چکیده:
مقطع ابتدایی زیر بنای مقاطع دیگر تحصیلی می باشد و در مقطع ابتدایی نیز پایه اول اساس پایه های دیگر می باشد و هر چقدر دانش آموزان در این پایه بهتر آموزش ببینند در پایه های دیگر راحت تر هستند و بالعکس ; در پایه اول دو درس ریاضی و فارسی ( قرائت فارسی و املای فارسی کلیدی هستند و بیشترین ساعات به این دو درس اختصاص می یابد و از بین دو درس ذکر شده درس فارسی از اهمیت دو چندانی برخوردار می باشد. به طوری که بدون یادگیری درس فارسی ، یادگیری دروس دیگر تقریبا غیر ممکن می باشد. یکی ازمهمترین مشکلات دانش آموزان در مدرسه، ضعف در خواندن و نوشتن است. املاء نوعی نوشتن است. اینجانب …در این تحقیق برای رفع مشکل املای دانش آموزی به نام فاطمه سعی کردم راهکارهایی پیدا کنم و او را در درس املاء تقویت کنم.
برای پیدا کردن راه کارها نیاز به یک سری اطلاعاتی داشتم، نظیر این اطلاعات را از طریق خود دانش آموز، پرونده وی ، والدین و مشاور مدرسه جمع آوری کردم با توجه به این اطلاعات راه کارهایی را یافتم و آنها را با دانش آموز به مرحله اجرا در آوردم. جملگی این راه کارها برای تقویت حافظ دیداری، تقویت توالی دیداری و تقویت حافظه شنیداری بود که فاطمه در آنها ضعف داشت. در پایان اجرای این راه حل ها ، نتیجه خوبی از پیشرفت دانش آموز به دست آمد که امیدوارم این را حل ها را هم سایر معلمان برای کاهش ضعف در درس املاء دانش آموز به کار ببرند.
مقدمه
نوشتن و خواندن وسیله ای است برای پی بردن به افکار دیگران و گفتار و نوشتن وسیله ای برای آگاه ساختن دیگران از مقاصد و افکار خود. بنابراین تمام کوششهایی که در زمینه آموزش زبان در دبستان انجام می گیرد، باید در جهت پرورش ارکان چهار گانه آن یعنی، شنیدن ، گفتن و خواندن باشد.
املاء کلمه ای است عربی و به معنای پرکردن، مطلبی را تقریر تا دیگران بنویسند ، طریقه نوشتن درست کلمات و درست نویسی و بکار رفته است.
در این تحقیق در جهت هدف های زیر برای رفع مشکل املای دانش آموز به نام فاطمه انجام گرفته است:
1- تقویت حافظه دیداری دانش آموز
2- تقویت توالی دیداری دانش آموز
3- تقویت حافظه شنیداری دانش آموز
امید که با انجام این راه کارها خود و همکاران بتوانیم در جهت موفقیت دانش آموزان گام برداریم.
بیان مساله
عامل اساسی برای موفّقیّت در هر فعّالیّتی، داشتن اطّلاعات لازم در آن زمینه می باشد.پس لازم بود، به اطّلاعاتی در میزان علاقمندی فاطمه به درس املا دست یابم؛ در این زمینه با تحقیق از معلّم های دیگر و هم چنین با طرح پرسش هایی ازآنان، که به شرح ذیل می باشد، دریافتم دانش آموزان علاقه زیادی به املا ندارند.
1. نظرتان در رابطه با درس املا چیست؟
2. چه روش هایی را در مطالعه ی درس املا به کار می برید؟
3. کدام کتاب و درس خود را بیشتر دوست دارید؟
به این ترتیب با پاسخ هایی که دانش آموزان به سوالات دادند و چمع بندی آنان به این نتیجه رسیدم و اما بیشترین انگیزه من ای بود که علاوه بر افزایش تعداد دانش آموزان علاقمند به املا، عادت هایی را در رابطه با این مهم ایجاد کنم و همچنین روش ها و طرح های مناسبی را جهت علاقمندی آنان به درس املا فراهم نمایم. حال مساله ای که در این جا مطرح می شود این است؛ با توجّه به محور بودن دانش آموزان در فعّالیّت های کلاس، در راستای هدف این اقدام پژوهی چه راهکارهای عملی را می توان ارائه نمود تا میزان علاقمندی دانش آموزان به خصوص فاطمه به املا بیشتر شود؟ تا ضمن ایجاد زمینه ی مناسب جهت آموزش املا، زمینه ی مناسبی برای آموزش کلمات دشوار و درک معنا و مفهوم آنها، افزایش دقت و تمرکز دانش آموزان و مخصوصا فاطمه در این درس نیز ایجاد شود.
توصیف وضعیت موجود:
اینجانب … مدت …سال است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت هستم. و هم اکنون نیز در آموزشگاه …..مشغول تدریس در پایه دوم هستم. خوب نوشتن و صحیح نوشتن یک توانایی ایست که ما به عنوان معلمان شکوفا کردن این توانایی ها را عهده دار هستیم.در ماه مهر وقتی درس را تدریس می کردم و با دانش آموزان در کلاس املا کار می کردم تمام سعی من بر این بود تا دانش آموزانم مشکلی در نوشتن نداشته باشند. زیرا هر معلّمی آرزو دارد که دانش آموزانش درس های او را بهتر و آسان تر یاد بگیرند و گفته هایش در اعماق وجود دانش آموزان نفوذ کند.در بین این دانش آموز ان فاطمه در نوشتن املاهم سطح با دانش آموزان دیگر نبود با تشویق وراهنمایی به درس های کلاس توجّه می کرد . برای انجام فعالیت های نوشتنی از خود علاقه ای نشان نمی داد و زود خسته می شد. درکلاس آرام و قرار نداشت همیشه با بغل دستی اش در حال صحبت بود و با استفاده از روش های مختلف تشویق مدت کوتاهی سر جای خود می نشست. بنابراین باخود اندیشیدم چگونه می توانم با تشویق فاطمه را به درس املاء علاقه مند سازم؟
از آنجایی که دیکته یکی از مهمترین مواد درسی دانش آموزان محسوب می شود. که آن نیز به علت مهم بودن مهارت های نوشتاری است، شاید بتوان دلیل این امر را در عینی بودن مهارتهای نوشتاری دانست که امکان تحلیل مشکلات کودک را فراهم می سازد. با توجه به اهمیت موضوع سعی کردم دقت و تعمق بیشتری در درس املاء دانش آموزان داشته باشم. بنابراین مشکل این دانش آموز فکرم را خیلی مشغول کرده است. از آنجایی که وظیفه شغلیم ایجاب می کرد سعی کردم برای حل این مشکل راه حلهایی پیدا کنم تا شاید بتوان با به کار گرفتن این شیوه ها به کودکانی که به علت ضعف در دیکته به آنها برچسب کم ذهنی ، تنبلی ، حواس پرتی ، عقب مانده زده می شود کمک کرد.
