دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی
پایان نامه کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی
موضوع :
بررسی روشهای بکارگیری آموزش مجازی (ICT) در ارتقاء فرایند
یاددهی ـ یادگیری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی در نیمسال دوم 84 ـ 83
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه 2
بیان مسئله 7
اهمیت و ضرورت مسئله 9
سوالات تحقیق 11
اهداف تحقیق 12
انگیزه پژوهشگر 13
تعاریف واژه های کلیدی 15
فصل دوم
ادبیات و پیشینه های پژوهش
تاریخچه اطلاع رسانی 20
ظهور کتاب به عنوان رساله 23
ظهور رسانه های صوتی و تصویری 24
انقلاب ارتباطی با رایانه ها 25
فن آوری اطلاعات 30
اهمیت و ضرورت فن آوری اطلاعات 38
برنامه ریزی در جهت بکارگیری فن آوری اطلاعات 40
فن آوری ارتباطات 41
فن آوری اطلاعات در برخی کشور ها 46
برنامه جامع فناوری اطلاعات دانشگاه واشینگتن شرقی 50
نقش فنآاوری اطلاعات و ارتباطات 53
آموزش مجازی 55
زیر ساخت آموزش مجازی 57
مواد درسی در آموزش مجازی 58
کلاس در آموزش مجازی 61
اینترنت 62
تاریخچه اینترنت 63
سازمان شبکه ای 63
قابلیت های اینترنت 66
عوامل گسترش اینترنت 67
شبکه جهانی وب 70
اینترانت 71
اکسترانت 72
آموزش از طریق شبکه 72
موضوعات آموزش online 75
عناصر آموزش online 77
نقش آموزش online در آموزش عالی 79
کیفیت یاددهی- یادگیری در آموزش عالی 79
کیفیت آموزش و یادگیری 82
ساختار کیفیت در نظام آموزشی 85
برنامه ریزی جهت یاددهی- یادگیری در نظام آموزش عالی 87
بهبود کیفیت آموزش در آموزش مجازی 89
کاربرد روشهای تدریس در آموزش مجازی و مرسوم 92
تعریف و تحلیل تدریس سنتی 93
تدریس مجازی 98
الگوها و روشهای تدریس مجازی 99
آموزش برنامه ای 102
آموزش به وسیله رایانه 103
آموزش انفرادی تجویز شده 104
آموزش انفرادی هدایت شده 104
روش بحث گروهی 105
روش مشارکتی 107
ارزشیابی 108
اهمیت و ضرورت ارزشیابی 109
انواع ارزشیابی 110
نقش پژوهش در آموزش 114
مراحل انجام پژوهش 115
هدف از انجام پژوهش 119
پیشینه های پژوهشی داخل کشور 121
پیشینه های پژوهشی خارج از کشور 122
فصل سوم
فرایند پژوهش
روش تحقیق 126
متغیر های تحقیق 126
ابزار تحقیق و روش سنجش متغیر ها 126
تعیین روایی و اعتبار ابزار تحقیق 128
جامعه نمونه روش های و نمونه گیری 128
روش تجزیه و تحلیل داده های آماری مورد استفاده در پژوهش 128
فصل چهارم
یافته های پژوهش
مقدمه 131
آمار توصیفی داده ها 132
آمار استنباطی داده ها 156
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات
خلاصه پژوهش 164
بحث و نتیجه گیری 166
پیشنهادات 169
چند پیشنهاد به محققین آینده 171
محدودیت ها و مشکلات 172
منابع و ماخذ 173
فهرست جداول
جدول شماره 1 42
جدول شماره 2 84
جدول شماره 3 88
جدول شماره 4 91
جدول شماره 5 127
جدول شماره 6 132
جدول شماره 7 133
جدول شماره 8 134
جدول شماره 9 135
جدول شماره 10 136
جدول شماره 11 137
جدول شماره 12 138
جدول شماره13 139
جدول شماره 14 140
جدول شماره 15 141
جدول شماره 16 142
جدول شماره 17 143
جدول شماره 18 144
جدول شماره 19 145
جدول شماره 20 146
جدول شماره 21 147
جدول شماره 22 148
جدول شماره 23 149
جدول شماره 24 150
جدول شماره 25 151
جدول شماره 26 152
جدول شماره 27 153
جدول شماره 28 154
جدول شماره 29 155
جدول شماره30 156
جدول شماره 31 157
جدول شماره 32 158
جدول شماره 33 159
جدول شماره 34 160
جدول شماره35 161
جدول شماره 36 162
فهرست نمودارها
نمودار شماره 1 132
نمودار شماره2 133
نمودار شماره 3 134
نمودار شماره 4 135
نمودار شماره5 136
نمودار شماره 6 137
نمودار شماره 7 138
نمودار شماره8 139
نمودار شماره9 140
نمودار شماره10 141
نمودار شماره11 142
نمودار شماره12 143
نمودار شماره13 144
نمودار شماره14 145
نمودار شماره15 146
نمودار شماره16 147
نمودار شماره17 148
نمودار شماره 18 149
نمودار شماره19 150
نمودار شماره20 151
نمودار شماره21 152
نمودار شماره 22 153
نمودار شماره23 154
نمودار شماره24 155
چکیده
نظام آموزشی هر کشور رکن اساسی در پیشرفت و توسعه در جامعه است و این پیشرفت زمانی می تواند صورت بگیرد که نظام آموزشی در آن نه تنها از لحاظ کمیت بلکه از لحاظ کیفیت نیز رشد کرده باشد . آموزش مجازی یکی از ارکانی می باشد که در توسعه آموزش عالی از لحاظ کیفیت موثر می باشد . با آموزش مجازی و روشهای بکارگیری آن می توان امکان آموزش و تحصیل را برای کلیه افراد جامعه در هر سنی و هر نقطه از کشور فراهم نمود . در این پژوهش که هدف بررسی راه های بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری دانشجویان می باشد ، محقق قصد دارد تا عواملی که می توان با استفاده از آن آموزش مجازی را بکار گرفت معرفی نماید . پژوهش مورد نظر از نوع زمینه یابی است که ابزار جمع آوری اطلاعات آن پرسشنامه محقق ساخته است . جامعه آماری پژوهش مورد نظر شامل 240 نفر از اساتید دانشگاه آزاد رودهن و 140 نفر دانشگاه آزاد کرمانشاه است که با استفاده از جدول مورگان جمعاً 250 نفر به روش تصادفی ساده انتخاب شد .
نتیجه بدست آمده از پژوهش مورد نظر نشان داد که روش تدریس جدید ، روش online وسایل کمک آموزشی ، روشهای جدید ارزشیابی ، روش جدید پژوهش از عوامل تشکیل دهنده آموزش مجازی می باشند که بر فرایند کیفیت یاددهی- یادگیری دانشجویان موثر است .
تقدیم به :
پدر و مادر عزیزم
به خاطر زحمات و رنجهایی که در زندگی کشیده اند و یاریم نمودند تا مدارج علمی را طی نمایم .
و
تقدیم به همه کسانی که در راه علم تلاش می کنند .
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
آموزش در گذشته های دور نقش اساسی در تداوم و بقای جوامع بشری ایفا کرده است آداب و رسوم، نگرشها و رفتارها ، دانشها و مهارتها، اعتقادات و ارزشهای جامعه از طریق آموزش قابل انتقال و دوام خواهد بود. در جوامع ابتدائی عواملی که برآموزش موثر بود عبارت بود از : زندگی خانوادگی، کار گروهی و مراسمات دینی . اما در جوامع امروزی ، جریان آموزش افراد از خانواده شروع می شود، ولی بعد از چند سال این آموزش سازمان یافته تر شده و مسئولیت این آموزش را دولت بر عهده می گیرد و در نهایت یادگیری عمدتاً در شرایط و وضعیتهای سازمان یافته، و مطابق برنامه های مشخص و به منظور تحقق اهداف صورت می پذیرد.
نظام آموزشی هر کشور یکی از عوامل موثر در تحقق توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی به شمار می رود . در واقع " آموزش عالی با پیشینه ای به قدمت بیش از هشت سده به عنوان نهادی کلیدی، مورد توجه خاص ملتها و دولتهاست دستیابی به فن آوری جدید و دانش پیشرفته که می تواند نقش موثری در تحقق و شتاب حرکت اجتماعی و اقتصادی ملل ایفا کند، صرفاً با تقویت آموزش عالی و برنامه ریزی کمی و کیفی آن مسیر است " (گزیده دایره المعارف آموزش عالی، 1376، ص 1 )
در جهان امروز، سرمایه گذاری برای آموزش عالی یک عامل کلیدی محسوب می گردد و در فرایند توسعه فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی نقش مهمی را ایفا می کند. امروزه دانشگاهها دو نقش را ایفا می کنند. از یک طرف ورود به دانشگاه آمال بزرگ بسیاری از افراد شده است و از طرف دیگر راهیابی به دانشگاه دردسرهای فراوانی را برای این گروه ایجاد کرده است. محدودیت ظرفیت دانشگاه ها عامل بسیار مهمی در خروج افرادی است که مجوز ورود به دانشگاه ها را دریافت نکرده اند و ادامه تحصیل برای این دسته بسیار مهم و اساسی است. بحث ایجاد و احداث دانشگاه مجازی از مدت ها بیش در ایران آغاز شده هر چند که مانند اکثر موارد و باز هم ایران چند سالی است از دنیا عقب است ولی قدم گذاشتن در راه های موفق در آینده نتایج مثبتی در پی خواهد داشت. امروزه بحث بررسی مبانی اطلاعات و ارتباطات در آموزش عالی جایگاه خود را پیدا نموده است. این مورد به دو قسمت تقسیم می شود بخش اول چرایی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و بخش دوم چگونگی این توسعه است که به روشهای بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش بر می گردد.
برای دستیابی به این اهداف استفاده هر چه بیشتر از اطلاعات در قالب شبکه عظیم اینترنت با روشهای مناسبی را باید بکار برد . "استفاده از اینترنت به عنوان یک ابزار مناسب در آموزش عالی به سرعت در حال گسترش است. بسیاری از موسسات جذب فرصتهایی شده اند که از طریق فناوریهای اطلاعات و وارتباطات فراهم شده است. مربیان علاقه مند به فراهم کردن دسترسی موثر و راحت به اطلاعات ، ارتباط بهتر میان مربیان، دانشجویان و همکاران، و بهبود فرصتهای یادگیری هستند پتانسیل اقتصادی استفاده از فناوریهای پیشرفته و نقش بالقوه آنها در تغییر ساختار آموزش عالی راهبران و مدیران دانشگاهها را جذب کرده است. این امر موجب شده است تا بسیاری از دانشگاهها فرآیند وارد کردن فناوریهای اطلاعات را در آموزش آکادمیک خود آغاز کنند . در دهه گذشته اجرای فناوریهای جدید در آموزش عالی اشکال جدید و غنی تدریس را ایجاد کرده است دامنه آن از گنجاندن فناوری ( وب در درسهای حضوری به عنوان یک ابزار اطلاعاتی کمکی گرفته تا ایجاد دوره های یادگیری از راه دور گسترده است ) ( شهرکی، بنی سی، 1382 ص 65 )
در بسیاری از کشورهای غربی، از اولین روزهای به وجود آمدن و فراگیر شدن رایانه، یک برنامه ملی به جهت بکارگیری فن آوری اطلاعات در آموزش به وجود آمده است در اکثر کشورهای اروپایی، بودجه معینی از طرف دولت تحت عنوان " برنامه آموزشی میکرو الکترونیک " اختصاص داده شده است. در بسیاری از کشورها واحدی تحت عنوان واحد پشتیبانی آموزش میکرو الکترونیک ایجاد شده و در آن مقطع زمانی پشتیبانی های تخصصی مفیدی را به اداره های آموزش و پرورش منطقه ای هر کشور ارائه نمود در سال 1988 شورای تکنولوژی آموزشی در اروپای غربی بوجود آمد که به تدریج تحت عنوان شورای ملی تکنولوژی آموزشی در تمامی کشورهای اروپایی تشکیل شد . هدف اساسی این شورا عمدتاً در زمینه ارزشیابی و ارتقاء فن آوری جدید در آموزش بود که در ابتدا به شکل غیر انتفاعی بود و پشتیبانی مالی آن از طریق وزارات آموزش تامین می شد.
" در سال 1988، در بسیاری از کشورهای اروپایی، این مجموعه با عناوینی مانند سازمان فن آوری و ارتباطات آموزشی ظاهر شد. تدوین برنامه های وسیع فن آوری اطلاعات و در مدارس نیز درهمین سال دنبال شد. همچنین با کمک سازمان های فن آوری و ارتباطات آموزشی ، سعی شد در زمینه های خاصی دخالت مستقیم شده و بر اجرای سیاست های خاصی تاکید میشود مانند معرفی و اشاعه دیسک های فشرده در مدارس به عنوان نمونه ، تنها در کشور انگستان طی سالهای 95-1991 در حدود 19000000 دلار هزینه خرید سیستم های دیسک فشرده و دیگر مواد پیش بینی شده در برنامه بود. در پایان دوره نه تنها 90% مدارس متوسط و 30% مدارس ابتدائی به سیستم دیسک های فشرده مجهز شده بودند ، بلکه بازار جدیدی برای تولید کنندگان سخت افزار و نرم افزار سیستم های فوق بوجود آمده بود. تدوین و اعمال سیاست های مشابه، منجر به توسعه و بهره گیری از ابعاد مختلف فن آوری اطلاعات (IT) همچون رایانه های قابل حمل برای معلمین ، تکنولوژی ماهواره ، سیستم های آموزش یکپارچه کتابخانه های پیشرفته شد. این تحولات دست به دست هم داده تا آموزش در غرب را با فن آوری جدید روز آمد نگهدارد تحقیقات انجام شده توسط سازمان های مجری بیانگر این واقعیت است که فن آوری اطلاعات نه تنها محتوای آموزش را در جامعه تغییر داده بلکه بر روش های فراگیری هم اثر شایانی داشته است شتاب شگفت آور توسعه و رشد فن آوری در زیر سازی توسعه ارتباطات الکترونیکی و خدمات چند رسانه ای این نوید را می دهد که در آینده نزدیک ، انجام محاسبات رایانه ای شخص به صورت سیار و مقرون به صرفه، عملی خواهد بود. پیشرفت در پردازش داده های دیجیتالی، حصارهای موجود بین فرستندگی، چاپ و نشر و ارتباطات تلقی را بسیار کم رنگ کرده است، این مهم قطعاً بدون شبکه های رایانه ای و تلویزیون های رایانه ای خواهد بود این پیشرفت ها نه تنها برای آموزش گیرندگان امکان دسترسی گسترده به کتابخانه ها و منابع چند رسانه ای را فراهم نموده بلکه دسترسی همزمان ( زنده ) به کلاس های آموزشی و پدیده های طبیعی سراسر جهان را مهیا خواهد نمود.
هر چند فن آوری موجب دسترسی آسانتر آموزش گیرندگان به مواد درسی ارائه شده قبلی مربیان گردد، نقش مربیان از یک، منبع مطالب علمی " به یک " مدیر ناظر برفرآیند یادگیری تغییر می یابد، دسترسی آسانتر دانش آموزان به اطلاعات کلاس های رفع اشکال، نمره تکالیف ، نحو ارزیابی تکالیف وامکان استفاده از ابزارهای IT مانند متن پردازها و صفحات گسترده بازدهی آنها را به طور چشمگیری افزایش می دهد. بدیهی است که روش های سازماندهی در بهره گیری از IT برای مراکز آموزشی متفاوت خواهد بود . در زمینه هایی که برنامه درسی از ساختار مناسبی برخوردار بوده و قابل انتقال به فرصت های الکترونیکی باشد فراگیران
می توانند در سطوح مختلف و با مطالب درسی متفاوتی کارکنند.
با پشت سر گذاشتن مشکلات آموزش های فردی در مراکز آموزشی زمان مربیان آزاد خواهد شد تا به فعالیت هایی بپردازند که مربی باید درآنها نقش کاتالیزور را داشته باشد. پیشرفت در فن آوری های ارتباطاتی و افزایش دسترسی افراد به IT کمک خواهد کرد تا آموزش در مراکز آموزشی با آموزش در دیگر موسسات یکپارچه شود. در این وضعیت ، مرزهای بین یک سازمان با سازمان های همکار و سازمان ها با خارج از کشور کمرنگ خواهد شد. به ویژه روند توسعه فن آوری ، دیوار موجود بین مراکز آموزشی و منزل را از میان خواهد برد " ( فقیهی ،1380 )
ICT یعنی همان فن آوری اطلاعات و ارتباطات نقش و اثر خود را در تمام جنبه های زندگی مشخص کرده است و توانسته ارتباط نزدیکی میان کشورها برقرار کند ICT امکان موفقیت همه افراد را فراهم آورده و فاصله ها را کم کرده است و مشارکت همه کشورها و رسانه های گروهی در اشاعه فرهنگ و اطلاعات از این طریق فراهم شده است اکنون این امید به وجود آمده است که با بکارگیری دقیق این ابزار می تواند به اهداف آموزشی و بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری رسید فناوری های اطلاعاتی در گذشته در حاشیه آموزش سنتی مورد استفاده قرار می گرفت و امروزه استفاده از آن، در اشکال دیگر پردازش اطلاعات از اهمیت روزافزونی برخوردار شده است.
مطالعات و تحقیقات نشان می دهد که بین سرمایه گذاری در (IT) و بازده موسسات و بهره وری نیروی انسانی ارتباط دو سویه مثبتی وجود دارد و در زمینه آموزش نیز این امر می تواند صورت بگیرد.
شعار فن آوری اطلاعات قدرت است، مصداقهای فراوانی دارد و اگر برخی از دولتها و سیاستگذاران آن را مبنایی برای سرمایه گذاری اطلاعات علمی و فنی در خدمت آموزش و پژوهش قرار نمی دهند. دست کم توجه به اقداماتی که مصالح سیاسی آنها بیشتر ارتباط دارد مبنایی مسلم می دانند در زمانی که فاصله بین دانایی و توانایی سال به سال، ماه به ماه، هفته به هفته و گاه روز به روز کوتاهتر می شود اطلاعات که پل و پیوند میان این دو است که اهمیت بی سابقه ای یافته است.
فن آوری اطلاعات و ارتباطات با به هم آمیختن رویکردهای سخت افزاری و نرم افزاری بین نظر و عمل آموزش پلی می زند و در نتیجه یک نظریه عام یکپارچه در باره یادگیری و توسعه علوم ارائه می دهد. با توجه به این نظریه که راهنمایی خواهد بود ، برای علم آموزش دیگری وابستگی محض به یک نظریه یادگیری ضرورتی نخواهد داشت هر نظریه مناسب در ICT باید در برگیرنده آموزش و یادگیری باشد و به این علوم کمک نماید و راههایی را برای تحریک و انگیزش فراگیران پیشنهاد کند.
در این تحقیق محقق قصد دارد با در نظر گرفتن روشهای بکارگیری آموزش مجازی (ICT) و مقایسه این روش با روشهای سنتی و با شناخت نحوه بکارگیری این روشها میزان تاثیر این روشها بر کیفیت یادگیری دانشجویان اندازه گیری نماید.
بیان مسئله
عصری که ما در آن زندگی می کنیم " عصر اطلاعات " یا " عصر اطلاعات و ارتباطات " نامیده می شود و توجهی که افراد در این قرن به اطلاعات معطوف داشته و راهها و تدابیری که برای شناختن، گردآوری ، سازمان دادن ، انباشتن، بازیافتن و جابجا کردن اندیشیه ها ابداع کرده است، در سراسر تاریخ گذشته بی مانند می باشند و با حوزه های دیگری که هم اینک به آنها توجه می گردد کم مانند است.
