وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان ….
اداره آموزش و پرورش شهرستان …..
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم کمرویی را در حسین برطرف سازم؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
…..
پست سازمانی : دبیر
رشته تحصیلی : .
آخرین مدرک تحصیلی : .
دوره تحصیلی : .
سمت فعلی : .
شماره پرسنلی : .
فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
بیان مسئله
توصیف وضع موجود
اهداف تحقیق
اهمیت و ضرورت تحقیق
سوالات تحقیق
فرضیه های تحقیق
تعاریف عملیاتی
پیشینه تحقیق
گرد آوری شواهد 1
تجزیه و تحلیل داده ها واطلاعات جمع آوری شده
راه حل های پیشنهادی
راه حل های موقت و اجرای آن
گرد آوری اطلاعات (شواهد 2)
مشخصه های رفتاری دانش آموزان کمرو و گوشه گیر
نشانه های دیگر
سبب شناسی مشکل
راهکارهایی برای دبیران
نتایج بدست آمده
پیشنهادات کاربردی
پیشنهاد به محققین بعدی
فهرست منابع
چکیده
بسیاری از دانش آموزانی که در مقایسه با هم کلاسی هایشان، در کلاس غیرفعال اند، از نظر آموزشی و اجتماعی از رفتار مناسبی برخوردارند، اما نسبت به دیگر دانش آموزان آرام تر بوده ، از انجام کار با دیگران سرباز می زنند. دانش آموزانی که عموما به عنوان بچه های کمرو (فاقد اعتماد به نفس و نگران از نظر اجتماعی ) یا گوشه گیر (کسانی که حاضر جواب نیستند، تمایلی به برقراری ارتباط ندارند و خیالباف اند) شناخته می شوند. همان طور که می دانیم هر جا که انتظارات اجتماعی جدید و مبهم باشند، درجاتی از خجالت کشیدن ، طبیعی است اما خجالتی بودن وقتی تبدیل به یک مشکل می شود که صرفاً وابسته به موقعیت نبوده، بلکه اختیاری باشد، تا جایی که به فرد برچسب خجالتی زده شود. به ویژه در موقعیتی که فرد این برچسب را پذیرفته ، آن را درونی کند، ممکن است الگوی جامعی از خجالتی بودن در او ایجاد شود و علائم دیگری مثل : عدم اعتماد به نفس در ورود به موقعیت اجتماعی و ناراحتی و سرباز زدن از ظاهر شدن در حضور دیگران ، در وی ظاهر گردد. ترس و اضطراب اجتماعی ، ممکن است به یک واکنش درحال پیشرفت نسبت به شکست های مکرر، بدرفتاری یا دوری از بزرگ ترها یا هم کلاسی نیز منجر شود. بعضی از دانش آموزان ممکن است تطابق گروهی خوبی با هم کلاسی هایشان داشته باشند و بتوانند واکنشی متقابل با دبیر خود انجام دهند، با وجود این وقتی از آنان خواسته می شود به سوالی پاسخ دهند یا در جمعی حضور یابند یا در فعالیتی شرکت کنند تا مورد ارزیابی قرار گیرند، از نظر ارتباطی با مشکل مواجه می شوند.امسال من هم در کلاس خودم در پایه …در آموزشگاه ….. … با نمونه ای از این دانش آموزان کمرو و خجالتی به نام حسین روبرو شدم.
بنا بر این تصمیم گرفتم بر روی این مسئله کار کرده و اقدام پژوهی خود را در این راستا به مرحله اجرا درآورم.
مقدمه
اکثر دبیران و مسوولان مدارس، در طول خدمت آموزشگاهی خود با دانش آموزانی برخورد می کنند که رفتارهایی متفاوت با سایر همکلاسان از خود نشان می دهند. یکی از این رفتارها که نگرانی بزرگترها را برمی انگیزد مشکل کمرویی و گوشه گیری دانش آموزان است که در گستره وسیعی جای می گیرد که با سکون، سکوت، غمگینی و درخود فرورفتگی و انزوا همراه است. روان شناسان، کمرویی و گوشه گیری را رفتاری ناسازگارانه تلقی می کنند که بعضاً مزمن و با دوام است. این رفتارها سازگاری دانش آموز را با مشکلات زیادی مواجه می کند و برای زندگی سایر اشخاص که به نوعی با دانش آموز در تماس هستند، عامل مزاحمی به حساب می آید.
کمرویی و کناره گیری دانش آموز، کوششی برای خودداری از ارتباط با محیط اطراف است. دانش آموز کمرو و گوشه گیر ممکن است از برقرارنمودن تماس با افراد و شرکت در فعالیت های اجتماعی، تقلیل یافتن علائق ذهنی و عاطفی به محیط خارج همراه باشد. این دسته از دانش آموزان ممکن است از موقعیت هایی مانند؛ شکست، انتقاد، کمبود، اعتماد به نفس، دستپاچگی یا تحقیر و ترس داشته باشند.
دانش آموزان کمرو و گوشه گیر معمولاً از داشتن دوست محروم هستند و یا تک دوست بوده و بسیار به آن ها وابسته می باشند و به طور کلی از بودن در کنار هم سن های خود لذت نمی برند و به فعالیت های گروه علاقه نشان نمی دهند. متاسفانه دانش آموزان کمرو و کناره گیر معمولاً موردتوجه قرار نمی گیرند، علت نیز آن است که نسبت به دانش آموزان دیگر، کمتر توجه اطرافیان را به خود جذب می کنند. روابط اجتماعی این دسته از دانش آموزان در مقایسه با همسالان در عملکردهایشان دچار کمبود و کاستی است و احتمالاً حالت هایی از افسردگی و ناشادی را تجربه خواهند کرد و با مشکلات آموزشی خود، مواجه خواهند گردید.
