سموم دفع آفات و بیماریهای نباتی: حشره کشها، قارچ کشها، علف کشها، کنه کشها، نماتدکشها،حلزون کش و دور کننده جوندگان (با کلیه فرمولاسیونهای مختلف موجود در دنیا).

روغن امولسیون شونده:
روغن امولسیون شونده سوپر اویل که در سمپاشی زمستانی و تابستانی برای مبارزه با تخم و پوره کنه ها و شپشکها با اثر پوششی کامل سبب از بین رفتن آنها خواهد شد.
کودهای شیمیائی کامل و مرکب به نام های قطره طلا و میکرو با فرمولاسیونهای مختلف به صورت پودری، گرانول و مایع سوسپانسیون که قابل استفاده برای کلیه گیاهان زراعی و باغی میباشد.

کودهای مایع:
قطره طلای معمولی 7-7-9، قطره طلا + بر، قطره طلای نیشکر، قطره طلای برنج، قطره طلای گندم، قطره طلای خیار، قطره طلای پسته، قطره طلای زینتی، کلات آهن روئین، بذرمال روی صفار، کود روی روزت (محلولپاشی) و بیوماتس گرو (با خاصیت قارچ کشی).

کودهای پودری:
میکروکلاسیک 15-15-20 ، میکروسبز 20-20-20 ، میکروزرد 6-6-30(های نیتروژن)، میکرو بنفش 36-12-12 (های پتاس)، میکرو استارتر 10-52-10(های فسفر) و میکرو Trace .

کودهای گرانوله : کود کامل ماکرو گرانوله 20-8-15 و میکرو ریشه 15-8-15، میکرو ویژه پسته، میکرو ویژه کیوی.

مواد افزودنی :
گیاوت GYAWETT :
گیاویت ماده ای است با خاصیت پخش کنندگی، که برای افزایش تاثیر سموم دفع آفات نباتی بکار می رود.

گیاه گیت GYAH GATE:
گیاه گیت ماده ای است با خاصیت پخش کنندگی یکنواخت، چسبندگی و نفوذ دهندگی بالا، که بطور اختصاصی برای افزایش تاثیر علف کش گلیفوسیت بکار برده می شود.

گیاه فست GYAH FAST:
گیاه فست برای مصرف همراه با علف کشهایی مانند سولفوسولفورون ( آپیروس) و سایر سموم از گروه سولفونیل اوره ها به غیر از تری بنورون متیل (گیاهستار) به کار برده می شود.

کوکووتCOCO WETT:
کوکووت بصورت اختصاصی برای علف کش تری بنورون متیل ( گیاهستار ) مصرف می شود.

اَد تو فور Add 2,4: Add
بصورت اختصاصی برای علف کش های خانواده کلروفنوکسی استیک اسید ها بخصوص 2,4-D و MCPA و 2,4-D+MCPA مصرف می شود.

کو بِلِند CO-BLEND:
زمانی که نیاز به مصرف همزمان کودها و سموم می باشد Co-Blend عامل سازگار کننده و باعث اختلاط پذیری بین این دو ماده است. این ماده افزودنی جهت امولسیون کردن و پخش کردن کودهای مایع و آفت کشهای امولسیون شونده (حشره کش، علف کش، قارچ کش) در یک محلول سمپاشی طراحی شده که باعث ایجاد یکنواختی در ترکیب می گردد. این ماده، pH و میزان اسیدیته محلول را تنظیم کرده و باعث افزایش سازگاری و ثبات ترکیبات می شود.

ادجوانت دی جی D.G ADJUVANT :
جهت کنترل آفات مکنده و لارو حشرات در گلخانه ها، مزارع، باغات پسته و درختان میوه و مرکبات از قبیل مگس سفید، انواع پسیل، تریپس، زنجره، شته ، شپشک و سپردار، تخم حشرات و کنه با نحوه تاثیر از طریق تخریب پوست تخم و حشره بالغ و نیز تخم کنه ها

هُمپلاسHum plus :
بعنوان ماده فعال کننده در محلول سمی باعث خیس شدن سطح سمپاشی شده و همچنین اثر سموم را تقویت می نماید. این فرمولاسیون شامل مواد مرطوب کننده-عوامل ضد سفت شدن (بستن) محلول و ضد یخ زدگی می باشد.

مصرف مواد افزودنی باعث افزایش فعالیت و کارایی سم، کاهش دز مصرفی سم، کاهش یا برطرف نمودن مشکلاتی از قبیل تغییر در مشخصات فیزیکی و شیمیایی محلول سمپاشی در اثر وجود املاح و ناخالصی هایی که در آب وجود دارد و در نتیجه فراهم نمودن شرایط لازم جهت استفاده صحیح سم که می توان به ایجاد مواردی از قبیل عدم تغییر pH ، کاهش کف به هنگام تهیه و مصرف محلول سمپاشی، کاهش تبخیر، پخش شوندگی و چسبندگی بیشتر و در نتیجه کاهش Drift و هدر رفتن محلول سمپاشی، پراکنده نمودن و ریزتر کردن قطر ذرات سمپاشی اشاره نمود.