پیشینه تحقیق
پیشینه ی پژوهش عبارت است از بررسی تحلیلی آثار صاحب نظران و پژوهشگران در یک موضوع خاص. از این رو، فعّالیّتی فکری(تحلیلی و انتقادی) است که طی آن پژوهشگر، متون و آثار موجود در زمینه ی پژوهش را شناسایی می کند و بر اساس یک الگوی مشخّص و با در نظر داشتن هدف خاص پژوهش خود، آنها را بررسی، تحلیل و نقد می کند تا در راستای پژوهش خود از آنها استفاده کند. (پریرخ و فتّاحی، 1384)
الف) مبانی نظری:
عمل نوشتن، از دیدگاه والاس و ا. مک لافلین( ترجمه : م.تقی منشی طوسی،1373) با چند مهارت سرو کار دارد از جمله: توانایی نگهداری موضوع در ذهن، تنظیم موضوع به صورت کلمه ها، ترسیم گرافیکی شکل هر حرف و کلمه و… به عقیده ی آن ها، جای شگفتی نیست که بسیاری کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری از فعّالیّت های زبان نوشتاری بیزار و تا حدّ امکان گریزان باشند.
در رابطه با اجرای روش های فعّال یاددهی و یادگیری در کلاس، بریان.ج، کرتی(مترجم: فروغ تن ساز،1373) بر این نکته تاکید دارد که از جمله نتایج مفید برنامه هایی که دانش آموزان در آن فعّال هستند؛ احساس رضایتی است که برای دانش آموز از شرکت مفید و فعّالیّت بدنی، حاصل می شود که این امر به نوبه ی خود در نگرش آنان نسبت به فعّالیّت، اعتماد به نفس داشتن و مهارت های همکاری های اجتماعی و خلاقیّت تاثیر می گذارد.
موسوی زنجانرودی (1378) نیز محبت و تشویق را در تعلیم و تربیت بسیار موثّر می داند و عقیده دارد که : پایه ی حیات بشری بسته به محبت است ، محبت به هرکسی کاری است به یاد ماندنی و فراموش ناشدنی. این محبت است که یک عمر ، انسان را در حفاظت خود محکم و سالم نگه می دارد و سلامت حیات او را بیمه می کند و در سرنوشت او نقش مهمّی را ایفا می کند و ریشه عمیق روانی و روحی دارد. محبت یک مسئله فطری است و بشر طالب آن است. او توقع دارد. توقع از پدر، توقع از مادر، مربیان، معلّمین و دیگران که در حاشیه قرار دارند.
یکی از مباحث عمده در پژوهش پیرامون درس املا، موضوع "علل غلط نویسی دانش آموزان در املا" است که تاکنون تحقیقات بسیار در مورد آن صورت گرفته است. جعفریان یسار(1386) در این رابطه به دلایل زیر اشاره دارد:
1. آسیب های زیستی یا ژنتیکی: مانند دیس گرافی یا دیسلکسی (آینه نویسی و وارونه نویسی)
2. نبود هماهنگی کامل بین مغز و چشم و دست.
3. وجود تفاوت بین زبان مادری و زبان نوشتاری.
4. آموزش ناکافی، ناصحیح و غیر روشمند.
5. نداشتن دقّت و تمرکز دانش آموز در نوشتن و یادگیری مفهوم کلمات و…
ایشان برخی از "راهبردهای افزایش مهارت نوشتن (یا درست نویسی)" را چنین بیان می کنند: رونویسی دانش آموز از مطالبی که به آن ها علاقه دارد؛ خواندن برنامه ای و هدف دار؛ بازنویسی با ایجاد تغییرات جزئی؛
هم چنین برخی "راهبردهایی برای تقویت درست نویسی (هدف املا)" که شامل: انجام تمرینات تقویت شنیداری و دیداری و بهره گیری از روش چند حسی است. نویسنده ی مقاله "روش آموزش و افزایش مهارت درست نویسی "فرنالد"" را در تقویت املای دانش آموزان موثّر می داند.
پژوهش های بسیاری (برای مثال: بهروزیان، 1386؛ حسینی،1387) در مورد رابطه میان بازی و تاثیر آن در یادگیری انجام شده است. که حدّاقل در یک زمینه، یافته مشابهی را تایید می کنند: تجارب یادگیری فعّال در زبان آموزی، خواندن، نوشتن و تشخیص حروف، در کودکان بسیار موثّر است؛ به گونه ای که یادگیری همراه با بازی و فعّالیّت، به مراتب سریع تر و بهتر از زمانی بوده است که به صورت غیرفعّال به کودکان آموزش داده می شود؛ به خصوص اگر این فعّالیّت ها همراه با بازی های کنترل خویش همراه شوند.
در مقایسه با جعفریان یسار(1386)، علوی مقدم و علیزاده(1389)به یافته های جدیدتری در زمینه ی علل غلط نویسی دانش آموزان و راه حل آن دست یافته اند. همین طور در این پژوهش به ویژگی یک املای مناسب اشاره شده که برخی از آن ها عبارتند از:
الف) وحدت موضوع بسیار موثّر است و از املای گسسته باید پرهیز کرد. به بیان دیگر ارتباط معنایی بین جمله ها و عبارات املا باید رعایت شود.
