بررسی چگونگی توزیع خدمات شهری و تحلیل نابرابری آن در سطح نواحی شهر ایلام

بررسی چگونگی توزیع خدمات شهری و تحلیل نابرابری آن در سطح نواحی شهر ایلام

چکیده
با گسترش شهر نشینی و به دنبال آن مشکلات خاص زندگی شهری هرچه بیشتر توجه به رویکردها و راهبردهای مناسب برای بهینه سازی و بالا بردن زندگی شهروندان را ضروری ساخته است و نیازمند توزیع بهینه خدمات شهری می باشد. شهر ایلام به عنوان یکی از شهرهای متوسط کشور با توجه به مشکلات نامتوازنی خدمات و نیز برنامه ریزی آتی در این زمینه نیازمند سنجش خدمات در سطح نواحی آن می باشد. بنابراین پژوهش حاضر بر اساس روشی تحلیلی-آماری و بهره گیری از منابع موجود در زمینه خدمات شهری و نیز استفاده از نرم افزار SPSS و بهره جستن از دو روش تحلیل عاملی و خوشه ای، به بررسی چگونگی توزیع خدمات شهری در سطح شهر ایلام پرداخته است. نتایج بیانگر آن بودند که باشد که در بین سه مورد خدمات شهری در بین محلات شهر ایلام، شرایط کالبدی نسبت به دیگر شرایط در موقعیت بهتری قرار داشته و پس از آن شرایط اقتصادی و در نهایت شرایط اجتماعی قرار گرفته است. از طرفی بر اساس نتایج مقایسه ای از دو روش تحلیل(عامل و خوشه ای) مشخص می گردد که ناحیه مرکزی در بهترین شرایط، ناحیه شاداباد در شرایط تا حدودی مناسب و نواحی(جانبازان، چالیمار، نوروزاباد، آزادگان، رزمندگان، بانبرز) در شرایط نامناسب قرار دارند.
کلمات کلیدی: خدمات، توزیع، نابرابری، تحلیل عاملی و خوشه ای، شهر ایلام.

مقدمه
کارایی شهر ها در قرن 21 مورد توجه جامعه جهانی است؛ زیرا مناطق شهری مهمترین ساز و کارهای فقر زدایی و کاهش فقر محسوب می شوند(ضرابی و صابری، 1389، 2). توسعه نا مناسب شهر و رشد سریع کلان شهرها، بدون توازن، تمهیدات و زیرساخت های لازم، پیامدهای منفی عدیده ای را بر روی شهروندان ساکن در شهرها به همراه داشته است( محمدی و همکاران، 1386: 79). شهرنشین شدن جمعیت، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن توسعه شهرهای کوچک و بزرگ، ویژگی عصر حاضر است و توسعه پایدار این شهرها در گرو داشتن برنامه ریزی و مدیریت شهری کارآمد می باشد. از نظر پیترهال برنامه ریزی به عنوان یک فعالیت عمومی عبارتست از ایجاد سلسله ای منظم از اقداماتی که منجر به حصول هدف یا اهداف خاص می شود(Hall, 1989: 6). در این ارتباط هدف کلی برنامه ریزی شهری تامین رفاه مردم است از طریق ایجاد محیطی بهتر، سالمتر، آسان تر، موثرتر و دلپذیرتر(حسین زاده دلیر، 1377: 25). برنامه ریزی استراتژیک شهری نیز در پاسخ به سرعت تحولات عظیم جوامع نظیر ورود به اقتصاد بازار و خصوصی سازی، افزایش حساسیت های زیست محیطی، توجه بیشتر به توسعه پایدار، تمرکز زدایی و تعدیل ساختاری در بخش عمومی به وجود آمد(Robin, at el, 2010: 431) و فرآیندی است که اجازه می دهد اجزای بخشهایابتکاری ذی نفعان خصوصی و عمومیبرای توسعهیک شهر با یکدیگرهماهنگ شوند(Steiberg, 2005: 69). بدون شک یکی از مهم ترین اهداف هر سازمانی رسیدن به حداکثر کارایی، اثر بخشی و بهره وری است و این امر محقق نخواهد شد مگر آنکه با بهره مندی از سیستم ها و ابزار ارزیابی و نظارت که جزء لاینفک مدیریت امروزی است، بتوان به این مهم دست یافت. امروزه مدیریت یک سازمان بدون اندازه گیری عملکرد همانند هدایت یک کشتی بدون ابزار ناوبری است. جایگاه عمران شهری متناسب با آرمان چشم انداز بیست ساله را باید در بهره مند ساختن جامعه شهری از زیر بناها و زیر ساخت های مورد نیاز به همراه بهبود خدمات رسانی به مردم و اصلاح ساختار و بهبود مدیریت شهری تصویر کرد.
از طرفی با گسترش شهر نشینی و به دنبال آن مشکلات خاص زندگی شهری هرچه بیشتر توجه به رویکردها و راهبردهای مناسب برای بهینه سازی و بالا بردن زندگی شهروندان را ضروری ساخته است. سیر تحولی جوامع، ایفای وظایف و تعقیب اهداف خاصی را برای مدیریت شهری بخصوص شهرهای بزرگ و کلان شهرها الزامی نموده و یا حداقل مورد توجه و تاکید قرار داده است و نقش شهرداریها در این زمینه نسبت به دیگران واضح تر می باشد.

