تحقیق در مورد الگویی برای ارتقای مستمر کیفیت

مقدمه :
محدودیت منابع وانتظارات روز افزون جامعه از آموزش وپرورش ، سیاست گذاری وبرنامه ریزی دقیق وعلمی را اجتناب ناپذیر می کند . شاخص های کارآیی درونی ، ثمر بخشی نظام را دردستیابی به اهداف آموزش وپرورش مشخص و رابطه بین نهاده وبرداشته را تعیین می کند. با استفاده ازاین شاخص ها می توان تصویری کلی از مشکلات نظام آموزش وپرورش درزمینه هایی از قبیل تکرار پایه ، ترک تحصیل تهیه وبا تحقیقات دقیق تر نسبت به رفع آنها چاره اندیشی کرد. شاخص های کارآیی درونی نظام آموزش وپرورش جمهوری اسلامی ایران که به تصویب شورایعالی آموزش و پرورش رسیده به شرح زیر میباشد.
1ـ شاخص های کارایی درونی براساس الگوی جریان دانش آموزی :
الف – نسبت اتلاف :
نسبت اتلاف از تقسیم نسبت نهاده به برداشته واقعی به نسبت نهاده به برداشته مطلوب حاصل می شود. نهاده واقعی تعداد سال – دانش آموز ( یا واحد درسی ـ دانش آموز ) هزینه شده برای گروه معینی ( مثلاً 1000 نفر ) از افراد که وارد پایه اول یک دوره تحصیلی می شوند. وبرداشته واقعی بصورت تعدادفارغ التحصیلان از آن گروه درطی دوران تحصیلات آنها تعریف می گردد.
نهاده مطلوب‏، تعداد سال – دانش آموز ( یا واحد درسی – دانش آموز ) که انتظار می رود برای همان گروه درشرایط بدون تکرار پایه ( یا درس ) وترک تحصیل هزینه شود. برداشته مطلوب، تعداد فارغ التحصیلان از همان گروه که انتظار می رود درشرایط بدون تکرار پایه ( یا درس ) وترک تحصیل وجود داشته باشد ( یعنی همه ورودی ها ) تعریف می گردد.
میزان نسبت اتلاف همواره عددی برابر 1 یا بیشتر خواهد بود که نسبت اتلاف 1 برای یک دوره تحصیلی به این معنی خواهد بود که به دلیل فقدان تکرار پایه ( یا درس ) ترک تحصیل هیچگونه اتلافی وجودندارد.
تبصره ـ می توان به جای نسبت اتلاف از شاخص ضریب کارایی که بصورت وارون نسبت اتلاف تعریف می شود نیز برای بیان میزان کارایی درونی نظام آموزشی استفاده نمود.
ب – میانگین طول تحصیل فارغ التحصیلان :
ازافرادی که دریک سال تحصیلی معین وارد یک دوره تحصیلی می شوند. تعدادی فارغ التحصیل شده وتعدادی قبل از اتمام دوره ، مدرسه را ترک می کنند میانگین طول تحصیل فارغ التحصیلان از مجموع حاصلضرب تعداد فارغ التحصیلان درطول مدت تحصیل آنها تقسیم برتعداد کل فارغ التحصیلان بدست می آید.
ج ـ نرخ ماندگاری از پایه اول به سایر پایه های تحصیلی :
ازافرادی که وارد یک دوره تحصیلی می شوند ، تعدادی درهریک از پایه های تحصیلی ترک تحصیل را برادامه آن ترجیح می دهند وتعدادی به پایه بالاتر ارتقاء می یابند نرخ ماندگاری مشخص می کند که چه درصدی از دانش آموزان ورودی به پایه اول توانسته اند با قبولی یا با تکرار پایه ودرس به پایه معینی ارتقاء یابند وتا آن پایه ترک تحصیل نکرده اند.
جریان تحصیلی دانش آموزانی که در سال تحصیلی ۸۵-۸۴ وارد پایه اول دبستان شده اند.

جریان تحصیلی دانش آموزانی که در سال تحصیلی ۸۵-۸۴ وارد پایه اول دبستان شده اند.

