تحقیق اقدام پژوهی آموزگار ابتدایی،اختلال رفتاری دانش آموز ناشی از بیش فعالی

مقدمه
کودکان بیش فعالی که دچار نقص توجه هستند، در تحصیل با مشکل مواجهند. دامنهِ توجه در آنها بسیار محدود است و به همین علت نمی توانند تمرکز لازم را حین درس خواندن داشته باشند. این کودکان به سرعت حواسشان پرت می شود و به کوچکترین محرک بیرونی واکنش نشان می دهند. در نتیجه عملکرد تحصیلی آنان پایین می آید و در یادگیری دچار مشکل می شوند.
از لحاظ اجتماعی، کودکان بیش فعال تاثیر مثبتی بر دیگران نمی گذارند و مرتب مورد انتقاد قرار می گیرند. آنها به دلیل دقت پایین، اغلب دچار اشتباه می شوند و انتقاد دیگران را نسبت به خود برمی انگیزانند. این بچه ها به جزئیات مسائل توجهی ندارند. حتی در بازی ها نیز با دشواری رو به رو می شوند و در ارتباط خود با بچه های دیگر مشکل پیدا می کنند. اغلب از دستورالعمل ها پیروی نمی کنند و از عهده تکالیف مدرسه و سایر کارها و وظایف برنمی آیند.آنان از درگیر شدن با تکالیفی که مستلزم تلاش ذهنی مداوم است، می پرهیزند. اغلب، وسایل خود را گم می کنند و دچار فراموشکاری اند. به طور افراطی حرف می زنند و پیش از تمام شدن پرسش ها، پاسخ می دهند. منتظر نوبت ماندن برایشان دشوار است و بسیاری اوقات مزاحم کار دیگران می شوند. در برخی موارد مشکلات همراه با این اختلال در سراسر زندگی شخص ادامه می یابد. گرچه این کودکان در دوره بزرگسالی همه علایم مربوط به بیماری را ندارند و از پرتحرکی آنها کاسته شده است ولی مشکلات توجه و تمرکز و رفتارهای تکانشی آنها ادامه می یابد. در عده ای از این کودکان نیز با رسیدن به سن 12 سالگی علایم آنها بهبود می یابد و عملکرد طبیعی در حوزه های مختلف رفتاری، اجتماعی و تحصیلی پیدا می کنند. در کسانی که بیماری ادامه می یابد نیاز به ادامه درمان نیز وجود دارد. به نظر می رسد عمده مشکلات این کودکان با ورود به مدرسه آغاز می شود، مکانی که در آنجا انتظار نظم، انظباط، پیشرفت تحصیلی، ارتباط مناسب با همسالان، پیروی از دستورات معلم و انجام تکالیف مدرسه می رود. از آنجا که مطالعه، خواندن و نوشتن، گوش فرادادن به صحبت های معلم نیازمند تمرکز، توجه، قرار و آرامش کافی دارد و این کودکان در این زمینه ها مشکل دارند، در نتیجه درس خواندن برای آنها تبدیل به معضلی می گردد که به راحتی قابل حل نیست، ساعات انجام تکالیف درسی در منزل ساعات طولانی کشمکش بین والد و کودک است. کودکی که ساعت های زیادی را به بازی و فعالیت می پردازد، از نیم ساعت نشستن روی تکالیف درسی بیزار است. در کلاس درس زمانی که سایر دانش آموزان مشغول یادگیری مطالب جدید هستند و به صحبت های معلم گوش می دهند، آنها مشغول حرف زدن با بغل دستی، بازی کردن و یا ور رفتن با کتاب، مداد و سایر وسایل هستند.
بیان مسئله
افت درسی و عدم پیشرفت تحصیلی، آینده شغلی این کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد، همیشه ممکن است کارهای زیادی را شروع کنند، اما نیمه تمام رها کنند، در نتیجه طرح های ناتمام در بین کارهای آنها زیاد دیده می شود، فراموشکار هستند و به قرارهای کاری خود دیر می رسند و از دید دیگران اینها افرادی بدقول هستند. امکان ابتلای به اضطراب، افسردگی، اختلال سلوک، اختلال ایذایی مقابله ای، ، پرخاشگری و سایر اختلالات رفتاری در کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی ـ کم توجهی در صورت عدم مداخله مناسب زیاد است.رعایت نکردن نوبت، عدم رعایت قوانین بازی، عدم پیروی از دستورات، بر هم زدن نظم و رفتارهای تکانشی در این کودکان باعث می شود که ارتباط آنها با همسالان، والدین و بزرگ ترها تحت الشعاع قرار گیرد. آنها از جمع دوستان خود طرد می شوند و پیامهای منفی که مرتب از پیرامون خود دریافت می کنند، اعتماد به نفس این کودکان را لطمه می زند و آنها را مستعد افسردگی و اضطراب می کند. چه راه حلهایی را برای درمان کودکان بیش فعال پیشنهاد می کنید؟بنا به دلایل فوق و دلایل بی شمار دیگر، اختلال بیش فعالی ـ کم توجهی باید درمان شود هدف از درمان کاهش علایم این بیماری است تا حدی که کودک آشفتگی کمتری را در زندگی روزمره خود متحمل گردد و عملکرد تحصیلی و ارتباطی کودک بهبود یابد. درمان این وضعیت بیشتر بر اختلالات رفتاری همراه با بیش فعالی ـ کم توجهی موثرند و شامل درمان های شناختی، رفتاری و آموزش والدین می باشند. بدیهی آموزش والدین در مورد چگونگی بیماری فرزندشان، رفتارهای مثبت کودک، عدم بکارگیری شیوه های نا مناسب تنبیهی و … بسیار می تواند هم برای کودک و هم برای خانواده او موثر باشد.
توصیف وضعیت موجود
اینجانب …مدت……سال است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت هستم و هم اکنون در آموزشگاه استثنایی شهید مطهری 2 در حال خدمت هستم و در مقطع پیش دبستانی در خدمت دانش آموزان هستم. در بین این دانش آموزان موردی به نام زهرا وجود داشت که دارای اختلالات رفتاری زیادی بود که این اختلالات رفتاری ناشی از بیش فعالی و کمبود توجه او بود بنا بر این درصدد بر آمدم تا این مشکل را در دانش آموز مذبور برطرف نمایم.