پیشینه تحقیق
مسعودیان (1382) با بررسی بیست وهفت عنصر اقلیمی با استفاده از روش مولفه های مبنا نشان داد اقلیم ایران ساخته شش مولفه اقلیمی می باشد. تحلیل خوشه ای بر روی یک نمونه هزارتایی براساس مولفه های مبنای مذکور وجود پانزده ناحیه اقلیمی در ایران را نشان داد که هیچ گونه روند کاهش یا افزایش در عناصر اقلیمی در غالب نواحی ایران رخ نداده است. مسعودیان (1382) با استفاده از روش مولفه های مبنای دوران یافته به بررسی پراکنش جغرافیایی بارش در ایران پرداخت، که نشان دهنده سه قلمرو پربارش در ایران بود.
دین پژوه و همکاران (1382) برای پهنه بندی بارشی ایران از روش مولفه های مبنا و روش فاصله ای استفاده کردند. براساس نتایج این پژوهش کل سطح کشور ساخته شش ناحیه همگن و یک ناحیه ناهمگن می باشد. جهانبخش و ترابی(1383) برای بررسی و پیش بینی تغییرات دما و بارش در ایران از روش سری زمانی و تحلیل خوشه ای استفاده کردند. رضیئی و عزیزی(1388) برای شناخت مناطق همگن بارش غرب ایران از روش مولفه های مبنا و روش فاصله ای استفاده کرده اند. نتایج نشان داد که نتایج نشان داد که روند ناهمواری ها و عرض جغرافیا یی در مرزبندی و تفاوت های مکانی تاثیر بسیار مهمی دارد. بررسی تغیییرات ماهانه بارش زیر منطقه ها نشان داد که با حرکت از جنوب به شمال بیشینه بارش از زمستان به بهار انتقال می یابد.
سلیقه و همکاران (1387) از روش تحلیل عاملی و خوشه ای برای طبقه بندی آب و هوایی استان سیستان و بلوچستان بهره گرفتند. که بر اساس آن آب و هوای استان متاثر از عنصر اقلیمی می باشد. بر این اساس پنج ناحیه آب و هوایی در استان شناسایی شد. ضرابی و همکاران(1389)، از روش تحلیل خوشه ای برای تحلیل فضایی اکوتوریسم سیستان استفاده نمودند. نتایج پژوهش نمایانگر ان بود که چاه نیمه های سیستان، دریاچه هامون و کوه خواجه به علت برخورداری از پتانسیل های زیاد از نظر جذب اکوتوریست در بالاترین سطح قرار دارند. خام چین مقدم و همکاران(1389)، برای پهنه بندی برای پهنه بندی حداکثر بارش روزانه ایران از روش تحلیل خوشه ای استفاده نموده و براساس آن کشور به هفت ناحیه تفکیک شده است. کریمی و آرمش(1390)، به تحلیل فضایی گردشگری روستایی با بهره گیری از مولفه های مبنا و روش فاصله در دهستان جبل(بخش کوهپایه- استان اصفهان) پرداخته اند و بر اساس آن دهستان جبل به 4 ناحیه گردشگری تفکیک شد.