فرآیند اجرای ارزشیابی :
همانگونه که مستحضرید گروه طرح و برنامه همه ساله نسبت به ارزشیابی از عملکرد مناطق آموزشی در حیطه وظایف و ماموریتهای این گروه اقدام مینماید که این ارزشیابی شامل مراحل ذیل بوده است :
§ عقد موافقت نامه در خصوص تعداد کلاس با توجه به تراکم مصوب کمیته
برنامه ریزی

§ عقد موافقت نامه در خصوص سهم شاخه های دوره متوسطه
§ بازدید از مناطق آموزشی و ارائه گزارشات کنترلی در خصوص ابلاغهای صادر شده ، نحوه صدور ابلاغها و سایر موارد در شهریور ماه 85
§ ارسال گزارشات کنترلی در خصوص برنامه ساماندهی نیروی انسانی و شیوه نامه صدور ابلاغ و کنترل نحوه تشکیل کلاسهای درس و سایر موارد در آبان ماه 85
§ متعاقب ارسال گزارشات کنترلی یک تیم متشکل از کارشناسان گروه طرح و برنامه ،امور اداری، بازرسی و پاسخگویی به شکایات و نیز کارشناسی تشکیلات به مناطق آموزشی اعزام و فرمهای ارزشیابی از عملکرد مناطق آموزشی که شامل موارد ذیل بوده است را تکمیل نمودند .
* عملکرد مناطق آموزشی در خصوص تشکیل کلاسهای دایر
* عملکرد مناطق آموزشی در خصوص رعایت تراکم مصوب
* عملکرد مناطق آموزشی در خصوص سهم شاخه های متوسطه نظری
* عملکرد مناطق آموزشی در خصوص تکمیل نمودن فیلدهای اطلاعاتی واحدهای سازمانی شامل سهم مشارکتهای مدارس مشارکت مردمی ، اطلاعات تکمیلی مدارس غیرانتفاعی ، فیلدهای اطلاعاتی مربوط به تجهیزات مدارس و …
* عملکردمناطق آموزشی در خصوص نحوه صدور ابلاغ های رایانه ای برای پرسنل مناطق آموزشی
* عملکرد مناطق آموزشی در خصوص نحوه رعایت برنامه ساماندهی نیروی انسانی و برقراری تراز نیروی انسانی .
* عملکرد مناطق آموزشی در خصوص برخی ازفعالیتهای مربوط به کیفی سازی بکارگیری نیروی انسانی

* عملکرد مناطق آموزشی از حیث نحوه تکمیل فرمهای آماری ( فرمهای 600) توسط مدارس تحت پوشش از طریق انتخاب 10درصد از مدارس و بازدید از آنها . (مصوبه کمبته برنامه ریزی).

نحوه اجرای ارزشیابی :
برای ارزشیابی از عملکرد مناطق آموزشی موارد ارزیابی را به 10 گروه که هر گروه شامل یک یا چند شاخص میباشد تقسیم نموده و مناطق آموزشی را از حیث این موارد و شاخصها مورد ارزیابی قرار داد و بدین ترتیب مناطق آموزشی را برای هر کدام از گروهها رتبه بندی نمود و جایگاه هر منطقه آموزشی در این گروه در مقایسه با میانگین استانی مشخص گردید .
در این ارزشیابی هر شاخص نسبت به خود منطقه سنجیده شده است بطوریکه خطای محاسبه شده برای هر شاخص بر اساس نسبتی از کل موارد بررسی شده در آن منطقه میباشد.
جهت رتبه بندی مناطق آموزشی ، ابتدا درصد خطا در هر شاخص مشخص و بعد از اعمال ضریب شاخص میزان آن از موارد بررسی در آن منطقه مشخص گردید سپس با توجه به درصد خطا ، درصد درستی آن تعیین گردید . بعد از رتبه بندی مناطق آموزشی در هر گروه برای مشخص نمودن رتبه مناطق آموزشی در مجموع فعالیتهای ارزیابی شده ابتدا با توجه به ارزش هر گروه و شاخصهای آنها ضریبی برای هر گروه مشخص گردید و امتیاز (درصد درستی) هر منطقه در ضریب مربوطه ضرب و مجموع امتیاز یک منطقه بدست آمد. سپس بر اساس مجموع امتیاز بدست آمده مناطق آموزشی رتبه بندی شده و رتبه نهایی مناطق مشخص گردید.
برای محاسبه ضریب گروهها ، از آنجا که تعداد شاخصهای مربوط به گروهها متفاوت بوده است و نیز بعضا ارزش یک شاخص در داخل گروه نیز با همدیگر فرق داشتند لذا ابتدا مجموع ضریب شاخصها در کل گروهها را بدست آورده ، سپس سهم هر گروه از مجموع ضریب شاخصهای کل گروهها را مشخص کردیم .
ضمنا ضریب شاخص توسط کارشناسان گروه طرح و برنامه و بر اساس میزان تلاش برای دستیابی به هدف ، ارزش کیفی و کمی آن شاخص و … تعیین گردیده است.
بنا به گفته مشاور وزیر آموزش و پرورش: هدف از توسعه it در مدارس بهبود کیفیت آموزش است خبرگزاری سینا _ زهره رجب نیا مشاور مدیر طرح و توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش، مهمترین هدف توسعه IT در مدارس را ارتقاء کیفیت آموزش و رفع محرومیت از مناطق محروم عنوان کرد. مهندس "حسین نوابخش" روز چهارشنبه در گفت و گو با خبرنگار سینا، هدف از توسعه IT در مدارس را ارتقاء بهبود کیفیت آموزش و پرورش دانست و ابراز امیدواری کرد، با توسعه فناوری IT در کشور، آموزش و پرورش بتواند با این روش مناطق محروم را تحت پوشش قرار دهد. وی ارتقاء بهبود کیفیت آموزشی به سمت آموزش الکترونیکی را از مهمترین اهداف وزارت آموزش و پرورش در امر توسعه IT عنوان کرد و افزود: به عنوان یک چشم انداز آرمانی در جامعه اطلاعاتی سعی می کنیم تربیت دانش اموزان، نظام آموزشی و محتوای آموزشی را به گونه ای متحول کنیم که این نسل را مبتنی بر ارزشهای اسلامی تربیت کنیم. وی فرهنگ سازی در زمینه IT را از مباحث بسیار جدی در میان خانواده ها، معلمان و دانش آموزان عنوان و تصریح کرد: فرهنگ سازی در این زمینه یک اولویت از سوی آموزش و پرورش تلقی می شود.