خجالتی بودن یا گوشه گیری ممکن است بخشی از شخصیت کلی یک دانش آموز بوده ، با پاسخ خاص موقعیتی به یک عامل استرس زای مخصوص باشد. دانش آموزان می خواهند بدانند که دیگران در مورد آنان چه می گویند، مخصوصاً درموقعیت های اجتماعی ، که موجب می شود آن ها در معرض دید قرار گرفته ، از نظر روان شناسی بی دفاع باشند. انواع دیگری از عدم تطابق اجتماعی ممکن است از یک تجربه خاص یا علل محیطی ناشی شود. بعضی از دانش آموزان به سبب این که والدینشان به ندرت با آن ها گفت و گو می کنند یا به ندرت آن ها را با این گونه موارد به طور شفاهی آشنا می سازند یا این که شانس کار کردن گروهی با دوستانشان را نداشته اند، از مهارت های ارتباطی موثر بی بهره اند.
بیان مسئله
کمرویی مقوله ای ناروشن است که هرچه به آن نزدیک شویم تنوع بیشتری در آن مشاهده می کنیم . پس برای درمان و مقابله با آن باید شناخت بیشتری از مضمون آن داشته باشیم .
همیشه در کلاس دانش آموزانی هستند که خودشان را در حصار کمرویی زندانی می کنند و توانایی آن ها به علت کمرویی ناشناخته باقی می ماند .بعضی از اولیای دانش آموزان از اطن وضعیت اظهار نگرانی می کنند و از دبیر فرزندشان تقاضای راهنمایی و کمک دارند .
دبیران دلسوز ، می توانند با شناخت بیشتر مقوله ی کمرویی و با کسب اطلاعات لازم در زمینه های مختلف آن و با به کار بردن راه کارهای مناسب کمک بزرگی به این گونه دانش آموزان داشته باشند.
توصیف وضع موجود
اینجانب …. مدت …. سال است که در آموزش و پرورش خدمت می نمایم و هم اکنون دبیر درس پیام های آسمانی آموزشگاه ….. …. هستم. در روز اولی که به کلاس …. رفتم تمامی آنها با شادی و شور و شعف خاصی در جای خود و با لبخندی بر لب نشسته بودند به جز یک نفر ، کنجکاو شدم و از بچه ها خواستم که یکی یکی خود را معرفی نمایند تا اینکه نوبت به فرد مورد نظر رسید به آرامی خود را معرفی کرد حسین … و نشست فهمیدم که از درون ناراحت است . چند روزی گذشت باز هم رفتار او به همین صورت بود حتی زنگ تفریح هم با کسی حرف نمی زد یا تنهایی قدم می زد و یا اینکه یک گوشه می نشست و به یک نقطه خیره می شد.به دلیل اینکه از کل 19 نفر دانش آموزان این کلاس فقط حسین دانش آموز کمرو و گوشه گیری بود از این جهت تلاش نمودم در از بین بردن مشکل وی بکوشم.
اهداف تحقیق
اهم اهداف تحقیق به شرح زیر است :
1- شناخت علل و عواملی که در گوشه گیری و انزواطلبی دانش آموز مورد نظر در کلاس موثرند . و کوشش در جهت حل مشکلات این دانش آموز
2- توجه به دانش آموز مورد نظر از جانب والدین و دبیر و جلوگیری از عواقب بعدی این اختلال رفتاری.
3- کمک به دانش آموز مورد نظر و تلاش برای اجتماعی شدن و کشف استعداد و توانایی های بالقوه آن ها و ایجاد روحیه مشارکت و تعامل اجتماعی در آنان.
اهمیت و ضرورت تحقیق
اهمیت موضوع در این است که ، چون دانش آموزان دوره متوسطه اول در سنین حساس و بحرانی بلوغ قرار دارند ، اگر این اختلال رفتاری در این مقطع سنی مورد توجه و سپس درمان قرار نگیرد ، سبب یافتن هویت و جایگاه فرد در جامعه و در سنین بالاتر خواهد شد .
اگر نتایج این تحقیق به گونه ای باشد که بتواند رهنمون های مفیدی به دبیران در این زمینه ارائه دهد شاید کمکی باشد در جهت مبارزه با کمرویی دانش آموزان در مدارس .
سوالات تحقیق
1- دبیر تا چه میزان می تواند در کاهش کمرویی دانش آموزان موثر واقع شود؟
2- تشکیل گروه های کوچک درسی در کلاس تا چه میزان در کاهش کمرویی تاثیر دارد؟
3- دادن مسئولیت به دانش آموزان کمرو تا چه میزان در برطرف کردن کمرویی آن ها موثراست؟
4- تشویق کارهای مثبت دانش آموزان تا چه اندازه در کاهش کمرویی آنها موثر است؟
فرضیه های تحقیق
1- دبیر در کاهش کمرویی دانش آموزان تاثیر زیادی دارد و نقش مهمی ایفا می کند .
2- تشکیل گروه های کوچک درسی در کاهش کمرویی دانش آموزان بسیار موثر است.
3- دادن مسئولیت به دانش آموزان کورو در اجتماعی کردن آنان تاثیر دارد.
4- تشویق کارهای مثبت دانش آموزان کمرو ، درکاهش کمرویی آن ها تاثیر زیادی دارد.
تعاریف عملیاتی
کمرویی : کمرویی صفت فردی است که به خاطر ترسویی ، احتیاط کاری و عدم اطمینانش ، نزدیک شدن به او مشکل است و در فرهنگ لغت ، کمرویی را به عنوان ناراحت بودن در حضور دیگران تعریف می کند. (مجله پیوند-13792 – ص43)
فرد کمرو کسی است که هشیارانه از مواجهه با افراد یا چیزهای مشخص یا انجام کاری همراه آنان بیزار است . در گفتار و کردار خود ملاحظه کار است و به طور محسوسی ترسو می باشد .(مجله پیوند – 1379- ص 43)
پیشینه تحقیق :
از نظر متخصصان بهداشت و سلامت روان ، کمرویی و انزواطلبی در حکم یک اختلال رفتاری ، از جدی تریت مشکلات دانش آموزان و نوجوانان است .