روش کار
پژوهش حاضر بر اساس روشی تحلیلی-آماری و بهره گیری از منابع موجود در زمینه خدمات شهری و نیز استفاده از نرم افزار SPSS و بهره جستن از دو روش تحلیل عاملی و خوشه ای، به بررسی چگونگی توزیع خدمات شهری در سطح شهر ایلام پرداخته است. جامعه آماری دربردارنده 1000 نفر به صورت تصادفی از اهالی و مسئولین شهر ایلام می باشند که بر اساس فرمول کوکران به تعداد 280 نفر تقلیل یافتند. پرسشنامه دربردانده 21سوال در سه بخش(اجتماعی، اقتصادی و کالبدی) می باشد که پایایی آن بر اساس فرمول کرونباخ به میزان 87/0 مورد تایید قرار گرفته است.

تعیین شاخص های موثر خدماتی در بین 14 ناحیه شهر ایلام
همانطور که قبلا بیان شد، پرسشنامه مورد بررسی در بردارنده 21 سوال در سه بخش متفاوت می باشد که در سطح 14 ناحیه شهر ایلام(هرکدام 20 پرسشنامه) توزیع گردیده است. در این قسمت جهت تعیین فاکتورهای موثر خدماتی در ایلام، از شاخص تحلیل عاملی استفاده گردیده است که برای طبقه بندی مناطق نیز از مدل خوشه بهره گرفته شده است. در واقع ماتریسی تشکیل گردیده است که در قسمت ستونی آن 14ناحیه و در قسمت افقی آن 21 پرسش جای گرفته است. قابل ذکر است جهت تسهیل کار از آوردن خود پرسشها صرف نظر شده و تنها به اعداد نماینده آنها(1تا7 متعلق به بخش اول، 8تا 14متعلق به بخش دوم و 15تا21 متعلق به بخش سوم)، اکتفا شده است(جدول1).

جدول1-ماتریس پرسشها و نواحی شهر ایلام
پرسش
نواحی
1
2
3
4
5
6
7
امتیاز کلی
آزادگان
3.14
2.42
2.21
2.66
3.7
3.22
3.09
20.4
شادآباد
3.13
2.14
2.16
2.25
3.2
3.31
3
19.2
پشت صدا و سیما
2.93
2.9
2.96
2.05
3
3.11
2.8
19.8
بانبرز
3.24
2.52
2.31
2.76
3.8
3.32
3.19
21.1
تپه شاهد
3.36
2.64
2.43
2.88
3.92
3.44
3.31
22
رزمندگان
3.12
2.4
2.19
2.64
3.68
3.2
3.07
20.3
چالیمار
3.23
2.51
2.3
2.75
3.79
3.31
3.19
21.1
سبزی آباد
3.26
2.54
2.33
2.78
3.82
3.34
3.21
21.3
نوروزاباد
3.07
2.35
2.14
2.59
3.63
3.15
3.02
20
پیچ آشوری
2.85
2.08
2.88
2.97
2.92
3.03
2.72
19.5
جانبازان
3.23
2.51
2.3
2.75
3.79
3.31
3.18
21.1
استانداری
3.36
2.64
2.43
2.88
3.92
3.44
3.32
22
هانیوان
3.28
2.56
2.35
2.8
3.84
3.36
3.23
21.4
مرکزی
3.44
2.72
2.51
2.96
4
3.52
3.39
22.5
پرسش
نواحی
8
9
10
11
12
13
14
امتیاز کلی
آزادگان
4.22
3.31
2.6
2.12
3.3
3.4
2.31
21.3
شادآباد
4
3.35
2.75
2.6
3.08
3.01
2.25
21
پشت صدا و سیما
3.8
3.15
2.55
2.4
2.88
2.81
2.05
19.6
بانبرز
4.32
3.41
2.7
2.22
3.4
3.5
2.41
22
تپه شاهد
4.44
3.53
2.82
2.34
3.52
3.62
2.53
22.8
رزمندگان
4.2
3.29
2.58
2.1
3.28
3.38
2.29
21.1
چالیمار
4.31
3.4
2.69
2.21
3.39
3.49
2.4
21.9
سبزی آباد
4.34
3.43
2.72
2.24
3.42
3.52
2.43
22.1
نوروزاباد
4.15
3.24
2.53
2.05
3.23
3.33
2.24
20.8
پیچ آشوری
3.72
3.07
2.47
2.32
2.8
2.73
2.07
19.2
جانبازان
4.31
3.4
2.69
2.21
3.39
3.49
2.4
21.9
استانداری
4.44
3.53
2.82
2.34
3.52
3.62
2.53
22.8
هانیوان
4.36
3.45
2.74
2.26
3.44
3.54
2.45
22.2
مرکزی
4.52
3.61
2.9
2.42
3.6
3.7
2.61
23.4
پرسش
نواحی
15
16
17
18
19
20
21
امتیاز کلی
آزادگان
4.32
4.6
3.65
3.52
2.11
2.32
3.12
23.6
شادآباد
4.9
4.4
3.12
3.72
2.84
2.4
3.12
24.5
پشت صدا و سیما
4.7
4.2
2.92
3.52
2.64
2.2
2.92
23.1
بانبرز
4.42
4.7
3.75
3.62
2.21
2.42
3.22
24.3
تپه شاهد
4.54
4.82
3.87
3.74
2.33
2.54
3.34
25.2
رزمندگان
4.3
4.58
3.63
3.5
2.09
2.3
3.1
23.5
چالیمار
4.41
4.69
3.74
3.61
2.2
2.41
3.21
24.3
سبزی آباد
4.44
4.72
3.77
3.64
2.23
2.44
3.24
24.5
نوروزاباد
4.25
4.53
3.58
3.45
2.04
2.25
3.05
23.2
پیچ آشوری
4.62
4.12
2.84
3.44
2.56
2.12
2.84
22.5
جانبازان
4.41
4.69
3.74
3.61
2.2
2.41
3.21
24.3
استانداری
4.54
4.82
3.87
3.74
2.33
2.54
3.34
25.2
هانیوان
4.46
4.74
3.79
3.66
2.25
2.46
3.26
24.6
مرکزی
4.62
4.9
3.95
3.82
2.41
2.62
3.42
25.7