ب) ساختار داستانی و روانی می تواند بهترین املاها را بسازد. ساخت روایی متن. انگیزه ی پیگیری را در دانش آموز تقویت می کند. مثل گفتن یک قصًه یا داستان در یک املای تقریری.
تعریف تبیین واژه های کلیدی:
املاء فارسی از نظر علمی: به معنی پر کردن ، مطلبی را تقریر کردن که دیگری بنویسد مطلبی که معلم بگوید و شاگرد بنویسد. املاء فارسی از نظر عملیاتی: متنی است به زبان فارسی که معلم یا شخص دیگری آن را قرائت می کند و یادگیرنده موظف است که کلمات را به درستی بنویسد.
دانش آموز از نظر علمی : به افرادی می گویند که به فراگرفتن دانش ، خواندن و نوشتن مشغول می باشند. (برگزیده های پژوهش در عمل ، ص 86)
دانش آموز از نظر عملیاتی: در این تحقیق منظور از دانش آموز کودکی است که در پایه ی اوّل مدرسه دخترانه صیاد شیرازی به تحصیل اشتغال دارد.
حافظه ی بینایی از نظر علمی: توانایی به خاطر سپاری و یادآوری مجدد یک کلمه و یا شیء که دیده است می باشد و ضعف آن در املاء باعث می شود که کودک مثلاً صداها را خوب در ذهن خود نسپارد و بعد برای نوشتن کلمات ، آن صداهابه یادش نیاید ونتواند آنها را به خاطر بیاورد.
حافظه توالی و بینایی و شنوایی ، توانایی به یاد آوردن چند کلمه یا شیء که قبلاً دیده یا شنیده باشد. (کرک ساموئل ، چالفانت ، جیمز ، 1377)
ب) پیشینه ی عملی:
هاشمی کاشی ثانی(1387) در اقدام پژوهی خود تحت عنوان "چگونه توانستم با روش املای آموزشی و مشارکت دانش آموزان سطح نمرات درس املا را ناباورانه ارتقا دهم؟" و در کلاسی با جامعه ی آماری 32 نفر، به برخی از راهکارهای مشارکتی در تقویت املا پرداخته است. این راه کارها عبارتند از: مطالعه ی کتاب هایی در زمینه ی اختلالات یادگیری، تهیّه ی کتاب های نظم و نثر مورد علاقه ی اکثریّت دانش آموزان، استفاده از نظر شاگردان و اولیای آنها، بهره مندی از نظر اساتید محترم، تقسیم ساعات املا به دو قسمت 15 دقیقه آموزش و 30 دقیقه ارزشیابی.
ایشان با عمل به این راه کارها به این نتایج دست یافته بود: میزان علاقه مندی دانش آموزان به درس ادبیّات را که در مهرماه 37٪ بوده به 85٪ افزایش پیدا کرده و میانگین نمرات املا از 12/16 به 65/19 ارتقاء یافته بود.
در مقایسه با هاشمی کاشی(1387)، پروین(1384) به یافته های مفیدتری در درس املا دست یافته است. اقدام پژوهی ایشان تحت عنوان "درس املا و بررسی راه های مشارکت فعّالانه دانش آموزان در درس املا" به بررسی علل بروز مشکلات در آموزش املا پرداخته است. او در این زمینه یافته های زیر را به دست آورده است:
بسیاری از معلّمان می پندارند که تنها روش آموختن املای کلمات، مشق نویسی از روی کتاب و نوشتن دیکته از هر درس است. ولی هیچ یک از این دو راه نمی تواند روش مفیدی باشد. چون اوّلی فقط بر تمرین و تکرار طوطی وار تکیه می کند و دوّمی بر حافظه. املا نیز مانند سایر دروس نیاز به آموزش دارد و واگذاری آن به دانش آموزان و راهنمایی نکردن، سبب می گردد که دانش آموزان نتوانند آن چنان که شایسته و بایسته است در درس املا پیشرفت کنند. روش املا نوشتن یکنواخت نباشد و معلّم از روش های دیگری به ابتکار خود استفاده نماید.آموزش املا مربوط به ساعت این درس در برنامه ی کلاسی نیست. بلکه اگر در همه دروس هماهنگی وجود داشته باشد، کمک شایانی در این راه خواهد شد. معلّم به منظور گسترش دادن زمینه ی اطّلاعات لغوی، تسهیل در فهم لغات مشکل و رسیدن دانش آموزان به مراحل و سطوح بالای بادگیری، باید از لغات هم خانواده، مشتقّات و کلمات متضاد استفاده نماید. لازم است دانش آموزان قواعد درست نویسی، رسم الخط مطابق با بخش نامه های ارسالی، چگونگی تصحیح املا و بارم غلط های املایی را قبلاً یاد بگیرند. بهتر است در حضور دانش آموزان مطابق با دستورالعمل تصحیح املای فارسی مصوّب دفتر برنامه ریزی و تکالیف کتاب های درس تصحیح املا صورت گیرد.
اهمیت و ضرورت حل مشکل:
ـ اگر از ابتدا ضابطه و قانونی در تعلیم املاء داشته باشیم ، راحت تر هستیم. (صفاپور ، عبدالرحمان)
خوب نوشتن نوعی توانایی است که معلمان نقش مهمی در ایجاد این توانایی در کودکان را دارند. (زندی ، بهمن 1379)
لازم به ذکر است که املاء و فارسی زیربنای سایر دروس هستند. برای مثال اگر دانش آموزی ریاضی را درست نفهمد دلیل آن همیشه ندانستن ریاضی نیست. گاهی اوقات شاگرد موضوع را نمی تواند درست بخواند و یا نمی تواند درست بنویسد بنابراین نمره نمی آورد. و این امر باعث شکست دانش آموز در زمینه ی تحصیلی او شده و اعتماد به نفس او را پایین می آورد.
حال با توجّه به موارد مطرح شده در این فعالیت علمی ، اهداف زیر را دنبال می کنم:
1- راهبردهای چگونگی املانویسی را با توجّه به شرایط سنی و سطح توانایی دانش آموز آموزش دهم.