"کمرویی" توجهی غیر عادی و مضطربانه به خویشتن در موقعیت های اجتماعی است که به دنبال آن ، فرد دچار نوعی تنش روانی – عضلاتی می شود و شرایط عاطفی و شناختی او تحت تاثیر قرار می گیرد و موجب بروز رفتارهای خام و واکنش های نامناسب می گردد. (رشد آموزش ابتدایی -1381 – ص75)
کمرویی واقعی شخصی است که فرصت های خجالت کشیدن بیشتر از دیگران در اختیار او قرار می گیرد تا به جایی که آشکارا می توان گفت تمام روز خود را با این عارضه می گذراند. او در این حالت اگر بخواهد دست به ساده ترین کارها بزند و یا آسان ترین برخورد و رابطه را ایجاد نمایدیا مثلاً تصمیم بگیرد به چنان وضع اسفناکی می افتد که هیچ کس جز خود او نمی تواند آن را توصیف نماید . چون در آن موقع در او عدم اعتماد به نفس ایجاد می شود و حالات هیجانی در او ظاهر می گردد . (مثل لکنت زبان و غیره) (ژان شارتیه ، 1373 – ص 78)
این بیماری امری است که می توان گفت جنبه عمومیت دارد . دامنه آن بقدری است که حتی کمتر خانواده ای را سراغ داریم که فردی از آن دچار این حالت لااقل در مقطعی از سنین خود نباشد . بر اساس یک همه پرسی 17 درصد دانش آموزان مورد مطالعه این حالت را داشته اند . به صراحت می گوییم که افسردگی و انزواجویی به صورت موقت و زود گذر در افراد عادی هم دیده می شود ولی کمتر نمایان است . این امر بدان خاطر است که اطفال در حال رشد هستند و تشخیص افسردگی در آن مشکل است و جست و خیز ها حتی اگر اندک هم باشند مانع آگاهی در این امر است . با همه این وسعت و کثرت احتمال تداوم آن در افراد حدود یک درصد است . و البته این احتمال در مورد زنان دوبرابر مردان و در سنین بالاتر به مراتب بیشتر از سنین پایین است . هم چنین بر اساس آماری بیماران افسردگی که میل به انزوا دارند 25 – 45 درصد بیماران روانی را تشکیل می دهند و افسردگی روانی حدود 10 درصد کل آن را این نکته هم قابل ذکر است که عزلت طلبی در برخی از جوامع امری مستحسن شمرده می شود و طرفداران مذهب بودائی آن را وسیله ای برای رشد و تکمال بحساب می آورند ، درحالی که از نظر ما آن عزلتی برای دستیابی به مقصدی اندیشیده عامل رشد است که ارادی و آگاهانه باشد نه ناشی از مرض. . (قائمی ، علمی – 1374 – ص 14
گرد آوری شواهد 1
با توجه به اطلاعات جمع آوری شده از کتاب ،مجله ،سایت های اینترنتی و …برای گرد آوری شواهد لازم جهت تشخیص مسئله اقدامات زیر را انجام دادم :
1-مشاهده رفتار دانش آموز در کلاس
در مشاهده رفتار حسین در کلاس متوجه شدم او دانش آموز بسیار آرام و کم حرفی است.بسیار به ندرت در کلاس با من و سایر هم کلاسی هایش صحبت می کند.بیشتر اوقات در کلاس سرش را پایین انداخته و موقع تدریس و یا صحبت من ،به من نگاه نمی کند.اگر سوالی در حین تدریس در کلاس برایش پیش می آید خودش سوالش را مطرح نکرده و گاهی اوقات از دوستش می خواهد که سوال او را مطرح کند.در کلاس تنها با یک نفر که کنارش می نشیند صحبت می کند.در بحث های گروهی و کلاسی و پرسش و پاسخ در کلاس هیچ زمانی داوطلب نیست و تنها زمانی که از او خواسته می شود برایز پاسخ گویی شفاهی در جلوی کلاس حاضر شود بسیار مضطرب و رنگ پریده حاضر می شودو قادر نیست به طور کامل به سوالات پاسخ دهد.
2-مصاحبه با مدیر و سایر همکاران مدرسه
در صحبتی که با مدیر مدرسه راجع به حسین داشتم،ایشان نیز به این موضوع اشاره کردند که حسین برای شرکت در هیچ یک از فعالیت های پرورشی و مسابقات مختلف فرهنگی – هنری و ورزشی مدرسه داوطلب نیست.حتی زمانی که مسئولیتی به صورت اجباری به او واگذار می شود قادر به انجام درست آن نیست چون نمی تواند با سایر دانش آموزان ارتباط موثر و خوبی داشته باشد.بیشتر اوقات زنگ تفریح در حیاط فقط با یکی از هم کلاسی هایش دیده می شود.زمانی که با او کاری دارم واز او می خواهم به دفتر مدرسه مراجعه کند،پشت در دفتر ایستاده و جرات وارد شدن به داخل را ندارد.در صحبتی که با چند همکار دیگر داشتم آنها نیز اشاره کردند حسین در کلاس بسیار آرام و ساکت است .به هیچ عنوان برای انجام هیچ فعالیتی در کلاس داوطلب نمی شود و در ارزش یابی کتبی نمره بسیار بهتری نسبت به ارزش یابی شفاهی کسب می کند.در گروه های کلاسی بسیار کم فعالیت می کند و نظر می دهد و معمولا نظر سایر دوستانش را تایید می کند.