" به بیان دیگر فن آوری اطلاعات و ارتباطات در بسیاری از کشورهای جهان به علت ماهیت علمی مبتنی بر توسعه دانش مورد توجه قرار گرفته است هر کشوری نیز به توان تخصصی مسئولین کشور خود و میزان اطلاع آنها در توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) پیشرفتهای متفاوتی داشته اند. کشورهای خط مقدم تولید دانش در این راه پیشگامان استفاده و توسعه سریع این پدیده بوده اند و بیشترین منابع را نیز از آن خود کرده اند، ومی روند تا فاصله دیجیتالی خود را با بسیاری از کشورهای در حال توسعه و عقب مانده زیادتر کنند. طبق اطلاعات شرکت elforecasts تا سال 2005 میلادی جمعیت استفاده کنندگان اینترنت به 12/1 میلیارد نفر در جهان میرسد این رشد مربوط به منطقه آسیا و آمریکای لاتین خواهد بود" (جلالی، 1381، ص1)
با توجه به اینکه گسترش روزافزون فناوری ارتباطات و اطلاعات (ICT) تمام ابعاد زندگی افراد جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد و آدمی روز به روز تحت تاثیر این پدیده قرار می گیرد و هر روز شاهد سرعت و قدرت این فناوری و ظرفیت های عظیم برای دریافت، پردازش ، استفاده و ارسال اطلاعات هستیم . " آموزش و یادگیری نیز متاثر از این فناوری شده است به نحوی که بسیاری از پارادایم های آموزش عالی در حال تغییر می باشند. پتانسیل های بالقوه این فناوری و ظرفیت های ایجاد شده توسط آن و نحوه برخورد نظام آموزش عالی با این پدیده به نحوی شالوده نظام آموزش عالی در آینده پی ریزی خواهد کرد. در کشور ایران نیز به دلیل تقاضای روز افزون برای آموزش عالی و ضرورت یادگیری مادام العمر از یک سو و محدودیت های پذیرش دانشجو از سوی دیگر و همه نظام آموزش عالی را در ایجاد تنوع در دوره های آموزشی بخصوص آموزش مجازی و استفاده بهینه از ظرفیت های ایجاد شده توسط فناوری اطلاعات سوق خواهد داد." (منیعی، 1383، ص43)
بالا بردن کیفیت آموزشی در نظام آموزش خصوصاً آموزش عالی یکی از مهمترین اهداف مسئولین دانشگاهی می باشد. چرا که رسیدن به این مقوله می تواند در بالا رفتن توان علمی و پیشرفت جامعه نقش بسیار مهمی داشته باشد. به همین دلیل همواره سعی شده تا در کشور ما همگام با سایر کشورها به این امر توجه شود و راههای جدیدی نیز برای این امر و استفاده بیشتر افراد جامعه پیدا شود.
آموزش مجازی موضوع تقریباً جدیدی است که امروزه توجه صاجبنظران و اساتید را به خود جلب کرده و آنها را به این فکر واداشته تا از این طریق فرصت بیشتری را به افراد جامعه دهند که از حق مسلم خود یعنی آموزش عالی استفاده کنند . تحقیق مورد نظر این امر را به عنوان مساله اساسی تلقی نموده و در پی دستیابی و حل آن می باشد. با در نظر گرفتن عواملی که بعنوان مسائل اساسی در این تحقیق مطرح شده اند، سئوالات تحقیق براساس متغیرهای 5 گانه ای است که فرضیات تحقیق براساس آنها طرح شده اند.
اهمیت و ضرورت مساله
تدوین برنامه استراتژیک یک کشور در زمینه فن آوری در میان مدت، کوتاه مدت و بلند مدت از وظایـف نیـروهای سیـاست گذار است مطالعـات و تحقیقات نشان می دهد که اگر در زمینه آموزش خصوصاً فن آوری اطلاعات و ارتباطات سرمایه گذاری شود توانایی علمی در نظام آموزشی افزایش پیدا می کند و در نتیجه مـوجب تـوسعه علوم و پیشرفت جامعه از جهات مختلف می شود اکثریت صاحبنظران بر این عقیده هستند که فن آوری اطلاعات باعث توان مندی یک جامعه می شود.
" در حال حاضر انقلاب تکنولوژی عمیقاً نحوه تفکر و عمل در بسیاری از فرآیندهای کاری را در زندگی ما تغییر داده است. تخولات بزرگ جامعه بشری ما را به سویی می کشاند که آموزش مجازی امری اجتناب ناپذیر خواهد شد و در بیشتر اوقات می توان در این عرصه فرصتهایی را یافت که نتیجه فرآیند آموزش را غنی تر نمود و چه بسا با در اختیار گرفتن امکانات کمک آموزش دیداری و شنیداری پیشرفته در این نوع آموزش، دروس و ارائه مطالب را بسیار جذاب تر کرد" ( مرکز تحقیقات فناوری و آموزش ، 1383، ص2)
آنچه اکنون مد نظر است ، راهکارهایی برای بکارگیری آموزش مجازی در نظام آموزشی است ، همچنین مشکلات و چالشهایی که در توسعه ICT پیش رو است. کمی امکانات کاربران آموزشها در جامعه ، محدودیتهای مخابراتی و تجهیزاتی رایانه ای هنوز عوامل محدودیت را در توسعه و بهینه کردن آموزش مجازی و ارائه این نوع آموزش در شکل پیشرفته می باشد " ماهیت آموزش برای دستیابی به ارتباطات مستمر و به صورت لحظه ای دائماً در حال تغییر است و اینترنت صرف نظر از ماهیت ارتباطی خود در هر جای دنیا یک وسیله یادگیری با ارزش محسوب می گردد که فراگیران بتوانند بعنوان یک منبع غنی شده ای از اطلاعات از آن بهره جویند. امروز آموزش ممکن است در هر جایی صورت بگیرد در محوطه دانشگاه، جامعه، دشت و صحرا و … که در این مورد نیز اساتید و مدرسان می توانند اطلاعات بیشتری را از طریق وسایل چند رسانه ای به صورت Online به فراگیران ارائه دهند. دسترسی سریع فراگیران به کتابخانه های دانشگاه و استفاده از منابع و محتویات علمی در هر موقعیتی و تحویل دادن تکالیف خواسته شده بر روی شبکه و انجام دادن تکالیف کلاسی در زمانی که حضور ندارند، استمرار یادگیری در طول تعطیلی دانشگاه، زمان مسافرت ، بودن در آزمایشگاهها از توانایی و سرعت دسترسی به اطلاعات توسط اینترنت از مزایای شبکه های سیمی در خصوص یادگیری می باشد" ( افشارپور، دیگران، 1383، ص12)
بنابراین برای رسیدن به اهداف مورد نظر یعنی بالا بدون کیفیت یاددهی- یادگیری از طریق آموزش مجازی بایستی راهکارهای مناسب آنرا بکار برد ، در این تحقیق محقق قصد دارد تا با عواملی که به عنوان متغیر در نظر گرفته روشهای بکارگیری آموزش مجازی ( ICT) را در دانشگاه شناسائی نموده و با معرفی آن راهی هر چند کوچک جهت بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری مشخص نمود و دانشگاهها نیز بتوانند با بکارگیری این روشها به نتایج مطلوب دست پیدا کنند.
سوال های اساسی تحقیق
در انجام تحقیق مورد نظر با توجه به مطالعات انجام شده و ادبیات حوزه تخصصی آموزش عالی و آموزش مجازی ( ICT) برای یافتن راههای مناسب جهت بکارگیری آموزش مجازی و تاثیر آن در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری و همچنین برای پاسخگوئی به سئوالات تحقیق و نیز برای تحقق اهداف مورد نظر بر اساس مطالعات حاصل از منابع علمی و تحقیقاتی معتبر در خصوص موضوع،سوالات زیر مطرح گردیده است.
1- آیا استفاده از روشهای جدید تدریس به عنوان یکی از روشهای آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
2- آیا استفاده از روش online به عنوان یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
3- آیا استفاده از وسایل کمک آموزشی به عنوان یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
4- آیا استفاده از روشهای جدید پژوهش به عنوان یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
5- آیا استفاده از روشهای جدید ارزشیابی به عنوان یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
6- آیا بکارگیری روشهای آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی یادگیری دانشجویان موثر است . ?
7- آیا بین نظرات اساتید دانشگاه آزاد واحد رودهن و اساتید دانشگاه آزاد کرمانشاه جهت بکارگیری روشهای آموزش مجازی تفاوت وجود دارد؟
اهداف تحقیق
اهداف کلی
بررسی روشهای بکارگیری آموزش مجازی (ICT) در ارتقاء فرآیند یاددهی – یادگیری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی
اهداف جزئی
1- استفاده از روش تدریس جدید در آموزش مجازی برای بالا بردن ارتقاء فرآیند یاددهی- یادگیری دانشجویان
2- استفاده از روش Online در آموزش مجازی برای بالا بردن ارتقاء فرآیند یاددهی – یادگیری دانشجویان
3- استفاده از وسایل کمک آموزشی در آموزش مجازی برای بالا بردن ارتقاء فرآیند یاددهی – یادگیری دانشجویان .
4- استفاده از روشهای جدید پژوهش در آموزش مجازی برای بالا بردن ارتقاء فرآیند یاددهی – یادگیری دانشجویان
5- استفاده از روشهای ارزشیابی جدید در آموزش مجازی برای بالا بردن ارتقاء فرآیند یاددهی – یادگیری دانشجویان
6- مقایسه روشهای آموزش مجازی با روشهای مرسوم آموزش برای بالا بردن کیفیت یاددهی- یادگیری
7- مقایسه نظرات اساتید دانشگاه آزاد رودهن با اساتید دانشگاه آزاد کرمانشاه برای بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری
انگیزه پژوهشگر
با متنوع تر شدن زندگی امروز و آماده شدن جوانان و نوجوانان به عنوان اندیشمندان مستقل و سازندگان فردا امر آموزش خود را پررنگ تر نشان می دهد انفجار اطلاعات بشر را برآن داشته تا هر روز خود را با اطلاعات جدید مجهز نماید و در زندگی خود با بکار بردن آن به پیشرفت و توسعه برسد نظام آموزشی به دلیل نقش کلیدی که دارد شدیداً -به علم فن آوری اطلاعات و ارتباطات نیازمند می باشد. برنامه های خاصی نیاز است که دانشگاهها اطلاعات خود را به روز کنند و در کنار آن با ارائه آموزش های مفید امکان استفاده همه افراد جامعه را فراهم کنند تعداد افرادی که به علت مشکلات جسمی، کاری، مسافتی قادر نیستند وارد سیستم دانشگاهی شوند کم نیستند. افراد معلولی که می خواهند وارد دانشگاه شوند و قادر نیستند و یا کارمندان که به خاطر شغل خود نمی توانند تحصیلاتشان را ادامه دهند و یا خانم های خانه داری که به خاطر مشکلات خانوادگی و مسئولیت فرزندان قادر نیستند که تحصیل کنند و یا کسانی که مشکل بعد مسافتی دارند. دانشگاه برای حل این مشکل می تواند با ارائه آموزش مجازی و از راه دور امکان تحصیل را برای این افراد فراهم کند آنچه محقق را واداشته تا موضوع روشهای بکارگیری آموزش مجازی را انتخاب نماید مشکل این قبیل افراد و در کنار آن بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری است که این موضوع نیز از اهمیت خاصی برخوردار است که بایستی توجه خاصی به آن شود چرا که با استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات و به روز کردن آموزش
می تواند در پیشرفت جامعه نقش موثری ایفا نمود. به عنوان مثال اشتیاق به آموزش مجازی در طول چند سال گذشته در ایالات متحده و دیگر کشورهای اروپایی و آسیایی افزایش یافته است تعدادی از دانشگاههای این کشورها، در کنار دروس عادی شان به ارائه دروس از طریق اینترنت نیز مشغول هستند و این همزمان با پدید آمدن دانشگاه های مجازی – که آموزش راه دور در آنها از طریق کلاس های مجازی صورت می گیرد است که از سیستم آموزشی تمام الکترونیک برخوردار هستند. حتی در کشورهای عربی نیز این امر مورد توجه قرار گرفته است در ایران نیز چند دانشگاه دولتی پیشگام شده اند و در سالهای اخیر اقدام به پذیرش دانشجوی مجازی نموده اند اما دانشگاه آزاد متاسفانه از این قافله عقب مانده که امید است مسئولان این دانشگاه نیز به این امر توجه نمایند چرا که این روش می تواند برای جامعه مفید واقع شود. نتایج تحقیق مورد نظر می تواند در آینده نزدیک موجب پیشرفت آموزش در دانشگاه و بالا رفتن کیفیت یاددهی یادگیری دانشجویان گردد.
تعاریف واژه های کلیدی
در این تحقیق مفاهیم و متغیرهای اساسی بکار رفته در فرضیات بر اساس مبانی پژوهشی مربوط به روش های بکار گیری آموزش مجازی در فرآیند یاددهی – یادگیری به صورت عملیاتی تعریف و توصیف می گردند. به جهت رعایت اختصار، فقط واژه ها و متغیرهایی که نیاز به توصیف دارند مورد بحث قرار گرفته و از توصیف سایر واژه ها به دلیل صراحت معنی خودداری گردیده است.
1- آموزش online
تعریف نظری: online در لغت به معنی خطی، پیوسته است و آموزش online نیز به معنی آموزشی است که به طور پیوسته و خطی صورت بگیرد. در واقع " آموزشی که در برگیرنده استفاده از شبکه های کامپیوتری برای یادگیری و تدریس می باشد، هر چند که این شبکه می تواند شامل شبکه های وسیع المقیاس عمومی از قبیل اینترنت یا شبکه های کوچک محل در یک ساختمان خاص باشند و تمامی روش های تعامل بین فردی از قبیل پست الکترونیکی، صحبت کردن و گفتگو بحث های آزاد و کنفرانس ها را پوشش می دهد". (احدیان، 1381، ص 103)
تعریف عملیاتی: در این تحقیق منظور از آموزش online آموزش از طریق اینترنت، کنفرانس کامپیوتری، پست الکترونیکی (Email)، گفتگوی کامپیوتری (chat)، برنامه نویسی نرم افزاری فایل بندی کامپیوتری است.
2- تدریس:
تعریف نظری: تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و شاگرد، بر اساس طراحی منظم و هدفدار، برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد. (شعبانی، 1382، ص 115)
تعریف عملیاتی: منظور از تدریس در این تحقیق روش های جدید تدریس است که در آموزش مجازی به کار می رود شامل: 1- آموزش برنامه ای یا گام به گام ( آموزشی که بوسیله ماشین داده می شود و با نیازهای شاگردان هماهنگ است) 2- آموزش به وسیله کامپیوتر (CAI) (پیشرفت در مطالعه در کنترل ماشین است و فقط زمانی که شاگرد در یک از مرحله آموزش موفق شده اجازه پیشرفت و دریافت مطالب تازه به او داده می شود. آموزش به طریق منظم عرضه می کنند و موجب فعالیت شاگرد و بازخورد فوری و آموزش انفرادی می شوند.) 3- آموزش انفرادی تجویز شده (IDI) (هر واحد درسی به واحدهای کوچکتر تقسیم می شود و هر واحد برای یک جلسه تدریس برنامه ریزی می شود.) 4- آموزش انفرادی هدایت شده (شاگردان سطح مختلف می توانند در یک بخش شرکت کنند و هر بخش به صورت آزاد یاد گرفته شود) 5- یادگیری در حد تسلط (یادگیری و پیشرفت فراگیران به طور وسیعی به زمان یادگیری بستگی دارد.)
3- وسایل کمک آموزشی:
تعریف نظری : وسایل کمک آموزشی به کلیه تجهیزات و امکاناتی اطلاق می شود که می تواند در محیط آموزشی ، شرایطی ، یادگیری سریعتر ، آسانتر ، بهتر ، بادوامتر و موثر تر صورت بگیرد (شعبانی،1382 ص 209)
تعریف عملیاتی : در این تحقیق وسایل کمک آموزشی شامل استفاده از ضبط صوت، CD های مختلف آموزشی ، پاور پوینت، عکس ، فیلم، اسلاید،….
4- پژوهش:
تعریف نظری: یک عمل منظم که در نتیجه آن پاسخ هایی برای سوال های مورد نظر و مطرح شده در موضوع پژوهش به دست می آید.( نادری ،1382 ،ص 34)
تعریف عملیاتی: روشهای جدید پژوهش در این تحقیق شامل استفاده از سایت های علمی و پژوهشی ، نمونه گیری از طریق اینترنت ، انجام کارهای آماری با Spss و اجرای پروژه های کاربردی در آموزش مجازی است.
5- آموزش مجازی:
تعریف نظری: آموزش مجازی یک نوع آموزش از راه دور با یک شبکه اطلاع رسانی شامل: اینترنت، کامپیوتر، فناوری های پخش برنامه در رادیو، تلوزیون و تلفن و … است. (فتاحیان، 1384، ص 1 )
تعریف عملیاتی: در تحقیق مورد نظر آموزش مجازی به کلیه اقدامات و اموری که برای آموزش و یادگیری بیشتر صورت می گیرد این امور شامل روش های جدید تدریس آموزش online و استفاده از وسایل کمک آموزشی، روش های جدید پژوهش و ارزشیابی می باشد.
6- یادگیری:
تعریف نظری: یادگیری عبارت است از فرآیند نسبتاً پایدار در رفتار بالقوه فرد بر اثر تجربه (شعبانی، 1382،ص12)
تعریف عملیاتی: میزان تغییراتی که موجب افزایش آگاهی و دانش دانشجویان می شود.
7- ICT:
تعریف نظری: ICT به معنی فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
تعریف عملیاتی: در این تحقیق ICT به معنای آموزش مجازی و عوامل تشکیل دهنده ان به کار رفته است .
فصل دوم
ادبیات و پیشینه های پژوهش
تاریخچه اطلاع رسانی
ارتباطات و حافظه ابزارهای اساسی برای تجربه اندوزی بشرند . انسان تنها مخلوقی است که نسبت به تاریخ نگرش واقعی داشته و می تواند آنچه اتفاق می افتد را بخاطر بسپارد. در آغاز هر قرن جدید مردمان کشورهای صنعتی بیش از بیش می دانند که عمیقاً و اصولاً با دنیایی که بسیاری از آنها در به دنیا آمده بودند تفاوت دارد.
" وقتی اجتماعات پیشرفته ای در مناطق مختلف آسیا رشد یافتند، پیچیدگی زیاد آنها باعث شد تا افراد – حتی به صورت آگاهانه -مجبور شوند به چگونگی مدیریت و سامان دهی این پیچیدگی توجه نمایند. شالوده و بنیان همه سیستمهای نوشتاری – از قدیمی ترین تا مهمترین ابزارهای امروزی- آن است که به زبان اجازه می دهند تا ایـده ها و انتزاعات را به قالبی ملموس و عینی در آورد و در بسیاری از موارد می توانند با ارائه صدا و اهداف پیام هایی که در صدا نهفته است، زبان را با دقت بیشتری تقلید و شبیه سازی کنند. به هر حال ، سیستم نوشتاری اولیه غیر الفبایی بوده و به وضوح از تصاویر نقاشی شده حاصل آمده بودند. اگر چه تاریخچه آغاز نوشتار مبهم است اما به نظر می رسد که خط، در آسیای میانه و حدود 5000 سال بیش شروع شده باشد ( فیدر، ترجمه رادباوه ص 11 )، اما یک سیستم نوشتاری هرگز نمی تواند مستقل از رسانه ای باشد که مورد استفاده قرار می دهد چنین رسانه ای همانند سیستم نوشتاری، از ضرورت های اجتماعی و شرایط محیطی ناشی شده است. محققین سیستمی نگارشی که در خاورمیانه باستان استفاده می شد را خط میخی نامیده اند. اما خط میخی تنها سیستم نگارشی آن زمان نبود و در کنار آن به سیستم کاملاً تصویری نیز باید اشاره کرد با پشت سر گذاشتن از سیستم کاملاً تصویری ( تصویر نگار )1 به سیستم هایی که برای بیان مفاهیم انتزاعی تر، تصاویر و حروف را در هم می آمیختند
( هیروگلیف ) مستقلاً در دو کشور مصر و چین اتفاق افتاد. در هر صورت، نه تصویرنگاری و نه هیروگلیف ، هیچ کدام مشکل اصلی در ارائه و نمایش زبان گفتاری را حل نکرد. با در نظر گرفتن این مسئله چه آگاهانه و چه نا آگاهانه به مرحله بعدی توسعه سیستم های نوشتاری وارد شد: استفاده از نمادها برای بیان اصوات اولین سیستم ها که به سیستم های هجـابندی معروف بـودند. واج یا واحـد تـلفظ را به عنوان عناصر سازنده خود در نظر گرفتند. سیستم های هجابندی ، رابطه بین تصویرگری بصری و بازنمایی گفتار بشری را از میان برداشتند به عنوان مثال خط تصویری چینی از خط ژاپنی تقلید کرد و در اثر آن اصلاح شد و یا حتی با هجاهایی که در آن، هر نماد نمایانگر یک واج بود جایگزین گردید. بنابراین، نمادها می توانند با یکدیگر ترکیب و دوباره در هم آمیزند تا بتوانند کلمات را بدون توجه به معانی آنها بازنمایی کنند.