گردآوری اطلاعات(شواهد1)
اینجانب …..پس ازتعیین مساله تحقیق(اقدام پژوهی)خودیعنی اینکه چگونه می توانم رفتارهای نامطلوب پرخاشگری وکمبودتوجه دریک دانش آموز پیش دبستانی آموزشگاه استثنایی شهید مطهری 2 رابهبودبخشم؟بمنظورشناسای علل وعوامل ایجادکننده این رفتار درکیس انتخابی اقدام به مطالعه وبررسی وجستجوی علل وعوامل مزبور وجمع آوری مدارک وشواهد متقن و محکم دراین زمینه نموده و کارخود با مشاهده رفتارهای کیس آغازکردم ودراین فکربودم که چگونه می توان وضع موجود راتغییر داد:
الف)مشاهدهرفتارها وبررسی عملکرددانش آموزدرمدت معین: درابتدای امر به مدت یک هفته به مطالعه وبررسی رفتاردانش آموزدریک وضعیت طبیعی مبادرت ورزیدم.مطالعه ومشاهده رفتاردانش آموزدرموقعیت های طبیعی مثل کلاس درس،کارگاههای مشبک بری،ویاهنگام حضوردانش آموزدرحیاط مدرسه وزنگهای تفریح صورت گرفته واینجانب دراین مرحله بدون هیچگونه مداخله ای در رفتارکیس ،صرفابه مشاهده و ثبت و ضبط رفتارها و عملکرددانش آموز درتعامل با همکلاسی ها و دوستانش،درمحیط آموزشی اقدام نمودم و یا به عبارتی دیگرسیاهه رفتاراو را نوشتم.
ب)مطالعه پرونده تحصیلی دانش آموز: بامطالعه پرونده تحصیلی دانش آموز و مشاهده ومقایسه اطلاعات مندرج درپرونده ازجمله نمرات تست های هوشی دانش آموز متوجه می شوم که نامبرده ازنظربهره هوشی درحدآموزش ویژه مرزی تشخیص داده شده است .
ج)پرس وجو از همکاران: ازجمله منابع مهم اطلاعاتی درخصوص وضعیت مشکلات دانش آموز(زهرا)، مشاورمدرسه بودچراکه قاعدتا بیشترین آمارمشکلات ومسایل رفتاری دانش آموزان راطی گزارشات مستقیم بصورت شفاهی ویامکتوب دریافت داشته ومی تواندخازن محرمانه ترین اطلاعات و اسراردانش آموزان تلقی گردد.وباتوجه به اینکه ارتباط نزدیک وتنگاتنگی بین مشاور مدرسه استثنایی و دبیران وجوددارد و او درطول زنگهای تفریح دائما شاهدوناظرعملکرددانش آموزان درحیاط مدرسه،راهروهاوفضاهای آموزشی است. اومی توانداطلاعات بسیارباارزش رادر موردچگونگی رفتارها و عملکردهای دانش آموزان به ما ارائه دهد.
تجزیه وتحلیل وتغییرداده ها
معمولاً دانش آموزباابتلای به عقب ماندگی ذهنی درگیر مشکلات رفتاری و سازشی بسیاری است.نامبرده ازاوایل طفولیت تحت درمان قرارگرفته و تاکنون این رونددرمان ادامه داشته است. هنوزبخاطرکنترل مشکلات بیش فعالی وحرکات تکانشی خودازهمان کودکی تابحال ازداروهای کنترل کننده عصبی مثل قرص ریسپریدون (صبح 1عدد و شب1عدد)وقرص ریتالین(روزی1عدد)وقرص کلامی پرامین(شبی1عدد)تحت نظر پزشک استفاده می نماید.(البّته درنسخه های پزشکی نامبرده داروهای تجویزی اوتغییریافته اندوطبق آخرین نسخه پزشکی،داروهای فوق رااستفاده نماید.)هرچند مصرف اینگونه داروهای آرام بخش درتسکین علایم بیماری دانش آموزبسیار موثرند.اماازجمله عوارض جانبی این داروها می توان خواب آلودگی وضعف کنترل ادرار،تاری دید و گیجی و منگی را نام برد. بهرحال تاکنون دارو درمانی به کنترل نسبی رفتارهای دانش آموز انجامیده ودرمان کامل اومیسرنبوده است وعلیرغم اقدامات بازدارنده تربیتی ورفتاری مختلف موفق به اصلاح رفتار جدی اونشده اند.
بررسی راه حل های موجود وانتخاب راه حل جدید
باتوجه به بررسیهای بعمل آمده درخصوص اختلالات رفتاری دانش آموزنامبرده وباتکیه براطلاعات بدست آمده ازمنابع ذیل اقدام به تحلیل واستنتاج موضوع تحقیق و انتخاب راه حل جدیدخود نمودم :

1-مشاهده رفتارطبیعی دانش آموز(رقتاروعملکردواقعی او)
2-باهماهنگی مدیر مدرسه ارجاع دانش آموزبه کارشناس مشاوره وتست
3-مطالعه پرونده مشاوره ای دانش آموزهم نشانگراین نکته است که اختلال رفتاری دانش آموزیک بیماری ارثی ومادرزادی است واحتیاج به یک برنامه اصلاح رفتارودرمان دارویی جدی دارد.
4-نظم بخشیدن به رفتاردانش آموزومقید نمودن اوبه رعایت نظم ومقررات نیازمنداستفاده ازیک برنامه ریزی تربیتی مداوم ومنسجم وتغییردرعادات رفتاری روزانه دانش آموزبوسیله طرح تشویقی وروشهای تقویت مثبت و منفی رفتاروتنظیم قرارداد رفتاری میباشد.
اجرای طرح جدید و نظارت بر آن
همچنین دربرنامه اقدام پژوهی حاضرازچهاربرنامه تقویت استفاده کردم که عبارتند از:
1-تقویت نسبی ثابت*:تقویت پاسخ معینی ازدانش اموزدربرابر ارائه تعداد ثابتی پاسخ
2- تقویت نسبی متغیر*:دراین برنامه برای دانش آموزمعلوم نیست که بعد ازدادن چه تعدادپاسخ تقویت خواهد شد.
3-تقویت فاصله ای ثابت*:دانش آموزبعدازگذشت مدت زمان معینی ازپاسخ دهی تقویت میشود.
4-تقویت فاصله ای متغیر*:فاصله های زمانی بین تقویت هادراین روش متغیر است ودانش آموز نمی داند که چه وقت تقویت خواهدشد.