3-مصاحبه با پدر حسین
در تماس تلفنی از پدر حسین خواستم به مدرسه مراجعه کند تا با وی صحبتی داشته باشم.بعد از مطرح کردن مشکل حسین در کلاس و مدرسه از پدرش خواستم تا کمی راجع به رفتار حسین در منزل و نحوه برقراری ارتباط او با سایر اعضای خانواده و فامیل صحبت کند.
طبق گفته های پدرش حسین در منزل نیز پسری بسیار آرام بوده ،خیلی کم با پدر و مادرش صحبت می کند و مسائل و مشکلاتش را به ندرت در منزل مطرح می کند.در مهمانی های خانوادگی اغلب شرکت نکرده و یا در صورت شرکت بسیار آرام و ساکت نشسته و با کسی صحبت نمی کند.در هنگام حضور مهمان در منزل نیز بیشتر وقت را در اتاق خود گذرانده و از حضور در جمع مهمان ها خودداری می کند. البته قابل ذکر است که پدر حسین این نکته را به عنوان حسن رفتار حسین و نشان دهنده حجب و حیای وی مطرح کرد و از این مسئله بسیار خوشحال بود.پدر حسین به این نکته نیز اشاره کرد که خودش بسیار کم و مختصر صحبت می کند و اهل زیاده گویی و توضیح بیش از حد نیست و در کل خانواده ای آرام هستند .وی گفت حسین فرزند اول خانواده است و یک خواهر و یک برادر دارد.پدر حسین کارگر بوده و برای امرار معاش خانواده بیشتر وقت خود را در خارج از منزل سپری کرده و در ساعات فراغت از کار بیشتر استراحت کرده و بسیار کم با فرزندانش صحبت کرده و با آنها ارتباط برقرار می کند.
تجزیه و تحلیل داده ها واطلاعات جمع آوری شده
باتوجه به اطلاعات جمع آوری شده در رابطه با علل کم رویی و مشاهده رفتار حسین در کلاس و مصاحبه ای که با پدر حسین داشتم متوجه شدم از مهم ترین دلایل کم رویی و گوشه گیری حسین در کلاس می توان به موارد زیر اشاره کرد:
-آرام و کم حرف بودن پدر حسین با توجه به صحبت خودش
– نحوه تربیت والدین که آرام و ساکت بودن را یک حسن تلقی کرده و نشان دهنده حجب و حیای وی می دانند.
– وضع اقتصادی خانواده که تقریبا از نظر مالی ضعیف هستند و حسین گمان می کند از بسیاری از هم کلاسی هایش پایین تر بوده و نمی تواند مانند آنها لباس پوشیده و ظاهری آراسته و مرتب داشته باشد.
-عدم ارتباط صمیمی و دوستانه پدر با فرزندان در منزل و آگاه نبودن از مسایل و مشکلات روزمره آنان.
-اعتماد به نفس پایین حسین و دست کم گرفتن خود در مقابل سایرین.
معاشرت و رفت و آمد کم خانواده حسین با فامیل و دوستان و آشنایان
رفتار و اعمال حسین در کلاس برای سایر همکاران نیز مشهود بود .به صورتی که در صحبتی که با تعدادی از همکاران داشتم همه به ساکت و آرام بودن حسین در کلاس و و عدم شرکت او در بحث ها و کارهای گروهی اشاره کردند.بعد از مطرح شدن این مسئله توسط بنده در دفتر آموزشگاه سایر همکاران نیز در گیر مسئله شدند و از من خواستند تا در صورت داشتن راهکار به ایشان نیز راهکار های مورد نظر را ارائه دهم تا در کلاس اجرا کنند.
از مهم ترین علائم کم رویی حسین در کلاس می توان به ساکت نشستن در کلاس ،مطرح نکردن سوال در کلاس ،فقط یک دوست صمیمی داشتن ،تغییر رنگ چهره و تن صدا هنگام پاسخ دادن به سوال دبیر در کلاس،داوطلب نشدن برای انجام هیچ کاری در کلاس و مدرسه،شرکت نکردن در فعالیت های پرورشی و مسابقات مختلف مدرسه،عدم شرکت در اجرای مراسم صبحگاه و سایر مراسم مدرسه اشاره کرد.
در صحبت دوستانه که با حسین داشتم متوجه شدم وی احساس می کند نمی تواند مانند سایر دوستانش کارها را درست انجام دهد ،فکر می کند خوب صحبت کردن را بلد نیست و اگر حرفی بزند ممکن است باعث ناراحتی دبیر و مورد تمسخر قرار گرفتن توسط دوستانش می شود. .به همین دلیل کمتر در فعالیت های گروهی و جانبی شرکت کند و در کلاس بسیار آرام و کم صحبت می کند و در فعالیت های گروهی شرکت نمی کند..
راه حل های پیشنهادی
۱) از یادداشت های روزانه، نمایش، ایفای نقش، جملات ناتمام، قصه گویی یا فنون مشاوره استفاده نمایم تا حسین را بهتر بشناسم.دانش آموزان اغلب احساسات خود را در اینگونه از فعالیت ها واضح بیان می کنند.
۲) برای جلب اعتماد حسین و ایجاد یک ارتباط خوب تلاش کنم.
۳) از حسین بخواهم که به دانش آموز دیگر، در نقش یک دبیر کمک کند. هر توانایی و نکته جالب را که باعث بهبود روابط دانش آموز می شد را اصل قرار دهم.
۴) حسین کمرو و گوشه گیر را در فعالیت های گروهی کوچک یا در فعالیت های دانش آموزان دیگری که با آنها دوست است درگیر سازم. یک دانش آموز خجالتی بیشتر دوست دارد در گروه های کوچک صحبت کند. او را برای انجام کارهای خاص با دانش آموزان دیگر همرا کنید.