از سوی دیگر اینها کافی نبود و در حدود 3000 سال پیش بود که پیشرفت مهمی در خاور میانه رخ داد. واج شناسان افراد تاجری که در سواحل شرقی مدیترانه زندگی می کردند شیوه ای از باز نمود گفتاری را توسعه دادند که همه انگاره های تصویری تقریباً همه باز نمودهای واجی را کنار گذاشتند الفبای یونانی مستقیماً از این شیوه ابداع شد و در آن همه واج ها از بین رفتند و یونانیان برای اهداف عملی خود از حروف الفبا استفاده کردند چیزی که امروزه به نام الفبای لاتین می توان از آن یاد کرد. حروف الفبا نقش محوری در ذخیره و تبادل اطلاعات پیدا کرد، و در اصل ، الفباء در میان تنوع زبان ها و به روشی عامه فهم و دائمی بازنمایی زبان و هر نوع مفهومی که در زبان بیان می شود را میسر ساخت و در کنار آن بازنمایی تجسمی اشیاء رنگ ها و اشکال همواره بخش پیچیده فرهنگ بشری بوده است به هر حال تصویر برداری تجسمی به تدریج برای بازنمایی آنچه که قابل رویت است توسعه یافت . الفباء یک اصل کلیدی برای تبادل اطلاعات را در بر گرفت و ضرورت وجود ابزاری برای ارائه زبان به شکلی عموماً قابل فهم و ثابت ، نقشه ، ویژگی اضافی دیگری در برداشت ، تبادل اطلاعات از طریق بازنمایی تجسمی به دلیل آنکه می توانست هم از طریق زبان بیان گردد و هم از طریق مشاهده بصری شناخته شود قابل پیش بینی و استنباط بود. در هر صورت الفباء و سیستم های ثبت تجسمی اطلاعات نمی توانند همه انواع ارتباطات انسانی را در بر داشته بیان کنند. زبان اندیشه و گفتار را در بر دارد ؛ انگاره های تصویری ، چه به صورت بازنمایی واقعی و چه نمادین، آنچه که قابل رویت است را بیان می کند اما انسان چیزهایی غیر از گفتار را نیز می شنوند، عمده ترین شکل همه این سیستم ها ارائه داده ای کمی است. اندازه گیری مفهومی بود که در همان اجتماعاتی رشد یافت که در آنها سیستم های اولیه نوشتاری توسعه یافتند اما هیچ یک نتوانستند مشکل بازنمایی و نمایش اعداد و محاسباتی که در آن اعداد کاربرد دارد را کاملاً حل نمایند. همه سیستم های مختلف برای بازنمایی اطلاعات، چه زبانشناختی ، عددی، تجسمی یا سمعی نه تنها به عنوان ابزاری برای بازنمایی- سیستمی برای ثبت – بلکه به عنوان ابزاری برای نگهداری باز نمودها، که نوعی رسانه ذخیره است، به زندگی انسان وابسته اند. رسانه ثبت اطلاعات باید مناسب و انعطاف پذیر باشد لوحه های گلی، استخوان ها، ستون های سیغلی پوست درخت و سطح های مشابه از این موارد دور بودند و بایستی تحول دیگر صورت می گرفت تا اطلاعات بهتر ثبت و مبادله می شد و برای ثبت نیز کاغذ اختراع شد. پس از ظهور انواع جدید کتاب ها در قرون اول و دوم پس از میلاد، این ویژگی اهمیت خاصی یافت.
ظهور کتاب به عنوان رسانه
ظهور انواع شناخته شده کتاب ، درست مانند ابداع خط، لحظه روشنی در تاریخ ذخیره وبازیابی اطلاعات در غرب است. تا حدود سال 1889،مدارک نوشتاری یا به صورت برگه های منفردی بود که به صورت صاف نگهداری می شد یا برگه های بلند طومار گونه ای از پاپیروس ،کاغذ پوستی یا چرم تحریر که به صورت پیوسته به یکدیگر دوخته یا چسبانده می شدند. اما در آ غاز قرن پنجم میلادی ،کاغذ در چین ابداع شد واستفاده از آن ودانش صنایع کاغذ سازی به تدریج در طول سالهای هزاره بعدبه سمت غرب گسترش یافت . در قرن 11میلادی در چین نوعی چاپ ابداع شد که از طریق کنده کاری قطعات چوبی نسخه برداری و تکثیر می شد؛ ساختاری که برای تصویرنگاری و هجانویسی که در آن زمان حروف الفبای چینی از آن تشکیل می شد مناسب بود. در قرن 15، چاپ به صورت جداگانه در اروپا ابداع شد. مخترع چاپ سربی، یوهان گوتنبرگ، یک زرگر آلمانی بود که با پشتیبانی حامیان مالی مختلف اولین کتاب – کتاب انجیل به زبان لاتین را چاپ کرد از همان آغاز، گسترش سریع هنر چاپ از یک تحول فرهنگی و حتی انقلابی ژرف در غرب خبر داد. برایبهره برداری و نظارت بر توان بالقوه چاپ باید سازوکارهای تازه و موسسات جدیدی توسعه یافته و ایجاد می شدند. فن آوری چاپ برای تکثیر و تولید سیستم های الفبای طراحی شده بود و برای سایر انواع تکثیر مناسبت کمتری داشت. برای 400 سال ، چاپ رسانه قالبی در انتقال اطلاعات بود و در طول این سال هابی رقیب ماند. قرن هجدهم را می توان نقطه آغاز در تاریخ چاپ و عرصه درخشانی در تاریخ علوم و فناوری و انتشار کتاب است. در قرن نوزدهم قدرت مکانیکی ( اول قدرت بخار و سپس قدرت الکتریسته ) در صنعت چاپ مورد استفاده قرار گرفت و به طور هم زمان پردازش های ماشینی جایگزین فعالیت های دستی کاغذ سازی شد. اما در قرن بیستم بود که سیستم های مکانیکی به طور کامل جایگزین حروفچینی دستی شد. اما در صحافی کتاب – کاغذ سازی، چاپ و صحافی و موقعیت آسیب پذیری را نشان می دهد که صنعت برای تقریباً همه تاریخ خود در امر ذخیره و اشاعه اطلاعات کسب کرده است.
ظهور رسانه های صوتی و تصویری
" در خلال نیمه دوم قرن نوزدهم در چرخه ذخیره و تبادل اطلاعات مرحله جدیدی آغاز شد. این مرحله را می توان به عنوان تلاشی فرض کرد که برای فایق آمدن بر برخی از انعطاف ناپذیرهای چاپ و همچنین بازآفرینی الفبایی زبان و تعداد اندک دیگری از نمادها دانست که موسیقی دانان و ریاضی دانان از آن استفاده می کردند. اختراع دستگاه ضبط و پیشرفت ارتباطات تلگرافی و بی سیم، به کلام شفاهی اهمیت بسیار زیادی بخشید. بخش اطلاعات به روش بی سیم ، دومین ابزاری بود که در توسعه فرهنگ ارتباطات شفاهی در قرن بیستم نقش مهمی داشته است. این ابداع اواخر قرن نوزدهمی دو استفاده بنیانی داشته است. در میانه دهه 1920 ( و در برخی کشورها بیش از این تاریخ ) بخش بی سیم صدا و موسیقی در اروپای غربی و آمریکایی شمالی آغاز شد وبه سرعت به بخش اصلی درزندگی روزمره افراد بدل شد.بعلاوه دراینجا برای تفوق چاپ برسایر رسانه ها- از بسیاری جهات – چالشی هولناک وجود داشت. به دلیل قرابت منابع زیر پوشش، رسانه های رادیویی به طور همزمان هم می توانستند به روزنامه های چاپی ضربه زده و هم اوقات فراغت افرادی را پر کنند که در صورت نبودن این رسانه به مطالعه کتاب اختصاص می یافت . از رادیو می توان برای آموزش ، همینطور سرگرمی و ارائه اطلاعات بهره گرفت . از دیگر رسانه های همگانی تر آن دوران سینما بود ، هر چند سینما بیشتر برای اهدافی سرگرم کننده مورد استفاده قرارگرفت نه اهدافی اطلاع رسانی . در پایان دهه1930 ، این رسانه جدید تحلیل کردن وسست نمودن اهمیت چاپ و خوداتکایی فرهنگی طرفداران آن را آغاز کرد. لذتی که از گوش سپردن به رادیو یا تماشای فیلم برای بسیاری از افراد حاصل می آمد بسیار بیشتر از لذتی بود که از خواندن کتاب کسب می شد. اطلاعاتی که یک رادیو یا فیلم ارائه می کرد در مقایسه ساده تر بود؛ این ویژگی ها باعث شد تا به زودی تصور شود که این رسانه ها نسبت به کلمات چاپی از قدرت بیشتری برخوردار است. این رسانه جدید، حداقل در جوامع نسبتاً باز چنان انعطاف ناپذیر بود که کلمات چاپی هرگز آنگونه نبوده اند. بنابراین غول های رسانه ای متولد شدند که در آغاز قرن بیست و یکم، مسیر ارتباطات جهانی و صنعت اطلاع رسانی را ترسیم کردند. تلویزیون به طور هم زمان هم بومی و جهانی و هم آتی و همه گیر بود. از همان آغاز به کار آزمایشی در سال 1936 تلویزیون در مدت زمانی قریب به 30 سال، به جهانی ترین و قدرتمندترین رسانه ارتباطی و
اطلاع رسانی بدل شد که هرگز بیش از آن اختراع نشده بود. تلویزیون ، در بخش اعظم تاریخ خود تاکنون، پیشرفت انحصارگونه نظارت تجاری بر ارتباطات اطلاعاتی را تاکید و تسریع کرده است. روی هم رفته، رسانه های گروهی قرن بیستم، زندگی صدها میلیون از افراد جهان را توسعه داده و غنا بخشیده اند"( فیدر، ترجمه رادباوه، ص27) اما همه رسانه ها ، چه چاپی و رسانه گروهی تصویری و صوتی در اقتصاد جهانی اطلاعات و ارتباطات نقش عمده ای دارند.
انقلاب ارتباطی با رایانه ها
رسانه های گروهی صنعت چاپ را کامل کردند و تنها جانشین کاربری های ناکارآمد آن شدند و امکان دارد این اصطلاح برای تاثیرات انقلابی واقعی که اساس آن استفاده از رایانه ها بود درست نباشد.تاثیرات جنگ در دهه 1940، انگیزه اصلی اختراع رایانه بود چرا که در جنگ گشودن رمزهای نظامی برای آگاهی از موقعیت دشمن ضروری به نظر می رسید. ماشین هایی ابداع گردید که می توانست محاسبات ریاضی و سایر عملیات منطقی را نیز انجام دهند. دو تحول مهم صورت گرفت ابتدا، ظرفیت ذخیره ای خود رایانه ها- در نگهداری و یادآوری اطلاعات- و توان آنها در پردازش اطلاعاتی است که در حافظه ذخیره کرده اند. دوم، افـزایش ارتبـاط بین سیستـم های رایـانه ای و سیستم هـای ارتبـاطی است که بـه رایانه ها اجازه داد تا با یکدیگر " گفتگو " نمایند و در نتیجه بتوانند به پایگاه های حافظه ای و توان پردازش یکدیگر دسترسی داشته باشند. این فرآیند بعدها به فن آوری اطلاعات شهرت یافت که شالوده انقلاب اطلاعاتی و ارتباطی در دو دهه پایانی قرن بیستم را تشکیل می دهد 200 سال بعد از اختراع اولین رایانه ، رایانه ها به ابزارهایی علمی و هزینه کردهایی کلان و تحقیقات بزرگ علمی بدل شدند در علوم ریاضی، فیزیک و برخی از علوم دیگر از رایانه ها برای انجام محاسبات بسیار پیچیده استفاده شد. در اواخر دهه 1940 و اوایل 1950 پیشگامان علوم ریانه ای پیش بینی نمودند که رایانه ها خواهند توانست مانند انسان غیر منطقی فکر کنند. در دهه 1950 و برای استفاده در رادیو ترانزیستور تولید شد و اساس رادیوهای قابل حملی را تشکیل داد که در دهه بعد همه گیر شد. تنها در دهه 1960 بود که ویژگی نیمه هادی ها زمینه یابی شده و تا ده سال بعد نیز کاملاً توان های بالقوه آنها کشف نشد. در اصل، آنها ریزه سازی حافظه رایانه را تسهیل کردند همان طور که ترانزیستور امکان ریزسازی تجهیزات الکترونیکی آن را فراهم آورد. ریزتراشه ها اساس و بنیان ریزرایانه هایی را تشکیل دادند که در اواخر دهه 1970 به بازار عرضه شدند. آنها به گونه ای باور نکردنی و با قیمتی پایین به بازار عرضه شدند و حتی برای افرادی بدون تجربیات علمی و بدون نیاز به فهم " رایانش " قابل استفاده بودند. در عرض یک دهه، رایانه ها به همان همه گیری دست یافتند که صنعت چاپ در نسل قبل به آن دست یافته بود.
با پیشرفت توسعه رایانه، بیشترین اطلاعات در حافظه رایانه ها ذخیره می شد که برای بازیابی اطلاعات مورد استفاده قرار می گرفت. در دهه 1960، استفاده از شبکه برای اهداف نظامی و تجاری آغاز شده و به تدریج عمومیت یافت. ماهیت و اساس یک شبکه آن است که سیگنال های رقومی شده1 – درست شبیه به امواجی که تلفن کاربرد دارد- از طریق کابل یا ریزموج از یک رایانه و در ساختاری ارسال می شود که برای رایانه دیگر در آن طرف خط قابل فهم باشد. شبکه ها ابتدا برای تهیه فوری اطلاعات طراحی شدند. این مسئله به آن معنا است که درخواست و دسترسی به اطلاعات بلافاصله و پیوسته است. اطلاعات در یک پایگاه اطلاعاتی ذخیره شده و به روشی ساختار بندی شده است که در آن می توان داده های گزینش شده را بازیابی نمود. توسعه فرآیند بازیابی اطلاعات به عنوان مهارت جدیدکتابداران و سایر کارکنان اطلاع رسانی، یکی از پیشرفت های مهم در دهه 1970 و اوان دهه 1980 حساب می آید اما سیستم ها همچنان برای بهره گیران غیر حرفه ای مشکلاتی جدی به همراه داشتنـد بــرای کاربرد اصول ابرمتن فقط به پایگاه های متنی خلاصه نمی شود. از میانه دهه 1980، پایگاه های اطلاعاتی بیش از بیش هدف چند رسانه ای ها قرار گرفتند. اساس چند رسانه ای آن است که نه تنها متن بلکه تصاویر ( ثابت یا متحرک ) و صوت ( گفتگو، موسیقی، صداهای طبیعی و مواردی از این قبیل ) را نیز در بردارد. دایره المعارف ها، اطلس ها و آثار و مراجع مشابه و همچنین ابزارهای آموزشی بسیار پیشرفته در حوزه های موضوعی گسترده ای چون مهندسی و جراحی، بیش از بیش در قالب چند رسانه ای و نه قالب های چاپی یا سمعی و بصری، منتشر شده اند. قالب فیزیکی معمول برای اهداف چند رسانه ای ها، دیسک نوری است که به دیسک فشرده سی دی نیز مشهور است. دیسک فشرده اکنون رسانه ای عادی است دیسک فشرده ابتدا به عنـوان رســانه ای عادی ذخیره صدا، با کیفیت فوق العاده زیاد، عمومیت یافت و از این رو عمدتاً جایگزین قالب های پیشین ضبط صدا مثل نوار مغناطیسی و دیسک های وینایل1 ( نوعی دیسک پلاستیکی ) گردید.
" از سال 1970 به بعد، افزایش بی رویه و سرسام آور اطلاعات باعث شد که سازماندهی و ثبت و ذخیره سازی اطلاعات بیش از بیش پیچیده تر شود به همین نسبت استفاده و دستیابی به آنها نیز روز به روز دشوارتر می نمود. اما پیشرفت فناوری های دیجیتالی و تولید ابر رایانه ها و سرعت اعجاب آور پردازش اطلاعات و ظرفیت ها بالای رایانه های جدید، راهی در جهت حل این مشکل بود. از این رو علم رایانه، ذخیره سازی و بازیابی و حجم اطلاعات و دانش بشری در هم آمیخت و فناوری اطلاعات شکل گرفت. از این پس فناوری اطلاعات (IT) با مفهوم ارتباطات ترکیب شد و استفاده کنندگان با مراجعه به یکی از پایگاه های اطلاعاتی قادر بودند در کم تر از چند ثانیه به حجم عظیمی از اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند. امروزه کم تر موضوع یا مطلبی است که برای آن یک پایگاه اطلاعاتی یا یک سایت مشخص وجود نداشته باشد. از زمانی که فناوری ها، راهبرد ها و نرم افزارهای اطلاعاتی و ارتباطی یا مقوله فناوری ترکیب شده، شاخه دیگری از علم یا مهارت بشری به نام ICT یا فناوری ارتباطی اطلاع رسانی پا به عرضه وجود گذاشت" .( بنی سی، شهرکی، 1383، ص63)
بـه هر حـال، تصـویر دسترسی آنی و جهـانی به اطلاعات قدری غلط انداز و گمراه کننده است، " در صورتی می توان به اطلاعات دسترسی فوری داشت که مالکان آن این امکان را تدارک دیده باشند و جستجوگران اطلاعات نیز مانند امکان دسترسی به آنها را کسب نمایند. مشتریان میلیون ها شرکت تجاری، به ناچار هزینه های فراوان نصب سیستم های رایانه ای را خواهند پرداخت. برای آموزش افراد در استفاده از فن آوری جدید نیز باید هزینه پرداخت دسترسی به اطلاعات، بیش از بیش به میزانی از سرمایه و مهارت وابسته است. نوعی از وابستگی که نـه در جهـان چـاپ تـا قرن نـوزدهم و نـه در تمـام دوران زیست رسـانه های گروهی نداشته است" ( فیدر، ترجمه راباوه، 1380 ص 33)
امروزه استفاده از رایانه ها کاملاً با فرآیند های یادگیری و آموزش و همچنین پژوهش در هم آمیخته است استنباط از کتابخانه ها تحت عنوان یک ساختمان نیز به ناگزیر در حال تغییر است. مفهوم و سیعتر " خدمات اطلاعاتی " که از سوی مدارس، دانشگاه یا سازمان های دیگر در دسترس قرار دارد مفهوم کتابخانه به عنوان یک مکان معین را تغییر داده است. در بسیاری از موارد، کتابخانه همچنان مناسب ترین مکان برای متخصصان اطلاع رسانی سازمان ها خواهد بود تا به کارکنان، دانشجویان و عامه مردم کمک کنند تا به نیازهای اطلاعاتی خود دست یابند، حتی اگر بسیاری از این درخواست ها و پاسخ ها به شکل الکترونیکی و نه از طریق حضور افراد منتقل شوند.