حشره کش های خانگی
پودر و اسپری "آرش" با ماده موثره پیروتروئیدی با اثر سریع و دوام طولانی برای از بین بردن حشرات موذی و خانگی
پودرواسپری "آش ولاش" که براساس ماده موثره سای فنوترین تولید گردیده ودارای خاصیت حشره کشی معجزه آسائی برای از بین بردن حشرات موذی وخانگی بخصوص سوسک میباشد.

مواد باغبانی:
اسپری براق کننده سطح برگ به نام تابنده که برپایه آبی تولیدشده که ضمن غبارزدائی ازسطح برگ باعث طراوت وشادابی گیاه میشود.
حامی واکس براق کننده میوه مرکبات
چسب باغبانی نادر
در سالهای اخیر کودهای شیمیایی و سموم تولیدی شرکت گیاه در کشورهایی از جمله آذربایجان، ارمنستان، افغانستان و تاجیکستان به ثبت رسیده و به آن کشورها صادر میگردد.

بخش تحقیقات:
در راستای توسعه کشاورزی پایدار و رسیدن به خودکفائی در تولید محصول استراتژیک گندم این شرکت با همکاری وزارت جهاد کشاورزی دفتر گندم و برنج در طی سالهای 77 ،78 و 79 نسبت به اجرای طرح پایلوت تغذیه گیاه در 9 استان کشور و در سطح بیش از 500 هکتار با استفاده از کود مایع قطره طلای گندم به نسبت 6 تا 8 لیتر در هکتار همراه با سموم علف کش تاپیک و گرانستار اقدام نموده که به طور متوسط افزایش عملکرد 676 کیلوگرم در هکتار در طرح فوق گزارش گردیده است.

همچنین بخش تحقیق و توسعه شرکت گیاه در رابطه با انواع فرمولاسیون جدید سموم و کودها، حلالهای سبز و امولسیفایرهای قابل استفاده و بی خطر برای محیط زیست در حال مطالعه می باشد.
نکات مهم:
موارد مصرف کلیه سموم کشاورزی بر اساس کتاب فهرست سموم مجاز کشور تهیه گردیده و لذا بسته به مناطق مختلف و نظر کارشناسان کشاورزی در سایر موارد قابلیت استفاده دارد فلذا توصیه میشود موارد مصرف و مقدار مصرف زیر نظر کارشناسان گیاهپزشکی و دستور العمل اجرائی آنها انجام پذیرد.
چون دستورات مصرف کلی می باشد و بستگی به شرایط محیطی و امکانات موجود دارد و این شرکت از نحوه نگهداری، روش، زمان و مقدار مصرف و اختلاط آن با سایر سموم توسط مصرف کننده بی اطلاع میباشد، لذا هیچگونه مسئولیتی متوجه این شرکت نخواهد بود.
مقادیر توصیه شده در کودها کلی بوده و میزان دقیق مصرف بسته به سن گیاه، شدت کمبود عناصر (بر اساس آزمون خاک و برگ)، شرایط محیطی و نظر کارشناسان ذیصلاح تعیین میگردد.
شرکت گیاه قادر به تولید هر نوع فرمولاسیون سم و کود جامد، پودری یا مایع خواهد بود لذا چنانچه برای کشت و زراعتی خاص فرمولاسیون و توصیه کودی خاصی مد نظر باشد این شرکت قادر به تولید آن می باشد.

اهمیت کودهای ارگانیک و میکروارگانیسم های خاک در کشت های صنعتی
امروزه با افزایش جمعیت، کم شدن منابع آبی و همچنین افزایش قیمت زمینهای کشاورزی، کشاورزی به روش مکانیزه از اهمیت خاصی بر خوردار شده و همین مسئله سبب شده که امروزه شاهد محصولات متنوع نهاده های کشاورزی از جمله کود، سم، بذر و محصولات دیگر باشیم که هر کدام دارای ویژگیهای خاص خود بوده و هدف از این تنوع در واقع افزایش راندمان و بهره وری در واحد سطح می باشد.

اهمیت میکروارگانیسمهای خاک و کودهای آلی
اهمیت میکروارگانیسم های خاک برای رشد همه گیاهان فوق العاده زیاد است. بطوریکه از خاک استریل شده نمی توان محصول قابل توجهی برداشت کرد. موجودات ذره بینی خاک با ریشه گیاهان همزیستی و تبادل مواد غذایی دارند. بین ۱۵ تا ۲۵ درصد ماده آلی تولید شده در فتوسنتز از ریشه ترشح شده، در اختیار این موجودات ریز قرار می گیرد. به این موجودات ذره بینی که عمدتاً از رده قارچ های میکروسکوپی هستند فلور خاک گفته می شود. هر گیاهی فلور ویژه خود را دارد و ضمن اینکه آنها را تغذیه می کند متقابلاً نیز محصولات تولید شده آنها نظیر هورمون ها، آنزیم ها، آنتی بیوتیک ها و دیگر ترکیبات را جذب می نماید. اگر با ذره بین به تارهای کشنده ریشه نگاه کنید انبوهی از رشته های نخ مانند سفید را ملاحظه خواهید کرد که ریشه را در برگرفته اند. اینها همان قارچ های همزیست هستند که در ازای مواد غذایی که از ریشه جذب می کنند کمک های متعددی به گیاه می نمایند. مثلاً با ترشح آنتی بیوتیک از نفوذ میکروبها و قارچ های بیماریزا و حتی نماتدها به ریشه جلوگیری می کنند.