۵) به حسین مسوولیت های مختلفی واگذار کنم. مانند انتقال پیام ها، کمک به مسوولان مدرسه، کمک به دفتردار مدرسه، تدارک وسایل و … از واگذاری کارهای سخت به حسین و همچنین کارهای اجرایی و نمایشی مانند صحبت کردن در مقابل کلاس که او را دستپاچه می کند خودداری کنم.
۶) از کارهایی که حسین دوست دارد و قادر به انجام آن است از قبیل شرکت کردن در گروه دوستان، صحبت کردن با شخصیت معروف و یا بازی در یک گروه، فهرستی تهیه کنم و به حسین فرصت دهم تا یکی از این کارها را انتخاب کند و برای رسیدن به هدف شایستگی خود را نشان دهد. از رفتارهای تمرینی استفاده کنید.
7-برای آموزش حسین از روش "ابراز وجود" استفاده کنم. از حسین بخواهم موقعیت هایی را که دوست دارد در آنها موثر باشد و راه های تماس برای برخورد با هر موقعیتی را بررسی کند، سپس طبق برنامه ای تعیین شده با حسین کار کنم.
8-جابجایی مکان حسین در کلاس :باتوجه به اینکه حسین معمولا انتهای کلاس رابرای نشستن انتخاب می کند ویا اینکه مکانهایی را در کلاس انتخاب می کند که از دید پنهان باشند چنانچه جابجایی مکانی صورت گیرد درکاهش کمرویی موثراست
9-گسترش دادن برخوردها وتماس های حسین در خارج از محیط خانواده
باتوجه به این که حسین سوای پدرو مادر خود در ارتباط با دیگر افراد گرفتار شرم وخجالت می شود ولحظه ورودبه زندگی اجتماعی وتحصیلی برایش بسیار مشکل می نماید در نتیجه برخوردها در خارج گسترش یابند کمرویی حسین کمتر می شود.
10-تقویت رفتارهای مثبت حسین :
چنانچه حسین در کارها و اعمالی که درست انجام میدهد تشویق شود سعی می کند برای جلب رضایت اطرافیان دوباره این کار درست را انجام دهد.
راه حل های موقت و اجرای آن
بعد از شناسایی علت اصلی کم رویی حسین سعی کردم با استفاده از اجرای بعضی از راه حل های پیشنهادی در کلاس علت های کمرویی وی در کلاس و مدرسه را از بین برده و آن را کاهش دهم.
1- ابتدا سعی کردم برای جلب اعتماد حسین نسبت به خودم و ایجاد یک رابطه دوستانه با وی تلاش کنم.به این منظور سعی کردم از نظر عاطفی به حسین نزدیک شوم .در کلاس دقایقی را در کنار او می نشستم و در رابطه با مسائل مطرح شده در کلاس با وی صحبت کرده و از او نظر خواهی می کردم.نسبت به اظهار نظر او در کلاس واکنش نشان داده و بسیار او را مورد تشویق و تحسین قرار می دادم.در مورد اعضای خانواده خود با او صحبت کردم و از وی خواستم اعضای خانواده اش را به من معرفی کند . به این ترتیب توانستم اعتماد او را نسبت به خودم جلب کنم.با او در رابطه با اهمیت روابط اجتماعی و محاسن شرکت در جمع و تاثیر زیاد آن در زندگی هر انسانی صحبت کردم . و به او گفتم شما هم مانند دوستان و هم کلاسی هایت توانایی های زیادی داری و می توانی در انجام بسیاری از کارها به دیگران کمک کرده و در فعالیت های گروهی شرکت کنی.فقط کافی است که اراده کرده ، توانایی های خود را شناخته و آن ها را دست کم نگیری و سعی کنی از توانایی هایت حداکثر استفاده را ببری.
2- سعی کردم هیچ زمانی در مورد کم رویی حسین در کلاس صحبت نکنم و انجام هر فعالیتی از سوی او در کلاس را از قبل با وی هماهنگ کرده تا آمادگی لازم را داشته باشد و بدون نگرانی و اضطراب آن را انجام دهد. به عنوان مثال تعدادی سوال درسی به حسین دادم و از او خواستم پاسخ این سوالات را پیدا کرده و برای پاسخ گویی شفاهی به این سوالات در جلسه آینده آمادگی لازم را کسب کند. به این ترتیب جلسه بعد به محض صدا زدن نام حسین برای پرسش شفاهی او بدون هیچ نگرانی در جلوی کلاس به تمام سوالات پاسخ داد و بسیار مورد تشویق و تحسین من و دوستانش قرار گرفت . به این ترتیب حسین دیگر از پرسش و پاسخ شفاهی در کلاس نمی هراسد و اعتماد به نفس او بسیار افزایش می یابد.
3- در گیر کردن حسین و همراه شدن او با گروه های کوچک کلاسی برای شرکت در فعالیت های گروهی کلاس و تشویق او برای صحبت کردن و اظهار نظر در گروه و توجه به نظرات وی و تقویت رفتار های مثبت اودر کلاس با تشویق او در برابر سایر هم گروهی ها در کلاس.به این ترتیب که برای طرح سوال از متن کتاب درسی دانش آموزان را به گروه های چهار نفره تقسیم کردم و از آنها خواستم تا متن مورد نظر را به چهار قسمت مساوی تقسیم کرده و هر دانش آموز از قسمت مورد نظر خود تعداد سه سوال پیدا کند سپس سوالات در گروه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و اشکالات سوالات بر طرف شود .مشاهده شد که حسین سوالات بسیار جالب و خوبی از قسمت خود مطرح کرد و در گروه مورد تشویق هم گروهی ها قرار گرفت واین موجب خوشحالی حسین و افزایش اعتماد به نفس وی در کلاس گردید.