جدول2-رتبه و سطح بندی محلات شهر ایلام بر اساس وضعیت اجتماعی-اقتصادی ساکنین
محلات
شاخص نهایی اقتصادی
شاخص نهایی اجتماعی
شاخص نهایی کالبدی
شاخص نهایی کلی
رتبه نهایی
سطح اجتماعی-اقتصادی

مقدار
رتبه
مقدار
رتبه
مقدار
رتبه

آزادگان
20.4
9
21.3
9
23.6
10
21.77
9
3
شادآباد
19.2
14
21
11
24.5
5
21.57
11
3
پشت صدا و سیما
19.8
12
19.6
13
23.1
13
20.83
13
4
بانبرز
21.1
8
22
6
24.3
8
22.47
6
2
تپه شاهد
22.1
1
22.8
3
25.2
3
23.37
3
2
رزمندگان
20.3
10
21.1
10
23.5
11
21.63
10
3
چالیمار
21.1
7
21.9
7
24.3
9
22.43
8
2
سبزی آباد
21.3
5
22.1
5
24.5
6
22.63
5
2
نوروزاباد
20
11
20.8
12
23.2
12
21.33
12
3
پیچ آشوری
19.5
13
19.2
14
22.5
14
20.4
14
4
جانبازان
21.1
6
21.9
8
24.3
7
22.43
7
2
استانداری
22
2
22.85
2
25.35
2
23.4
2
2
هانیوان
21.4
4
22.2
4
24.6
4
22.73
4
2
مرکزی
22.5
3
23.4
1
25.7
1
23.87
1
1

با توجه به جدول فوق مشاهده می گردد که ناحیه مرکزی در سطح یک توسعه و مناطق(هانیوان، استانداری، جانبازان، سبزی آباد، چالیمار، تپه شاهد، بانبرز) در سطح دو توسعه و مناطق(نوروزآباد، رزمندگان، شادآباد و آزادگان) در سطح سه توسعه و نواحی(پیچ آشوری و پشت صدا و سیما) در سطح چهار قرار دارند(شکل1).