هرچه میزان و تراکم این میکروارگانیسمها بیشتر باشد به همان اندازه خاک بارورتر خواهد بود. اگر ما بطور حساب شده و علمی از کودهای آلی استفاده کنیم کمک شایانی به بالا رفتن میزان این میکروارگانیسمها در خاک خواهیم کرد.

در این اواخر با توجه به استفاده بی رویه از کودهای شیمیائی و سموم در خاک به خاطر بالا بردن میزان تولید، صدمات شدیدی به این میکروارگانیسمهای خاک وارد شده است، بالا رفتن شوری خاک در مناطقی همچون استانهای تهران – اصفهان و از همه بدتر یزد ماحصل همین استفاده های بی رویه از کود و سموم شیمیائی است.
بهترین درمان برای این مشکل استفاده از کودهای ارگانیک است.

آشنائی با کودهای ارگانیک
هیومیک اسید چیست؟
زمانی بود که تصور می رفت هر موجود زنده ای پس از مرگ بطور کامل به عناصر تشکیل دهنده اش تجزیه شده، به طبیعت باز می گردد. گرچه این مطلب تا حدود زیادی درست است، اما از چند دهه قبل دانشمندان متوجه شدند که تجزیه بافت های مرده همیشه بطور کامل انجام نمی شود. لااقل در مورد مواد خاص و در شرایط ویژه ای میکروارگانیسم های تجزیه کننده مواد آلی، پلیمرهای ویژه ای را می سازند که به تشکیل نفت، زغال سنگ و یا مواد هیومیکی (Humic Substance) منجر می شود.
اگر یکصد کیلوگرم بافت گیاهی، مثلاً برگ خشک را در زیر لایه نازکی از خاک قرار دهید و گرما، رطوبت و اکسیژن کافی برای آن تامین کنید ظرف مدت چند ماه که در بهترین شرایط کمتر از یک فصل نیست، پس مانده های گیاهی به ۱۵ کیلوگرم کمپوست تبدیل می شوند. کمپوست در واقع ماده ارگانیک نیمه تجزیه شده است و با چشم غیر مسلح می توان بافت های گیاهی را در آن تشخیص داد.

چنانچه روند تجزیه ادامه یابد میکروارگانیسم های تجزیه کننده موجود در خاک که عمدتاً از قارچ های میکروسکوپی می باشند سرانجام در مدت زمانی که هیچگاه کمتر از یکسال نخواهد بود از ۱۵ کیلوگرم کمپوست چیزی حدود 3 کیلوگرم ماده نرم قهوه ای رنگ به جای می گذارند که به آن هوموس گفته می شود. در هوموس با چشم غیرمسلح شما آثاری از بافت گیاهی مشاهده نمی کنید. اما در زیر میکروسکوپ سلول های گیاهی قابل شناسایی هستند.

بنابراین هوموس نیز مراحل میانی تجزیه را طی می کند. اگر مجدداً شرایط مناسب برای فعالیت میکروارگانیسم ها یعنی گرما، رطوبت، اکسیژن و مواد معدنی فراهم باشد، از ۳ کیلوگرم هوموس در دوره ای که ممکن است به ده ها و یا صدها سال نیز برسد، سرانجام چیزی حدود ۱ کیلوگرم ماده سیاه رنگ مایل به قهوه ای به نام هیومین تشکیل خواهد شد.

مواد هیومیکی در واقع طیف وسیعی از ترکیبات آلی- معدنی گوناگون نظیر اسیدهای آمینه، پتیدها، فنول ها، آلدئیدها و اسیدهای نوکلئیک در پیوند با انواع کاتیون ها می باشند که مجموعاً ترکیب بسیار پیچیده و شگفت انگیزی را ساخته اند که می توانند میلیو ن ها سال در طبیعت دوام بیاورد و اعمال بسیار شگرفی انجام دهد که قابل قیاس با هیچ ترکیب دیگری نیست. در همه خاک های کشاورزی هیومیک اسید بطور طبیعی وجود دارد و در واقع ۸۰ درصد مواد ارگانیک خاک را تشکیل می دهد. میزان ایده آل مواد آلی در خاک های کشاورزی بین ۴ تا ۶ درصد است.

در خاک های کشاورزی اروپا این میزان بین ۲ تا ۴ درصد و در بعضی از نقاط اروپای شرقی نظیر اوکراین به ۶ درصد می رسد. اما در سرزمین های خشک و کویری، ماده آلی خاک و به تبع آن هیومیک اسید بسیار ناچیز می باشد. بطوریکه به جز نوار ساحلی شمال، میزان ماده آلی خاک در اکثر نقاط کشور ما زیر 1 درصد و در بسیاری نقاط حتی زیر 1/0 درصد است و ملاحظه می کنید که هیومیک اسید چیز تازه ای نیست و تقریباً در همه خاک ها و آب های کره زمین کم و بیش وجود دارد. آنچه تازگی دارد شناخت ما از این مواد است. دیرزمانی نیست که متوجه شده ایم رشد گیاهان و سلامت همه موجودات زنده به نحو چشمگیری به وجود این مواد وابسته است. فقر خاک های کشاورزی در مناطق کویری را می توان با افزودن مواد هیومیک جبران نمود. خوشبختانه در برخی نقاط کره زمین و از پسمانده های گیاهی اعصار بسیار دور، توده هایی از مواد هیومیکی تشکیل شده که امروزه می تواند بعنوان کود و اصلاح کننده خاک مورد نظر مورد استفاده قرار گیرد.