4- مسئولیت های مختلفی در کلاس و مدرسه مانند بررسی تکالیف دانش آموزان در کلاس ،نوشتن اسامی غائبین مدرسه توزیع برگه در کلاس،انتقال پیام به دفتر مدرسه،کمک به مدیر و معاون پرورشی در اوقات بیکاری ،کمک در برگزاری مراسم آغازین مدرسه ،مرتب کردن دانش آموزان سر صف و … واگذار گردید تا به این ترتیب حسین با انجام این کارها و کسب موفقیت و تشویق از سوی دبیر و مسئولین مدرسه تمایل بیشتری به شرکت در فعالیت های جانبی و فوق برنامه در کلاس و مدرسه پیدا کند.البته البته سعی کردم مسئولیت های واگذار شده در حد توانایی حسین بوده و توقع بیش از حد از او نداشته باشم.به عنوان مثال با توجه به خط خوب و زیبای حسین سعی کردم با هماهنگی مدیر از این توانایی وی در امور فرهنگی و هنری مدرسه استفاده کنم.
جا به جایی مکان فرد در کلاس :
من احساس کردم اگر محل نشستن حسین در کلاس را که ردیف آخر بود عوض کنم و از او در خواست کنم تا در ردیف های جلوی کلاس بنشیند (با توجه به قد متوسط حسین )این امر به او کمک می کند که به سایر دوستان و هم کلاسی هایش و همین طور به دبیر در کلاس نزدیک تر شده و راحت تر بتواند در مورد مسائل مختلف مطرح شده در کلاس اظهار نظر کند.
در تماس تلفنی با پدر حسین از وی خواستم در منزل سعی کند به حسین نزدیک شده و رابطه دوستانه با او برقرار کند و سعی کنند رفت و آمد ها و روابط خود با دوستان و فامیل را گسترش دهند و حسین را نیز به شرکت در این مهمانی ها تشویق نمایند.و همپنین اوقات بیشتری را در منزل به صحبت و بر قراری ارتباط با فرزندان ،به ویژه حسین اختصاص دهند.
گرد آوری اطلاعات (شواهد 2)
بعد از اجرای راه حل های موقت در کلاس و مدرسه تغییرات زیر در رفتار حسین در کلاس و مدرسه و منزل مشاهده شد:
حسین تقریبا بدون استرس و نگرانی به صورت داوطلبانه به پرسش های کلاسی پاسخ می دهد.همچنین سوالات خود را در کلاس بدون نگرانی مطرح می کند.
– حسین در گروه های کلاسی برای تدریس و بحث های گروهی بسیار فعال تر از گذشته شرکت کرده و اظهار نظر می کند.
– حسین در زمینه فعالیت های فوق برنامه در کلاس و مدرسه حضور داشته و در کارهای اجرایی مدرسه مانند برقراری نظم ،اجرای مراسم صبحگاه و دعوت دانش آموزان به نماز مشارکت فعالی نسبت به گذشته دارد.
– حسین در صورت داشتن سوال و یا برای مطرح کردن پیشنهادات خود در دفتر مدرسه حضور یافته و دیگر با استرس پشت در دفتر نمی ایستد.
– در صحبتی که با سایر همکاران داشتم آنها نیز از تغییر رفتار حسین در کلاس و حضور فعال وی در گروه های کلاسی و بالا رفتن سطح نمرات وی در پرسش های شفاهی کلاسی ابراز خوشحالی کردند و از این مسئله بسیار خوشحال بودند.
– درصحبتی که با پدر حسین داشتم وی از تغییرات به وجود آمده در رفتار حسین بسیار خرسند بود .پدر حسین اشاره کرد که حسین در مهمانی های فامیلی و خانوادگی شرکت کرده ، و همچنین تمایل او برای بیرون رفتن از منزل نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است .او همچنین با پدر و پدر و سایر اعضای خانواده رابطه بسیار خوشایندی دارد ،با پدرش درد دل کرده و راجع به مشکلات و مسائل پیش آمده با او مشورت کرده و از او کمک می گیرد.
مشخصه های رفتاری دانش آموزان کمرو و گوشه گیر
رفتار گوشه گیری یا انزواطلبی به عنوان یکی از مشکلات عمده در دانش آموزان و نوجوانان محسوب می شود و متاسفانه برای آن که در مدرسه ایجاد دردسر و مشکل نمی کنند دیرشناخته شده و گاه به عنوان فردی مودب و بی دردسر از طرف دیگران معرفی می گردند. در نتیجه تشخیص و شناخت آن ها به تاخیر می افتد و زمانی متوجه مشکل می گردند که کار درمان سخت تر و وضعیت شاگرد حادتر شده است.
این دانش آموزان و نوجوانان دارای احساس بی کفایتی بوده و به دنیای درون خود پناه می برند و بیش از حد متواضع هستند و حتی اگر با مسئله ای مخالف باشند جرات بیان مخالفت یا نظرات خود را ندارند. این افراد نسبت به مسائل اطراف خود حساسیت بیش از حدی دارند و اگر مسئله ای مخالف نظر آن ها باشد یا مجبور به شرکت در کار جمعی باشند، در گوشه ای کز کرده و با کسی حرف نمی زنند و گاه در هنگام شدت ناراحتی ناخن های خود را می جوند. رفتار چنین دانش آموزانی همواره با شک و تردید همراه است و دور از اطمینان که جهش های ناشیانه و پس روی های ناگهانی به دنبال دارد.
همه این حرکات این تصور را ایجاد می کند که شخص کمرو بین دو نیروی متضاد در کش و واکش است. هر دانش آموز کمرویی دارای خصوصیاتی است که ناتوانی او را در نظر خودش بزرگ تر و در نظر دیگران نمایان تر جلوه می دهد. مثل این است که دانش آموز با کمرویی خود می خواهد بگوید؛ "می بینید که من چقدر رنج می برم، پس راحتم بگذارید!". بدین ترتیب دانش آموز با رفتار تردیدآمیز خود به جایی می رسد که از ارتباط های اجتماعی که برای او رنج آور و دشوار است پرهیز می کند، زیرا می ترسد نتواند به صورت مناسبی با آن ها رو به رو شود.