2- مهارت نوشتن را در فاطمه افزایش دهم.
3- اعتماد به نفس فاطمه را بالا ببرم.
4- مهارت خواندن را در فاطمه پیشرفت دهم.
5- دقّت و توجّه و تمرکز را در فاطمه تقویت کنم.
6- علاقمندی فاطمه را به درس املاء افزایش دهم.
گردآوری شواهد یک
جهت تبیین دقیق مسئله نیاز به اطلاعات بیشتر و دقیق تر می باشد که می بایست به طریق علمی و با رعایت ویژگیهای جمع آوری اطلاعات اقدام نمود. بنابراین با توجه به ماهیت مسئله لازم بود از روش های مختلف جمع آوری اطلاعات استفاده شود که روش های بکار گرفته شده در این پژوهش عبارتنداز:
الف) مصاحبه
ب) مشاهده
ج) بررسی اسناد و مدارک
د) مطالعه ی کتابخانه ای
هـ) استفاده از نظرات همکاران
اقدامات راه حل های پیشنهادی:
با در نظر گرفتن عوامل مطرح شده و راهکارهای پیشنهادی اقدامات زیر را جهت رفع مشکل به انجام رساندم:
از بین راهکارهایی که که برای بر طرف نمودن مشکل املاء پیشنهاد شده بود با توجه به شرایط و امکانات مدرسه و ظرفیت دانش آموز و محدودیت زمانی روش های زیر را درکلاس اجرا کردم:
– روش چند حسی
– خواندن شعر و الگوی به یاد سپاری
– استفاده از خمیر بازی
– کشیدن نقاشی با کلمات
– برای افزایش اعتماد بهنفس
– دادن مسئولیت به فاطمه
– از بین بردن موقعیت های استرس زا برای فاطمه در مدرسه
– فاطمه را در گروهی قرار داده که راحت ترین موقعیت را داشته باشد.و…
– دو تصویر که مشابه هم هستند اما در یک یا چند مورد جزیی با هم اختلاف دارند به فاطمه نشان داده و از وی خواسته شود تا تفاوت های بین دو تصویر را پیدا کند.
-کارت های مقوایی را گرفته روی هر کدام یک کلمه نوشته که حرف یا نقطه و یا دندانه کم یا اضافی داشته باشد و فاطمه نقص آن را پیدا کند.و…
برای تقویت هماهنگی دیداری حرکتی
ـ به وضعیت نشستن دانش آموز ونحوه ی گذاشتن دفتر روی میز توجه شود.
ـ به نحوه ی مداد دست گرفتن دانش آموز دقت شود.
ـ برای تقویت عضلات دست او گفته شود که کاغذ باطله یا کاغذ روزنامه را با دست هایش مچاله کند.
ـ کاغذهای باطله را قیچی کند.
ـ دکمه های لباس، بند کفش و زیپ را خودش باز وبسته نماید.و…
یافتن راه حل مناسب
بعد از جمع آوری اطلاعاتی در مورد فاطمه و اقدامات دیگری که صورت گرفت سعی کردم برای تقویت و رفع اختلال املاء در فاطمه راه حل های مناسبی بیابم و روزانه 20 -15 دقیقه در کلاس با وی کار کنم. این راه حل ها به این صورت بودند:
1- برای تقویت توالی حافظه دیداری فاطمه با توجه به مشکلاتی که در کلماتی مانند دارا ، مادر، را و… و امثال آنها داشت از یک سری حرکات بدنی و کارتهایی که کلماتی روی آنها نوشته شده بود استفاده شد.
2- تقویت حافظه دیداری فاطمه در رابطه با آموزش حروف هم صدایی مانند (ظ،ذ،ز،ض،….) با پوشاندن حروف و کلمه مورد نظر.
3- تفویت حساسیت شنوایی : با استفاده از صداهای ضبط شده و تشخیص صداها توسط دانش آموز و یا تشخیص صدای دوستان خود با چشمان بسته.
اجرای راه حل های انتخاب شده
قبل از اجرای راه حل های انتخاب شده جدولی برای تشویق فاطمه و ثبت میزان پیشرفت او ، ترسیم کردم و در کنار تابلو نصب کردم تا فاطمه هم آن را ببیند، قرار شد که هر املائی که از فاطمه گرفته می شود، نمره او در جدول نوشته شود.
در مرحله اول برای تقویت توالی دیداری کلماتی مانند "مارد " به جای "مادر" یا کلمه ی "نوازد "به جای"نوزاد "، فعالیتهای زیر انجام گرفت:
الف- روبروی فاطمه ایستاده و چند حرکت بدنی انجام داده و از فاطمه خواسته شده تا او همان حرکات را به ترتیب انجام دهد و این امر دو باره انجام شد و تا نتیجه خوبی گرفته شد.
ب- روی یک کارت مقوایی کلماتی مانند مادر، نوزاد ، دارا ، سامان نوشته شده بود به فاطمه نشان دادم و سپس آنها را مخفی کردم و از او خواستم که آن کلمات را به ترتیب بازگو کند. و سپس آن حروف کلمات را به ترتیب بنویسید در این مرحله زمان زیادی صرف شد سعی کردم کلمات بیشتری با فاطمه کار کنم تا ترتیب و توالی را خوب یاد بگیرد.
در پایان این مرحله یعنی تقویت توالی حافظه املائی از کلماتی که امکان بر عکس نوشتن حروف باشد از فاطمه گرفته شد ونتیجه بررسی یادداشت شد، تقریباً نتیجه خوبی بدست آمد و فقط 2 غلط املائئ داشت.
تصمیم گرفتم برای گرفتن نتیجه بهترمرحله (ب) را بار دیگر با فاطمه کار کنم این کار انجام شد و دوباره از فاطمه املاءگرفته شد، این بار دیگر غلطی نداشت و نتیجه خوبی گرفته شد.
2- برای تقویت حافظه دیداری فاطمه از مراحل ذیل استفاده شد.