دراولین برنامه ای مشاهده ازتاریخ1/11/92تا6/11/92بمدت پنج جلسه ، رفتار طبیعی کیس را مشاهده نمودم پس از آن بمدت پانزده جلسه دیگر دربرنامه اصلاح رفتار اوراتحت نظرداشتم ورفتارهای پرخاشگرانه او را ثبت نموده ام .این برنامه درتاریخ 24/11/92باموفقیت به پایان رسید. دومین مشاهده وبررسی خود رابرروی رفتار کمبود توجه دانش آموز انجام دادم.درابتدا به مدت پنج جلسه مشاهده طبیعی ازرفتارآزمودنی بعمل آورم.وسپس طی پانزده جلسه او رادر برنامه اصلاح وتغییر رفتار خود تحت نظر داشتم ومورد مشاهده وارزیابی قرار دادم واین برنامه نیزتا تاریخ 27/12/92 بطول انجامید خوشبختانه درعمل موثر واقع گردید.
گردآوری شواهد(2)
بامشاهده نیمرخ رفتارهای دانش آموز،نمودارهای ستونی وجداول اندازه گیری رفتار وی متوجه تغییرات ذیل می شویم نیمرخ رفتار دانش آموز : در نمودار ستونی فوق میزان رفتار پرخاشگری در دانش آموز مورد تحقیق طی 20 جلسه مشاهده به نمایش گذاشته شده است . پس از ثبت اطلاعات رفتاری او در فرم اندازه گیری فراوانی رفتار نامبرده را در طرح آزمایش قرار دادم.اولاً درمرحله A1 : اطلاعات اولیه ( خط پایه) رفتارش را به مدت 5 جلسه ثبت نمودم. در این مرحله پرخاشگری دانش آموز در قالب پرخاشگری کلامی ( فحاشی) ، پرخاشگری فیزیکی ( هل دادن و آزار و اذیت و تهاجم به دیگران ) فقط ثبت گردیده .ثانیاً در مرحلهB1 : با استفاده از برنامه های تقویت نسبی ثابت و تقویت نسبی متغیر ( از طریق تقویت های کلامی مثل گفتن احسنت – مرحبا – آفرین ) و روش تقویت رفتار ناهمساز ( تقویت رفتار مطلوب و مغایر با پرخاشگری مثل سکوت و خاموشی) و ارائه کارتهای امتیازی به دانش آموز اقدام نمودم . ثالثاً در مرحله A2 (بازگشت به مرحله ) برنامه اصلاح رفتارش را به مدت 5 جلسه قطع نموده و تقویت و پاداش به او نمی دادم . و بالاخره در مرحله چهارم B2 : اقدامات درمانی و اصلاح رفتار کیس را مجدداً از سر گرفتم . ضمن ثبت رفتارهای پرخاشگرانه او ، از روشهای منفی کاهش رفتار : مثل محروم شدن از تغذیه رایگان و یا خاموش هم سود جستم. در پایان طرح باتوجه به مشاهدات بعمل آمده وبا عنایت به نمودار ستونی ترسیم شده براساس اطلاعات جدول A متوجه کاهش محسوس دردفعات رفتار پرخاشگرانه کیس خود شدم. نیمرخ رفتار دانش آموز : در نمودار ستونی B موارد دقایق ثبت شده مربوط به رفتار کمبود توجه در کیس مورد تحقیق ، طی 20 جلسه نمایش داده شده است . پس از ثبت اطلاعات و داده های رفتاری او در فرم اندازه گیری فاصله ای رفتار ، نامبرده را در طرح درمانی ABAB قرار دادم . در مرحله A1: خط پایه رفتارش را به مدت 5 جلسه ثبت و یادداشت نمودم . بدون آنکه هیچگونه مداخله ای در رفتارش بنمایم .سپس در مرحله B1 : با استفاده از برنامه های تقویت فاصله ای ثابت و تقویت فاصله ای متغیر و با کمک تقویت کلامی روش تقویت رفتار ناهمساز ( تقویت رفتار مطلوب و مغایر با حالات بی اعتنایی و گوش ندادن به معلم و دیگران و سرپیچی کردن از دستورات معلم) و ارائه کارت های امتیازی و اهدای جایزه در سر صف مدرسه به ایشان اقدام نموده و نیز در مرحله سوم یعنی A2 : اقدام به قطع برنامه اصلاح رفتار و فقط ثبت رفتارهای کیس نموده و بالاخره در مرحله چهارم یعنی B2 : اقدامات اصلاح رفتار کیس را دوباره شروع نموده و با بهره گیری از روش شکل دهی رفتار سعی در تقویت و افزایش رفتار توجه کردن در کیس نمودم . در پایان پس از 20 روز از اجرای این طرح ما متوجه کاهش قاطع رفتار کم توجهی و بی اعتنایی و بالعکس افزایش رفتار توجه دادن به معلم در کیس خود شدم .
ارزیابی تاثیراقدام جدیدواعتبارآن
پس ازاینکه اطلاعات لازم درباره چگونگی اجرای طرح پژوهی ونتایج آن جمع آوری شد.باتوجه به جوانب کار ازدیدگاه شخصی خودوپذیرش نقطه نظرات و انتقادات اظهارشده دراین رابطه ازسوی دیگران،دست به ارزیابی اقدام جدید زدم.
الف)باتوجه اطلاعات وشواهد اولیه ازرفتارکیس میزان دفعات وقوع رفتار نامطلوب(بیش فعالی وکمبودتوجه)بسیاربالا بوده ودرمقایسه باشواهدوداده های ثانویه که نشانگر کاهش قابل ملاحظه ای دراینگونه رفتارها می باشد، می توان گفت طرح آزمایشی اقدام پژوهی ماتاثیری مطلوب بررفتارکیس داشته است.
ب)با توجه به نظرخواهی ازوالدین دانش آموزومقایسه شرایط رفتاری کیس موردتحقیق قبل وبعدازاجرای طرح متوجه کاهش محسوسی درمیزان رفتارهای نامطلوب دانش آموزچه درمدرسه وچه درخانه شده ایم.که این امرخود موجبات رضایت والدینش رافراهم ساخته است.