نشانه های دیگر
دست های دانش آموز کمرو غمناک است. دانش آموزی که از کمرویی خود به ستوه آمده است جرات نمی کند دست کسی را که به سوی او دراز شده است بفشارد، زیرا می ترسد که او متوجه غمناک بودن دست هایش بشود. دشواری دیگر برای بعضی از دانش آموزان انزواطلب احساس نیاز رفتن به دستشویی است، زیرا می ترسند برای رفتن به دستشویی از دبیر اجازه بگیرند و دبیر اجازه ندهد، این دسته از دانش آموزان گاهی موقع حرف زدن دچار دشواری هایی می شوند. از ترس این که نتوانند منظور خود را شرح دهند، به لکنت زبان دچار می شوند.
این نقص بیشتر در مقابل کسانی مطرح می شود که دانش آموز از قضاوت ایشان بیمناک است. حرف زدن با کسی که مورد اطمینان اوست و به او محبت دارد برایش آسان است. بعضی از دبیران گاهی دیده اند که دانش آموز کمرویی که مورد پرسش قرار گرفته، چنان دست و پای خود را گم کرده است که به ادعای خود سوال را نشنیده است. دانش آموز کمرو با کناره گیری از گروه دانش آموزان، از بازی هایی که به فعالیت گروهی نیاز دارد خودداری می کند و این رفتار او را از آموختن اصول زندگی اجتماعی باز می دارد و مانع رشد احساس اجتماعی بودن در او می شود. دانش آموز کمرو از نوعی احساس حقارت رنج می برد، او به توانایی هایی که دارد اعتماد ندارد و آن ها را ناچیز می شمارد. خود را برای زندگی ضعیف و نامجهز می بیند و چنین می پندارد که برای دفاع در مقابل مشکلات آماده نیست.
سبب شناسی مشکل
گاه گفته می شود که کمرویی نوعی بیماری خانوادگی است. اما این گفته صحت کامل ندارد. کمرویی در اغلب موارد یک نقص موروثی نیست (به جز در مواردی که با نشانه هایی از بیماری اسکیزوفرنی همراه است) بلکه رفتار نامناسبی است که دانش آموز از محیط کسب می کند که سبب شناسان برای آن عللی را برشمرده اند. مشکلات و اختلافات ریشه دار خانوادگی، محرومیت از محبت، فعالیت های اجتماعی بیش از حد پدر و پدر، نقص عضو یا بیماری های دیگر جسمانی، شکست های متعدد در زندگی، تحقیر دانش آموز در مقابل جمع، انتقاد و تمسخر در حضور دیگران، نداشتن معیارهای خاصی که دانش آموز و نوجوان برای محبوب شدن، برای خود در نظر بگیرد، توقع بیش از حد داشتن از دانش آموز، تغییراتی که در خانواده پیش می آید مانند تولد خواهر یا برادر کوچک تر از جمله عواملی است که منجر به گوشه گیری و کمرویی در دانش آموز خواهد شد.
راهکارهایی برای دبیران
1) سعی کنید علت اصلی کمرویی و کناره گیری دانش آموز را پیدا کنید. از یادداشت های روزانه، نمایش، ایفای نقش، جملات ناتمام، قصه گویی یا فنون مشاوره استفاده کنید تا دانش آموز را بهتر بشناسید. دانش آموزان اغلب احساسات خود را در اینگونه از فعالیت ها واضح بیان می کنند.
2) برای جلب اعتماد دانش آموز و ایجاد یک ارتباط خوب تلاش کنید.
3) از دانش آموز خجالتی بخواهید که به دانش آموز دیگر، در نقش یک دبیر کمک کند. هر توانایی و نکته جالب را که باعث بهبود روابط دانش آموز می شد را اصل قرار دهید.
4) دانش آموز کمرو و گوشه گیر را در فعالیت های گروهی کوچک یا در فعالیت های دانش آموزان دیگری که با آن ها دوست است درگیر سازید. یک دانش آموز خجالتی بیشتر دوست دارد در گروه های کوچک صحبت کند. او را برای انجام کارهای خاص با دانش آموزان دیگر همرا کنید.
5) به دانش آموز کمرو و گوشه گیر مسئولیت های مختلفی واگذار کنید. مانند انتقال پیام ها، کمک به مسوولان مدرسه، کمک به دفتردار مدرسه، تدارک وسایل آزمایشگاه و … از واگذاری کارهای سخت به دانش آموز و همچنین کارهای اجرایی و نمایشی مانند صحبت کردن در مقابل کلاس که او را دستپاچه می کند خودداری کنید.
6) از کارهایی که دانش آموز خجالتی دوست دارد و قادر به انجام آن است از قبیل شرکت کردن در گروه دوستان، صحبت کردن با شخصیت معروف و یا بازی در یک گروه، فهرستی تهیه کنید و به دانش آموز فرصت دهید تا یکی از این کارها را انتخاب کند و برای رسیدن به هدف شایستگی خود را نشان دهد. از رفتارهای تمرینی استفاده کنید.
7) با صحبت کردن در مورد کمرویی و گوشه گیری دانش آموزان آن ها را ناراحت نکنید. همچنین از صداکردن و دعوت آن ها برای اجرای فعالیت های خاص در مقابل دیگران بدون هماهنگی قبلی اجتناب کنید. یک روش مناسب برای تشویق دانش آموز شرکت در کلاس طرح تمرین و پرسش و پاسخ با دانش آموز است. در این روش دانش آموز و دبیر قبلاً سوال و جواب را تمرین کرده اند سپس زمانی که دبیر دانش آموز را پای تخته فرا می خواند، دانش آموز احساس می کند که این فعالیت (پرسش و پاسخ) راحت و آسان است و اعتماد به نفس پیدا می کند.