آموزش پایه
برنامه آموزش پایه شامل طیف وسیعی از فعالیت ها با هدف افزایش سطح و کیفیت آموزش ابتدایی، افزایش توجه عمومی به امر آموزش ابتدایی و بالا بردن سطح مدارس آموزش ابتدایی برای تبدیل شدن به مراکز یاد گیری برای سطوح مختلف جامعه می باشد.

اهداف کوتاه مدت آموزشی
از جمله مهمترین اهداف کوتاه مدت آموزش پایه می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1- گسترش آموزش هشت ساله ابتدایی
2- بالابردن کیفیت آموزش ابتدایی

3- کار آمد کردن سیستم آموزشی که از مهمترین آن میتوان به فعالیت های مورد نظر ذیل اشاره نمود:
1- نصب آزمایشگا های کامپیوتر در تمامی مدارس ابتدایی
2- اطمینان از این که تمامی آموزگاران و بازرسان آموزش ابتدایی سواد کامپیوتری دارند
(ارائه برنامه های آموزشی با کمک کامپیوتر )
3- آموزش 18000 معلم کامپیوتر
4- تاسیس ساختمان و مدارس برای 3500000 دانش آموز جدید در سطح کشور
5- تجدید و احیاء35000 مدرسه آموزش پایه در مناطق حومه
6- برگزاری کلاسهای آموزش های ضمن خدمت مداوم برای معلمان، بازرسان و مدیران
7- استخدام 1500 بازرس جدید
8- فراهم نمودن کتاب های درسی رایگان برای خانواده های نیازمند
9- تدارک امکانات آموزشی برای 30700 مدرسه حومه و مناطق فقیرنشین
10- فراهم سازی امکانات آموزش ضمن خدمت برای معلمین، بازرسین و مدیران
11- احداث کتابخانه های مرکزی در مدارس ابتدایی
12- احداث کتابخانه های کلاسی در مدرسه های روستایی
13- انتشار و توزیع کتب مرجع در میان دانش آموزان
14- فراهم سازی امکانات دفتری برای کادر مدارس
15- فراهم سازی امکانات کمک آموزشی برای دانش آموزان
از طریق کار هماهنگ مدیر کل آموزش ابتدایی و بخش آموزش ، فرم نتیجه ارزیابی احتیاجات و امکانات آموزشی به 80 استان کشور فرستاده شد. این فرم ها در راستای نیاز های مدارس ابتدایی حومه و مدیریت مرکزی مدارس ابتدایی تکمیل گردیده و به مدیر کل آموزش ابتدایی برگردانده می شود. هم چنین در برنامه فوق، جمع کردن اعانه برای دانش آموزان نیز برنامه ریزی شده است. از این رو، در این مورد مذاکرات با سازمآن های دولتی علاقه مند ادامه دارد.
فعالیت دیگر"بخش آموزش" در رابطه با آموزش ضمن خدمت تحت برنامه آموزش پایه می باشد. سمینار آموزش ضمن خدمت در این ناحیه برنامه ریزی شده تا2856 بازرسی آموزش را با کامپیوتر آشنا کند. زمان این فعالیت در مناطق مشخص به عهده استآن ها گذاشته شده و مکاتبات مربوط به برنامه ها و لیست مربوط به اتمام برنامه تا پایان آوریل به بخش آموزشی ضمن خدمت ارسال می گردد.