مواد هومیکی موجود در طبیعی، بسیار کم در طبیعت از لحاظ بیولوژیکی و شیمیایی فعال هستند، زیرا در ترکیب ساختار آنها فلزات موجود درخاکها که مانع آزادی عمل آنها به صورت طبیعی می شوند و جذب آنها را به خودی خود برای گیاهان و درختان غیر ممکن می کنند، لذا برای جذب بیشتر آنها توسط گیاهان و درختان، این مواد را به روش های بیوشیمیایی فعال می کنند تا قابلیت انحلال آنها در آب بیشتر شود و در نهایت به راحتی جذب گیاه گردند. مواد فعال کننده که برای شکستن ساختار مولکولی بزرگ این مواد و تبدیل آنها به مولکول های ریز قابل استفاده می شوند، بعد از اضافه کردن محلولی، از مولکول شکسته شده، جدا می گردند و بنابراین، این مواد کودی می توانند از طریق روزنه های گیاه و غشاء نازک آنها جذب و مورد استفاده گیاه واقع گردند.

اسیدهای هـیومیک برای مناطق نسبتا خشک و زمین های زراعی وسیع، مهم می باشند چون در فعال کردن میکروارگانیسم های موجود در خاک کمک زیادی می کنند. اسیدهای هیومیک در مناطق کم آب و نسبتا خشک به گیاه کمک می کنند تا طول دوران رشد زیادی را داشته باشد.

کشورهای اتحادیه اروپا و در راس آن انگلستان رسیدن به اهداف بالا را سرلوحه برنامه های کشاورزی مدرن و ارگانیک قرار داده اند. تولید بالا در محصولات کشاورزی تنها از طریق استفاده از کودهای شیمیایی امکان پذیر نیست. علاوه بر این استفاده از این نوع کودها سالیانه در تمام نقاط جهان کاهش نیز می یابد (به دلیل آثار شیمیایی و گاهاً سمی آنها). این در حالی است که مصرف کود ارگانیک مانند فولویکول روز به روز بیشتر میگردد و بر مصرف سالیانه آنها به طور متوسط ۲۵٪ اضافه می شود.

خواص کلی هیومیک اسیدها
1- ساختار خاک را بهبود می بخشد.
2- به ریشه زایی بهتر کمک می کند.
3- باعث نگهداری بیشتر آب در خاک می شود.
4- به رشد سریع باکتری های مفید در خاک کمک می کند.
5- به انحلال و آزادسازی عناصر ماکرو و میکرو کمک کرده و در نتیجه نیاز به کودهای شیمیایی را به نحو محسوسی کاهش می دهد.
6- مقاومت به شوری را افزایش می دهد.
7- مقاومت به کم آبی را افزایش می دهد.
8- مقاومت به سرما را افزایش می دهد.
9- از سمیّت کودها و عناصر اضافی موجود در خاک می کاهد.
10- دوام اثر آن زیاد است و تا چند سال اثر آن در خاک باقی می ماند.
11- مقاومت گیاه را در مقابل انواع بیماری ها افزایش داده و نیاز به مصرف سموم را به نحو محسوسی کاهش می دهد.
12- سرعت جوانه زنی بذر را افزایش می دهد.
13- pH اسیدی این محصول به اصلاح خاک های قلیایی کمک می کند.
14- با طبیعت سازگار است و خطری برای گیاه و یا محیط زیست ندارد.
15- به حفظ توازن خاک کمک می کند.
16- به بهبود کیفیت محصول کمک می کند.
17- هیومیک اسید بهترین کلاتور طبیعی است.

فولویک اسید چیست؟
این ماده که از مشتقات مواد هیومیکی است و نقش بسیار مهمی در جذب مواد مورد نیاز در گیاه بازی می کند، تفاوت اصلی این ماده با هیومیک اسید در انتقال مواد به ریشه است، چنانچه قبلاً هم اشاره شد هیومیک اسیدها مواد موجود در خاک ( آلی و معدنی ) را قابل جذب برای ریشه می کنند، فولویک در اینجا نقش حامل را بازی می کند و میزان و امکان جذب بیشتر مواد را برای گیاه فراهم می کند، بدیهی است اگر مواد آماده شده توسط هیومیک اسید بصورت کامل جذب گیاه نشود به نوعی از کارائی این مواد خواهد کاست حال آنکه فولویک اسید این مواد را به خورد گیاه می دهد. ضمناً فولویک اسید تنها ماده شناخته شده در طبیعت تا به امروز است که می تواند هم در خاک و هم در داخل گیاه فعالیت کرده و در فرآیندهائی مثل تشکیل کلروفیل، سنتز پروتئین، تقویت و تکثیر عوامل انتقال دهنده در داخل گیاه نقش عمده ایفاء می کنند.