شکل1-رتبه و سطح بندی محلات شهر ایلام بر اساس وضعیت اجتماعی-اقتصادی ساکنین

تحلیل مولفه های مبنا
در تحلیل عاملی ابتدا داده ها را استاندارد نموده، سپس با استفاده از روش همبستگی و نوع چرخش واریمکس تحلیل مربوطه صورت گرفته است. تحلیل صورت گرفته نشان داد که 3 عامل حدود 7/95 درصد پراش تجمعی را تبیین کرده است. الگوی تحلیل عاملی به صورت زیر است :

.
.

بردار تصادفی قابل مشاهده X با p مولفه دارای میانگین μ و ماتریس کواریانس ∑ است. در الگوی عاملی فرض می شود که X وابسته خطی چند متغیر تصادفی غیرقابل مشاهده F1 , F2 , …Fm است که به آنها عوامل مشترک گویند و p منبع دیگر از متغیرهای ε1 , ε2 , ε3 ,…, εp هستند که خطا یا عوامل خاص1 نامیده می شوند.
جدول (3) مقادیر بار عاملی و پراش تبیین شده توسط عوامل ده گانه بدون چرخش و با چرخش نشان داده شده است.

جدول 3- مجموع پراش و بار عاملی تبیین شده توسط عامل ها
مولفه ها
بارعاملی
پراش
پراش تجمعی
بارعاملی با چرخش
پراش با چرخش
پراش تجمعی با چرخش
عامل اول
14.65571
69.78909
69.78909
14.3
68
67.96
عامل دوم
4.261836
20.29446
90.08354
4.55
22
89.62
عامل سوم
1.180254
5.620258
95.7038
1.28
6.1
95.7

جدول (4) بار عاملی هریک از نماگرهای خدماتی در شکل گیری عوامل را نشان می دهد. طبق این جدول سه عامل یادشده با توجه به بار عاملی هر متغیر به صورت زیر نام گذاری می شوند.
عامل اول: دسترسی آسان به خدمات اولیه یک محله همچون نانوایی، مغازه و … جهت کاهش هزینه برای تمامی ساکنین مهیا شده است. (شرایط اقتصادی).
عامل دوم: رشد کالبدی-مسکونی محله از سطح متعادل برخوردار می باشد(شرایط کالبدی).
عامل سوم: قیمت زمین برای دستیابی تمام افراد محله جهت مسکن مناسب فراهم شده است. (شرایط اقتصادی). (جدول4).
تجزیه و تحلیل عامل ها نشان می دهد که از بین 3 عامل 2 عامل متعلق به اصل شرایط اقتصادی و 1 مورد متعلق به شرایط کالبدی می باشد. جمع کلیه فاکتورها برای تک تک پرسشها نشان دهنده وزن بالای سوال 19(رشد کالبدی-مسکونی محله از سطح متعادل برخوردار می باشد)(85/1)نسبت به کلیه سوالات دیگر می باشد که متعلق به شرایط کالبدی بوده است. امتیاز ببیشینه بعدی متعلق به گزینه 2(قیمت زمین برای دستیابی تمام افراد محله جهت مسکن مناسب فراهم شده است.) به میزان 04/1 می باشد.
کمترین امتیاز در بین گزینه ها متعلق به سوال 11(مسئولین شهری خدمات لازم را جهت در دسترس بودن شغل متناسب بانوان و فرهنگ سازی متضمن آن را فراهم نموده اند) به میزان 02/- می باشد(شکل2).

شکل2-بار عاملی هر یک از گزینه ها در سه بخش خدماتی

بنابراین تحلیل عامل ها نیز بیانگر این مطلب می باشد که باید جهت نیل به اهداف خدمات متناسب شهری، شهر ایلام باید اقدامات و تدابیر گسترده تری را ارائه نماید و از فرصت ها حداکثر استفاده و از نقاط منفی خود کاسته و بر نقاط مثبت خود در این زمینه بیفزاید.