استفاده از رسانه های جدید و فن آوری های اطلاعات می تواند مشکلات دسترسی به اطلاعات را برای بهره گیران افزایش دهد. در اثر استفاده نظام های رایانه مبنا برای ذخیره اطلاعات، و حذف تدریجی رسانه های سنتی در برخی از انواع منابع و ابزارهای بازیابی اطلاعات، شکاف بین غنای اطلاعات و فقر اطلاعات در حال افزایش است. وب، به عنوان یکی از نمادهای بالقوه و توانمند ترین محصول انقلاب اطلاعات، دسترسی به حجم زیادی از داده ها را فراهم آورده است ولی این تردید وجود دارد که آیا واقعاً می توان از هر جستجویی انتظار داشت که همه اطلاعات مرتبطی که امکان دسترسی به آنها وجود دارد را در اختیار قرار دهد. در واقع، توانایی تقریباً نامحدود بهره گیران برای وارد کردن داده هایی که به طور کلی از طریق اینترنت در دسترس قرار گیرند، بر ضرورت ایجاد و سازو کارهای کنترلی کیفیت شبیه به آنچه در نشر علمی سنتی وجود دارد تاکید دارد.آنچه که تغییر یافته آن است که این وظیفه زمانی کامل می گردد که اطلاعات، تولید و ذخیره گردد نه آن زمانی که اطلاعات به بهره گیریهایی تحویل می شود.
فن آوری اطلاعات
اگر تعریفی از اطلاعات داده شود می توان در مفهوم کلی گفت ،که اطلاعات داده هایی است که پردازش ، سازماندهی و ترکیب شده اند تا به افراد آگاهی بیشتری را منتقل نمایند. اطلاعات به صورت قابل درک برای گیرنده پردازش می شود و در هنگام تصمیم گیری و انجام امور مختلف ارزش خاصی دارد .
زمانی که کودکی به دنیا می آید و برای اولین بار چشمانش را باز می کند . مغزش بلافاصله شروع به دریافت و ضبط نمودن احساسهایی می کند که در چیز های اطرافش می بیند . اینها نخستین منابع اطلاعات کودک است . با رشد او بقیه حواس مانند شنوایی ، بساوایی ، بویایی و چشایی نیز تکامل می یابد و همراه با بینایی برای او اطلاعات تازه ای ارمغان می آورد و در حافظه ضبط می شود ، اطلاعات کهنه ترکیب می شود که به آن آموختن می گویند .
انسانها از راههای فراوانی ، به غیر از گفتار و نوشتار ، با همدیگر ارتباط برقرار می کنند حتی بدون اینکه زبان و گفتار بکار ببرند باهم صحبت می کنند و جانوران نیز از راه ارتباط غیر زبانی ، دنیایی از اطلاعات را باهم رد و بدل می کنند . انسان با ایماء و اشاره ، حرکت دست و بدن و رفتار و تغییر چهره مقصود خود را بیان می کند و می تواند ظرف چند ثانیه صدها جزء اطلاعات را منتقل کند.
مغز انسان مرکز اطلاعات است زیرا حاوی همه آن چیزهایی است که از ابتدا آموخته و هر زمان که لازم است از آن استفاده می کند و تصمیم گیری می کند . اما با گذشت زمان و گسترش جمعیت و پیشرفت زندگی مردم ناچارند همراه با دنیای امروز اطلاعات داشته باشند و در کنار افزایش جمعیت لازم است که برای توزیع اطلاعات مورد نیاز راهنمای مناسب تری پیدا شود . با توجه به اینکه شمار موضوع های تخصصی تنها بسرعت در حال افزایش است پدیده ای به نام انفجار اطلاعات نیز شکل می گیرد ، واژه اطلاعات تنها به نوشته های چاپی کتب و مجلات گفته نمی شود بلکه اطلاعات روی فیلم ، اسلاید ، نوار تلویزیونی و نوار کامپیوتری را نیز در بر می گیرد . علم اطلاع رسانی و فن آوری اطلاعات مطالعه در چگونگی ارتباط میان افراد است . این علم با کشف و شناخت راههای بهتر برای رسانیدن سریع اطلاعات به افرادی که به آن نیاز دارند و با پیدا کردن اطلاعات جدیدتری که در کتابخانه ها ، سایت های اینترنتی بانک های اطلاعاتی و سایر مراکز اطلاعاتی ذخیره شده سروکار دارد .
اما در زمینه فن آوری اطلاعات و علم اطلاع رسانی تعاریف متعددی بیان شده که شامل تعاریف زیر می باشد: _ علم اطلاع رسانی در باره راه و روشی که این مردم مختلف اطلاعات را در کارهایشان به کار می گیرند مطالعه می کند و برای رسانیدن آن گونه اطلاعاتی که آنها برای بهتر انجام دادن وظایف شان نیاز دارند ، روشهای کار آمدی تدارک می بیند . هر نظام اطلاعاتی که دانش و اطلاعات در میان مردم توزیع کند باید سه نیاز اساسی را برآورده سازد ، نخست آنکه باید بتواند به استفاده کننده بگوید اطلاعاتش را کجا بیابد ، دوم آنکه باید بتواند هر آن که استفاده تصمیم گرفت و درخواست کرد ، اطلاعات را به او برساند ، و سوم آنکه باید بتواند در محدوده ای از زمان که استفاده کننده تعیین می کند ، پاسخ بگوید . بنابراین علم اطلاع رسانی با راه و روشی سروکار داردکه مردم مختلف اطلاعات را به وجود می آورند ، نمایه می کنند ، روی آن عنوانی می گذارند ، ذخیره می کنند ، تحلیل می کند ، می فرستند و می گیرند و آن را به کار می بندد " ( آذرنگ ، 1377 ، ص 28 )
اگر چه استفاده از IT یا فن آوری اطلاعات از سال 1958 رایج شد ، موسسه فن آوری جورجیا فن آوری را به این شکل تعریف می کند :
_ فناوری اطلاعات دانشی است که به بررسی ویژ گی و چگونگی اطلاعات نیروهای حاکم بر جریان اطلاعات و ابزار آماده سازی آنها برای به حداکثر رساندن دستیابی به اطلاعات و قابل استفاده کردن آن می پردازد . آماده سازی اطلاعات شامل تفکیک اطلاعات دقیق ، علمی و مستند ، جمع آوری ، سازمان دهی ، ذخیره ، بازیابی ، تفسیر اشاعه و استفاده از آن می شود .
_ " در نگاه محدود فناوری اطلاعات دلالت بر بخش فناوری سیستم های اطلاعات دارد که شامل سخت افزار ، نرم افزار ، پایگاه داده ها ، شبکه ها و دیگر تجهیزات مورد استفاده در سیستم ها است . بنابراین از این دیدگاه فناوری اطلاعات جزیی از سیستم اطلاعات است . در نگاه وسیع تر فناوری اطلاعات تشریح کننده سیستم های اطلاعاتی و اطلاعات را می توان به صورت زیر نشان داد ." ( صرافی زاده ، 1383 ، ص 41 ) .
شکل 1 _ رابطه فن آوری ، سیستم های اطلاعاتی و اطلاعات
_ تکنولوژی اطلاع رسانی / اطلاعاتی مجموعه ابزارها ، ماشینها ، دانش فنی ، روشها و مهارتهای استفاده از آنها در تولید ، داد و ستد ، پردازش ، انباشت ، بازیافت ، جابجایی ، انتقال و مصرف اطلاعات است ، از ساده ترین تا پیچیده ترین و از اولی ترین تا پیشرفته ترین مراحل اطلاعاتی . با این تعریف تمامی سخت افزارها مانند رایانه و لوازم جانبی آن و همچنین ابزارهای ارتباط دور برد ، شبکه های اطلاع رسانی ، اینترنت ، و نیز بسیاری از نرم افزارهای دیگر که برای ذخیره ، پردازش ، آماده سازی ، بازیابی و مصرف اطلاعات به کار می روند در این رده قرار می گیرند ." ( محسنی ، 1380 ص 7 )
_ " IT مخفف کلمه تکنولوژ ی اطلاعات (Information Technology ) است در یک معنی به تکنولوژی هایی اشاره می کند که توسط یک میکروپروسسور ( یا تراشه کامپیوتری ) کنترل می شوند . برای مثال ، از میکروپروسسورها برای کنترل ارائه خدمات مهمی نظیر آب ، برق ، و مخابرات استفاده می شود . میکروپروسسورها بخش اصلی اکثر فرایند های تولید و توزیع نیز هستند .در هر صورت ، اکثر مدیران از طریق دونوع سیستم کامپیوتری با IT ارتباط دارند : سیستم هایی که کار ذخیره سازی و پردازش اطلاعات را انجام می دهند ، و سیستم هایی که بین مردم و بنگاههای اقتصادی ارتباطات موثر وسریعی ایجاد می کنند " ( اسلایت ، ترجمه منتظری ، 1382 ، ص 6 )
_ فناوری اطلاعات به نظام گرد آوری ، پردازش و انباشت اطلاعات می گویند با بهره گیری از این فناوری مدیران می توانند در انجام فعالیتها و پیشبرد اهداف راهبردی شرکت تحت مدیریت خود از فواید بی شمار آن بهره مند شوند " ( حبیبی فرد و دیگران ، 1383 ص 4 )
_ " فناوری اطلاعات عبارت از گرد آوری ، سازمان دهی ، ذخیره سازی و نشر و استفاده از اطلاعات در قالب صوت ، تصویر ، گرافیک ، متن ، عدد و …. با استفاده از ابزار رایانه ای و مخابراتی و …. است . فناوری اطلاعات بر الگو های زندگی شیوه های کار یا روش های پژوهش ، آموز ش و یادگیری ، مدیریت ، تجارت ، حمل و نقل ، مسائل امنیتی و بهداشتی و بسیاری از زمینه های دیگر و زندگی انسانی تاثیر می گذارد و دارای سودمندی های بسیار است . قابلیت و توانایی دسترسی به اطلاعات از طریق استفاده از منابع و فناوری اطلاعاتی ، ارزیابی و کاربرد بهینه آن اطلاعات به وسیله افراد ، همان سواد اطلاعاتی یا سواد فناوری است ." ( بنی سی ، شهرکی ، 1383ص 63 )
_طرح جامع فناوری اطلاعات عبارتست از " یک توصیف عینی از ارتباطات فعلی و مطلوب فرآیند های مدیریتی و سازمانی با فناوری اطلاعات است که شامل موارد زیر می باشد . انطباق نیازمندیها برای سیستم اطلاعاتی با فرآیند هایی که ماموریت سازمانی را پشتیبانی می نمایند . تعامل کافی ، تکرار پذیری و امنیت سیستمهای اطلاعاتی کاربرد و نگهداری مجموعه ای از استاندارد ها که توسط سازمان از دید منظر فناوری اطلاعات به آن دست یابد شناسایی و تعریف شده و ابزاررسیدن به این هدف تعیین می گردد " ( علی احمدی و دیگران ،1383 ص 18 )
_ " در مفهوم رایج فناوری به مجموعه ای از سخت افزار و تجهیزات دلالت دارد . ( Scarbrou ghcorett 1992 3 ) و بسیاری از محققان آن را نه تنها سخت افزاری که در انجام کارها مورد استفاده قرار می گیرد. بلکه مهارت و دانش کارکنان و حتی ویژ گی های اشیایی که کار برروی آن انجام می شود می دانند (Scott 1992 272 ) فناوری اطلاعات را مانند فناوری ها می توان به روابط میان سخت افزار و نرم افزار شبکه و توانایی ها و اقداماتی که از این ابزارها ناشی می شود تعریف کرد . فناوری اطلاعات نه تنها به انجام پردازهای دقیق و صحیح به رشد اتوماسیون کمک می کند بلکه از طریق ارائه اطلاعات در زمینه های مختلف سازمان ثروت جدیدی را برای سازمان به همراه می آورد، ( Zuboff 1988 ) و این امر وجه تمایز فناوری اطلاعات با سایر فناوری های مورد بهره برداری در سازمان است . فناوری اطلاعات نه تنها به توانایی های پردازش داده ها توسط رایانه بلکه به مهارت های انسانی و مدیریتی در بهره برداری از آن ها دلالت دارد . بنابراین فناوری اطلاعات نه تنها شامل رایانه ها و دیگر تجهیزات بلکه توانایی ها و اقدامات در نحوه انجام کار می شود " ( صرافی زاده ، 1383 ص 9 )
_ " IT یا فن آوری اطلاعات به سیستم جمع آوری ، پردازش و انباشت اطلاعات گفته می شود . فن آوری اطلاعات در ابعاد سخت افزاری ، نرم افزاری ، حجم و نوع داده ها و نیز شبکه های مخابراتی به شدت در حال دگرگونی و توسعه است ( نصر آزادانی و دیگران ، 1384 ، ص 1 )
_ " فن آوری اطلاعات مجموعه ای است از سخت افزار ، نرم افزار ، فکر افزار که گردش اطلاعات را میسر ساخته و بهر برداری از آن را فراهم می سازد . همچنین فناوری اطلاعات عبارتست از : همه شکل های فناوری که برای ایجاد ، ذخیره و استفاده از شکلهای مختلف اطلاعات ( شامل اطلاعات تجاری ، مکالمات صوتی ، صوتی ، تصاویر متحرک ، داده های چند رسانه ای و …. ) به کار می رود . از طرف دیگر فناوری اطلاعات شاخه ای از فناوری است که با استفاده از سخت افزار و نرم افزار و شبکه افراد مطالعه و کاربرد داده و پردازش آن را در زمینه های ، ذخیره ، دستکاری ، انتقال ، مدیریت جابجایی ، مبادله ، کنترل ، سویچپینگ و داده آمایی خود کار امکان پذیر می سازد به طورخلاصه فناوری اطلاعات شامل موارد ذیل است :
*ماده اولیه آن اطلاعات ( ماده خام ذهنی )است
* موتور محرکه آن کامپیوتر است
*محصول نهایی آن تجربی است
*محدود به موقعیت مکانی نیست
*تاثیر مخرب زیست محیطی ندارد " ( صنایعی ، 1383 ، ص 15 )
_ اصطلاح تکنولوژ ی اطلاعات ( IT ) شامل کامپیوتر و تکنولوژی های ارتباطات و همچنین نرم افزار است . پیشرفتهای اخیر در تکنولوژ ی دامنه این اصطلاح را در بخش عرضه ( سخت افزار و نرم ازار کامپیوتر ، تجهیرات ارتباطات راه دور و صنایع میکروالکترونیک ) و در بخش تقاضا و کاربردهای تکنولوژی اطلاعات در همه بخشهای اقتصادی ، از جمله تولید انعطاف پذیر سیستمهای داد وستد مالی ، سیستمهای اطلاعاتی ، پایانه های حمل و نقل مهندسی خدمات ، معماری و آرشیتکت چاپ و نشر الکترونیکی و سیستمهای اطلاعاتی مدیریت ( MIS ) بسیار گسترده کرده است تکنولوژ ی اطلاعات را می توان نقطه همگرایی الکترونیک ، پردازش داده ها و ارتباطات دور برد دانست . این همگرایی ، دو جنبه دارد : یکی از میان رفتن فاصله ها و در نتیجه قرار گرفتن کامپیوتر های سابقاٌ منزوی از هم در یک شبکه گسترده جهانی و دیگر کامپیوتری شدن سیستمها و ارتباطات راه دور که موجب ایجاد ظرفیتهای جدید برای انتقال صدا و تصویر می شود . این همگرایی دو وجهی ، ابزارهای جدیدی برای گرد آوری ، ذخیره سازی ، پردازش ، سازماندهی ، انتقال و نمایش اطلاعات در اختیار انسان قرار می دهد . تکوین و توسعه این ابزار های هرچه کار آمدتر به واسطه ایجاد نوعی نیرو زایی جدید صنعتی در حال دگرگون ساختن عمیق بخش تکنولوژ ی اطلاعات است . این حقیقت را می توان از تنوع فزاینده محصولات و ظهور اشکال جدید رقابت و اتحاد میان تولید کنندگان سخت افزار کامپیوتر و انتقال داده ها از یکسو وارائه کنند گان خدمات از سوی دیگر یافت " ( مهدوی ، 1379 ، ص 32 )
_ سازمان مدیریت صنعتی اروپا ، فناوری را "وسیله به کارگیری دانش ، علم و اکتشافات برای تولید کالا و خدمات " تعریف کرده است .
_ آلبرت روین اشتاین ( Rubenstein 1689 ) ، استاد معروف " مدیریت فناوری " در دانشگاه های امریکا فناوری را " گستره وسیعی از فعالیت ها و اقدامات لازم برای تولید فنی ، مواد ، فرآیندو فرآورده های نوین می داند .
_ طارق خلیل ، رئیس انجمن بین المللی مدیریت تکنولوژی ، در کتاب مدیریت تکنولوژی خود مفهوم فناوری را چنین بیان می کند " فناوری را می توان کلیه دانش ها ، فرآیندها ، ابزارها، روش ها و سیستم های به کار رفته در ساخت محصولات و ارائه خدمات ، تعریف کرد . در بیانی ساده تر ، فناوری روش انجام کار و ابزاری است که توسط آن به اهداف خود نائل می شویم .
اهمیت و ضرورت فن آوری اطلاعات
نقش مهم اطلاعات در کلیه امور زندگی افراد یک جامعه بر هیچ کس پوشیده نیست . از جمله کاربرد های اطلاعات عبارتند از : کمک به رشد دانش و خرد ، تصمیم گیری و مدیریت ، تولید ، آموزش و حتی تالیف ، نوشتن و تحقیق و توسعه . فرایند اطلاعات شامل ارتباطات ، دستیابی و بهروری ، توزیع در زمینه های علوم و تکنولوژی است . اطلاعات به خودی خود ارزشی ندارد مگر اینکه از آن استفاده شود از اطلاعات می توان در موارد زیر استفاده کرد :
الف _ کشف کردن یک تئوری
ب _ تشریح ، توضیح ، تبیین و پیش بینی یک پدیده یا اتفاق
ج_ اگر قرار باشد یک ایده نو ارائه شود یا چیزی خلق شود
د _ انتقال یک ایده موجود برای توسعه
اگر فردی به دنبال هدفی است بایستی به دنبال اطلاعات باشد . فردی که به دنبال کشف یک موضوع است یا می خواهد چیزی ابداع کند باید با آخرین اطلاعات آشنا باشد. اطلاعات مانند خونی می باشد که در رگهای سازمان جاری است . نقش داده ها و اطلاعات در مدیریت سازمانها نقش حیاتی و اساسی است هرچه فضای اطلاعاتی یک سازمان دقیقتر ، شفافتر ، منسجم تر و سیستیماتیک تر باشد . سازمان بهتر می تواند به اهدافش نایل آید .
یک نوع ارتباط دوسویه میان فناوری اطلاعات و نظام های آموزشی وجود دارد فناوری اطلاعات و سیستمهای اطلاعاتی باید با سازمان همراه شوند تا بتواند اطلاعات مورد نیاز گروه های خاص از اعضای نظام آموزشی را فراهم نمایند و فراگیران نیز باید از تاثیر اطلاعات آگاه بوده و درهای خود را بر روی آن بگشاید تا از امتیاز های دانش فنی نوین بهره مند گردد . سیستمهای اطلاعاتی بر نظام آموزشی اثر می گذارد و در طراحی سیستم های اطلاعاتی نیز باید نیازهای دانشگاه را در نظر داشت .
ساختار ، روشهای تدریس و ارزشیابی سیاستهای فرهنگی اجتماعی پیرامون دانشگاه ، اساتید و دانشجویان مدیریت دانشگاه
شکل 2 _ ارتباط دوسویه میان نظام آموزشی و IT
هر سیستم اطلاعاتی به جمع آوری ، پردازش ، ذخیره سازی تجزیه و تحلیل و نشر اطلاعات برای هدفی خاص می پردازد مانند کلیه سیستمها هر سیستم اطلاعاتی شامل اجزای زیر می باشد .