ج)وبالاخره با توجه به نظرسنجی های بعمل آورده ازگروه ارزیاب(شامل1نفر مدیرو4نفرازدبیران کارآزموده وباتجربه می باشد)که ازابتدای اجرای تاپایان آن باارائه نظرات وانتقادات سازنده ومفیدخودورهنمودهای توام با شفاف سازی به ارزیابی کارمااقدام نمودند،تغییرات مطلوب دررفتارکیس گزارش کرده اند.
بنابراین باتوجه به پیشرفت دانش آموزوافزایش عملکرد تحصیلی وتوان رفتاری نامبرده به این نکته پی می بریم که طرح جدیدمامی توانددررابطه باتغییرواصلاح رفتاردانش آموزان بویژه دانش آموزان باناتوانیهای ویژه(استثنایی) هم موثروکارآمد باشد.
تجدید نظر و ارائه نتایج
درپایان پس ازبررسی میزان موفقیت طرح اقدام پژوهی بوسیله معیارهای اعتبارسنجی که درفوق اشاره گردید.معایب ومحددودیت های خاص اجرای این طرح آزمایش درمدارس نیزدرجلسه ای باحضورگروه ارزیاب موردتجزیه وتحلیل قرارگرفت که عمده ترین موانع اجرای آن رامی توان مواردذیل برشمرد:
1-کمبودوقت وزمان
2-کمبودامکانات اجرای طرح درمدارس با توجه به فضای خاص رفتاردرمانی
3-عدم استقبال همکاران جهت اجرای آن
به دلیل وقت گیربودن طرح علیرغم آن میتوان نتایج مثبت اجرای این طرح رابه صورت ذیل مطرح نمود.
1-اجرای این طرح می تواندنقش موثری درکنترل ونظم بخشیدن به کلاسهای دانش آموزان بانیازهای ویژه(استثنایی)داشته باشد.
2-مشارکت وهمکاری درمیان دانش آموزان،دبیران وکادرمدرسه راافزایش خواهدداد.
3-امکان رسیدگی بهترومنسجم تربه مشکلات رفتاری وتحصیلی وتربیتی دانش آموزان فراهم می گردد.
4-ایجاد تحرک در آموزش ونشاط وپویایی در دانش آموزان،معلمان و سایر همکاران
5- هرچندپاداش وتقویت تنهاراه حل تغییررفتارمحسوب نمی شوند علیهذا می توانندموثرترین روش تغییرواصلاح رفتاردردانش آموزان بانیازهای ویژه(استثنایی) محسوب گردند.
6-مجهزساختن وآموزش معلمان ودبیران به مهارتهاوروشهای اجرای طرح که منجربه افزایش روحیه تحلیل گرانه واعتماد به نفس درآنها می شود.
7-کاستن فاصله علم وعمل وتحقیق علم ودانش معلمان درعرصه کاروفعالیت آموزشی.
8-کاهش مشکلات رفتاری وتربیتی دانش آموزان.
9-بهبودشرایط آموزش درمدارس استثنایی.
10-ایجادنگرش مثبت درمن وهمکارانم نسبت به شرایط حرفه وشغل مان ازطریق اجرای این تحقیق.
اختلال بیش فعالی کودکان
شیطنت و سر به هوایی از خصوصیات دوران کودکی است. کودکان اغلب پرتحرک اند و به سختی به نظم تن در می دهند. تصور کنید فرزندتان چنان بازیگوش باشد که قادر به کنترل وی نباشید و هر چه به او بیشتر آموزش می دهید کمتر یاد می گیرد. این کابوس را تحت عنوان "اختلال بیش فعالی – کم توجهی" نامگذاری کرده اند.
دکتر "هریش هافمن" نخستین کسی بود که این اختلال را توصیف کرد. در سال 1845 زمانی که پسرش 3 سال داشت برای او کتاب مصوری تالیف کرد که درباره کودکان و رفتار آنان بود.
در این کتاب داستانی بود به نام (فیلیپ ناآرام)، که در واقع اولین توصیف واقعی از پسربچه ای مبتلا به اختلال بیش فعالی و کم توجهی است.
این اختلال از اختلالات رایج و شناخته شده در دوران کودکی است که تا سنین بالا ادامه دارد. تعاریف تقریبا نزدیکی از اینگونه کودکان ارائه شده از جمله اینکه؛
الف – اختلال بیش فعالی همراه با کمبود توجه به یک مجموعه پیچیده از واکنش های رفتاری ناسازگارانه اطلاق می شود که به دنبال یکسری از مشکلات متمرکز می باشد.
ب- فعالیت های عضلانی فزونی یافته است که با علائمی نظیر بی قراری دائمی، فعالیت زیاد، حواس پرتی و اشکال در یادگیری مشخص می گردد. به این مشکل سندروم پرتحرکی نیز گفته می شود که یک اختلال جزئی دفاعی است.
ج- مجموعه ای از علائم است که با محدودیت میدان توجه که به ضعف در تمرکز حواس، تکانش یا عمل غیرارادی تکانه، نظیر فعالیت های بدون تفکر مثل فریاد زدن در کلاس یا قطع کردن صحبت دیگران، پرجنبشی و فعالیت بیش از حد نامناسب به نسبت سن منجر می شود، مشخص می گردد.
کم توجهی، حواس پرتی، فعالیت بیش از حد و اعمال بدون کنترل، علائم اصلی اختلال بیش فعالی و کم توجهی اند. البته در افراد مختلف شدت و ضعف و تنوع علائم یکسان نیست به همین دلیل براساس بارز بودن هر یک از علامت ها، بیماری را به سه دسته بیش فعال، کم توجه و دسته مختلط تقسیم می کنند.
فعالیت بیش از حد؛ این بچه ها دائم در حال حرکت هستند، به اشیای اطراف دست می زنند و مرتب صحبت می کنند. کارهایی که نیاز به آرام ماندن دارند نظیر نشستن سر سفره یا کلاس درس کار دشواری برای آنها محسوب می شود.
با بزرگتر شدن این بچه ها، در سنین نوجوانی و بزرگسالی آنها به تدریج قادر خواهند بود بر اعمال خود مسلط شوند اما در درون خود احساس بی قراری می کنند این افراد اغلب خود را مشغول ساخته و چند کار را با هم انجام می دهند.
اعمال بدون کنترل (بی اختیاری): به نظر می رسد بچه قادر نیست قبل از عمل فکر کند و جلوی واکنش هایش را بگیرد. این بچه ها اغلب مطالب نامربوطی به زبان می آورند و کنترلی بر بروز احساساتشان ندارند. گاهی کنترل غذا خوردنشان را از دست می دهند و پرخور می شوند.