یک نکته جالب
محصولاتی که دارای فولویک اسید می باشند می توانند در خاک تغییر ماهیت داده و به هیومیک اسید تبدیل شوند ولی محصولاتی که فقط از هیومیک اسید تشکیل شده اند این قابلیت را ندارند.

علت بوجود آمدن صنعت گلخانه
یکی از عمده علتهای بوجود آمدن صنعت گلخانه نیاز روز افزون به محصولات کشاورزی و در عین حال محدود بودن زمینهای زراعی و نیروی کار بود، اما این تمام داستان نیست، کره زمین در ده های اخیر با مشکلی به نام کم آبی مواجه است و این شاید عمده دلیل ایجاد این صنعت بعد از نیاز مبرم به تولیدات کشاورزی است.

این روی خوب سکه است روی دیگر آن بالا بودن هزینه های احداث، نگهداری و تولید محصولات گلخانه ای است. هزینه های تولید هر کیلو محصولی که در گلخانه تولید می شود در مقایسه با هزینه های تولید آن در شرایط سنتی در پاره از موارد به چندین برابر می رسد.
با این اوصاف باید صنعت گلخانه دارای توجیحات اقتصادی خیلی بیشتری از کشتهای دیگر ( سنتی و فضای باز ) برای دستاندرکارن این صنعت داشته باشد تا این افراد بتوانند در کار خود موفق و پایا باشند.

بزرگترین توجیه اقتصادی گلخانه در تولید محصولات خارج از فصل است. اما همیشه این نوع تولیدات با مشکلاتی مواجه است که در زیر به چند مورد آن اشاره می شود.

در تولید محصولاتی همچون خیار، این محصول معمولاً در فصول سرد سال (پائیز و زمستان) در مقایسه با فصول دیگر دارای بازار فروش بهتری است اما در این فصول گلخانه داران با مشکلاتی همچون:

– کاهش طول روز
– کاهش دمای خاک
– اختلاف زیاد دمای شب و روز
– و…

درگیر هستند. زمانی می توان در این فصول سود خوبی کرد که بتوان بر همه یا قسمت عمده از مشکلات فائق آمد و اساساً یکی از محاسن کشت گلخانه ای امکان کنترل بیشتر عوامل تولید است.

شناسائی عوامل تاثیر گذار بر تولید گلخانه ای
عوامل بیشماری بر روی تولیدات محصولات گلخانه ای به عنوان مثال خیار تاثیر دارند. از این عوامل مهم می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- جذب مواد از ریشه
2- عمل فتوسنتز
3- طول روز
4- دما

متاسفانه در فصول سرد سال که زمان سوددهی گلخانه است تمامی این عوامل کاهش پیدا می کنند و جالب آنکه علت کاهش این عوامل خود طبیعت است. همانگونه که در قبل هم اشاره شد علت عمده سودده بودن صنعت گلخانه و بوجود آمدن این صنعت کنترل عوامل تولید است، حال می خواهیم بدانیم که چگونه می توان این عوامل را کنترل و یا از دیدگاه دیگر مدیریت کرد.

جذب مواد از ریشه
مواد جذب شده از ریشه به منزله مواد اولیه تولید، برای گیاه را دارد، هرچه مقدار این مواد بیشتر باشد به همان اندازه تولید محصولات بالا می رود.

نکته:
زمانی مواد جذب شده از ریشه دارای ارزش تولیدی است که گیاه بتواند این مواد جذب شده را به محصول تبدیل کند یا به بیان دیگر امکان تبدیل مواد جذب شده در گیاه به تولیدات وجود داشته باشد.

عواملی که روی جذب مواد از ریشه به گیاه نقش مهمی دارند شامل:
– تارهای کشنده
– دمای خاک
– ساختمان خاک
– میکروارگانیسمهای خاک
– فتوسنتز

تارهای کشنده ریشه
عمل جذب در بسیاری از گیاهانی مثلاً خیار از طریق تارهای کشنده ریشه صورت می گیرد. به همین علت تارهای کشنده در عمل جذب مواد از خاک به نوعی نقش اصلی را ایفاء می کنند. میزان جذب مواد از طریق تارهای کشنده ارتباط مستقیم با دما، طول روز و فتوسنتز را دارد. در زیر این ارتباط توضیح داده می شود.

ارتباط میزان جذب مواد از تارهای کشنده و دما
عمل جذب مواد توسط تارهای کشنده ریشه یک عمل کاملاً شیمیائی است، هرچه دما محیط بالاتر، طول روز بیشتر، میکروارگانیسمهای خاک بهتر و فتوسنتز بالا باشد شرایط برای بالا رفتن میزان جذب توسط تارهای کشنده افزایش خواهد یافت. در فصول سرد سال میزان جذب مواد از ریشه به شکل چشمگیری کاهش پیدا می کند.

راه حل این مشکل
برای بالا بردن میزان جذب مواد از طریق ریشه باید به روشهای زیر عمل کرد:
1- بالا بردن سطح جذب
برای این کار باید میزان تارهای کشنده را در گیاه افزایش داد این کار توسط اسید فولویک انجام می گیرد.