جدول 4- بار عاملی روی عناصر خدماتی با چرخش کواریماکس
عوامل
سوالات
1
2
3
نتایج کلی
1
-0.40692
-0.11509
-0.01113
0.574632
2
-0.23354
0.175896
0.966049
1.047072
3
-0.46901
0.431544
0.598979
0.276696
4
0.542274
-0.26241
-0.15039
0.391887
5
0.999706
-0.29253
0.036347
1.036053
6
0.940196
0.338539
-0.03501
0.905183
7
0.955383
0.006131
0.003883
0.959266
8
0.990836
-0.13257
0.018394
1.009231
9
0.973924
0.225269
-0.0221
0.951826
10
0.867826
0.493914
-0.05282
0.815007
11
-0.04367
0.128725
-0.11232
-0.15599
12
0.990836
-0.13257
0.018394
1.009231
13
0.969057
-0.24418
0.030932
0.999989
14
0.991893
0.05859
-0.0318
0.960088
15
0.430385
-0.10394
-0.10996
0.320421
16
0.993054
0.907432
0.016427
1.009481
17
0.951892
-0.30355
0.03758
0.989472
18
0.772697
0.630987
-0.06864
0.704062
19
0.991482
0.992683
0.86437
1.855852
20
0.948578
0.314567
-0.03228
0.916303
21
0.988956
0.146728
-0.01317
0.975785

از مجموع امتیاز تعلق یافته به سه اصل خدماتی بیانگر آن است که مقدار 19/5 آن به شرایط اقتصادی، مقدار 58/5 آن به شرایط اجتماعی و مقدار 77/6 آن نیز متعلق به شرایط کالبدی می باشد. بنابراین بالاترین امتیاز این بخش متعلق به شرایط کالبدی می باشد(شکل3).

شکل3-مجموع امتیاز تعلق یافته به هریک از خدمات شهری ایلام

جدول شماره(5) بار عاملی روی نواحی 14 گانه مورد بررسی را نشان می دهد.

جدول 5- بار عاملی روی نواحی مورد مطالعه با چرخش کواریماکس
عوامل
نواحی
1
2
3
جمع کلی
آزادگان
-0.35
-1
-0.387
-1.74
شادآباد
-0.17
2.437
-1.964
0.306
پشت صدا و سیما
-1.64
0.981
2.68
2.022
بانبرز
0.29
-0.416
-0.035
-0.16
تپه شاهد
1.06
0.286
0.388
1.735
رزمندگان
-0.48
-1.117
-0.457
-2.06
چالیمار
0.23
-0.475
-0.07
-0.31
سبزی آباد
0.42
-0.299
0.036
0.156
نوروزاباد
-0.8
-1.409
-0.634
-2.84
پیچ آشوری
-1.97
0.629
-0.653
-2
جانبازان
0.23
-0.474
-0.07
-0.32
استانداری
1.06
0.285
0.389
1.738
هانیوان
0.55
-0.182
0.106
0.472
مرکزی
1.58
0.753
0.67
2.999

بر اساس جدول فوق مشاهده می گردد که در بین نواحی، ناحیه 1 در عامل اول(دسترسی آسان به خدمات اولیه یک محله همچون نانوایی، مغازه و … جهت کاهش هزینه برای تمامی ساکنین مهیا شده است)، دارای بیشترین بار و ناحیه پیچ آشوری کمترین بار را در این عامل به خود اختصاص داده اند. ناحیه شاداباد در عامل دوم(رشد کالبدی-مسکونی محله از سطح متعادل برخوردار می باشد)، بیشترین بار و ناحیه نوروزاباد کمترین بار را در این گزینه به خود گرفته اند. در عامل سوم(قیمت زمین برای دستیابی تمام افراد محله جهت مسکن مناسب فراهم شده است)، ناحیه پشت صدا و سیما دارای بیشترین بار و ناحیه شاداباد کمترین بار را به خود اختصاص داده اند(شکل4).

شکل4-بار عاملی هر یک از فاکتورها در 14 ناحیه شهر ایلام

به طور کلی از مجموع بارها مشاهده می گردد که ناحیه مرکزی دارای بیشترین امتیاز و ناحیه نوروزاباد دارای کمترینن امتیاز می باشد (شکل5 و 6).