کم توجهی؛ شایع ترین علامت اختلال بیش فعالی، کم توجهی است. این بچه ها در تمرکز بر روی موضوع مشکل دارند و ممکن است پس از چند دقیقه کار را ناتمام رها کرده و کار دیگری را شروع کنند. البته در صورتی که از کار لذت ببرند مشکلی در تمرکز نخواهند داشت.
این افراد با کوچک ترین نور یا صدا حواسشان پرت می شود. در توجه به جزئیات مشکل دارند و در اثر کم توجهی مرتبا دچار اشتباه می شوند. خیلی وقت ها به یاد نمی آورند وسایلشان را کجا گذاشته اند.
وجود علائمی از قبیل فعالیت بیش از حد، رفتارهای بی اختیار یا کم توجهی الزاما به معنی بیماری نیست اما باید ثابت شود که رفتار کودک متناسب با سنش نیست. علائم نیز باید در سنین پایین و پیش از 7 سالگی شروع شده و حداقل 6 ماه ادامه داشته باشد. مهمتر از همه اینکه این علائم باید زندگی کودک را حداقل در دو مکان جداگانه مثل خانه، مدرسه، زمین بازی، اجتماع و… مختل کرده باشد.
در مورد کودکانی که این علائم را بروز می دهند، اما در انجام تکالیف مدرسه و ارتباط با دیگران مشکل ندارند، مشکل بیش فعالی – کم توجهی مطرح نیست. بسیار مهم است که رفتار کودک با کودکان هم سن خودش مقایسه شود و معلوم شود که آیا این علائم در پاسخ به شرایط خاص ایجاد می شوند یا همیشه وجود دارند. خیلی از مواقع کودکی که مبتلا به بیماری دیگری مثلا عفونت مغز استخوان است ممکن است این علائم را بروز دهد که مسلما به معنی وجود اختلال بیش فعالی نیست.
در واقع یکی از علائم گفته شده را ممکن است هر کسی در کودکش ببیند. ممکن است کودک علاقه اش را به بازی از دست دادن و یا رغبتی به تماشای تلویزیون از خودش نشان ندهد و یا حتی به طور غیرقابل کنترلی شیطنت کند. از آنجا که کودکان از نظر شیطنت، میزان انرژی و… بسیار متفاوت هستند در وهله اول باید مشخص شود که آیا رفتار کودک متناسب با سنش است یا نه.
کودکان کمتر از 6 سال ممکن است به دلیل عدم رشد کافی این علائم را نشان دهند که جزئی از سیر طبیعی رشد آنهاست. اختلال بیش فعالی بیشترین سنین 6-12 سال توسط کسانی که تماس بیشتری با کودک دارند مثل معلم و والدین و… تشخیص داده می شود. البته پس از آن مراجعه به پزشک جهت تایید آن الزامی است.
علل ایجاد اختلال بیش فعالی – کم توجهی
یکی از اولین سوالاتی که والدین ممکن است مطرح کنند این است که چرا کودک، دچار این بیماری شده است؟ تاکنون هیچ مدرکی که نشان دهد عوامل اجتماعی و روش های تربیتی عامل به وجود آمدن بیماری هستند ارائه نشده است و اکثر محققان علت بیماری را عوامل بیولوژیک دانسته اند. عوامل زیر ممکن است تا حدی در ایجاد یا تشدید بیماری دخالت داشته باشند.
عوامل محیطی؛ مصرف سیگار و الکل در دوران بارداری ممکن است رابطه ای با ایجاد بیماری داشته باشد. مسمومیت با سرب نیز می تواند از عوامل ابتلا به این بیماری باشد.
صدمات و اختلال مغزی و تفاوت های ساختاری
یکی از تئوری های اولیه ایجاد بیماری، صدمات مغزی بود. کودکانی که دچار تصادفات و صدمات مغزی می شوند، گاهی علائمی مشابه اختلال بیش فعالی را نشان می دهند. البته درصد کمی از بچه های مبتلا به این اختلال سابقه ضربه سر و صدمه مغزی ناشی از آن را دارند.
اختلال بیش فعالی و کم توجهی اغلب در افراد یک فامیل دیده می شود. مطالعه روی دوقلوهای همسان به شدت نقش ژنتیک را تایید می کند. امروزه حتی می توان با مطالعه روی ژن ها، خطر ابتلای نوزاد را در آینده مشخص کنند.
تحقیقات ناین گلد نشان داد که استفاده از غذاهای حاوی رنگ ها و طعم های مصنوعی، مواد نگهدارنده غذا و خوراکی ها که به طور طبیعی نمک اسید سالیتیک تولید می کنند باعث این اختلال می شوند و توصیه حذف آن را در برنامه غذایی این گروه از کودکان داده اند.

به هم خوردن توازن شیمیایی – عصبی
سلول های عصبی از خود موادی ترشح می کنند که در اندیشیدن، ذخیره و پردازش اطلاعات بسیار مهم هستند. یکی از این مواد ماده ای است به نام "دوپامین".
"دوپامین" در کودکان بیش فعال – کم توجه به طور طبیعی پایین است.ماده دیگری که از سلول های عصبی ترشح می شود و در این بیماری اهمیت دارد "استیل کولین" است که در حافظه، توجه، هوشیاری، استقلال و قضاوت نقش مهمی دارد. در این بیماران مقدار این ماده غیرطبیعی است.
سه نوع درمان برای این اختلال وجود دارد که اغلب ترکیبی از هر سه برای بیمار به کار می رود.
روان درمانی؛ این درمان توسط یک تیم روان پزشک، روان شناس انجام می شود و در آن دو مسئله مورد توجه قرار می گیرد؛ یکی واکنش ها و رفتار فرد و دیگری تفکرات و نگرش هایی که علائم را تشدید می کنند.
به بیمار یاد داده می شود که چگونه در شرایط مشکل زا واکنش ها و رفتار خود را کنترل نماید. با این شیوه درمان (رفتار درمانی) واکنش هایی مثل خشم، افسردگی و آسیب به خود، تحت کنترل درآمده و کودک قادر خواهد بود ارتباط بهتری بین فکر و جسمش برقرار سازد و به فکر روشنی دست یابد.