به جرات می توان گفت تنها کود ارگانیکی که در ایران دارای 20% فولویک اسید است، کود فولویکول می باشد. وقتی شما از این کود بطور منظم از طریق سیستم آبیاری ( مخصوصاً ) یا محلول پاشی استفاده می کنید ریشه گیاه را در بهترین و قویترین حالت برای جذب مواد از طریق تارهای کشنده قرار می دهید.
2- خاصیت اسیدی کود فولویکول و کاهش Ec خاک
همانگونه که در قبل هم به آن اشاره شد، عمل جذب مواد غذائی توسط تارهای کشنده یک عمل شیمیائی است، هرچه محیط جذب اسیدی تر باشد میزان جذب مواد از طریق تارهای کشنده بیشتر خواهد شد.

یکی دیگر از عوامل کاهش میزان جذب مواد افزایش Ec خاک است، معمولاً در فصول سرد سال Ec خاک افزایش پیدا می کند، برای مقابله با این مشکل خاصیت اسیدی کود فولویکول بهترین گزینه برای کاهش Ec خاک است.

3- نقش اسید فولویک در جذب مواد
تنها کود ارگانیکی که می تواند هم در خاک و هم در داخل گیاه فعالیت کند اسید فولویک است. مزایای زیادی برای این فعالیت تا به حال کشف شده است ولی چیزی که به موضوع ما در اینجا بیشتر ارتباط دارد در نقش تسهیل کنندگی اسید فولویک در بالا بردن میزان جذب مواد و به بیان دیگر بالا بردن میزان انتقال مواد از خاک به گیاه است.

دمای خاک
تحقیقات نشان داده است که رابطه مستقیم فی مابین میزان جذب مواد توسط ریشه و دمای خاک وجود دارد، یعنی هر چقدر دمای خاک بالا باشد میزان جذب مواد اولیه از ریشه افزایش می یابد. علت این امر همانگونه که در قبل نیز اشاره شد ماهیت جذب مواد توسط ریشه است، این عمل یک عمل شیمیائی است و هرچقدر دما بالا باشد این عمل راحتر و بیشتر انجام می پذیرد.

ساختمان خاک (فلور خاک)
یکی از عواملی که خاکهای معمولی را از خاکهای زراعی جدا می کند، ساختمان خاک است، ساختمان خاک زراعی از نظر میزان هوا، آب، میکروارگانیسمها و… مساعد برای زراعت است، هر چقدر ما بتوانیم این ساختار را تقویت کنیم میزان باردهی خاک (ارزش زراعی) بالا خواهد رفت.

کود فولویکول با دارا بودن ۳۰٪ مواد ارگانیک در بهبود کیفیت زراعی خاک نقش اساسی ایفاء می کند. اوصولاً مواد ارگانیک موجود در خاک تعیین کننده میزان حاصلخیری یک خاک است و کود فولویکول با بالا بردن میزان مواد ارگانیک خاک در حاصلخیری خاک نقش فعال ایفاء می کند.

نکته
در فصول سرد سال که مدت زمان فعالیت ریشه با توجه به کاهش طول روز و میزان نورخورشید کاهش پیدا کرده است اهمیت ساختمان خاک صد چندان می شود و بهبود این عامل بر روی میزان تولید گلخانه نقش حائز اهیمت و قابل لمسی برای گلخانه دار خواهد داشت.

میکروارگانیسم های خاک
اهمیت میکروارگانیسم های خاک برای رشد همه گیاهان فوق العاده زیاد است. بطوریکه از خاک استریل شده نمی توان محصول قابل توجهی برداشت کرد. موجودات ذره بینی خاک با ریشه گیاهان همزیستی و تبادل مواد غذایی دارند. بین ۱۵ تا ۲۵ درصد ماده آلی تولید شده در فتوسنتز از ریشه ترشح شده، در اختیار این موجودات ریز قرار می گیرد و ضمن اینکه آنها را تغذیه می کند متقابلاً نیز محصولات تولید شده آنها نظیر هورمون ها، آنزیم ها، آنتی بیوتیک ها و دیگر ترکیبات را جذب می نماید.

گروه دیگری از موجودات ذره بینی دائماً در حال تجزیه پسمانده های گیاهی و کودهای آلی و شیمیایی هستند و آنها را به ترکیبات ساده قابل جذب برای ریشه تبدیل می کنند. بسیاری از این موجودات ذره بینی با ترشح مواد اسیدی به انحلال و آزادسازی میکروالمنت های خاک کمک می کنند.