ورودیها ( دانشجویان ، داده ها و اطلاعات ، وسایل و امکانات آموزشی ، … )
پردازش ( برنامه ها ، تجهیزات ، کارکنان ، اساتید و …. )
خروجیها ( فارغ التحصیلان و ….. )
کنترل ( تصمیم سازی ، نظارت خود کار …..)
هدف عمده سیستمهای اطلاعاتی مبتنی بر کامپیوتر یافتن راه کارهایی برای مسائل آموزشی و یاد دهی یادگیری در محیط دانشگاهی ما باشد . نباید فراموش کرد که کامپیوتر ها در تسهیل یادگیری و بالا بردن کیفیت آموزش نقش دارد . اما سیستم اطلاعاتی بسیار فراتر از کامپیوتر می باشند و استقرار موفق آنها مستلزم شناخت رویه های نظام آموزشی و محیط بیرونی آن که توسط سیستم اطلاعاتی پشتیبانی می شود، می باشد .
اطلاعات در یک نظام آموزشی به معنی نیاز مبرم و محصول مهم اجتماعی _ اقتصادی ارزشمند است در زنجیره ثمردهی فنی آوری اطلاعات ، به روز بودن اطلاعات و به راحتی در دسترس قرار گرفتن این اطلاعات توسط دانشجویان و اساتید یک دانشگاه مهم و ضروری می باشد . آموزش و آشنا کردن اساتید دانشگاه ها با اطلاعات روز و نحوه کار برد آن و همچنین تاثیرات فن آوری اطلاعات می تواند زمینه مناسبی را جهت پیشرفت و توسعه دانشگاه و دادن خدمات تازه و جدید به دانشجویان باشد .
برنامه ریزی در جهت بکار گیری فن آوری اطلاعات
فرآیند برنامه ریزی استراتژیک دانشگاهها شامل تعیین فلسفه وجودی 1 چشم انداز و رسالت دانشگاهی ، بررسی عوامل داخلی ( نقاط قوت و ضعف ) و ارزیابی عوامل خارجی ( فرصتها و تهدید های محیطی ) است . برنامه ریزی استراتژیک برای توسعه فن آوری اطلاعات بر چهار اصل اساسی استوار است :
_ تکنولوژی اطلاعات یک امر حیاتی است .
_ تکنولوژی اطلاعات یک منبع اساسی برای آموزش ، تحقیقات و همکاریهای اجتماعی می باشد
_ تکنولوژی اطلاعات برای مدیریت داده ها و اطلاعات بسیار اساسی و مهم است
_ تکنولوژی اطلاعات استراتژی ارزیابی عملکرد نظام آموزشی را نشان می دهد .
اما برای حل مسائل در دانشگاهها باید امکانات بکار گیری فن آوری را مورد بررسی قرار داد و به این نکته نیز توجه داشت که همه امکانات فن آوری تا چه میزان می تواند مشکلات و مسائل را حل کند و به دانشجویان یاری رساند.
فن آوری اطلاعات می تواند در بسیاری از مسائل و امور تحصیلی در قسمت های مختلف تاثیر گذار باشد از جمله در :
1 _ تدریس ، یادهی _ یاد گیری
2 _ پژوهش و تحقیقات
3_ ارائه خدمات دانشگاهی که در اختیار دانشجویان قرار می دهد .
4-فرایند ارزشیابی و آموزش
فن آوری ارتباطات
ارتباط فرآیندی است که از طریق آن بین دو فرد پیام های ارسال و دریافت صورت می گیرد ، از طریق ارتباطات افراد اطلاعات مبادله می کنند و از این طریق بر شناخت و ادراک یکدیگر تاثیر می گذارند .
" فن آوری اطلاعات و ارتباطات این امکان را فراهم آورده است تارایانه های متعددی از طریق تجهیزات و ابزارها و رسانه های ارتباطی به یکدیگر متصل شده و به تبادل اطلاعات و دانش بپردازند . در شیوه سنتی کاربران از رایانه جهت آماده سازی اسناد و یا بهره برداری از برنامه کاربردی خاص مانند حسابداری استفاده می کردند و تبادل اطلاعات بین کاربران از طریق پست و یا ارسال نمابر امکان پذیر بود با توسعه و گسترش ارتباطات و فناوری های ارسال داده ، امروزه کاربران می توانند از طریق رایانه های شخصی به دنبال اطلاعات و ارتباط با یکدیگر بپردازند و یا از پایگاه های اطلاعات به صورت به هنگام استفاده کنند . اتصال رایانه ها به شبکه این امکان را به فرد می دهد تا سازماندهی نوینی در شیوه انجام کار داشته باشد . در عصر نوین فناوری اطلاعات دیگر زمان و مکان محدودیتی در ارتباطات به حساب نمی آید ، همچنان از تلفن همراه جهت ارتباط استفاده کنیم . شبکه های رایانه ای نیز این امکان را می دهند که افراد در گروه های مورد نظر با یکدیگر به تبادل اطلاعات بپردازند .
متفاوت
یکسان
یکسان
گروه افزارها
پست الکترونیک
سیستم های پشتیبانی تصمیم گیری گروهی
متفاوت
گروه افزارها
پست الکترونیک
اینترنت
کنفرانس ویدئویی
اتاق های محاوره و گفتگو
جدول شماره 1 _چار چوب مناسبی برای تفکر در مورد راه حل ها است . زمانی که افراد در یک محل و در یک زمان خاص قرار دارند از رسانه های مختلفی مانند پشتیبانی تصمیم گیری گروهی1 اتاق های تصمیم و …. می توانند استفاده کنند .
جدول شماره 1 _ چارچوب زمان / مکان در ارتباطات
این مدل توسط گالوپو دی سانیتس2 ( 1977 ) ارائه شده است و از آن می توان برای ارزیابی و گزینش رسانه های مناسب فناوری استفاده کرد.
خانه 1_ در این شرایط افراد با یکدیگر به صورت حضوری ملاقات و ارتباط برقرار می کنند مثلاٌ در یک کنفرانس خبری و یا کمیته تصمیم گیری .
خانه 2_ افراد در این موقعیت در مکان های متفاوت قرار دارند ولی همزمان به ارتباط می پردازند ، ارتباط تلفنی ، کنفرانس از دور ، اتاق های بحث و گفتگو ( chatroom ) نمونه ای از این موقعیت است .
خانه 3 _ در این موقعیت افراد در زمان های متفاوت در یک محل به ارتباط می پردازند ، مانند گروه های کاری شخصی که پیام های خود را برای شیفت بعد ارائه می دهند .
خانه 4_ در این موقعیت افراد در محل های متفاوت هستند و در زمان های مختلف می توانند به ارسال و دریافت پیام بپردارند . تماس های اینترنت می تواند چنین شکلی به خود بگیرد ( صرافی زاده ، 1383، ص79 )
اطلاعات معمولاٌ به شیوه های مختلف (داده ها ، صدا ، تصویر ، نمودار ، فیلم و یا هر شکل دیگری) به مبادی مورد نظر ارسال می شوند .
امروزه در فناوری های نوین در دنیا به دلیل آنکه نقش محوری دانش و مهارت های انسانی در این فناوری در نظر است . آموزش جای خاصی پیدا کرده است .
کشورهای پیشرو با درک این مسئله که باید به آموزش اهمیت داد و توسعه منابع انسانی لازم برای آموزش و پژوهش در مراکز دانشگاهی و سایر مراکز پژوهشی و آموزشی را مد نظر قرار داده اند، اولین و پایه ای ترین بخش آموزش ، تربیت نیروهای متخصص در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات است این افراد به عنوان اعضاء هئیت علمی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی به تدریس مباحث مربوط به فن آوری در این مراکز می پردازند . فن آوری اطلاعات و ارتباطات می تواند فرصت های بی سابقه ای را برای پیوند بین رشته ها و ارتقای آموزش در رشته های واسط بین فیزیک ، ریاضیات ، شیمی ، بیولوژی و مهندسی بوجود می آورد اگر چه تغییرات با آهنگ نسبتاٌ سریعی در کشورهای پیشرو در جریان است . ولی در دانشگاههای ایران به گرایش بین رشته ای توجه زیادی نشده است . عمده ترین وظیفه آموزشی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات بر عهده دانشگاه ها است .
" در واقع برای تربیت نیروهای لازم جهت آموزش محققین در سریع ترین زمان ، می توان از متخصصین جوان که در رشته مرتبط با نانوفناوری در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی مشغول به تدریس هستند استفاده نمود . اعزام متخصصین جوان و با استعداد به فرصت های مطالعاتی کوتاه مدت مطابق با نیازهای آموزشی ، از جمله روش های میان بر برای تامین کادر آموزشی مورد نیاز در زمینه فن آوری اطلاعات و ارتباطات است "( اسدی فر ،1383 ،ص 6 )
تکنولوژی و فن آوری جدید ارتباطی با سرعت بیشتری نسبت به سایر عرصه های فناوری فراگیر شده و فارغ از ملاحظات و مرزهای سیاسی به درون کشوها و سازمانها راه می یابد . در کلیه طرحهای پیاده سازی فن آوری اطلاعات و ارتباطات یعنی) ICT ) باید توجه زیادی به آموزشهای تکنولوژیکی همراه با توجه خاص به زیر ساختها و کاربرد مدیریتی شود و در این راه نیروی انسانی مهمترین عنصر در اشاعه و گسترش تکنولوژی اطلاعات است . بنابراین باید به امر آموزش توجه داشت .
" با توجه به بررسیهای انجام شده برروی آثار و نحوه بکار گیری فناوری اطلاعاتی در هر سازمانی از جمله دانشگاه لازم است به منظور پیاده سازی این نظام ، سیاستها و خط ومشی ها یی به شرح زیر اتخاذ گردد :
_ در جایگزینی شیوه های سنتی با شیوه های جدید مبتنی بر فناوری اطلاعات اولویت با سیستمهایی است که تاثیر و نقش بیشتری در بهبود ارائه خدمات به مردم داشته باشد .
_ در جایگزینی شیوه های سنتی با شیوه های جدید مبتنی بر فناوری اطلاعات ، اصلاح و بهبود روشها و سیستمهای دستی بر مکانیزه کردن عملیات تقدم و اولویت دارد .
برای آنکه فن آوری اطلاعات و ارتباطات به صورت راهبردی در سطح مراکز آموزشی مورد استفاده قرار گیرد ، به برنامه ریزی دقیقی نیاز است . بکار گیری و اجرای فن آوری اطلاعات (ICT )در سازمانها یک نسخه تجویز شده کلی نیست و نمی توان با یک برنامه جامع تکنولوژی اطلاعات برای کلیه سازمانها و شرکتها ساختار IT را پیاده سازی و اجرا نمود " ( حیدری و دیگران ،1383 ، ص 6 )
دانشگاه ها ، دانشکده ها و مدارس ، سیستم های اطلاعاتی مهمی را تشکیل می دهند و در بسیاری از کشورهای توسعه یافته از آنها در گسترش دانش و اطلاعات استفاده می شود . دانشگاهها از طریق برنامه های پژوهشی خود نقش مهمی در انتقال تکنولوژی ایفا می نمایند .
" کار برد فنی آوریها ی اطلاعاتی بعنوان تکنولوژیها یی که می توانند تاثیرات عمیقی بر جوامع داشته باشند مستلزم پاره ای ملاحظه می باشد :
1_ این ملاحظات در درجه اول ناظر بر سازگاری این فن آوریها و قابلیت استفاده آنها توسط جامعه مخاطب می باشند که به طور کلی می توان آنرا بومی سازی تکنولوژی ها نامید بعنوان نمونه در این زمینه می توان مواردی چون تولید محتوا به زبانهای محلی و بومی اشاره کرد .
2_ از سوی دیگر نگرانی ها و ملاحظاتی نیز متوجه پیامدهای احتمالی منفی یا ناخواسته این فن آوریها می باشد مرتبط سازی جوامع نسبتاٌ بسته و محدود افراد را می تواند دچار هجوم اطلاعاتی نماید که البته مشکلاتی را نیز به همراه دارد . روش یا معیارهای مشخص ، وقت کافی برای بررسی ، انتخاب و تعیین کیفیت و قابلیت اعتماد به اطلاعات دریافتی وجود ندارد . دریافت کنندگان اطلاعات کمابیش مجبورند که حجم زیادی از اطلاعاتی از طریق مواد چاپی ، رادیو ، تلویزیون و کامپیوتر ها مستقیماٌ به اتاق کار افراد وارد می شوند ."( شهریاری ، جولایاری ، 1383 ،ص 13 )
فن آوری اطلاعات در برخی از کشورها
درعصر نوین که تقریباٌ دنیای دیجیتالی از دهه 70 به این طرف مطرح شد ، بشر به ابزاری دسترسی پیدا کرد که می توانست با آن به سرعت اطلاعات مورد نیاز را کسب یا اطلاعات خود را انتشار بدهد و این دروازه جدیدی بود که بشر توان انتقال اطلاعات در حجم های بزرگ در کمترین زمان را می داد .واین پیشرفت بشریت را سرعتی صد چندان می بخشد . با توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در دنیای امروز و همگانی شدن این پیشرفت در جوامع مختلف احساس گردید کشوهای پیشرفته دنیا در دو دهه گذشته شروع به جمع آوری ،بهینه سازی ، استاندارد سازی و در اختیار قرار دادن همگانی داشته های اطلاعاتی خود در زمینه های علم و تکنولوژی ، تجارت ، صنعت ، سیاست ، دفاع و غیره کردند . در حالی در کشورهای درحال توسعه اینگونه نیست . " مردم کشورهای در حال توسعه فقط فن آوری اطلاعات و ارتباطات را با علاقه دریافت کرده و در نهایت طوطی وار تقلید می کنند . متاسفانه کشورهای درحال توسعه فقط دریافت کننده هستندو سیاستمداران و گردانندگان این کشورها شهامت و بینش استفاده فن آوری های مستمر در روند جهانی را به منظور ارتقاء سطح آموزش و فرهنگ کشورهایشان ندارند . برای مثال فن آوری های اطلاع رسانی را میشود برای نیل به هدف : "آموزش از راه دور" مورد استفاده قرار داد . هر چند " آموزش از راه دور " به اشکال مختلفی در برخی از کشورهای در حال توسعه پدیدار می شود ، ولی آموزش علوم هنوز نقطه قوت این سیستم نشده است ، و در این امر نکته ای ظریف نهفته است " ( مردم سالاری ، 1380 ص 3 )
( ( ICT محور توسعه در کشورهای پیشرفته قرار گرفته اما در کشور ایران این مطلب چندان مورد توجه نیست " مشکل مهم ایران در زمینه فن آوری اطلاعات موضوع ارتباطات است . برای تبادل سریع اطلاعات در تمامی زمینه ها ایجاد یک پهنه مخابراتی سریع و ایمن امری واجب است ، این پهنه مانند ارتباطاتی که لازمه کار IT می باشد تا کنون کارهای زیادی انجام داده اما کافی نبوده و یا اینکه باز به مساله به شکل یک تجارت زود گذر نگاه کرده است " ( منتظری ، 1381 ،ص 2 )
کشور مالزی از جمله کشورهایی می باشد که دوران عصر اطلاعات را به خوبی درک کرده است . دولت مالزی به خوبی به اهمیت فن آوری اطلاعات واقف است و در عین حال به این مساله نیز آگاهی دارد که بدون برخورداری از یک پایه صنعتی مناسب نمی توان وارد این عرصه شد و از این جهت در فکر اتخاذ سیاست هایی است که در عین تقویت ، بخش صنعت را از دنیای اطلاعات و روند پیشرفت این فن آوری اطلاعات نیز عقب نماند جهت پیشبرد و هدایت سریع ، صحیح و هدف مند این فناوری فرابخشی ، شورای طی فن آوری اطلاعات 1 با هدف ایجاد جامعه غنی از اطلاعات با در نظر گیری دور نمایی از سال 2002 تاسیس شده است و دولت مالزی را یاری می دهد . مالزی متعهد شده است به منظور بهره مندی بیشتر از فن آوری اطلاعات تا چند سال دیگر تمام مدارس خود را به شبکه اینترنت متصل کند . در مالزی مدارسی تاسیس شده به نام مدارس هوشمند . مدارس هوشمند به مدارسی گفته می شود که فن آوری اطلاعات در جنبه های مختلف آموزش و پرورش نظیر تدوین ، آموزش مدیریت و باز آموزی پرسنل مورد استفاده قرار می گیرد .
شکل شماره 3 – تعامل آموزشی در مدارس هوشمند
اکثر کشورهای روبه رشد برای گام نهادن به عصر اطلاعات ، از قبل برنامه ریزی نموده اند و در آن هدفها ، راهبردها ، سیاست ها ، فعالیت های اجرایی ، پروژه ها و … به شکل دقیق تعریف و مشخص شده است . کشورها ی اروپایی برای رسیدن به این جایگاه " جامعه اطلاعاتی " را مد نظر قرار داده اند . در مقایسه با دیگر کشورها ، ایرلند از جایگاه پایین تری در زمینه IT قرار دارد مثلاٌ دانمارک و سنگاپور راهبردهای ملی خود را برای حداکثر استفاده ملت از امکانات و مواهب جامعه اطلاعاتی جهانی معین کرده اند و یا مالزی برای رسیدن به بالاترین سطح توسعه اقتصادی با استفاده از فن آوری اطلاعات گام های بلندی برداشته است . " اگرچه پیش بینی جامعه اطلاعاتی آینده به طور دقیق غیر ممکن است ، اما تصور بسیاری از احتمالات و ویژگی های آن امکان پذیر است . بنابراین تجسم چارچوب جامعه مزبور بسیار لازم و مثبت به نظر می رسد . در حقیقت این چارچوب که به طور مفصل طرح شده و چگونگی مشارکت مردم راترسیم کرده است . فعالیت های آموزشی همگام با کاربرد صحیح و مناسب فن آوری اطلاعات باید ضمانت شود تا افراد در استفاده کامل از جامعه اطلاعاتی ( در دوجنبه آموزش و اشتغال ) توانمندی شوند . کاربرد صحیح فن آوری های اطلاعات آموزشی باید فراگیری و مهارت را به دنبال خود داشته باشد . به خصوص باید حداکثر استفاده از فن آوری ها در جهت اشتغال و کاربرد آن ها ، در شرکت ها تاکید شود . در بخش آموزش فن آوری اطلاعات به تعلیم و تربیت و نقش آن در نظام آموزشی توجه دارد . وزارت آموزش و پرورش ایرلند نیز همگام با سیاست های دولت بر ارزش ها و معیارهایی تاکید دارد که بتواند کاربرد فن آوری اطلاعات را در سطوح مختلف نظام آموزشی ارتقاء بخشد با وجود افراد5 تا 14 سال در ایرلند که 18% جمعیت این کشور را تشکیل می دهند ، ایرلند از این امکان برخوردار است که مهارت های لازم را در جوانان خود پرورش دهد و آنان را برای عصر اطلاعات تجهیز نمایند هدفهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در بخش آموزش موارد زیر می باشد .
1_ آموزش و یادگیری کلیه شهروندان به کمک فن آوری های مناسب ، به منظور آماده ساختن آن ها برای یادگیری مستمر در جامعه اطلاعاتی .
2 _ تشویق و ترغیب موسسات آموزشی
3_ ضمانت ایجاد یک جامعه همه گیر با استفاده از یادگیری مستمر و جامع
4_ ایجاد فرهنگ سازمان ها ی آموزشی در شرکت های ایرلند "( رسولدان ، 1380 ، ص 14 )
برنامه جامع فناوری اطلاعات دانشگاه واشینگتن شرقی
کاربرد فناوری اطلاعات در دانشگاهها یکی از مواردی می باشد که مورد توجه بسیاری از متخصصین این رشته در دنیاست . فناوری اطلاعات و ارتباطات یا همان ( ICT ) و عرصه خدمت رسانی بهتر به دانشجویان استفاده از وسایل کمک آموزشی مبتنی بر رایانه و سایر فناوریها ، جهت یادگیری موثر دانشجویان ، تسهیل و تسریع عملیات اداری دانشگاه ها وموارد دیگر می تواند موارد استفاده ارزشمندی را فراهم نمایند .