رژیم غذایی؛ نقش رژیم غذایی در کنترل علائم اثبات شده است. با حذف غذاهای آماده و نوشابه و کاهش مصرف شیرینی جات و رعایت رژیم سلامت که حاوی میوه و سبزیجات بیشتر و کربوهیدرات های پیچیده است و افزون ویتامین ها (مثل ویتامین های گروه B)، مواد معدنی (مثل روی و منیزیوم)، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب ضروری و کنترل قند خون، علائم بیماری به وضوح کاهش می یابند.
درمان دارویی؛ موثرترین درمان این بیماری است و اغلب، سایر روش ها را کنار این روش به عنوان درمان های کمکی به کار می برند. داروهایی که در این بیماری استفاده می شوند، تحت عنوان داروهای محرک طبقه بندی می شوند؛ "آمفتامین و ریتالین" مشهورترین داروهای این گروه هستند.
پیشنهادات
پیشنهادات لازم برای اجرای طرح عبارتنداز:
1-اجرای این طرح دانش آموزان بانیازهای ویژه که اغلب دارای مشکلات رفتاری واختلالات ارتباطی هستندتوصیه می شودهرچندتنوع درمشکلات واختلالات بسیار چشمگیراست وهردانش آموزنیازمنداقدام منحصربه فردی است.
2-اجرای این طرح ارائه برنامه ای منظم وهمکاری داوطلبانه وفعال معلمان و والدین را نیز طلب می کند لذا پیشنهادمی شودکه والدین دانش آموزان هم ارتباط نزدیک ومستمری بامدرسه داشته باشندتااجرای این طرح امکان پذیر گردد.
بیش فعالی درمان نشده چه خطراتی به همراه دارد ؟
35% ترک تحصیل می کنند
تنها 5-20% تحصیلات دانشگاهی خود را تکمیل می کنند .
40-50 % درگیر فعالیت های ضد اجتماعی می شوند
50-70% از آنها دوستان بسیار کمی دارند یا اصلا دوستی ندارند.
70-80% در شغل خود عملکرد پایینی نسبت به همکاران خود دارند .
قبل از مدرسه: مشکلات رفتاری.
مدرسه: مشکلات رفتاری، مشکلات تحصیلی ، مشکلات در روابط اجتماعی ،کاهش عزت نفس .
نوجوانی : مشکلات تحصیلی ،مشکلات در روابط اجتماعی،کاهش عزت نفس ،مشکلات قانونی،مصرف سیگار .
دانشگاه :شکست تحصیلی ،مشکلات کاری ، کاهش عزت نفس، مصرف مواد، آسیب/تصادفات.
بزرگسالی: شکست در شغل، کاهش عزت نفس، مشکلات ارتباطی ،آسیب/تصادفات ، مصرف مواد .
مشکلات تحصیلی کودکان HD / AD
همانطوری که می دانید موفقیت تحصیلی نیازمند عوامل گوناگونی است که از جمله آن ها توانایی هایی شناختی سالم است اما این کودکان دچار نواقص شناختی هستند و از طرف دیگر سه مشکل اصلی این کودکان نیز آن ها را از پیشرفت تحصیلی باز می دارد و نتیجتاً شکست تحصیلی عاید کودک می شود. علاوه بر توانایی های شناختی سالم، عزت نفس و درک درست از توانایی های خود نیز برای موفقیت تحصیلی لازم هستند که این کودکان در نتیجه شکست های تحصیلی و طرد شدن از طرف همسالان و اطرافیان عزت نفس خود را از دست داده و بدین ترتیب دوباره یک چرخه معیوب و باطلی به وجود می آید که کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی/ کمبود توجه اسیر آن شده و در انتظار شکست های پی درپی می نشیند. بدین معنا که از یک طرف شکست تحصیلی باعث کاهش عزت نفس و احساس کارآمدی این افراد می شود و این نیز به نوبه خود رفتارهای اجتنابی و شکست تحصیلی را به بار می آورد. رفتارهای اجتنابی بدین معناست که وقتی کودک به این انتظار در خود می رسد که نمی تواند در کارهای تحصیلی موفقیت کسب کند، هنگام رویارویی با تکالیف درسی و امتحانات، دچار اضطراب شده و از آن ها دوری می کند
• برخی از این کودکان دچار اختلال یادگیری نیز هستند که باعث شکست تحصیلی این کودکان می گردد. اختلال های یادگیری مشکلاتی در خواندن، نوشتن و یا ریاضیات هستند که با علامت اختصاری LD نشان داده می شود. همه کودکان مبتلا به LD با وجود هوش طبیعی، آموزش کافی و عدم بیماری یا اختلال روان شناختی دیگر مشکلاتی را در زمینه های فوق از خود نشان می دهند. بنابراین کودکان AD/HD که دچار LD نیز هستند. به خاطر مشکل در خواندن، نوشتن یا ریاضیات به علاوه مشکلات همراه با خود AD/HD دچار شکست تحصیلی می شوند.
• حدود نیمی از کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ کمبود توجه نیازمند آموزش های ویژه هستند و بالغ بر 30 درصد آنان یک پایه تحصیلی را تکرار می کنند که این ها از چرخه معیوب که در فوق بدان اشاره شد و از اختلال های دیگری که با این اختلال همراه اند، ناشی می شود.
• شاید در نگاه اول این کودکان را عقب مانده ذهنی تلقی کنید در صورتی که اینچنین نیست. هوشبهر این کودکان شبیه سایر کودکان است اما دلیل اینکه در آزمون های هوشی از کودکان دیگر نمره کم تری بدست می آورند، نقایص شناختی، از جمله مشکل در حافظه کوتاه مدت و علاوه بر این مشکلات بنیادین این کودکان یعنی بی توجهی، تکانشگری و بیش فعالی است. آزمون های هوشی قابلیت ها و مهارت ها را در زمینه های جداگانه ای مثل دانستن واژگان، ریاضی، درک، حافظه و شکل های گوناگون حل مسئله ارزیابی می کنند. معمولاً عملکرد یک کودک عادی در هریک از زمینه های جداگانه یکسان است. اگر واژگان کودکی برای سنش عادی باشد، معمولاً حافظه و حل مسئله نیز مناسب هنجار سنی می باشد اما ممکن است که کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ کمبود توجه، رشد نابرابر داشته باشند. از این رو احتمال دارد میانگین توانایی های کودک مبتلا به AD/HD در بعضی از این زمینه ها پیشرفته و در بعضی دیگر عقب افتاده باشد. کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی/ کمبود توجه ممکن است در کلاس سوم بتواند ریاضیات کلاس پنجم را انجام دهد ولی از نظر خواندن در حد کلاس دوم باشد و این همان مفهوم رشد نابرابر است. بدین معنا که این کودکان در زمینه های گوناگون تحصیلی به صورت برابر به پیش نمی روند و بدین ترتیب نیازمند آموزش های ویژه هستند که لازمه این کار نیز ارزیابی دقیق کودکان توسط تست های گوناگون هوشی و سایر تست هایی است .