الف: ابتدا دو تصویر را انتخاب کرده و یک به یک به فاطمه دادم و بعد تصویرها را مخفی کردم و از او خواستم که آن تصویر را نام ببرد بعد روش بالا را با سه – چهار تصویر انجام دادم تا حافظه دیداری فاطمه بالا برود. دو سه مرتبه این روش انجام شد تا نتیجه خوبی داد.
ب: در مرحله بعدی چند کارت تهیه کرده و روی هر کارت کلمه ای که مربوط به کلمات کتابش باشد نوشته ، کارت ها را به فاطمه دادم تا واژه ها را به خاطر بسپرد و بعد کارت ها را از او گرفته و دور از چشم او یکی دو کارت را برداشتم و بقیه را به فاطمه نشان دادم و بعد از او خواستم تا کارت مربوط به واژه که برداشته شده را معرفی کند. مرتبه اول که این کار را انجام شد، فاطمه واژه هایی را گفت که اصلاً در بین کارتها نبود. تصمیم گرفتم واژه هایی را انتخاب کنم که در یک گروه باشد(مثلاً از گروه میوه : سیب- گلابی – هلو – موز- پرتقال) تا بتواند جواب دهد. این روش نتیجه خوبی در بر داشت. در ادامه این مرحله یک واژه که ربطی به بقیه واژه ها نداشت به واژه ها اضافه کردم و همان واژه ها اضافه شده و واژه دیگری را برداشتم. به همین ترتیب هرمرتبه یک واژه غیر مرتبط اضافه می کردم . خوشبختانه نتیجه خوبی در برداشت.
این مرحله طی 4 جلسه 15 دقیقه ای انجام گرفت تا حافظه دیداری فاطمه افزایش یابد.
ج- بعد از این مراحل واژه هایی را که املای صحیح آنها به حافظه دیداری ربط داشت انتخاب کردم و به فاطمه دادم تا واژه ها را بخواند بعد کارتها را مخفی کردم و ازوی خواستم تا املای صحیح آن را با انگشت در هوا و بعد روی کاغذ بنویسد. وی در انجام این تمرین موفق بود . با انجام این تمرین روزانه 10 تا 15 دقیقه بعد از گذشت یک هفته دانش آموز پیشرفت خوبی داشت.
د- بعد از مرحله بالا روی هر کارت به جای یک کلمه 2 یا 3 کلمه نوشته می شد. بعد تمرین بالا دوباره انجام شد.
بعد از این مراحل، املایی از فاطمه گرفتم که در آن املاء کلماتی مانند صابون، صدا، حاضر، غذا و مانند اینها بود. فاطمه در این املاء 6 غلط املائی داشت ولی با تشویق به او امیدواری دادم . بعد یکی از لغات را پای تابلو نوشتم مثلاً کلمه "ناظم " تا فاطمه آن را نگاه کند و بخواند سپس روی حرف "ظ " را پوشاندم و از فاطمه خواستم تا آن را با یکی از چهارحرف (ذ،ز، ظ،ض) کامل کند، بعد کلمه صحیح را نشان دادم تا اگر غلط حدس زد آن را اصلاح کند و درستش را کنارش بنویسد.
این مراحل را با کلمات زیادی با حروف هم صدا پیش بردیم تا اینکه دانش آموز پیشرفت خوبی داشت. املای بعدی که از فاطمه گرفتم نتیجه خیلی خوبی بدست آمد که بسیار رضایت بخش بود.
یکی از مشکلات دیگر فاطمه ضعف در حافظه شنوایی او بود. مثلاً به جای کلمه "رفتند" "رفتن " یا به جای کلمه "ماه" "ما" می نوشت که باید این مشکل برطرف می شد.
الف- در مرحله اول از دانش آموزان کلاس خواستم تا یکی یکی ( البته نه به ترتیب نشستن بر روی میز) فاطمه را صدا بزنند. و فاطمه بعد از شنیدن صدای هر کدام نام دانش آموز را بگوید . فاطمه این مرحله را به خوبی پشت سر گذاشت .
ب- در مرحله بعد صدای چک چک آب، باران ، ضربه انگشت به در و شیشه ، برخورد توپ با زمین و امثال آنها را از طریق نوار کاست ضبط کردم و از فاطمه خواستم که به آنها گوش کند و صدای هر کدام را تشخیص دهد و بیان کند. در این مرحله فاطمه از جلسه اول فقط توانست دو تا از موارد را درست جواب دهد. در جلسه بعدی دوباره این مراحل تکرار و فاطمه خیلی خوب با صداها آشنا شد ، این کار خیلی خوب صورت گرفت و پیشرفت خوبی داشت.
ج- در مرحله سوم املایی به صورت جمله ای از فاطمه گرفته شد که همانطور که قبلاً گفتم تمام کلمه ها را نوشت و این بار چون بیشتر روی کلمه هایی که حساسیت شنوایی داشتند تاکید کردم املای فاطمه در حد انتظار بود ، املای صحیح کلمات را روی برگه ای نوشتم و همراه با یک ماژیک قرمز به فاطمه دادم و از او خواستم تا خود املای صحیح کلماتی که غلط نوشته را توی برگه پیدا کند و زیر هر کلمه ای که غلط نوشته بنویسد. این نوع املاء طی سه مرحله ادامه پیدا کرد تا اینکه فاطمه خیلی خوب بر موضوع تسلط پیدا کرد.
در پایان املایی ترکیبی از سه مرحله کلی تقویت حافظه از فاطمه گرفتم. اول متن مورد نظر را برای فاطمه خواندم تا او کلمه ها را در ذهن خود مجسم کند و آنها را به یاد آورد. هنگام خواندن متن از فاطمه خواستم تا کلمه ای را که نوشتن برایش برایش مشکل است را بگوید او کلمه های "مصطفی، انتظار،خداحافظی" را نام برد. من هم برای اینکه خودش به صحت آن هاپی ببرد . او را پای تابلو آوردم و از او خواستم تا کلمه ی "انتظار" را بنویسد. یک بار با حروف "ت ، ز"یه باربا حروف"ت، ظ" و یک بار ب حروف "ت،ض" و یک بار با حروف"ط،ظ" و یک بار با حروف "ط، ز" بنویسد، و به به او گفتم که به نظرش کدام کلمه زیباتر و آشناتر است او دقیقاً شکل "انتظار" را نشان داد. با کلمات دیگر هم این کار را کردم و بعد شروع به نوشت املاء کرد، او در املایش اشتباهی نداشت. و من به موفقیت و پیشرفت وی پی بردم.