دانشگاه EWU1 ( دانشگاه واشینگتن شرقی ) در فوریه 2001 ، توسعه یک برنامه جامع فناوری اطلاعات را رهبری کرده وتسهیل ساخت . برنامه توسط دانشگاه به عنوان راهنمایی برای سرمایه گذاریهای فنی آینده در انجام ماموریت آموزشی دانشگاه به کار گرفته شد و برنامه استراتژیک دانشگاه تعریف شد این برنامه باید به اساتیدی که تدریس می کنند و به کارمندان و دانشجویان ، بیشتر خدمت نماید.
1_ هدف برنامه : تهیه راهنمایی از منابع اطلاعاتی برای مدیر اجرایی دانشگاه ، تا اینکه از لحاظ سیستمی منابع فناوری اطلاعاتی شان را اداره کرده و به طور فزاینده ای زیر ساحتار مطلوب را جهت پشتیبانی موثر ازماموریت آموزشی شان بسازند .
2_ ساختار برنامه : ساختار از سه بخش مجزا تشکیل شده است :
الف _ خلاصه اجرایی : شامل دیدگاه سطح بالایی که خصوصیات استراتژیک را تنظیم کرده جهت برنامه ریزی و توسعه فناوری اطلاعات در دانشگاه
ب_ برنامه استراتژیک : اهداف اصلی و اجرایی را برای 5 تا 7 سال تهیه می کند . یک سند زنده و سالانه مرور شده و به روز می شود .
ج_ برنامه فنی : پروژ ه های بنیادی را تعریف می کند .
3 _ زمینه سازمانی : محیط فناوری اطلاعات دانشگاه در یک مجموعه فزاینده قطعه قطعه شده از جزایر خودکار شروع به رشد ونمو کرد . چالش پیش روی دانشگاه یافتن روشی کار آمد جهت تطبیق برنامه با سیستمهای گوناگونی می باشد که ممکن است برای مواجهه با نیازهای دانشگاه به آن نیاز باشد .
4 _ چشم انداز : محیطی انتخابی را جهت یادگیری و همچنین متمرکز بر دانشجو ایجاد نماید .
الف : چشم انداز فناوری اطلاعات : فناوری اطلاعات جهت تجربه یادگیری حیاتی است ولی تابع تسهیل در تعامل و همکاری نیروی انسانی است . چشم انداز فناوری اطلاعات در دانشگاه ایجاد یک انجمن یادگیری است که به وسیله یک شبکه از اتصالات یکپارچه به دانشجویان و کارکنان سرویسها ، رسانه ها و تمام اشکال اطلاعات و به تمام نقاط خدمت می کند .
ب : چشم اندازهای دانشگاه : این چشم انداز عرصه ایالتی ، ناحیه ای و محلی است که بطور کلی ، تمامی اشکال اطلاعات ، شامل صوت ، ویدئو و داده از طریق توزیع مشترک و مکانیسم دیدار همچون وب قابل دسترسی می باشد واین نیاز به یک زیر ساختار اطلاعاتی یکپارچه دارد .
5_ اصول استراتژیک : بسته به تعداد عوامل ، بیشتر واحدها به طور مستقل راه حلهایی را ارائه می دهند . در حالی که این راه حلها در بیشتر موارد مناسب است هستند ، لیکن غالبا" شکافهایی را ایجاد کرده و اجزاء ناسازگاری را درون زیر ساختار فناوری اطلاعات قرار می دهند . اما اصول استراتژیک شامل : فرهنگ ، سازمان ، فرایند ، زیر ساختار ، شرکای استراتژیک
6_ اهداف اصلی : براساس اصول استراتژیک و مقوله های اهداف اصلی برای برنامه ریزی و به کارگیری فناوری اطلاعات توسط دانشگاه فراهم می شود .
الف_ آموزش : پشتیبانی آموزشی و کلاسهای درس که با فناوری آماده شده اند و همچنین دسترسی دانشجویان را به کامپیوترها و خدماتی برای مواجهه با نیازهای مربوط به برنامه تحصیلی را فراهم می کند . تضمین اینکه تمام دانشجویان توانایی تشحیص زمان نیاز به اطلاعات و توانایی تعیین محل ، ارزیابی و استفاده موثر از اطلاعات مورد نیاز را دارند .
ب_ پشتیبانی از دانشجویان ، کارمندان و اساتید : هر دانشجو ، استاد و کارمندی به تجهیزات ، نرم افزار ، کار آموزی و پشتیبانی مورد نیاز برای اجرای کار اختصاصی دسترسی خواهد داشت .
ج_ برنامه ریزی و بودجه بندی : برنامه ریزی فناوری اطلاعات و بودجه بندی بخش عظیمی از بودجه و فرآیند برنامه ریزی دانشگاه خواهد بود و بر اساس اهداف و ارزشهای دانشگاه می باشد . که بر این اساس توسعه سرمایه گذاری است ، توسعه مدل تخصیص منبع فناوری اطلاعات مشارکتی ، توسعه و اجرای یک برنامه کمکی برای فناوری اطلاعات و تضمین تعامل فناوری ها از طریق دانشگاه .
چ_ زیر ساختار : یک آرایه وسیع از خدمات دانشجویی ،سبکهای آموزشی و تحقیقات و بورس تحصیلی اساتید ، تجدید نرم افزارهای دانشگاهی ، حمایت از رواج سیستمهای اطلاعاتی مهم ، آمادگی برای جایگزینی سیستمهای عملیاتی اصلی دانشگاه و در نهایت توانا ساختن هر شخص برای هدایت مبادلات با دانشگاه در هر زمان و مکان .
د_ عناصر زیر ساختار : زیر ساختار مورد نیاز برای پشتیبانی از اساتید ،کارمندان و دانشجویان ، توسعه و پشتیبانی فناوری مورد نیاز توسط دسترسی به امکانات و برنامه امنیتی و مرور نمودن و نو کردن استانداردها بر یک پایه منظم برای انعکاس مداوم اهداف اصلی و اجرایی از این برنامه .
ه_ وب سایت و اینترنت : حرکت فزاینده به سمت استراتژی بر مبنای وب برای توریع و دسترسی به تمام سرویسها ، رسانه ها ، مدارک و داده های دانشگاهی و مرور فرایند و مهندسی مجدد در تمام پروژهای بنیادی فناوری اطلاعات .
ی_ شراکت استراتژیک : دانشگاه در جستجوی مشارکت با دانشکده یا موسسات غیر انتفاعی و صنعت خصوصی است تا منابعی را که برای رسیدن به اهداف دانشگاه مورد نیاز است بدست آورد برنامه استراتژیک IT ( 2008 _ 2001 )
برنامه استراتژیک فناوری اطلاعات برای تمام بخشهای فناوری و برنامه ریزی بر روی فضای باز دانشگاه می باشد، مطمئنا منابع اطلاعاتی یک جزء کلیدی اززیر ساختار فناوری اطلاعات است ، ولی این برنامه استراتژیک برای منابع اطلاعاتی به تنهایی نمی باشد . این برنامه بر آن است به موضوع فناوری اطلاعاتی اشاره کند که بر روی کل دانشگاه اثر می گذارد . این برنامه یک ارتباط دهنده مستقیم بین فرآیند برنامه ریزی فناوری اطلاعات و فرآیند بودجه بندی سالانه فضای باز دانشگاه می باشد . منظور از اهداف اصلی ، هدفهایی است که ، در سالهای آینده بدست خواهد آمد و منظور از اهداف اجرائی ، اهداف زمان حال است .
نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات
فن آوری اطلاعات و ارتباطات امروزه حد ومرزهایی را در این قرن از بین برده و دگرگونی های عظیمی را در تبادل اطلاعات ایجاد کرده است . قرن 21 را به همین دلیل قرن فن آوری اطلاعات و ارتباطات می نامند . کشورهای توسعه یافته و با استفاده از این مقوله توانسته اند انقلابی نو در فعالیت های اقتصادی اجتماعی ، فرهنگی و نهایت آموزشی ایجاد کنند و آنرا به عنوان عامل قدرت ، رقابت و پیشرفت تبدیل کرده است ، به طوری که سایر کشورهای توسعه نیافته نیز به اهمیت آن پی برده اند و درصدد بکارگیری آن در تمام بخش ها هستند . " نقش رسانه ها در توسعه و گسترش فرهنگ استفاده از فن آوری اطلاعات مهم است به دلیل اقتصادی بودن فن آوری اطلاعات کلیه بخش ها و سازمانها متقاضی فعالیت در این بخش هستند . نظام آموزشی با سرمایه گذاری و تربیت نیروی انسانی ماهر می تواند سبب دگرگونی اطلاعات در سطح کشور شود " ( رحیمی ، 1381 ، ص 3)
اگر فن آوری اطلاعات و ارتباطات به درستی مورد استفاده قرار گیرد می تواند به دلیل ماهیت ذاتی خود که انجام کارهای زیادتر با سرعت و دقت بیشتر است ، نقش بالایی در افزایش کارایی داشته باشند.
" گسترش فن آوری اطلاعات ، دارای دو بعد کار برد و پذیرش است . در تحقیقی که در سال 1999 انجام شده پژوهشگران به این نکته پی بردند که سازمان ها یک و نیم تا چهار برابر هزینه ای را که صرف سخت افزار خود کرده اند ، صرف قبولاندن فن آوری اطلاعات به کارکنان خود می کنند ، با توجه به این واقعیت که ورود فن آوری نوینی دور ریختن تجارب و موقعیت های پیشین ، این امر به خودی خود نوعی مقاومت در برابر تغییر را در افراد به وجود می آورد . برای غلبه بر این مقاومت بایستی نقش فناوری را مشخص نمود و با آموزش صحیح می توان کار برد فن آوریهای نو را گسترش داد " ( چاروسه ، 1387 ، ص 1 )
بسیاری از کشورها با تدوین برنامه های استراتژیک به توسعه فن آوری اطلاعات و کاربرد های آن جهت دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی و آموزشی اقدام نموده اند هر اقدامی جهت گسترش فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT ) نیاز به نیروی انسانی ماهر در این زمینه دارد و این امر باید با همکاری نظام آموزشی کشور مخصوصاٌ دانشگاه ها صورت بگیرد .
توسعه فن آوری های ارتباطی جدید بر این فرض مبتنی است که اطلاعات باید در خدمت آموزش قرار بگیرد و دانشگاهها باید از آن بهره کافی را ببرند . " تغییرات اجتماعی و اقتصادی سریع ، نیاز فوق العاده شدیدی نسبت به امکانات ارتباطی ضحال ایجاد می کند برای دست یابی به توسعه اجتماعی _ فرهنگی آموزشی با پیش زمینه های ارتباطی ، لازم است به جدیدترین تکنولوژی ها دست یافت تا بتوان از جامعه فرا صنعتی به جامعه ارتباطی یا جامعه نرم افزاری حرکت کرد بسیاری از فن آوران معتقدند که ارتباطات و مخابرات چه به لحاظ فنی و چه به لحاظ اقتصادی باید با دنیا همراه باشد زیرا حرکت به سمت فن آوری مدرن اجتناب ناپذیر است " ( همدانی ، 1387 ، ص 2 )
آموزش مجازی
بسیاری از دانشجویان و حتی اساتید هنگامی که که از فن آوری در آموزش صحبت می شود استنباطشان بکارگیری امکانات سمعی و بصری یا کمک آموزشی است . در حالی که مفهوم جدید فن آوری در آموزش نظرات یادگیری ، تدریس ، تحلیل اهداف آموزشی ، کاریی و جایگاه رسانه ها در امر آموزش است. آنچه ، مسلم است استفاده صحیح از وسایل آموزشی ضمن آشنایی دانشجویان با آخرین یافته های علمی و پژوهشی گامی در راستای حذف موانع یادگیری و عاملی است که در وقت و زمان تدریس دروس نهایت صرفه جویی را فراهم می کند . فن آوری در آموزش می تواند به یادگیری سرعت داده و کیفیت یادگیری- یاددهی بهبود بخشد . آموزش مجازی با توجه به محدودیت هایی که در سال های اخیر داشته به علت تاثیری که بر تفکر دقیق وحدت روش ها برای فراهم کردن و شروع به کار رایانه ها و اینترنت برای یادگیری در محیط های آموزشی کشور های در حال توسعه داشته موفق بوده است . " کشور هایی که منابع یادگیری محدودند و افراد حتی هرگز در رویای داشتن یک کتابخانه مرجع نیستند با ورود اینترنت فراگیران با دنیای جدید یادگیری آشنا شده اند . در نتیجه مشارکت آنان در طرح به طور زیادی تقویت شده است . آنان اعتقاد دارند که می توانند در یک محیط اقتصادی مبتنی بر دانش – به دلیل داشتن دانش ، اندیشه ها ، فرهنگ و انگیزه ارزشمند در هر کجای دنیا رقابت کنند " . ( سیادت ، 1383 ، ص 10 ) .
امروزه آنچه بیش از همه در مراکز آموزشی عالی کشور مشاهده می شود ، ضرورت دستیابی به آموزشی است که در تمام سنین و برای همه افراد بتوانند از آن استفاده شود ، در واقع بایستی کارشناسان برنامه ریزی متقاعد شوند که بکارگیری آموزش مجازی در دانشگاه می تواند آموزش را پربارتر و قدرتمندتر سازد . سرمایه گذاری در این مورد می تواند به تنهایی فرصت های گرانبهایی برای ارتقاء کیفیت آموزش در کلاسها ایجاد کند . ، به طور کلی باید گفت : " هر اندازه هدفهای آموزشی از پیش تعیین شده واضح تر ، واقعی تر و نزدیکتر به بازده آموزشی تعریف شد باشند . فعالیت های یادگیری نیز به همان نسبت موثر و مفیدتر خواهد بود . به کارگیری تکنولوژی آموزشی تنها منحصر به استقرار آن نیست آنچه مهم است می تواند به عنوان عامل موثر در بهره گیری از این توان به حساب آید " . ( فن آوری آموزشی ، 77 ص 1 ) .
امروز اهمیت آموزشی که با نیاز های افراد و جامعه متناسب و هماهنگ باشد بسیار مهم می باشد . زیرا دنیایی که با شبکه های اطلاعاتی به هم پیوند خورده است دیگر مانند گذشته نمی تواند به امر آموزش نگاه کند . " با استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه و در نظام آموزشی محیط یادگیری – یاددهی فراهم خواهد شد ، که در آن کلیه فراگیران با خلاقیت ذهنی و تفکر منطقی توانایی به کارگیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات را به منظور کسب دانش و پرورش مهارت های مورد نیاز برای رسیدن به آرمانهای شخصی ، تحقق هدفهای آموزشی و مشارکت فعال در جامعه مبتنی بر دانش و اطلاعات را داشته باشند " ( نفیسی ، 1381 ، ص 10)
زیر ساخت آموزش مجازی
هنگامی که از آموزش مجازی صحبت می شود به این نکته نیز باید توجه نمود که بدون در نظر گرفتن زیر ساختمانهای آموزش مجازی و اهداف آن نمی توان آموزش مجازی را پیاده کرد و منتظر اثر بخشی آن بود. آموزش مجازی اگرچه با آموزش از راه دور سنخیت دارد اما با آن متفاوت است و این اولین مسئله ای است که باید مدنظر داشت . زیر ساختهای آموزش مجازی عبارتند از :
" 1- زیر ساختهای " مخابراتی " که هر چند در ایران امکانات مخابراتی مطلوب نیست ولی با ورود تکنولوژیهای نوین در آینده نزدیک این ضعف بر طرف خواهد شد و به احتمال قوی این بخش جلوتر از سایر بخشهای آموزش مجازی خواهد بود ، ولی متاسفانه در حال حاضر اساس کار آموزش مجازی را بر همین نکته یعنی تهیه سخت افزار و ایجاد ارتباطات مخابراتی گذاشته اند .
2- دومین مسئله " فنون همکاری " و یکی از مهمترین زیر ساختها است . این مبحثی است که اروپاییها خود بیشتر از مفاد آموزشی روی آن تاکید دارند . به عنوان مثال فردی که پشت کامپیوتر نشسته و از طریق اینترنت در رشته ای دکترا فراگرفته است یعنی فردی که ارتباطات اجتماعی نداشت چگونه می تواند فردا مدیر موسسه یا سازمانی شود که 30 یا 40نفر کارمند دارد و آن را هدایت و رهبری کند . فنون همکاری حتی در بخش مطالعات دسته جمعی و همکاری روی متون در درسها هم مطرح است .
3- نکته بعدی " مفاد آموزشی " است . مفاد آموزشی در آموزش مجازی با آموزش سنتی کاملاً متفاوت است و با همین مفاد اگر آموزش مجازی اجرا شود اشتباه محض خواهد بود . مفهوم آموزش مجازی، تنها تبدیل متون درسی سنتی به متون کامپیوتری نیست . در آموزش مجازی 40 تا 50 درصد متن آموزشی از طریق استاد ارائه می شود و بقیه درس از طریق اینترنت ارائه می گردد ، بقیه موارد از طریق ایده ها ، کارها ، پژوهشها و تحقیقهای خود دانشجویان تکمیل می شود ، بر همین اساس فنون همکاری مطرح است . اگر دانشجویان با یکدیگر همکاری نداشته باشند آموزش مجازی موفق نخواهد بود . در حالی حاضر یکی از مشکلات در دانشگاهها ، کم بودن کارهای پژوهشی است . در آموزش مجازی بخش اصلی مبحث مطرح شده در کلاس را دانشجویان تعیین می کنند به طوری که به عنوان مثال مباحث صورت گرفته یا تحقیقها و پروژه ها انجام شده روی یک واحد درسی در ترمهای بعدی متفاوت است " ( گرامی ، 1384 ، ص 2 ) .
مواد درسی در آموزش مجازی
هدف آموزش مجازی این نیست که جایگزین آموزش سنتی شود و یا اینکه آموزش مرسوم و آموزش سنتی تبدیل به آموزش مجازی گردد ، بلکه آموزشهای تخصصی با شیوه های مدرن مد نظر می باشد . آموزشی که برای همه کس و برای همه سنین باشد و آنچه که از طریق آموزش سنتی نمی توان ارائه داد از طریق این نوع آموزش ارائه شود ، استفاده از امکانات جهت بهبود یاددهی – یادگیری مدنظر است نه جایگزین نمودن روشهای جدید . هدف باید روی دروس و رشته هایی متمرکز شود که امکانات کمتر است و یا سیستم آموزش سنتی جوابگو نیست
" رسانه های چاپی در محیط دانشگاهی در قرن اخیر علیرغم اختراعاتی مثل فیلم ، تلویزیون و بازیهای رایانه ای جایگاه خود را حفظ می کنند با این حال امروزه با توسعه شاهراه اطلاعاتی و رایانه و دلایل اقتصادی و موارد مخلف دیگر به وارد شدن محیط جدید ارتباطی ، یک تحول واقعی علیه استفاده مستمر از کتابها و نشریات چاپی ایجاد شده است . در عمل بسیاری از دانشگاهها به دلایل اقتصادی و عملی ، تعداد نشریات چاپی را که برای کتابخانه خریداری می کنند و تبدیل به نسخه های دیجیتالی می کنند . در نتیجه سود تولید نشریات چاپی کاهش می یابد و صرفاً چاپ در رسانه های دیجیتالی را شروع می کنند " ( امیری ، وحیدی ، 1384 ، ص 3 )
در آموزش مجازی دانشجو در هر زمانی بخواهد می تواند درسی را بردارد و از طریق ویدئو ، صدا و گفتگو (chating) با استاد درس در ارتباط باشد و به این شکل نیست که استاد درس را ارائه دهد و دانشجو آن را بردارد . استاد در این روش از تکنولوژی استفاده می کند ، در واقع استاد درس را به صورت content Development آماده می کند و دانشجو برای یادگیری درس از امکانات موجود استفاده می کند . دانشجو از آموزش های کارگاهی که به صورت فیلمبرداری آماده شده است ، استفاده می کند همچنین از مطالب کلاسهای درس به صورت انیمیشین ، ویدئو و صدا می تواند ، استفاده کند . برای تغییر و تحول نیز از مطالب الکترونیکی موجود مثل لینک ها و کتاب هایی که به صورت content تهیه شده اند استفاده می شود .