روش های درمان ADHD
داروهای محرکی مانند دکس امفتامین و ریتالین از مشهورترین داروها برای درمان ADHD می باشند. استفاده از این داروها در 60-70% کودکان ، به کاهش علائم می انجامد . باید توجه داشت داروهای محرک تا زمانی تاثیر دارند که در بدن باقی بمانند و پس از قطع دارو بسیاری از علائم بیماری بازگشت می کنند. برخی کودکان تحت درمان با دارو دچار عوارض جانبی مانند کاهش اشتها ، سر درد ، تیک ، تغییرات خلقی و … می شوند
روان درمانی
شامل درمان های رفتاری- شناختی ، آموزش مهارت های اجتماعی، مشاوره خانوادگی ، کاردرمانی و بازی درمانی می باشد . در این روش ها سعی در کاهش بد کارکردی های هیجانی و رفتاری ، تمرین رفتارهای جدید ، افزایش هماهنگی حسی- حرکتی در کودکان مبتلا، آموزش مهارت های ارتباطی میان فردی و اصلاح الگوهای رفتاری در خانواده می شود .
درمان تکنولوژیک( نوروفیدبک)
استفاده از روش درمانی تکنولوژیک مانند نوروفیدبک، امروزه در بسیاری از مراکز معتبر درمانی جهان انجام می شود . در نورو فیدبک هدف، " آموزش خود- تنظیمی مغز" به فرد مبتلا می باشد . چرا که گفته می شود در این کودکان مغز توانایی تنظیم دقیق فعالیت هایش را ندارد و لذا در تنظیم توجه و رفتارهای دیگر دچار مشکل می شود. " کودکانی که بیش فعال هستند، می توانند با تشخیص به موقع و استفاده از درمان های مناسب، زندگی طبیعی و توام با موفقیتی داشته باشند."
اخیراً توجه والدین به یافتن شیوه های جایگزین برای درمان کودکان مبتلا به مشکلات توجه -روندی که در بیشتر حوزه های پزشکی روی می دهد- بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. برخی از والدین به اینکه کودکشان برای درمان AD/HD دارو مصرف کند، اهمیتی نمی دهند. اما برخی دیگر خواهان این هستند که کودکانشان را از مصرف داروهایی مانند ریتالین -که درمان استاندارد AD/HD تلقی می شود- باز دارند. این گرایش والدین عمدتاً دو دلیل دارد؛ یکی اینکه ریتالین گاهی اثربخشی خود را از دست می دهد و دیگر اینکه عوارض جانبی را سبب می شود.
درمانگران مرکز آتیه معتقدند در این مرکز افراد مبتلا به AD/HD را درمان نمی کنند، بلکه خود تنظیمی را به آنها می آموزند.
نکات مورد توجه برای والدین کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه -بیش فعالی (ADHD)
پدر و مادر بودن کار سختی است و حتی گاهی اوقات خستگی آور و فرسوده کننده می شود. کاملاً طبیعی است که در مورد فرزندانمان نگران باشیم و همیشه آرزوی کامیابى برای آن ها داشته باشیم. دراینجا به نکاتی اشاره می شود که می توانند درپرورش فرزند پر انرژی و پر شور و شرتان به شما کمک کنند.
1- در خانه قوانین مشخص و روشنی داشته باشید.
کودکان ADHD در محیط ها و موقعیت هایی که انتظارات روشن و ثابتی وجود دارد، عملکرد خوبی دارند. در مورد قوانین خانه خود با فرزندتان صحبت کنید. عواقب و پیامدهای هر رفتار را مشخص سازید.
رفتارهای مثبت را تشویق کنید و در مورد تنبیه های مناسب در صورت بروز رفتارهای ناهنجار و مشکل ساز باهم به توافق برسید.
2- خانه منظم داشته باشید.
سر و سامان دادن به خانه، مرتب کردن اسباب ووسایل و مشخص کردن مکان مناسب هر وسیله مفیدو یاری رسان می باشد. اسباب و وسایل اضافی را جمع و جور کنید، آن ها را در انباری خانه قرار دهید، کمدها و کشوها را تمیز و منظم سازید و برای وسایل مختلف مکان های اختصاصی در نظر بگیرید. دقیقاً مشخص کنید که هر وسیله بعد از استفاده باید به جای مناسب فرد برگردد.
3- برنامه روزانه تهیه کنید.
تمامی کودکان به داشتن برنامه روزانه بخوبی پاسخ می دهند و در مورد کودکان ADHD این مسئله حیاتی می باشد. داشتن برنامه روزانه به کودک کمک می کند بداند قرار است در طول روز چه بکند و چه برنامه هایى پیش رو دارد.
4- تلاش های کودک خود را تشویق کنید.
گاهی اوقات انجام تکالیفی که در نظر ما بسیار بسیار سخت و ADHD آسان هستند، برای کودکان خسته کننده می باشند. تلاش و کوشش کودکان را بدون توجه به نتیجه آن ها پاداش دهید. مثلاً ممکن است فرزند شما برای امتحان ریاضی تلاش زیادی کند و خوب درس بخواند اما نمره خوبی نیاورد. مهم این است که او را به خاطر تلاش و پیشرفت های جزئی که دارد تشویق کنید.
5- نکات مثبت فرزندتان را فراموش نکنید.
گاهی اوقات ما چنان درگیر تغییر و حذف عادات و رفتارهای ناپسند می شویم که فراموش می کنیم رفتارهای مثبت آن ها را تحسین و تشویق کنیم. اگر کودک شما بلافاصله بعد از بازگشت از مدرسه، لباس و لوازم خود را مرتب در جای مناسب می گذارد، به او بگویید که من این رفتار تو را دوست دارم و تو کار خوبی انجام می دهی.