ارزیابی نتایج بدست آمده
با انجام مراحلی که برای کاهش ضعف دانش آموزطی شد خوشبختانه بعد از سی جلسه دانش آموز به درس املاء خیلی علاقه مند شد و پیشرفت قابل ملاحظه ای داشت طوری که والدین فاطمه از پیشرفت فرزندشان ابراز رضایت کردند و پیشرفت خیلی خوبی داشت تصمیم گرفت راه کارهای انجام شده را در یک جلسه با معلمان مدرسه در میان بگذارد تا معلمان هم از آن بهره ببرند و معلمان کلاس اول سعی کنند وقت بیشتری را صرف بهتر تدریس کردن این درس داشته باشند.
بنابراین نتیجه گرفته شد که اگر معلمان درس املاء راهمان طور که جدی می گیرند روش تدریس آن را نیز مطابق با روش تدریس های ارائه شده در کتاب های مراکز تربیت معلم تدریس کنند، به نظر می رسد که دانش آموزان مشکلی دراین درس نخواهند داشت. گروههای درسی نقش عمده ای در آشنایی و یاد آوری روش تدریس املاء را برعهده دارند. تا زمانی که دانش آموزان درمهارت خواندن پیشرفت نکرده اند صحبت از املاء گرفتن بی مفهوم خواهد بود. انتخاب معلمان پایه اول از بین معلمان فعال و پر انرژی کمک موثری به تقویت املای دانش آموزان از طریق تکرار و تمرین بیشتر می نماید. پایه اول، اساس وریشه موفقیت پایه دوم می باشد، اگر دانش آموز پایه اول ضعیف بالا بیاید در پایه دوم رشد نمی کند. کمک گرفتن از اولیاء فقط برای تکرار و تمرین بیشتر می تواند در تقویت املاء موثر باشد. استفاده از شیوه های یاران در یاد گیری، املای دو نفره پای تابلو ، املای کامل کردنی ، املای فرد از خودش ، تصحیح کردن املاء توسط خود دانش آموز شیوه های موثری در روش تدریس های جدید هستند. در روش های سنتی املاء، از دانش آموز املاء گرفته می شد بدون اینکه دانش آموز در کنار معلم به غلط های خود پی ببرد فقط در آخر از دانش آموز خواسته می شد از روی غلط هایش بنویسد. شاید این روش کارآمد باشد ولی برای بهتر مسلط شدن دانش آموز به درس املاء و قوت گرفتن دانش آموزان ضعیف، روش های جدید بهتر هستند.
گرد آوری شواهد دو
نتایج مثبت : با توجه به راه کارهایی که برای کاهش مشکل فاطمه در درس املاء انجام گرفت فاطمه در درس املاء توانست خودش را به سایر دانش آموزان برساند و در نوشتن کلمه هایی که قبلاً در حیطه توالی حافظه ای مشکل داشت با انجام راه کارهایی و بالا بردن اعتماد به نفس او املای فاطمه به حد ایده آلی رسید و او توانست کلماتی مانند دارا، سامان ، دامن ، مادر و امثال اینها را راحت بنویسید و در حیطه تقویت حافظه ای به خوبی توانست کلماتی مانند صابون ،غذا، صف ، صدا، طناب، خواهرو مانند اینها را به خوبی تشخیص دهد و بنویسد. فاطمه با پیشرفت در درس املاء اعتماد به نفس بالایی پیدا کرد به طوری که اکثر مواقع در کلاس خودش داوطلب نوشتن املاء بر روی تابلو می شد.
ارزیابی نتایج:
با بکارگیری روش های یاد شده این دانش آموز در نوشتن املاء دیگر مشکلی نداشت. با اشتیاق املاء می نوشت. دیگر در درس املاء دلهره نداشت به راحتی دفترش را در می آورد و هر کلمه ای که به او می گفتم به راحتی صدا می کشید و می نوشت. مادرش خیلی خوشحال بود می گفت: راحت شدم دیگر در خانه جنگ و دعوا نداریم و هر متنی را بگویم به راحتی می نویسد.
نکات برجسته روش آموزش املای فارسی :
1 -توجه بیشتر به وجه آموزشی درس املا نسبت به وجه آزمونی آن، 2- انعطاف پذیری در انتخاب تمرینات در هر جلسه املا ،3- توجه به کلمات به عنوان عناصر سازنده جمله های زبانی، 4- ارتباط زنجیر وار املاهای اخذ شده در جلسات گوناگون
معیارهای ارزشیابی
عناصر دیگر روش آموزش املا، را به این صورت هم میتوان مرحله بندی کرد :
گام اول، انتخاب متن املا و نوشتن آن روی تخته سیاه و خواندن آن
گام دوم ، قرائت املاتوسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان
گام سوم ، تصحیح گروهی املاها و تهیه فهرست خطاهای املایی
گام چهارم ، تمرینات متنوع با توجه به اولویت بندی اشکالات املایی استخراج شده.
انتخاب متن : در انتخاب متن املابه موارد زیر توجه شود : 1- متن مورد نظر حاوی جمله باشد و از انتخاب کلمه به تنهایی خودداری شود. 2- کلمات سازنده جملات متن از حروفی تشکیل شده باشند که قبلا تدریس شده اند. 3- کلمات خارج از متن کتاب های درسی ، از 20 درصد کل کلمات بیشتر نباشد.4- علاوه بر جملات موجود در کتاب های درسی ، با استفاده از کلمات خوانده شده ، جملات دیگری هم در نظر گرفته شوند . 5- در هر جلسه از کلماتی که در جلسات قبلی برای دانش آموزان مشکل بوده اند نیز استفاده شود تا بتوان درجه پیشرفت شاگردان را اندازه گیری کرد.