کلاس های حضوری نیز انجام می شود و دانشجو در هر جایی که باشد در ساعت و زمان مشخص وارد شبکه شده و به طور همزمان صدا و تصویر استاد را دریافت می کند و می تواند سوالات خود را مطرح کند . در قبال این موارد از دانشجو تکلیف هایی به عنوان task و پروژه خواسته می شود . پس از انتخاب موضوع چند دانشجو از مکان های مختلف انتخاب می شوند تا پروژه را به صورت مشترک ارائه دهند . بنابراین هر دانشجو با دانشجویان دیگر کشور ارتباط برقرار می کند . همچنین برای انجام پروژه به سایر سایت های اینترنتی Link (متصل ) می شود پس از انجام پروژه آن را به استاد تحویل می دهد و استاد از روی کلیاتی که برای ارزیابی وجود دارد، پروژه دانشجو را ارزیابی می کند و نمره ی به آن اختصاص می دهد. بدون اینکه دانشجو بداند دانشگاهش در چه مکانی و یا دارای چه فضایی است " ( فرامرزیان ، 1384 ، ص 4 )
نحوه ارائه مطالب نیز در دانشگاه مجازی متفاوت از دانشگاههای دیگر است ، یعنی دانشجویی که با سیستم آموزش مجازی مشغول تحصیل است دروس خود را به شکل دیگری می خواند و به پایان می رساندبه طور مثال رشته تکنولوژی اینترنت در 4 درس ارائه می شود ،مثلاً دانشجو بعد از اینکه درس را انتخاب نمود و در پایان هر درس گزارش می نویسد . درسها 14 تا 15 جلسه ادامه می یابد و پس از آن ارزیابی می شود و در هر جلسه نمره ای به او داده می شود هنگامی که درس روی سایت قرار می گیرد بعد از مطالعه و بررسی توسط دانشجو چند موضوع پیشنهاد می شود . دانشجو موضوع را انتخاب می کند و با چند دانشجو دیگر از جاهای مختلف پروژه را به صورت مشترک انجام می دهند ، بوسیله chating با هم ارتباط برقرار می کنند. این نوع با chat معروف فرق دارد و استاد با این کار از تمام دانشجویان و از فعالیت آنها می تواند با خبر شود و بتواند در زمان ارزیابی از این مورد استفاده نماید . در درس ها و پروژه های بعدی همکاران دانشجو تغییر می کند . در آموزش مجازی معلم الگو نیست . فیلم ، انیمیشن و مطالب الکترونیکی هستند که الگوی کاری دانشجو هستند . برای کلاس مجازی یک استاد نداریم بلکه برای هر بخش و هر مبحث آن یک استاد متبحر به کار گرفته می شود . در دانشگاه مجازی کار با نظام آموزش فیزیکی متفاوت است در دانشگاه مجازی دانشجویان محقق می شوند . ( فرامرزیان ، 1384 ، ص 8 )
کلاس در آموزش مجازی
محیط آموزشی می تواند تاثیر قابل توجهی بر رفتار یادگیرندگان در جهت یادگیری داشته باشد . در ابتدا این مساله را می توان در محیط یادگیری رسمی مانند مدارس و دانشگاهها اثبات نمود . محیط های یادگیری متفاوتی وجود دارد که به طور مختلف بر رفتار آنها اثر می گذارد . محیط های یادگیری مجازی فعال و غیر فعال همگی مثال هایی از این محیط هاست . محیط های یادگیری در آموزش مجازی محیط هایی می باشد که حداقل برخورد فیزیکی میان فراگیر و استاد وجود دارد . اما فعال است در صورتی که محیط های یادگیری غیر فعال نمونه ای از کلاس های سنتی می باشد . این محیط ها معمولاً انگیزه یادگیری کمی را در فراگیر به وجود می آورد . از طرف دیگر این محیط ها باعث تقویت یادگیری محیط یادگیری افرادی می شوند که از قبل انگیزه بسیار قوی برای یادگیری دارند . در یک محیطی که در آن هدف اصلی آموزش گذراندن امتحان باشد محیط های یادگیری غیر فعال به کرات مورد استفاده قرار می گیرند . اما محیط های یادگیری فعال آنهایی هستند که اجازه ارتباط متقابل را به دانش آموز داده و بر اهمیت درک کار و شناخت آن تاکید دارند و این محیط ها بر اساس این ایده هستند که بچه ها وقتی با هم در قالب گروه کار می کنند بهترین معیار بر اساس تئوری و یگوتسکی( یادگیری اجتماعی ) می باشد .
محیط های مجازی به دانش آموزان اجازه می دهند که کنترل بیشتری بر یادگیری خود داشته باشند تا محیط سنتی و دانشجویان می توانند در مورد ساختار یادگیری و رفتارشان نسبت به آن ساختار تصمیم بگیرند . بنابراین وقتی دانشجو می تواند در ساختار آموزشی خود نقش داشته باشد می تواند محیط حالتی مثبت بخود بگیرد . این محیط های یادگیری می توانند تاثیر مهمی در یادگیری داشته باشند در تحقیقی که توسط چوولیو انجام گرفته نشان داد که رضایت فراگیر در محیط یادگیری مجازی بسیار بالاتر از انواع سنتی است همچنین آنها اغلب نتایج بالاتری به نسبت محیط های سنتی کسب می کنند . این محیط ها توجه بیشتری به یادگیری دنیای واقعی دارند تا متد های سنتی و بنابراین ، این حالت می تواند بر علاقه آنها به یادگیری تاثیر داشته باشد و در نحوه یادگیری موثر است . محیط یادگیری مجازی شبیه محیط های فعال مبتنی بر یادگیری گروهی است تا فردی . به همین جهت استفاده از تکنولوژی در این محیط ها نقش اساسی در ایجاد انگیزه و گرایش به یادگیری در آنها ایجاد می کند . اگرچه این مساله امکان پذیر نمی باشد که کلاس های مجازی جایگزین کلاسهاس سنتی بعنوان یک محیط آموزشی می شوند لذا شکی نیست که یادگیری متقابل در محیط های مجازی با پیشرفت های تکنولوژیک روز به روز گسترش می یابد .
اینترنت
اینترنت وسیله ای می باشد برای فراهم کردن انتقال کل اطلاعات ، صنایع ، تحقیقات و در نهایت کسب و کار که موجب رونق گرفتن موسسات می باشد از این ابزار هزاره سوم برای توسعه بازار و بسیار امور دیگر می توان استفاده کرد با اینترنت می توان در چند لحظه به کلیه اطلاعات مورد نیاز در تمام دنیا دست یافت.
تاریخچه اینترنت
اینترنت بعنوان شبکه وزارت دفاع آمریکا و برای ایجاد ارتباط دانشمندان و محققان دانشگاههای سراسر جهان پایه ریزی شده است. حتی امروزه نیز افراد نمی توانند بطور مستقیم به این شبکه وصل شوند از عجیب ترین جنبه های اینترنت این است که هیچ فرد خاص یا شرکت خاصی مالک آن نیست و مدیریت رسمی ندارد این شبکه یکی از بزرگترین و گسترده ترین شبکه هایی است که افراد زیادی را به یکدیگر مرتبط می کند و از انعطاف پذیری بالایی برخودار است اینترنت را می توان از فناوری دهه 90 دانست.
" واژه اینترنت اولین بار در نوشته تحقیقی وینتون سرت و روبرت کان1 در سال 1974 به کار برده شد. از این واژه بعنوان شبکه شبکه ها2 یاد شده که می تواند رایانه های بسیاری را در سرتاسر کشور و به تدریج در سطح جهان به هم مرتبط سازد ، در سال 1986 زمانی که انجمن ملی علوم آمریکا در نظر داشت از 5 مرکز ابررایانه استفاده کند تکنولوژی اینترنت به اندازه کافی رشد یافته بود تا از این ایده پشتیبانی کند انجمن علوم ملی برنامه شبکه جدیدخود را Nsfnet نامید و دیری نپائید که بعنوان زیربنای اصلی اینترنت شناخته شد " ( صرافی زاده ، 1383، ص87)
سازمان شبکه ای
سازمان شبکه ای بدین معنی است که افراد و گروها بتوانند جهت انجام کار و دیگر مسائل با یکدیگر ارتباط داشته باشند. در سازمان شبکه ای ، شبکه ای از ارتباطات وجود دارد که افراد یا سازمان ها را در انجام امور مربوط به خود پشتیبانی می کند. این ارتباطات قادر است که افراد درون یک سازمان با بیرون سازمان یا خود درون سازمان را به مربوط سازد .در سال 1990 دکتر تیم برنزرلی فیزیستی از سرن به این موضوع پی برد که اگر کامپیوتر خود را به کامپیوتر های شبکه متصل کند بهتر می تواند ارتباط برقرار نماید و اطلاعات را منتقل کند به همین دلیل کامپیوتر خود را به کامپیوترهای دانشکده متصل کرد و آنرا مانند یک شبکه عنکبوتی تصور کرد و واژه Web را انتخاب کرد. این شبکه که خود یک سازمان به وجود آورد دارای شرایط زیر است:
– تبادل اطلاعات ؛ به شکل سند، پیام و
– پردازش؛ انجام کار
– روابط میان افراد، انتقال پیام خواه به صورت بحث و گفتگو باشد chat ( چت کردن ) یا انتقال مطالب
Emal ، و یا برای مذاکره جهت تصمیم گیری
چنین سازمانی را می توان از طرِیق شبکه های اینترنت، اکسترانت . یا اینترانت پشتیبانی کرد
با گسترش اینترنت و کاربردهای آن در جامعه انجمن علوم ملی به این نتیجه رسید که مدیریت شبکه از توان خارج است و به همین دلیل به دنبال راهی بود که شبکه را نگهداری کند. و بعد از مباحث بسیار خصوصی سازی را بهترین راه تشخیص دادند. در آوریل 1995، سرمایه گذاری بر زیر ساخت و اینترنت متوقف شد و گروهای دیگر شبکه به انجام برنامه ریری و هماهنگی در شبکه پرداختند، کاربران در سال 1990 ، 313000 بودند که در سال 2000 به 43230000 رسید و در سال 2001 بیش از 110 میلیون کاربر از شبکه استفاده می کردند که در 2004 این تعداد از مرز 200 میلیون هم گذشته است.
هنگامی که در مورد فناوری و ارتباطات صحبت می شود، بی اختیار اینترنت و کاربردهای آن به ذهن می رسد، اگر دهه 80 ، را شروع تاثیر فناوری اطلاعات بر توسعه اقتصادی کشورهای صنعتی بدانیم. دهه 90 قطعاٌ شکوفایی فناوری از طریق توسعه ارتباطات بوده و اینترنت در این مورد نقش کلیدی دارد.
" اگر چه اینترنت به عنوان شبکه اصلی شناخته شده است ولی تنها شبکه ارتباطات رایانه ای نیست. شبکه هایی مانند Compuserre ، MSN ( شبکه مایکروسافت ) نیز از نظر گستردگی قابل ملاحظه می باشند. اهمیت یک شبکه امکانات و خدماتی است که در آن ارائه می شود. 1 تاریخچه شبکه به سال های دهه 70برمی گردد اولین نسل از شبکه ها در دهه هفتاد با شبکه ARPA از سوی دولت آمریکا به وجود آمد که از نظر هزینه بسیار سنگین و از نظر تخصصی نیر بسیار بالا بود. نسل بعدی با نتقال اطلاعات از طریق شبکه UNIX امکان پذیر شد که بسیاری از مراکز توانستند با استفاده از پروتوکل مربوطه به تبادل اطلاعات بپردازند ، سیستم های کاربردی مانند Telenet و یا سیستم عامل ویندوز x امکان برقراری ارتباطات شبکه ای با تعاملات کاربر- آشناتری را می توانند ارائه دهند.
امروزه شبکه گسترده جهانی (WWW ) از امکانات تبادل اطلاعات و تعاملات بسیاری گسترده تری برخوردار است. به طوری که به نظر می رسد در انتقال داده به صورت های متن، صدا> شکل و و تصویر کمتر محدودیتی وجود داشته باشد " ( صرافی زاده، 1381، ص85)
اینترنت براساس فناوری گیرنده خدمات / دهنده خدمات می باشد. کاربران با توجه به برنامه ها کاربری خدمات با استفاده از میانجیهای کاربر گرافیکی یا محصولات کاراکتری تمامی کارکردها را کنترل می کنند ،تمام داده ها ،شامل پیامهای پست الکترونیکی،پایگاه اطلاعاتی وسایتهای وب درخدمت دهندگان ( سرورها ) ذخیره شده اند.
قابلیتهای اینترنت
1- پست الکترونیک : کاربران با استفاده از یک نرم افزار مناسب قادر خواهند بود به آسانی و به همراه ارسال پیام ، فایلهای چند رسانه ای و اسناد را نیز ضمیمه کنند ، تا برای مشخص یا گروهی از افراد مورد نظر ارسال شود. محققان از این روش برای اشتراک افکار، اطلاعات و حتی اسناد و املاک استفاده می کنند، پست الکترونیکی یا همان ایمیل ، E-emi از طریق اینترنت حتی موجب تحقیقات گروهی و طرحهای نوشتاری شده است، با این که کاربران کیلومترها از هم دور هستند.
ساده ترین تنوع ارتباط میان دو فرد از طریق E-emil در آن آدرس به صورت زیر می باشد.
ggalileo@univpisa.edu.it
عوامل گسترش اینترنت
اینترنت به سرعت در دنیا گسترش پیدا کرد و عوامل در این امر دخالت داشته که شامل
الف- رایانه های شخصی : دانشگاهها، موسسات و شرکت و کاربران خانگی دسترس پیدا نمودند.
ب- شبکه های محلی: اغلب شرکت ها دارای شبکه های محلی بودند. فناوری های استانداردهایی مانند اترنت1 در سطح عموم قرار گرفتند و با هزینه اندکی قابل دسترسی بودند.
2- گروههای خبری و جلسات بحث یوزنت :2 " گروههای خبری یوزنت، گروههای مباحثه بین المللی می باشند که در آن در زمینه موضوعی خاص مانند رادیولوژی یا چشم پزشکی افراد به مبادله اطلاعات و عقاید می پردازد . بحثها در تابلوهای بزرگ الکترونیکی صورت می پذیرد که در آن هر فرد می تواند هر پیامی را برای مطالعه دیگران پست کند.
3- خدمت دهنده فهرست ( پست سرو )1 : نوعی دیگر از مباحثات عمومی می باشد که سبب می شود مباحثات در میان گروههای از قبل تعیین شده صورت پذیرد اما برای ارتباطات به جای استفاده از تابلوهای اعلانات الترونیکی از خدمت دهندگان فهرست پستی پست الکترونیکی استفاده می کنند.
4- گفتگو ( چت )2 : چت سبب می شود دو یا چند نفر که به طور همزمان به اینترنت وصل شده اند به طور زنده، محاوره ای و نوشتاری که با یکدیگر گفتگو کنند. آی آرسی 3 (IRC) نرم افزاری عمومی برای گفتگو در اینترنت می باشد.
5- تلنت : موجب می شود که شخصی از طریق یک رایانه با رایانه دیگر کار کند تلنت پروتکلی4 است که موجب اتصال سریع دو رایانه می شود و به شما اجازه می دهد در حالی که در منزل یا مسیر کار خود می باشید از طریق یک رایانه راه دور با رایانه محل کار خود ارتباط برقرار کنید.
6- بازیابی اطلاعات : هزاران فهرست کتابخانه ای- مانند کتابخانه های بسیار بزرگی چون کتابخانه کنگره آمریکا، دانشگاه کالیفرنیا و دانشگاه هاروارد – به صورت درون خطی در اینترنت می باشند. افراد می توانند در بیشتر موضوعات قابل تصوری که در این کتابخانه ها وپایگاههای اطلاعاتی ذخیره شده است، اطلاعاتی به دست آورند، بنابراین یکی از مشکلات اساسی در اینترنت یافتن اطلاعات مورد نیاز در میان انبوه سایتها ، پایگاههای اطلاعاتی و کتابخانه ها است.
7- پروتکل انتقال ( فایل اف تی پی )، از پروتکل انتقال فایل برای دسترسی به رایانه های راه دور و بازیابی فایلها آن استفاده می گردد. اگر محل قرار گرفتن فایل مورد نیاز خود را در رایانه راه دوری بدانید، پروتکل انتقال فایل یکی از آسان ترین و سریع ترین روشهای دسترسی به آن است پس از اتصال به رایانه راه دور، با استفاده از راهنمائی ( دایرکتوری ) که در دسترس اف. تی .پی قرار گرفته اند می توان به بازیابی فایلها مورد نیاز خود بپردازید . هنگامی که محل فایل را یافته اید با استفاده از اف. تی. پی . به راحتی می توان فایل را به رایانه خود منتقل کنید.
8- آرشی 1: آرشی ابزاری است که برای جست و جوی فایلها در سایتهای اف. تی. پی از آن استفاده می شود. آرشی به طور منظم صدها سایت اف تی پی را شناسایی می کند. و یک پایگاه اطلاعات از نرم افزار ، مدارک و فایلهای داده هایی که برای انتقال در دسترس می باشند- به نام خدمت دهنده آرشی را روزآمد می سازد.
9- گوفر: بیشتر فایلها و اطلاعات رقومی " دیجتالی " که از طریق اف. تی .پی قابل دسترس می باشند با گوفر نیز دسترس پذیرند . گوفر یک ابزار خدمت گیرنده رایانه ای است که کاربران را قادر می سازد تا از طریق مجموعه ای از پنجره های کاربرپسند و سلسله مراتبی، اطلاعاتی را که در خدمت دهندگان گوفر اینترنت ذخیره شده اند مکان یابی کند.
10- ورونیکا: قابلیتی اضافی برای جست و جوی متنی است که در منوهای گوفر ظاهر می شوند ، هنگامی که کار بر کلید واژه ای را وارد می کند. ورونیکا برای عناوینی که حاوی واژه مورد نظر هستند در هزاران سایت گوفر جست و جو خواهد کرد.
11- ویس : روشی دیگر برای مکان یابی فایلها در جهان می باشد. ویس دقیق ترین روش برای مکان یابی یک فایل خاص می باشد. اما باید نام پایگاههای اطلاعاتی را که می خواهید در آن جستجو کنید، بدانید پس از تکمیل نامهای پایگاه اطلاعاتی و کلمات کلیدی شاخص آن، ویس در تمامی فایلهای موجود در آن پایگاههای اطلاعاتی با استفاده از همان کلید واژه جستجو خواهد کرد" ( لاودن ، ترجمه محسنی ، 1383، ص144)
شبکه جهانی وب
برای انجام تعاملات اینترنتی و همچنین کارهای تجاری و فرهنگی ، آموزش و پژوهش ضروریست تا وب سایت سازمان یا موسسه طراحی شود. چون حجم تصاویر گرافیکی زیاد است و ابزارهای زیادی برای جستجو وجود دارد ممکن است فرد را از جستجو منصرف کند.
یک وب سایت باید ویژگی های زیر را داشته باشد.
" – صفحات وب به سرعت ظاهری می شوند و به تدریج تصاویر گرافیگی شکل می گیرند.
– صفحات طراحی شده با صفحه نمایش کاربران هماهنگ است
– صفحات کاملاٌ حرفه ای و از اغلاط املایی و دستوری برخوردار نمی باشند.
– به راحتی می توان در سایت جست و جو کرده و به کالا یا خدمات مورد نظر دست یافت
– امکان جستجو در صفحات براساس واژه کلیدها ( مثلاٌ نوع کالا یا گروه محصول ) وجود داشته باشد.