حال که اهمیت میکروارگانیسم ها تا حدودی روشن شد باید اضافه کنیم که هیومیک اسید (کود فولویکول دارای ۲۰٪ هیومیک اسید است)، غذا و همچنین محرک رشد آنهاست. هیومیک اسید با افزایش نفوذپذیری دیواره سلولی و نیز با تسریع در تولید پروتئین ها و اسیدهای نوکلئیک در درون سلول و نیز با مکانیسم های متعدد دیگری که هنوز کاملاً درک نشده اند به رشد و تکثیر هر موجود زنده ای کمک می کند. بخصوص تاثیر آن بر رشد میکروارگانیسم های مفید موجود در خاک که عمدتاً از قارچها هستند بیشتر است. ممکن است این سوال برای خواننده پیش بیاید که آیا هیومیک اسید به رشد و تکثیر میکروب ها و قارچ های بیماریزا هم کمک می کند؟ پاسخ منفی است. دلیلش این نیست که هیومیک اسید همانند یک موجود هوشمند، دوست را از دشمن تشخیص می دهد، اما به دلیل اینکه هیومیک اسید محصول قارچ ها و باکتری های غیر بیماریزا است با نیازهای فیزیولوژیکی اینگونه موجودات نیز سازگاری بیشتری داشته، نتیجتاً به رشد و تکثیر آنها کمک می کند. نتیجه نهایی این کار تنگ شدن میدان فعالیت میکروارگانیسم های پاتوژن (بیماریزا) است.

فتوسنتز
زندگی در روی کره زمین به انرژی حاصل از خورشید وابسته است. فتوسنتز تنها فرایند مهم بیولوژیکی است که می تواند از این انرژی استفاده کند. علاوه بر این بخش عمده ای از منابع انرژی در این سیاره ناشی از فعالیتهای فتوسنتزی انجام شده در این زمان یا در زمانهای گذشته می باشد.

در فتوسنتز انرژی خورشیدی برای اکسیداسیون آب، آزاد کردن اکسیژن و نیز احیاء کردن دی اکسید کربن به ترکیبات آلی و در نهایت قند بکار می رود. این مجموعه از کارها را واکنشهای نوری فتوسنتز می نامند.

به بیان دیگر فتوسنتز تبدیل مواد جذب شده از ریشه به محصولات کشاورزی به کمک نور خورشید است. موید این نکته میزان تولید در روزهای خورشیدی و ابری است و برای گلخانه داران این نکته کاملاً مشهود است، در روزهای ابری به عینه میزان تولید محصولات گلخانه ای مثل خیار کاملاً ملموس کاهش پیدا می کند.

در مورد اهمیت فتوسنتز همین بس که مهمترین عامل در تولید محصولات گلخانه ای است، تقویت این عامل یعنی تقویت محصولات گلخانه ای و بالا بردن سود.

همانگونه که در قبل هم اشاره شد باید تمهیداتی اتخاذ شود که میزان سود در فصول سرد سال به حداکثر برسد، اما نقطه ای که باید ذکر شود این است که کاهش عمل فتوسنتز ارتباط مستقیم با طول روز، دما، میزان جذب مواد از ریشه و… را دارد. برای فائق آمدن به این مشکلات باید کارهای زیر انجام پذیرد.

1- بالا بردن میزان جذب از ریشه
با توجه به مباحثی که در قبل عنوان شد باید میزان مواد جذب شده از ریشه را به حداکثر رساند تا مواد اولیه مورد نیاز برای عمل فتوسنتز و تولید محصولات فراهم شود.
نکته
هرچقدر میزان عمل فتوسنتز افزایش یابد به همان مقدار، میزان جذب مواد از طریق ریشه افزایش پیدا خواهد کرد، چون یکی از علل کاهش جذب مواد از ریشه در فصول سرد سال کاهش میزان فتوسنتز است.
2- بالا بردن میزان فتوسنتز
اگر ما بتوانیم میزان فتوسنتز انجام شده در واحد سطح برگها را افزایش دهیم، میزان تولید محصولات افزایش خواهد یافت. برای این منظور باید از کود فولویکول استفاده کرد.
مکانیسم کود فولویکول در بالا بردن میزان فتوسنتز
این کود با دارا بودن 30% مواد ارگانیک و مهمتر از آن 20% فولویک اسید میزان تولید محصول را بالا می برد، علت عمده این امر فعالیت این اسید در داخل گیاه است، هنگامیکه از کود فولویکول استفاده می شود، اسید فولویک وارد گیاه می شود، ورود این ماده باعث تقویت عمل فتوسنتز در گیاه و به طبع آن بالا رفتن میزان محصولات گلخانه ای می شود. این کود باعث:

– بالا رفتن سطح جذب مواد از برگ و ریشه
– تقویت رنگدانه های کلروفیل (مواد فتوسنتز کننده) و سبزتر شدن گیاه
– تقویت و بالا بردن میزان مواد انتقال دهنده مواد غذائی در گیاه
– بالا بردن میزان عمل تنفس و سنتز پروتئین می شود.

3- استفاده از محلول پاشی
به دلایل متعددی میزان جذب مواد از ریشه کاهش می یابد، یکی از مهمترین این عوامل افزایش Ec خاک است. چنانچه می دانید ریشه تا مقدار مشخصی از Ec را می تواند تحمل کرده و مواد را از خاک جذب کند، اگر مقدار Ec خاک از این مقدار تجاوز کند ریشه عملاً امکان جذب مواد را نخواهد داشت، کاهش دمای خاک در تقویت این عامل نقش مهمی را بازی می کند و اصولاً یکی از علل کاهش جذب مواد از ریشه افزایش Ec خاک است، برای فائق آمدن به این مشکل باید مواد مورد نیاز (مخصوصاً میکروالمانها) باید از طریق برگ به گیاه برسانیم.