قرائت:معلم متن املا را از روی تابلو پاک کرده ، پس از آماده شدن دانش آموزان ، آن را با صدایی بلند و لحنی شمرده و حداکثر تا دو بار قرائت می کند . البته هنگام قرائت متن املااز خواندن کلمه به کلمه خودداری کرده ، متن را به صورت گروههای اسمی و فعلی یا جمله کامل قرائت می کند تا دانش آموزان با بافت جمله و معنای آن آشنا شوند . متن املا را با سرعت مناسب تکرار می کند تا کند نویسان هم ، اشکالات خود را بر طرف نماند .
تصحیح گروهی : این گام با مشارکت کامل دانش آموزان انجام می شود و معلم بدون اشاره به نام آنان تک تک املا ها را بررسی و مشکلات را استخراج می کند . به این ترتیب که معلم املای اولین دانش آموز را در دست می گیرد و به کمک دانش آموز کلمات یاد شده را رونویسی می کند. سپس املای دومین ، سومین و تا آخرین دانش آموز کلاس را در دست می گیرد و به کمک همان دانش آموز یا دانش آموز دیگری ، صورت صحیح غلط های املایی را روی تابلو ثبت می کند . البته هر جا که غلط ها تکراری بودند جلوی اولین مورد آن یک علامت ( مثلا ) می زند . در پایان با شمردن غلط ها ، اشکالات املایی دانش آموزان را اولویت بندی می کند .
تمرینات متنوع : در این گام معلم با توجه به مهمترین و پر تعداد ترین اشکالات املایی دانش آموزان با بکار گیری انواع تمرینات حرف نویسی و کلمه نویسی و همچنین تمرینات کلمه سازی و جمله سازی به تقویت توان نوشتاری دانش آموزان می پردازد .
راههای پیشنهادی برای تقویت املایی دانش آموزان ضعیف
با مطالعه اطلاعات جمع آوری شده در جلسه شورای معلمان جهت تقویت املا با پیشنهادات متعدد همکاران مواجه شدیم ، این پیشنهادات از این قرار بود : 1- دقت به مشق ( رونویسی ) و تصحیح غلط ها و رعایت خط زمینه 2- توجه به دست ورزی در دوره آمادگی 3- مطمئن شدن از شناخت حروف الفبای فارسی 4- بررسی دقیق تکلیف شب در خانه 5- توجه بیشتر به دانش آموزان کند نویس 6 – پرهیز از حرکات اضافی موقع گفتن املا 7- استفاده از دانش آموزان ممتاز برای روخوانی و تکرار و تمرین در کلاس 8- توجه به نوع نشستن 9- استفاده از کارت تند خوانی 10 -ترکیب صامت و مصوت 11 -اطمینان از تلفظ صحیح حروفات توسط دانش آموزان 12- تصحیح املاتوسط خود دانش آموزان
نتیجه گیری
در طول زمانی که از عمر تعلیم و تربیت مدرن می گذرد، رفته رفته بر دست اندرکاران علوم طبیعی محرز گشته است که تحقیقات دانشگاهی به تنهایی پاسخ گوی مسائل و مشکلات علمی آموزش و پرورش نیستند. لذا این نقطه عطفی شد برای شروع نوعی دیگر از پژوهش که بتواند مسائل واقعی محیط کلاس درس و آموزش را حلّ و فصل کند، این تحقیق همان اقدام پژوهی است.
من نیز تلاش کردم که با استفاده از این بستر آماده برای حل مساله ای که در کلاس خود با آن روبرو بودم، گام بردارم و برای رسیدن به وضع مطلوب تلاش کنم.
هدف اساسی برنامه ی درسی زبان آموزی، توجّه به تقویت و پرورش مهارت های چهارگانه است. به طوری که دانش آموزان در گفت و شنودها شرکت و ارتباط برقرار کنند و افکار، احساسات و نظرات خود را به دو صورت گفتار و نوشتار بیان کنند . در این راستا نوشتن، مرحله ی نهایی و متکاملی است که بر شنیدن، گفتن و خواندن استوار می گردد. چاره اندیشی برای حلّ مشکلات دانش آموزان در این حوزه امری بدیهی و ضروری است. معلّم بایستی با کمک ابزار دقیق علمی و روان شناسی پای به این مرحله بگذارد. روش های قدیمی از جمله: تکرار و تمرین خسته کننده و رونویسی های بی هدف، ناکارآمدی خود را در این زمینه به اثبات رسانده اند. این گونه راه حل ها نه تنها مشکلی را از دانش آموزان برطرف نمی سازد؛ بلکه نوعی ملال و دل زدگی را نیز پدید می آورد.
کار یک معلّم در زمینه ی استفاده از روش های مختلف تدریس را می توان به کار یک نقّاش تشبیه کرد. همان طور که یک نقّاش برای ترسیم و خلق یک تابلوی نقّاشی از رنگ های مختلف استفاده می کند. هرگاه لازم باشد، آنها را درهم می آمیزد تا اثر هنر خود را به بهترین شکل ممکن به وجود آورد. یک معلّم هم پس از آشنایی با اصول و مراحل اجرای الگوهای گوناگون تدریس در عمل و هنگام ارائه ی درس می تواند با تشخیص موقعیّت و توجّه به توانایی های دانش آموزان و بر حسب نوع مفهوم، ترکیبی از الگوهای مختلف تدریس را به کار برد.
من در این طرح تلاش می کردم با استفاده از روش ها و راه حل های مختلف برای بهبود وضعیّت دانش آموز در اشکلات املایی رایج، به ویژه تقویت حافظه ی دیداری گام بردارم. در این راستا سعی می کردم به علائق دانش آموزان توجّه نمایم. به ویژه به روش هایی که با بازی و مسابقه همراه بودم؛ تا با ایجاد علاقه در دانش آموزان آنان را به فعّالیّت واداشته و آموزش درس املا را برایشان، جذّاب و شیرین کنم.