ارتقاء کیفی آموزش پایه
از جمله مهمترین فاکتورهای ارتقاء کیفی آموزش پایه می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
-تبدیل آموزش دو نوبته به برنامه آموزش عادی
-پایان دادن به آموزش چند پایه ای (مانند کلاس های روستایی که دانش آموزان چند پایه در یک کلاس با یک معلم می نشینند)
– گسترش برنامه ادغام مدارس روستایی و مدارس شبانه روزی در سراسر کشور
– رسیدن به میزان ثبت نام صد درصد در مدارس ابتدایی
– کاهش تدریجی کلاس هایی با 30 دانش آموز در هر کلاس تا پایان سال 2000
– داخل کردن فن آوری اطلاعاتی در برنامه های آموزشی
– طراحی و تدوین مطالب جدید درکتاب های درسی
– فراهم نمودن آموزش های ضمن خدمت برای کادر آموزشی
– حمایت از دانش آموزان خانواده های بی بضاعت از طریق تخصیص کمک مالی در جهت افزایش نرخ تحصیلی آنان به آموزش پایه 8 ساله

ارزیابی تحصیلی
تجزیه و تحلیل بازده تحصیلی برنامه آموزش پایه ,ابزاری اساسی در بررسی اجرای برنامه و پیشرفت کیفی آن خواهد بود.در این راستاMEB به انجام تحقیقی از 70000 دانش آموز 500 مدرسه ابتدایی مبادرت نموده است. هدف از این کار بررسی سطح پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در4 زمینه ترکی , علوم طبیعی، ریاضیات و علوم اجتماعی بوده است. گفتنی است که تحقیق فوق از سال 1999 بریادگیری کامپیوتر و زبان خارجی نیز مشتمل می گردد.

بخش ارزیابی پیشرفت و تحقیقات آموزشی(EARGED)
از جمله مهمترین وظایف بخش ارزیابی پیشرفت و تحقیقات آموزشی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1. طراحی سوالات امتحانی بوسیله بخش ارزیابی و هماهنگ با تجزیه و تحلیل دقیق مطالب درسی
هر سوال در مرحله آماده سازی حتی در کوچک ترین جزئیات مورد مباحثه قرار می گیرد. پیشرفت دانش آموز که بوسیله سوال سنجیده می شود به وضوح توصیف و مشخص شده است. سوالات نه تنها شامل سوالات چهار جوابی شده بلکه سوالت تشریحی را نیز شامل می شود,که دانش آموز برای جواب دادن به آن ها مجبور به نوشتن می شود. بنابراین سعی بر این بوده که تمامی اطلاعات مربوط به پیشرفت تحصیلی دانش آموز مشخص شود.
2. آزمون سوالات بر روی گروهی انتخابی از دانش آموزان
تجزیه و تحلیل آماری در مورد هر سوال در این مرحله با دقیقترین جزئیات انجام و سوالاتی که به نظر مشکل می رسند در امتحان اصلی قید نمی گردد. در نتیجه با معین شدن مشخصات فنی سوالات ,کیفیت سوالات افزایش می یابد.
دو خصوصیت فنی که در امتحانات بین المللی مطرح می شود بوسیله این امتحانات تا حد امکان ارضا شده است که از آن جمله می توان به دو خصوصیت ذیل اشاره نمود:
الف) نمره امتحان بیان کننده پیشرفت دانش آموز با حداقل خطا باشد
ب) آیا نمره امتحان در واقع انعکاس جنبه های گیرایی مورد نظر در امتحان هست یا نه.
3. بررسی پیشرفت دانش آموز به عنوان موضوعی چند بعدی نه یک بعدی و تهیه سوالات امتحانی بر این مبنا به عنوان مثال در درس علوم طبیعی , درکنار سوالاتی که دانش آموز می تواند با استفاده از حافظه خود به آن ها جواب دهد ,گروه های دیگری از سوالات نیز مطرح می شود تا مشخص شود که آیا دانش آموز قادر است معنای یک نمودار را بدرستی در یابد یا متغیر های کنترل را در یک آزمایش تشخیص دهد.به همین صورت در امتحان درس ترکی ,مهارت های عقلی دانش آموز مانند درک یک متن یا فهمیدن یک موضوع یک متن در کنار دانش وی از دستور زبان و معنی لغت سنجیده می شود.در پایان, گروه های متفاوت سوالات به طور جداگانه در هر گروه مورد بررسی قرار می گیرد و به این گونه نقاط قوت و ضعف دانش آموز در مهارت های ذهنی متفاوت کشف می شود. در کنار امتحانات بخش ارزیابی، هم چنین یک بررسی به وسیله فرم سوالات انجام می دهد تا اطلاعات مشخص را در مورد ساختار خانوادگی دانش آموز , نگرش آن ها, عادات مطاله در آنان نحوه درس خواندنشان را به دست آورد. این اطلاعات با نمره امتحان مورد استفاده قرار می گیرد و به این گونه عوامل تاثیرگذار بر سطح فراگیری تحصیلی دانش آموز مشخص می شود.
4. برگزاری امتحانات در شرایطی کاملا استاندارد
اطلاعات جمع آوری شده از طریق بررسی و سوال از دانش آموزان طرحی کلی از ساختار خانوادگی دانش آموزان را بدست می دهد ,فعالیت های درون کلاسی آن ها مشخص شده وافکار و عقاید شان در مورد درس های علوم طبیعی فهمیده می شود. چنین اطلاعاتی هیچ گاه با چنین جامعیتی در مورد هیچ برنامه امتحانی دیگر جمع آوری نشده است.