6- توانایی های فرزند خود را تقویت کنید.
همه فرزندان استعدادهای بی نظیری دارند. گاهی اوقات پیدا کردن آن ها از میان خیل عظیم رفتارهای نامناسب کار سختی به نظر می رسد، اما بدانید که این استعدادها بالاخره وجود دارند. این توانایی ها و استعدادهای ویژه را بشناسید و موقعیت هایی فراهم کنید که کودک شما در انجام آن ها موفق و پیروز شود. این کار باعث تقویت اعتمادبه نفس کودک شما می شود.
7- از سایرین کمک بگیرید.
شما تنها پدر و مادری نستید که کودکADHD دارید. با سایر والدین درگیر ارتباط برقرار کنید یا از کمک های آموزشی یا حمایتی مراکزی که در این زمینه فعالیت می کنند، بهره بگیرید.
8- به خودتان استراحت دهید.
از خودتان مراقبت کنید. زمانی از روز را فقط به خودتان اختصاص دهید. سروکله زدن با کودک ADHD خسته کننده و طاقت فرسا است. توجه به خودتان را فراموش نکنید.
چند پیشنهاد براى معلمان و مدرسه
• از پر کردن تمام دیوارها با پوستر، عکس و … پرهیز کنید (باعث حواس پرتى این کودکان مى شود).
• بهتر است این کودکان در جلوى کلاس و دور از در بنشینند.
• مراقب عزت نفس آنها باشید و اجازه ندهید به موضوع شوخى و تفریح بچه هاى دیگر تبدیل شوند.
• درس را به شکلى مهیج و جالب توجه ارائه دهید و از روش هاى آموزش چندحسى (دیدارى، شنیدارى و جنبشى) استفاده کنید.
• درس هاى مشکل تر را اول روز آموزش دهید. کودکان ADHD زودتر و آسان تر از بقیه خسته مى شوند.
• مهارت هاى مطالعه و سازماندهى را آموزش دهید.

منابع
1-قشلاقی،محمد_1371_مبانی تحقیقات تجربی_چاپ اول____انتشارات المپیک ورزش.
2-قاسمی پویا،اقبال_1383_عملی پژهش درعمل_چاپ ششم__انتشارات پژوهشکده تعلیم وتربیت
3-میلانی فر،بهروز_1384_روان شناسی کودکان ونوجوانان استثنایی_چاپ هشتم نشرقومس
4-تبریزی،مصطفی_1380_درمان اختلالهای خواندن،تهران،انتشارات خلاق
5-سیف نراقی_مریم ونادری_1379_نارسایهای ویژهدریادگیری،تهران،انتشارات مکیال
6-احدی،حسن_1387_اختلالهای یادگیری(ازنظریه تاعمل)_تهران-نشرارسباران
7-کاکاوند،علیرضا_1385_روان شناسی وآموزش کودکان استثنای_تهران_نشرروان
8-سیف-علی اکبر_1387_رون شناسی پرورش نوین چاپ دوم_نشردوران
9-کاپلدن،هارولد،ای،سادوک،بنجزهرا،جی(1377)،اختلالهای رفتاری وروانی دوران کودکی ونوجوانی_ترجمه زهرا الله قاضل_شیراز_انتشارات راهگشا
10-امیرحسینی،خسرو_1384_مهارت پژوهشگری درآموزش(اقدام پژوهی)
1-kaplan.b.j.grawford.s.g, and geoff,c.f(2000).the IQS of children with ADHD are normally distributed. Journal of learning disabilities.
2-weberw , newmark s (2007).complementary and alternative medical the rapies for attention_ deficit/ hy peractivity disorder and autism

چکیده
کودکان بیش فعال – همانگونه که از این عنوان برمی آید- بسیار پرتحرک اند و نمی توانند یک جا آرام بنشینند. آنها اضافه بر ناآرامی بسیار زیاد، نوعی اضطرار و اجبار برای خرابکاری نیز دارند. آنان اشیا را می شکنند یا پرتاب می کنند. همچنین کنجکاوی بسیار از خود نشان می دهند و نه تنها اسباب بازی هایشان را خراب می کنند، بلکه اشیاء و وسایل منزل را نیز دستکاری و خراب می کنند. کارهای خطرناک را دوست دارند و ابداً احساس خطر نمی کنند. بنابراین رفتارهایی بی مهابا از آنها سرمی زند. برخی از بزرگسالان آنها را افرادی بی باک و شجاع تصور می کنند؛ در حالی که این رفتارهای بی مهابا نشانگر این واقعیت است که احساس خطر واقعی – که یک احساس طبیعی است و بایستی در کودکان وجود داشته باشد – در این بچه ها وجود ندارد. بازی های خطرناک – از جمله بازی با کبریت – و علاقه به وسایلی چون کارد و چاقو نشانه های دیگری از گرایش ها و رفتارهای غیرطبیعی این بچه هاست.
کودکان بیش فعال در مورد کارها و اشیایی که به طور طبیعی باید در برابر آنها احساس خطر کنند، خطری احساس نمی کنند؛ و اختلالات سلوک در این کودکان بعضاً دیده می شود؛ مثلاً بعضی از آنها رفتارهای پرخاشگرانه دارند یا برای آسیب رساندن به دیگران آنان را تهدید می کنند. ممکن است به حیوانات نیز صدمه بزنند. بعضی دیگر در اعمالی چون سرقت و تقلب و به طور کلی کارهایی که تخلف از قوانین و مقررات محسوب می شود شرکت می کنند..اینجانب …. مدت……. سال سابقه کار در آموزش و پرورش دارم .و هم اکنون در مقطع پیش دبستانی آموزشگاه استثنایی شهید مطهری 2 مشغول به خدمت هستم. در این آموزشگاه با دانش آموزی به نام زهرا برخورد کردم که از مشکل بیش فعالی و کمبود توجه رنج می برد بنابر این تصمیم گرفتم در رابطه با این موضوع به تحقیق و پژوهش بپردازم:

باسمه تعالی
جمهوری اسلامی ایران
اداره کل آموزش و پرورش استان …
اداره آموزش و پرورش شهرستان …..

عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم اختلالات رفتاری زهرا دانش آموز پیش دبستانی آموزشگاه استثنایی که ناشی از بیش فعالی و کمبود توجه او ست را برطرف سازم؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :

پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
20