شکل5-میزان بار عاملی کلی روی نواحی

شکل6-میزان بار عاملی کلی روی نواحی شهر ایلام

روش تحلیل فاصله ایی
در روش فاصله ایی گروه بندی پارامترها بر اساس فاصله بین آنها انجام می گیرد. یعنی مشاهدات یا اجزایی که از همدیگر فاصله کمتری دارند در یک گروه قرار می گیرند.
" از روش تحلیل خوشه ای به منظور کاهش ابعاد متغیرها به طور گسترده استفاده می شود. ارزش واقعی این روش زمانی مشخص می گردد که بخواهیم ماتریس بزرگی از داده ها را مورد پردازش قرار دهیم"(yarnal, 1993, 75).
در این گروه بندی موضوعات درون گروه شباهت زیادی با همدیگر داشته، اما تفاوت قابل توجهی با گروه دیگر دارند(کلانتری، 1389: 329). مراحل ناحیه بندی با استفاده از روش تحلیل خوشه ای شامل موارد زیر می باشد.
الف) تهیه ماتریس خام داده ها.
ب) تعیین نمره عاملی هر ایستگاه با استفاده از تحلیل عاملی.
ج) ادغام گروه ها به روش کمترین واریانس ( روش وارد) و تعیین گروه بندی نهایی.
د) ترسیم دندوگرام که حاصل ادغام گروه ها در چندین مرحله است هر قدر مقدار همبستگی داخلی بین متغیرها نزدیک تر باشد، تعداد عامل های پدید آمده، کمتر خواهد بود.
برای تعیین فاصله خوشه ها از روش وارد استفاده شده است. فرآیند خوشه بندی تمام مشاهدات را به تناسب اندازه فاصله آنها گروه بندی می کند. بدین صورت که ابتدا مشاهدات نزدیک با هم و در مرحله بعد خوشه های نزدیکتر بعدی با هم ادغام می شوند. در آغاز فرآیند خوشه بندی به تعداد مشاهدات، خوشه وجود دارد و در آخرین مرحله همه مشاهدات در یک خوشه جمع می شوند(علیجانی، 1381: 175).
دندوگرام حاصل از تحلیل فاصله ای در شکل (7) نشان داده شده است.

شکل 7- درخت خوشه بندی نواحی مورد مطالعه

بر اساس شکل فوق مشاهده می گردد که نواحی(تپه شاه، استانداری، پشت صدا و سیما، چالیمار، جانبازان، بانبرز، سبزی آباد، هانیوان، آزادگان، رزمندگان و نوروزاباد) در یک خوشه واقع شده اند و نواحی(شاداباد و پیچ آشوری) به تنهایی در یک خوشه جداگانه واقع شده اند. ناحیه مرکزی به تنهایی در یک خوشه واقع شده است. وزن بالای عامل اول در مناطق خوشه اول سبب جدایی آنها از سایر مناطق شده است. در ناحیه مرکزی وزن بالای عامل اول سبب منفک شدن آن از نواحی دیگر شده است. وزن بالای عامل دوم در ناحیه شاداباد و پیچ آشوریسبب جدایی آن از نواحی دیگر شده است. در نواحی خوشه بار بالای عامل سوم سبب جداسازی آن از دیگر نواحی شده است(شکل 8).

شکل8-سطح بندی خوشه در نواحی شهر ایلام

نتیجه گیری
نتایج حاصل از گزینه های مختلف بیانگر این مطلب می باشد که در بین سه مورد خدمات شهری در بین محلات شهر ایلام، شرایط کالبدی نسبت به دیگر شرایط در موقعیت بهتری قرار داشته و پس از آن شرایط اقتصادی و در نهایت شرایط اجتماعی قرار گرفته است. البته این موارد بدین معنا نیست که شرایط کالبدی نیز در جایگاه مناسبی قرار دارد، بلکه امتیاز تعلق گرفته در این گزینه نیز در حد متوسط بوده و فراتر از آن نرفته است و گزینه های اقتصادی و به خصوص شرایط اجتماعی در جایگاه مناسبی قرار ندارد. شرایط اجتماعی و توسعه آن در هر جامعه ای به عنوان زیربنای کلیه امور قرار دارد و بهبود آن می توان بهبود پایدار دیگر شرایط را نیز در پی داشته باشد. بنابراین در شهر اسلام نیز جهت توسعه پایدار شهری و از طرفی توسعه خدمات پایدار آن باید در مباحث اجتماعی برنامه ریزی بهینه تری صورت پذیرد تا بتوان توسعه پایدار شهری را نوید داد.
از طرفی برای اینکه بتوان نواحی مختلف شهر ایلام را جهت برنامه ریزیهای آتی دسته بندی و اقدامات اساسی را بر اساس نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل های مختلف نمود، نیازمند مقایسه نتایج می باشد که نتایج حاصل از شرایط نواحی به لحاظ خدمات شهری در جدول(6 ) ارائه شده است.