8) خود پنداره مثبت را در دانش آموز تقویت نمایید.
9) برای آموزش دانش آموز کمرو از روش "ابراز وجود" استفاده کنید. از دانش آموز بخواهید موقعیت هایی را که دوست دارد در آن ها موثر باشد و راه های تماس برای برخورد با هر موقعیتی را بررسی کند، سپس طبق برنامه ای تعیین شده با دانش آموز کار کنید.
10) زیمباردو (1977) پنج مرحله را برای تغییر رفتار دانش آموز گوشه گیر پیشنهاد می کند؛ درک خود، فهم دلایل گوشه گیری، عزت نفس، گسترش فعالیت های اجتماعی و کمک به دیگر افراد کمرو (برای غلبه بر کمرویی خود و دیگران).
– نتایج بدست آمده:
بر اساس اطلاعات جمع آوری شده و مشاهده رفتار دانش آموز در کلاس و مدرسه قبل و بعد از اجرای راه حل برای مشکل حسین ،نتایج زیر بدست آمد:
– کم رویی بیشتر جنبه اکتسابی دارد و جنبه ارثی آن بسیار کم رنگ و در صورت شناسایی به موقع قابل برطرف شدن است.
– نقش اولیه دانش آموز در کاهش یا افزایش کم رویی فرزندشان بسیار واضح و آشکار است.
– نحوه برخورد دبیر در کلاس در تقویت و یا کاهش کم رویی و گوشه گیری دانش آموز در کلاس بسیار موثر است.
– تشویق و ترغیب دانش آموز به شرکت در فعالیت های گروهی در کلاس و مدرسه و واکنش مثبت نسبت به تغییرات ایجاد شده در رفتار دانش آموز نقش به سزایی در بالا بردن اعتماد به نفس دانش آموز و کاهش کم رویی او در کلاس دارد.
– شناسایی علل کم رویی دانش آموز و سعی در بر طرف نمودن آن ها مهمترین گام در کاهش کم رویی دانش آموز است.
– سعی در برقراری یک رابطه دوستانه و نزدیک شدن به دانش آموز استرس و نگرانی او در کلاس را بسیار کاهش می دهد. شناسایی توانایی های دانش آموز و تقویت آن ها و نداشتن توقع بیش از حد از او باعث افزایش به نفس و کاهش علائم کم رویی دانش آموز در کلاس می شود.
– پیشنهادات کاربردی
– با تشویق دانش آموزان کم روبه شرکت در فعالیت ها و بازی های گروهی و استفاده از آن ها در کلاس می توان تاثیر زیادی در کاهش اضطراب و تقویت مهارت اجتماعی دانش آموز داشت.
– با القای توانایی های دانش آموزان و یاد آوری و تقویت ویژگی های مثبت دانش آموز کم رو سعی کنیم اعتماد به نفس او را افزایش دهیم.
– بعد از شناسایی توانایی های دانش آموز در حد توانش از وی انتظارداشته باشیم .زیرا توقع بیش از حد از دانش آموز خصوصا دانش آموز کم رو اعتماد به نفس و تمایل وی به شرکت در فعالیت های دسته جمعی را به شدت کاهش می دهد.
– سعی کنیم همواره با ایجاد فضای دوستانه در کلاس و برقراری رابطه دوستانه و صمیمی با دانش آموزان محیط محیط مناسبی را برای شرکت بدون استرس و نگرانی دانش آموزان به ویژه دانش آموزان کم رو و گوشه گیر فراهم کنیم.
– اولیاء و مربیان مدرسه به مبانی تربیت اجتماعی و تقویت مهارت های اجتماعی توجه ویژه داشته باشند .زیرا این امر در پیشگیری و درمان کم رویی بسیار موثر است.
پیشنهاد به محققین بعدی
با توجه به فرصت کم بنده در این پژوهش برای اجرای راه حل ها من تنها توانستم چند مورد از راه حل های پیشنهادی را اجرا کرده و مورد بررسی قرار دهم.بنابراین به محققین بعدی پیشنهاد می شود سایر راه حل ها را مورد بررسی و اجرا قرار دهند و نتایج حاصله را در کلاس مورد استفاده قرار دهند.
فهرست منابع
1- شارتیه ، ژان ، "کمرویی و راه های درمان آن " ، ناشر : مترجم ، 1373 .
2- قائمی ، علی ، "خانواده و نابسامانی های روانی" ، انتشارات امیری ، 1374 .
3- شفیع آبادی ، عبدالله ، "راهنمایی و مشاوره دانش آموز" ، انتشارات تهران ، 1372 .
4- احمد وند ، محمدعلی ، " روانشناسی بازی" انتشارات پیام نور،1372 .
5- حسین نژاد ، محمد ، "مشاوره با دانش آموزان" انتشارات سپند هنر ، تهران 1379 .
6- خاکیه ، پرویز ، "روانشناسی دانش آموز" انتشارات آشنا ، تبریز 1372 .
7- احمد وند ، محمدعلی ، مهجور ، سیامک ، "آشنایی بافعالیت های اجتماعی" انتشارات پیام نور 1380 .
8- "ماه نامه رشد آموزش متوسطه اول" شماره 41 ، انتشارات کمک آموزشی ، 1380 .
9- " ماه نامه رشد آموزشی در رشد تکنولوژی" شماره 127 ، انتشارات دفتر کمک آموزشی 1379 .
10- " نشریه ماهانه پیوند" شماره 255 ، انتشارات دانشگاه تهران 1379 .
20