نقش فولویکول در محلول پاشی
فولویکول به دلیل دارا بودن موارد زیر میزان جذب مواد از طریق برگ را به شکل چشمگیری افزایش می دهد.

– تقویت عوامل انتقال دهنده
فولویکول به دلیل دارا بودن اسید فولویک عوامل انتقال دهنده مواد غذائی را تقویت و افزایش می دهد.
– بالا بردن سطح جذب
فولویکول به دلیل دارا بودن ۳۰٪ ماده ارگانیک به شکل چشمگیری میزان جذب مواد را در برگ افزایش می دهد.
– کاهش Ec محلول
فولویکول به دلیل خاصیت اسیدی خود Ec محلول را کاهش داده و میزان جذب را بالا می برد.

فصل سوم :
نتیجه گیری و پیشنهادات

نتایج
صنایع شیمیایی ایران با وجود کادر مهندسی بسیار قوی ، تجهیزات تولیدی تخصصی و انحصاری ، تعهد و التزام پرسنل و مدیریت شرکت به امر کیفیت و تحویل به موقع ، همکاری با تولید کنندگان معتبر داخلی ، وجود شبکه گسترده فروش و خدمات باعث گردید که این صنایع در مدت فعالیت چندین ساله خود در زمینه های زیر سر بلند از انجام کلیه سفارشات در یافتی ، نامی نیک از تلاش صنعتگر ایرانی در صنایع داخلی بر جای بگذارد.
– ارائه خدمات مشاوره در زمینه های مختلف صنایع ( برندینگ, طراحی لوگو, چاپ و تبلیقات )
– مطالعات مکان یابی و مطالعات بازارهای هدف صنایع
– مطالعات امکان سنجی و طرحهای توجیهی صنایع
– طراحی و احداث واحدهای صنایع ( تاسیسات و ابنیه )
– اصلاح, ارتقاء و تامین تجهیزات و ملزومات واحدهای صنایع
– تامین و تدارک کلیه لوازمات صنایع ( ابزارآلات, ملزومات ایمنی, ماشین آلات صنعتی, ماشین سازی, برق, الکترونیک, اتوماسیون صنعتی, انرژیهای نو و پاک )
– همکاری آموزشی و مشاوره ای در طراحی و پیاده سازی واحدهای صنایع ( صدور کلیه گواهینامه های استاندارد بین المللی ISO )
– فن آوری اطلاعات و ارتباطات واحدهای صنایع ( سخت افزار, نرم افزار, سیستم های جامع و خدمات اینترنت, طراحی وب سایت, شبکه و سیستم های مدیریت CRM )
– مشاور بانکی و سرمایه گذاری واحدهای صنایع
– تامین مالی

پیشنهادها
براساس یافته های تحقیق، به منظور رفع مشکلات بازار نهاده های کشاورزی، راهکارهایی به شرح زیر پیشنهاد می شود:
1. به دلیل حاشیه زائد بازار در بازار آزاد نهاده های کشاورزی، کاهش واسطه های توزیع نهاده های کشاورزی در کوتاه مدت در بهبود وضعیت بازار نهاده لازم است.
2. با توجه به دسترسیآسان و مناسب به بازار خصوصی توزیع نهاده، آزادسازی نهاده ها در بلند مدت توصیه میشود.
3. برای کاهش روند افزایش قیمت توسط واسطه ها، نظارت بیشتر بر فعالیت توزیع نهاده های کشاورزی توصیه میشود.
4. آزادسازی نهاده ها و کاهش نقش دولت در نظارت بر قیمت و یکسانسازی قیمت نهاده ها لازم است.
5. ایجاد یک شبکه توزیع مناسب و رقابتی ضرورت دارد.
6. از بخش خصوصی در جهت رقابتی کردن بازار توزیع نهادههای کشاورزی حمایت لازم صورت گیرد.
7. انجام فعالیتهای ترویجی و ارائه اطلاعات در خصوص میزان و زمان مطلوب استفاده از نهادهها و همچنین تشریح عوارض ناشی از استفاده بیش از حد توصیه می شود.

فصل چهارم :
منابع و مآخذ

منابع :
اسماعیلی ساری. 1381 . آلاینده ها ، بهداشت و استاندارد در محیط زیست. تهران: انتشارات نقش مهر. وزارت کشاورزی ، 1386 ، هزینه تولید محصولات کشاورزی (1369-1375). اداره کل آمار و اطلاعات .
نجفی، ب. و م. کاظم نژاد 1383 ، بازاریابی محصولات کشاورزی در ایران، وزارت کشاورزی، موسسه پژوهشهای برنامهریزی و اقتصاد کشاورزی، مدیریت امور پردازش و تنظیم یافتههای تحقیقاتی.
نجفی ، بهاء الدین ، دهقان پور ، حامد 1387 ، بازاریابی نهاده های کشاورزی ، مطالعه موردی کود شیمیایی ، بذر و سموم ، اقتصاد کشاورزی ، سال هجدهم ، شماره 71 ، پاییز 1389.

وبسایت ها
صنایع شیمیایی ایران
مهر نیوز
وبلاگ سپهر پارمیس
www.gyahcorp.ir
www.salehagri.com
www.vatanplast.co
www.samsazan.com
www.isfp.ir

3