جدول6-مقایسه نتایج حاصل از تحلیل خوشه ای و عاملی
شرایط تحلیلها
تحلیل عاملی
تحلیل خوشه ای
مناسب
مرکزی، پشت صدا و سیما
مرکزی
تا حدودی مناسب
تپه شاه، استانداری، سبزی آباد، هانیوان، شاداباد
شاداباد و پیچ آشوری
نامناسب
پیچ آشوری، جانبازان، چالیمار، نوروزاباد، آزادگان، رزمندگان، بانبرز
تپه شاه، استانداری، پشت صدا و سیما، چالیمار، جانبازان، بانبرز، سبزی آباد، هانیوان، آزادگان، رزمندگان و نوروزاباد

بر اساس نتایج مقایسه ای از دو روش مشخص می گردد که ناحیه مرکزی در بهترین شرایط، ناحیه شاداباد در شرایط تا حدودی مناسب و نواحی(جانبازان، چالیمار، نوروزاباد، آزادگان، رزمندگان، بانبرز) در شرایط نامناسب قرار دارند.

منابع
1. جهانبخش، سعید و سیما ترابی(1383)، بررسی و پیش بینی تغییرات دما و بارش در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره74.
2. حسین زاده دلیر، کریم،( 1377 )، تکنیک و اصول برنامه ریزی شهری، جزوه درسی کارشناسی برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز.
3. خام چین مقدم، فرهاد و همکاران(1389)، پهنه بندی حداکثر بارش روزانه ایران، نشریه آب و خاک، جلد 24، شماره1، صص 106-97.
4. دین پژوه، یعقوب و همکاران (1382)، "انتخاب متغیرها به منظور پهنه بندی اقلیم بارش ایران با روشهای چندمتغیره"، مجله علوم کشاورزی ایران، جلد 34، شماره 4، صص 823 – 809.
5. رضیئی، طیب و قاسم عزیزی(1388)، شناخت مناطق همگن بارشی در غرب ایران، مجلا جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 20، شماره پیاپی34، شماره 2، صص 86-65.
6. سلیقه، محمد و همکاران (1387)، "پهنه بندی اقلیمی استان سیستان و بلوچستان"، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 12، صص 116 – 101، زاهدان.
7. ضرابی، اصغر و همکاران(1389)، کاربرد مدل تحلیل خوشه ای در تحلیل فضایی اکوتوریسم (مطالعه موردی: اکوتوریسم سیستان)، مجله علوم محیطی، سال7، شماره4، صص220-203.
8. ضرابی، اصغر و حمید صابری، 1389، راهنمای استراتژی های توسعه شهری بهببود عملکرد شهر، دانشگاه اصفهان، چاپ اول.
9. مسعودیان، ابوالفضل (1382)، "نواحی اقلیمی ایران"، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 2، صص 184 ـ 171، زاهدان.
10. کریمی، جعفر و محسن آرمش (1389)، تحلیل فضایی گردشگری روستایی با بهره گیری از مولفه های مبنا و روش فاصله ای، مطالعه موردی: تعدادی از روستاهای دهستان جبل"بخش کوهپایه- استان اصفهان"، فصلنامه میراث و گردشگری، جهاد دانشگاهی، سال اول، شماره 4.
11. محمدی، جمال و همکاران، 1385، ارزیابی کیفی نقش فضاهای سبز شهری و بهینه سازی استفاده شهروندان از آن در شهر کرد، فصلنامه محیط شناسی، دانشگاه تهران، شماره44، سال 33، 104-95.
12. Hall, peter ( 1992), Urban and Regional Planning, Routledge, Londan.
13. Rabin, S. de Graaf, greet P.M.R. Dewalf(2010), Applying the lessons if Strategic Urban planning Learned in the Developing World to the Netherlands: A Case study of three Industrial Area development projects. Habitat International, Volume 34, Issue 4.
14. Steinberg, Florian(2005), Strategic urban planning in Latin America: Experience of Building and Managing t.

1 Specific Factor
—————

————————————————————

—————

————————————————————