آمار تحصیلی
نرخ افت تحصیلی
این شاخص براساس داده های مدارس دولتی برای سال تحصیلی 97 ـ 1996 محاسبه شده است. هنگامیکه ارزش شاخص بررسی شد مشاهده شد که میزان متوسط تکرار یک کلاس از کلاس اول تا پنجم در سراسر کشور 7/5 درصد است. این میزان برای مذکر ومونث فرقی نمی کند. میزان تکرار کلاس برای کلاس هشتم 7/2 درصد در کل (برای دختر و پسر)1/2 درصد برای دختران و 1/3 برای پسران است.

نسبت دانش آموزان به معلمین
تعداد دانش آموزان به معلمین در سال تحصیلی 99 ـ 1998 بطور متوسط1 معلم برای 30 دانش آموز در تمام کشور محاسبه شده است. گفتنی است که این تعداد در بخش خصوصی بر1 معلم برای 17 دانش آموز بالغ می گردد.مطالعاتی برای پایین آوردن این مقدار در بخش دولتی و حصول اطمینان از پخش عادلانه معلمین در دست انجام است.
این تلاش ها شامل برنامه هایی برای استخدام 150000 معلم، بازرس و کادر اداری مدرسه توسط وزارت آموزش ملی به عنوان بخشی از برنامه آموزش ملی، در جهت افزایش میزان ثبت نامی آموزش پایه می شود. در این راستا، MEB و دانشگاه ها به منظور بالابردن کیفیت آموزشی معلمین با یکدیگر هم کاری می کنند.گروه آموزشی به منظور جوابگویی به نیاز به معلمین جدید در برنامه آموزش پایه دوباره سازماندهی شده است. ابتکاراتی شامل معرفی اموزش نوین انگلیسی توسط هیئت آموزش عالی، آموزش پیش دبستانی و درجه بندی آموزگاران در حالیکه معلمین اضافی آموزش متوسطه به مقطع ابتدایی انتقال یافته اند صورت گرفته است. انتظار می رود که این ابتکارات حدود 30000 معلم اضافی در 1998 و 50000 در 1999 و 70000 در سال 2000 را به هم راه داشته باشد در این بین 17000 اموزگار داوطلب برای آموزش ابتدایی هر ساله از برنامه های تربیت معلم فارغ التحصیل خواهند شد.
MEB هم چنین تدبیراتی اتخاذ کرده که این امکان را برای آموزگاران بازنشسته فراهم می کند تا بطور داوطلبانه به خدمت باز گردند.

MEB همزمان در جریان ایجاد تغییراتی چند در سیاست های کادری خود است تا از توزیع منطقی آموزگاران اطمینان حاصل کند. انگیزه هایی نیز برای جذب معلمین جهت تدریس در مناطق فقیر و حومه فراهم شده است. در این راستا، قانون پرداخت اضافه حقوق متناسب با افزایش "بدی آب و هوا "بین60 تا 150 درصد بوسیله دولت تصویب شده است.

12