در پایان بایست پذیرفت که درس املا نیز مانند سایر دروس نیاز به توجّه و بازنگری دارد و در این زمینه روی آوردن به روش های فعّال تدریس، توجّه به علاقه ی دانش آموزان، اجتناب ناپذیر است. بدین منظور می بایست ابتدا در نگرش و نحوه ی برداشت همکاران از این درس و سپس نحوه ی تدریس آن بازنگری های جدّی صورت پذیرد تا یادگیری سریع تر و ماندگارتر ایجاد شود.
ارائه پیشنهادات
پیشنهاد به همکاران:
ـ همکاران محترم قبل از هر اقدامی علّت مشکل را پیدا کنند و بعد با ارتباط صمیمانه ی خود با شاگردان مشکل را برطرف نمایند.
ـ برای یاد گیری نشانهها از روش چند حسی استفاده نمایند زیرا این روش باعث یاد گیری بهتر میشود.
ـ از پروندهی دانش آموزان استفاده کنند که نیاز ضروری است برای شناخت اولیه شاگرد.
ـ تشکیل جلسات آموزش خانواده هر ماه یکبار. زیرا خانواده نقش اساسی را در آموزش و تربیت فرزندان ایفا می کند و هر چه رابطه و تعامل بین خانواده و مدرسه یعنی والدین دانش آموزان با معلّم بیشتر باشد مطمئناً این تاثیرگذاری بیشتر است.
ـ در تدریس خود از الگوی یادسپاری استفاده نمایند زیرا یادگیری برای دانش آموزان با این روش راحتترشده و مطالب بهتر در ذهن دانش آموزان میماند.
ـ از دادن تکالیف بی هدف در منزل بپرهیزند.
ـ از آن جایی که آگاهی از پیشرفت در ایجاد انگیزه تاثیر بسیار دارد، پس نیاز است که دانش آموز را از پیشرفتش آگاه کرده و نقاط قوتش را برجسته نمایند.
ـ جهت افزایش اعتماد به نفس دانش آموزان هرگز کاری را که خارج از تواناییهای دانش آموز است از او نخواهند.
ـ اعتماد به نفس دانش آموزان را با یادآوری ویژگی های مثبت بالا ببرند.
پیشنهاد به اولیا:
ـ اولیاء محترم با مدرسه بیشتر در ارتباط باشند.
ـ در جلسات آموزش خانواده ی ماهانه حتماً شرکت نمایند.
ـ مشکلات آموزشی فرزندانشان را جدی گرفته و با معلم مربوطه همکاری لازم را داشته باشند.
ـ در انجام فعالیتهای مربوط به خانه که معلم کلاس برای به وجود آمدن مهارت در دانش آموز می دهد فرزندشان را یاری نمایند.
پیشنهاد به مدیرمدرسه:
ـ گذاشتن جلسات آموزش خانواده برای اولیاء کلاس اول در فصل تابستان.
ـ معرفی دانش آموزان برتر به صورت هفتگی یا ماهانه سر صف.
ـ تشکیل بانک جایزه در مدرسه و تشویق دانش آموزان از طرف مدیر مدرسه.
ـ بهتر است مدیران مدرسه در کلاسها حضور یابند و با دانش آموزان ارتباط صمیمانه برقرار نمایند.
فهرست منابع:
1- بنی اسدی ، حسین (1384) ، آشنایی با طرح ارزشیابی توصیفی ؛ تهران : آزمون نوین.
2- تبریزی ، مصطفی (1384) ، درمان اختلالات دیکته نویسی ؛ تهران : انتشارات فراروان ، چاپ دهم.
3- تبریزی ، مصطفی (1380) ، درمان اختلالات ریاضی ؛ تهران : انتشارات فراروان ، چاپ پنجم.
4- حاجی اسحاق ، سهیلا ، (1382) ، آموزش راههای یادگیری (الگوی یادسپاری) ؛ همدان : انتشارات میهن نو.
5-حبیب الله پور ، منیژه و محمدی رودباری ، فرشته (1381) ، برگزیده های پژوهشی در عمل ، کارشناسی تحقیقات سازمان آ. پ مازندران ، چاپخانه نیما.
6- کرک ، ساموئل ، چالفانت ، جمیز (1377) ، ناتوانیهای یادگیری تحولی و تحصیلی ، (ترجمه: رونقی ، سیمین و همکاران) ، انتشارات آموزش و پرورش استثنایی ، چاپ اول.
7- مردادی، رضا … [و دیگران] ( 1387)، فرهنگ واژه ها و اصطلاحات در تعلیم و تربیت؛ اصفهان: نشر آموخته، چاپ اول.
فهرست مجلات:
1-حمید جعفریان ، یسار (1386) سفید ، خاکستری ، سیاه در زنگ املاء ؛ مجله ی آموزش ابتدایی 4 ، ماه دی ، شماره مسلسل 89 ، ص 19.
2-خرده بینان ، ماه منیر (1380) ، مجله رشد آموزش ابتدایی 5 ؛ ماه بهمن ، شماره مسلسل 39 ، ص 60 .
وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان
اداره آموزش و پرورش شهرستان
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم ضعف املای فاطمه دانش آموز پایه دوم
را بهبود بخشم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
بیان مساله
توصیف وضعیت موجود
پیشینه تحقیق
الف) مبانی نظری
تعریف تبیین واژه های کلیدی
ب) پیشینه ی عملی
اهمیت و ضرورت حل مشکل
گردآوری شواهد یک
اقدامات راه حل های پیشنهادی
یافتن راه حل مناسب
اجرای راه حل های انتخاب شده
ارزیابی نتایج بدست آمده
گرد آوری شواهد دو
ارزیابی نتایج
نکات برجسته روش آموزش املای فارسی
راههای پیشنهادی برای تقویت املایی دانش آموزان ضعیف
نتیجه گیری
ارائه پیشنهادات
پیشنهاد به همکاران
پیشنهاد به اولیا
پیشنهاد به مدیرمدرسه
فهرست منابع
فهرست مجلات
8