– راهنمای سایت برای کاربران جدید
– تصویر و مشخصات کالا به وضوح ویژگی های آن را نشان دهد.
– سفارش کالا یا محصول به راحتی امکان پذیر باشد.
– پرداخت وجه کالا یا خدمات از طریق متون کد گذاری ایمن انجام پذیرند
– به دلیل گستردگی اینترنت وجود زبان های مختلف در جهان امکان انتخاب زبان برای کاربر فراهم باشد" ( صرافی زاده، 1383، ص 104)
اینترانت 1
جدیدترین کاربردهای گروهی در رابطه بافناوری ، چیزی شبیه اینترنت است این شبکه می تواند توانایی های اینترنت را برای سازمان شبیه سازی کند. از اینترانت در محدوده یک سازمان طراحی می شود.و جهت برقراری ارتباط درون سازمانی مانند کنفرانس استفاده کرد همچنین امکانات مانند پست الکترونیک و پست صورتی و یا روز شمار الکترونیکی را می توان در اینترانت قرار داد، از اینترانت موارد زیر می باشد.
– استفاده مشترک از اطلاعات
– برنامه ریزی و زمان بندی گروهی کارها
– نشست و جلسات هم زمان برای بررسی سئوالات ، گرفتن توصیه ها، رای گیری و غیره
– کنفرانس ویدئویی
– استفاده کارکنان از تابلو اعلانات برای بهره گیری از اطلاعات جدید
– استفاده از مدارک و مستندات گروهی
– ردیابی جریان کارها (Stair , 1998 , 224)
اکسترانت
اکسترانت شبکه ای که به ارتباط بین چند سازمان می پردازد و می تواند چند سازمان را به هم مربوط کند سازمان هایی که نیاز به ارتباط و تبادل اطلاعات دارند می توانند در محدوده سازمان های مورد نظر به راه اندازی تکسترانت بپردازند.
آموزش از طریق شبکه
در گذشته ممکن بود تصوری خاص از امکان گرفتن یک مدرک یا درجه بدون پا گذاشتن بر محیط دانشگاه و ملاقات با استادان بقیه دانشجویان به صورت رو در رو وجود نداشت. ولی هم اکنون افراد می توانند از طریق آموزش شبکه تحصیل کنند و مدرک بگیرند بدون اینکه به دانشگاه بروند.
بدیهی است که شبکه جهانی اینترنت یک منبع نامحدود از اطلاعات و دانش است که به سرعت موضوعات مورد نظر فراگیران را در اختیار آنان قرار می دهد. آموزش مبتنی بر اینترنت یا "آن لاین" یا آموزش الکترونیک یا یادگیری الکترونیکی یکی از ابعاد متفاوت آن است. این نوع آموزش یکی از راههایی است که می توان به آموزش موثر به افراد علاقه مند به آن داده شود، فرقی نمی کند در کجای جهان باشند بنابراین می تواند فرآیند یادگیری را از طریق اینترنت پیگیری کرده و پیش برد. بدون اینکه مسئولیت و تعهدات حرفه ای با آموزش و ارائه راه حل ها و موضوعات فراتر از گستره آموزش سنتی دچار خدشه شود. چونکه اینترنت در اختیار مجموعه قابل توجهی از افراد است که سواد کامپیوتری دارند لذا داشتن چنین سوادی برای آموزش مجازی یا آموزش آن لاین لازم است.
در واقع، با گسترش شیوه های آموزش اجرایی اینترنت، این آموزش نیز می تواند همکام با آن انجام شده و با حذف موانع شرایط آموزش عالی برای فراگیران با تاکید بیشتر بر ارتباط متقابل جهانی و آخرین دستاوردهای علمی مهیا کند. مزیت اولیه این آموزش برای فراگیر این است که حضور فیزیکی برای یک برنامه مطالعاتی یا رشته درسی که انتخاب می کند حذف می شود. فردی امکان دارد نتواند به دانشگاه برود و یا مسائل و مشکلات بومی بودن، مسئولیت که نمی تواند محل کار یا زندگی خود را ترک کند بنابراین برای ادامه تحصیل به آموزش شبکه ای و مجازی رو می آورد. با استفاده از آموزش مبتنی بر کامپیوتر یعنی استفاده از Email (پست الکترونیک) اینترنت و بخشیCD- Rom از فرآیند یادگیری است.
مجلات الکترونیکی بیشتر و بیشتر هر روز توسعه یافته و بطور روز افزونی موضوعات بیشتری بر روی شبکه اینترنت پیدا خواهد شد. بعلاوه موضوعات آموزشی بیشتر بر روی شبکه اینترنت و به شکل CD بطور مداوم وجود خواهند داشت سخنرانی هایی با عناصر نرم افزاری موجود در قالب CD انجام گرفته و از سیستم مطالعه بدون کلاس مربوط به همین موضوع توزیع شده است، همچنین مباحثی را با سایر افراد انجام گرفته که از این متدها در یک دوره زمانی استفاده می شود به عنوان یک دانشجو دسترسی به منابع مختلف با استفاده روز افزون از وسایل کمک آموزشی الکترونیکی توسعه یافته است. متدهای تحقیق و مطالعه بدون کمک دیگران به عنوان آموزش از راه دور مناسبند که به زمان و مکان بستگی ندارد. تجربه نشان داده است که این شکل از آموزش و یادگیری بیشتر مردم را تحریک می کند. دانشجو همچنین می تواند سخنرانی ها، منابع اصلی یا سایر برنامه های موجود بر اینترنت را برای کسب آموزش بیابند.
تحقیقات نشان داده که دانشجویان فعال به نسبت دانشجویان غیر فعال درک بیشتری داشته و بایستی اقدامات ضروری را امتحان نمود ، طوری که افزایش فعالیت دانشجو و کسب مسئولیت برای پروسه یادگیری از طریق استفاده از تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات میسر می شود. در این فرآیند یادگیری، کتاب، معلم، گروه، تلویزیون و تلفن یا تلفکس همگی ابزار کمک یادگیری در این پروسه هستند. در واقع آموزش آن لاین که در برگیرنده همه موارد یاد شده در این زمینه می باشد. آموزش آن لاین در برگیرنده استفاده از شبکه های کامپیوتری برای یادگیری و تدریس می باشد. به دلیل اینکه آموزش شبکه یا آن لاین به نسبت یادگیری رو در رو یا آموزش سنتی تنوع و گستردگی بیشتری دارد لذا به دانشجو از طریق توسعه و تغییر محیط یادگیری و آموزشی در کنار سایر دانشجویان کمک می کند. یادگیری از طریق شبکه باعث افزایش تجارب آموزش بدون توجه به سن و تنوع جغرافیایی می شود. به علاوه اغلب این شیوه در مقایسه با شیوه های مرسوم که در آن دانشجو نیاز است که حضور فیزیکی داشته باشد ، ارزانتر است. در این روش همچنین دانشجو می تواند به بحث با سایر دانشجویان، محققین و اساتیدی از اکثر نقاط جهان پرداخته و مهارت عملی خود را نیز افزایش دهد. چیزی که در آموزش سنتی برای دانشجویانی که با این روش آموزش داده می شوند امکان پذیر نیست مطالعه از طریق شبکه و آموزش مجازی نیاز به صرف وقت کمتری دارد و بنابراین یک دانشجو می تواند به صورتی موثر وقتش را صرف خواندن کند چیزی که در کلاس های سنتی کمتر رخ می دهد. آموزش از طریق شبکه می تواند حتی مکمل آموزش سنتی نیز باشد. اگر یک دانشجوی کلاس سنتی بخواهد می تواند آموزش خود را در هر مرحله از زندگی و سطح علمی با دنیای در حال تغییر ادامه دهد. با وجود حضور کنفرانس های آن لاین نیازی به تهیه یادداشت و سایر مواردی که توسط سخنران یاد داده می شود نیست به این دلیل که اطلاعات کسب شده توسط دانشجو همیشه در شبکه وجود دارد مهم نیست چه موقع به آن رجوع کند. اگر دانشجو هر گونه تردیدی در مورد برنامه درسی خود داشته باشد با دانشگاه خود از طریق راه های ارتباطی مانند: Email، ارتباط برقرار می کند.
موضوعات آموزش online
"1- مشارکت1 : یکی از بزرگترین تغییرات منفردی که آموزش آن لاین با خود به همراه دارد .بسیاری از پروژه های آموزشی آن لاین در برگیرنده تبادل اطلاعات بین کلاس های مناطق و نواحی مختلف می باشد مشارکت ممکن است در بین یک جفت دانش آموز ،گروههای کوچک دانش آموزان یا کل کلاس ها باشد.
2- به هم مرتبط بودن : آموزش آن لاین فراهم کننده دامنه وسیعی از ارتباطات می باشد فراگیران می توانند به راحتی با همدیگر و یا با معلم خود از طریق E-mail و یا کنفرانس ارتباط برقرار کنند. همچنین فراگیرانی که خارج از منزل به سر برده و تحصیل می کنند.
3- دانش آموز – محوری: هر چند که معلمان و دبیران نقش کلیدی خود در خلق و سازماندهی کلاس را هنوز بر عهده دارند، فراگیران به طور وسیعی با تعیین مقدار شراکت و فعالیت خود مسیر آن را تعیین می کنند. معلم اهداف را تعیین کرده و فرآیند یادگیری را تسهیل و مدیریت می کند. فراگیر خودش محتوی را کشف و تعیین کرده و تکالیف و وظایف را انجام می دهد. این بدین معنی است که دوره های آموزش آن لاین کمتر ساختار دهی شده می باشند و همچنین به معنی این است که فراگیران بایستی مسئولیت یادگیری خود را به عهده بگیرند.
4- نداشتن مرز و محدوده : آموزش آن لاین مرزها را از بین برده و هیچ مرزی مبنی بر اینکه چه کسی در کجا و چه موقع یادمی گیرد و فراگیر کیست وجود ندارد. این ویژگی برای افرادی که در مناطق دور دست زندگی می کنند، افراد دچار معلولیت و ناتوانی، افرادی که مکررا کوچ و مهاجرت می کنند و افراد دارای مشکلات ثبت نام در مدارس عادی بسیار مناسب و قابل تقدیر است.
5- جامعه: آموزش آن لاین به وسیله قابلیت های در دسترس بودن و مرتبط ساختن می تواند چندین جامعه را دور هم جمع کند بعلاوه شبکه های کامپیوتری جوامع مجازی می توانند تعریف و تعیین کنند که افراد یکسان و دارای علاقه مندی مشترک دور هم جمع شوند.
6- کشف کردن: بسیاری از فعالیت های آن لاین دربرگیرنده گونه هایی از ابداع یا شکل یادگیری اکتشافی می باشد. رسمی ترین نوع کشف کردن یادگیری مسئله محور می باشد که در آموزش تخصصی استفاده می شود. یادگیری مسئله محور با آموزش آن لاین سازگار می باشد زیرا دسترسی به منابع و مهارت ها و صاحب نظران یک جنبه کلیدی از حل مسئله می باشد.
7- تبادل دانش و آگاهی : قبل از معرفی شبکه های کامپیوتری ، راه های خیلی کمی برای تبادل اطلاعات وجود داشت. اطلاعات قرار داده شده در وب به طور فوری هر نوع از اطلاعات را در حداقل زمان در اختیار افراد سراسر جهان قرار می دهد در این سیستم هر شخص می تواند مولف و یا ناشر باشد.
8- تجارب یادگیری چند حسی : یادگیری خیلی موثر تر خواهد بود زمانی که از کانال های حسی چندگانه (دیداری رنگ، حرکت، صوت، صدا، لمس و بو) استفاده شود. تکنولوژی چندرسانه ای می تواند انواع خاصی از تجارب یادگیری چندحسی را ارائه نماید.
9- صحّت (سندیت): آموزش آن لاین ماهیتاً دارای صحت و سندیت و اعتبار خیلی بالایی می باشد به طور ضمنی می توان گفت که جهان مجازی آموزش آن لاین می تواند از کلاس درس واقعی، حقیقی تر باشد. چرا که فراگیران می توانند به اطلاعات پایه و تجارب حقیق دسترسی داشته باشند و فعالیت های یادگیری آن ها واقع گرایانه تر باشد. (احدی، 1382،ص103 ،104)
عناصر آموزش آن لاین
عناصری که آموزش آن لاین را تشکیل می دهند شامل:
1- پست الکترونیکی یا E-mail می باشد که از نظر منابع شبکه ای و ماشینی مورد نیاز مقرون به صرفه ترین است چرا که با حداقل تجهیزات، نرم افزار و تسهیلات کار می کند.
2- بحث رشته ای: که همان کنفرانس غیر همزمان یا تابلوی بولتن نیز نامیده می شود. افراد پیام های خود را در مورد موضوعات پست می کنند. پیام ها شامل نام فرستنده، عنوان و محتوی پیام می باشد. برای خواندن پیام ها، ابتدا موضوع و عنوان مورد علاقه خود را انتخاب کرده و سپس روی پیام های موجود در این رابطه کلیک می کنند. این روش رایج تر از E-mail می باشد. همچنین تمامی پیام های ارسالی فراگیران و دستورات اساتید در سیستم باقی می ماند.
3- کنفرانس های زمان واقعی: ساده ترین شکل آن چت کردن می باشد که در آن هر کدام از شرکت کنندگان پیام خود راتایپ کرده و بقیه افراد فوراً آنرا دیده می خوانند ، در این روش استاد در شروع جلسه موضوع تحت بحث و بررسی را معرفی کرده و سپس نقش تعدیل گر جلسه را بعهده می گیرد.
4- : این شیوه ها به طرق مختلفی جهت آموزش دادن استفاده می شود. می توان با استفاده از آنها مجاری ساخت که دارای اتاق های در مجاور هم برای فراگیران باشد.
5- ویدئو رومیزی: اساس یک سیستم مکالمه است که در آن از تصاویر ویدئویی بجای پیام های متنی استفاده می شود. نرم افزار کنفرانس ویدئویی برای افراد امکان مکالمه تصویری و صوتی با همدیگر را فراهم ساخته است.
6- صوتی وتصویری ها: در این سیستم شرکت کنندگان می توانند صدای همدیگر را شنیده و روی صفحه مانیتور تصویر سخنگو و یا نمایش فیلم یا طلق شفاف و غیره را ببینند.
ویدئو کنفرانس
این تکنولوژی می تواند برای سخنرانی ها، کنفرانس ها وتدریس خصوصی در میان سایر چیزها استفاده شده، همچنین در جهت ارتباط دادن گروه های متعدد با هم و ارائه دانش به مردم که به هیچ وجه به هم دسترسی ندارند استفاده می کنند.
نقش آموزش online در آموزش عالی
آموزش آن لاین در شکل وسیعی در دانشگاه های دنیا در حال گسترش می باشد و این امر به دلیل وجود فراوان کامپیوترها و شبکه ها می باشد، با توجه به اینکه فراگیران این سطوح انگیزه یادگیری بیشتری دارند. خود معمولاً به دنباله مطالعه و به روزکردن اطلاعاتشان هستند.
" دوره های آن لاین تدوین شده و مورد استفاده در دانشگاه ها و دانشکده ها شکل پایه اطلاعاتی وب محور برای حیطه موضوعی که اساتید صاحبنظران هستند به خود گرفته است. این دوره ها معمولاً شامل متون بحث و سخنرانی، ارتباط با سایت های متناسب (مقالات و خواندنی های )آن لاین می باشند. آموزش آن لاین را می توان در محل کار، مراکز عمومی، ادارات دولتی و حتی منازل برای دانشجویان دانشگاه ها برقرار نمود. فراگیران می توانند از راه دور باهم در ارتباط بوده و به صورت مشارکتی وظایف و پروژه های خود را انجام دهند." (احدی، 1382،ص 104)
به هر حال اکثریت دانشگاه ها اکنون سیستمشان بر این است که آموزش آن لاین را در سر فصل کارهای خود قرار دهند.
کیفیت یاددهی – یادگیری در آموزش عالی
نظام آموزشی در هر کشور یک مسئله پیچیده می باشد که عوامل زیادی در آن دخالت داشته است در اکثر نظامهای آموزشی دنیا برخلاف پیشرفتهای شگرف که در زمینه علوم و تکنولوژی و صنعت داشته اند، هنوز برخی از نظامهای آموزشی با اصول آموزش و پرورش کهنه در قرن بیستم اداره می شوند اما اکنون برهمگان معلوم گردید که پیشرفت یک کشور در گرو، نظام آموزشی آن کشور می باشد .
" اگر دانشگاه یا هر نوع موسسه آموزش عالی را یک سازمان در نظر بگیریم اعضای هیئت علمی، و دانشجویان و کارکنان نیروهای انسانی سازمان را تشکیل می دهند با استفاده ار امکانات غیر انسانی مانند کتاب، کتابخانه میز و صندلی، رایانه، آزمایشگاه، کارگاه و مانند آن ( امکانات مادی ) در جهت تحقق اهداف اساسی آموزش عالی که برای سهولت بیان و بحث در انتقال معلومات و ایجاد تغییرات رفتاری خلاصه شده تلاش می کنند " ( سرمد، 1383 ، ص 242)
دانشگاه ، محل تحصیل و آموختن علم و یادگیری می باشد اما یادگیری و آموزشی می تواند موثر واقع شود که براساس کیفیت در کنار کمیت صورت بگیرد. دانشگاه بعنوان تکمیل کننده تخصص و آموزش جامعه مطرح می باشد و از عوامل بسیاری تاثیر می پذیرد.
" دانشگاه مانند هر نوع سازمان آموزشی از دو گروه عامل درون سازمانی و برون سازمانی تاثیر می پذیرد و به نوبه خود بر آن تاثیر می گذارد. عوامل برون سازمانی موثر بر دانشگاه شامل : کلیه حوادث و جریانهایی است که در خارج دانشگاه رخ می دهد و می توان با عنوان کلی اجتماعی – اقتصادی- سیاسی از آنها نام برد. همچنین عوامل درون سازمانی موثر بر دانشگاه 4 رکن عمده استادان ، دانشجویان، کارکنان و امکانات و تجهیزات را در بر می گیــرد. با این حـــال، عوامـل دیگری نیز بصورت ترکیبی از درون و بیرون سازمان دانشگاه بر آن تاثیر می گذارد" ( همان منبع ، ص242)
در جهان امروزی ما، سرمایه گذاری جهت آموزش عالی یک عامل کلیدی محسوب می گردد و در فرآیند توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نقش مهمی را ایفا می کند.
امروزه ، دانشگاهها دو نقش را ایفا می کنند از یک سو به عنوان حافظ و انتقال دهنده میراث فرهنگی جامعه هستند و از طرف دیگر جواب گوی نیازهای اجتماعی مردم برای کسب، توسعه و دانش تکنولوژی مطرح می باشد. با این حال بر کسی پوشیده نیست که نهاد پردازشی مانند دانشگاهها قادر است اهداف و رسالتهای خویش را تحقق بخشد درصورتیکه به آن توجه شود.
" موقعیت آموزش و پدیدهایی که در این موقعیت ها حاصل می شوند تابع مجموع عوامل مختلفی است که به کل فرآیند آموزشی مربوط می شود. در این موقعیت ها صرفاً متغیرهای آموزشی بر عملکرد تحصیلی تاثیر گذار نیستند. بلکه عوامل دیگری همچون شرایط خانوادگی عوامل اقتصادی اجتماعی، تواناییهای فردی، شرایط سیاسی و… دخالت می کنند. به طوری که ارتباط این عوامل با یکدیگر به حدی صورت پیچیده ای پیدا می کنند که تابع محصول کارکرد و نظامهای آموزشی این پیچیدگی را به حداقل سادگی تنزل می کند، به همین جهت است که تابع تولید آموزش به صورت (T.B.E……)A=F که در آن A عملکرد آموزشی، T نسبت معلم به دانش آموز B کتاب و E تجهیزات به دلیل اینکه عوامل دیگر و خصوصاً تاثیرات حاصل از روابط تعاملی تمامی عناصر دخیل در یک موقعیت آموزشی را نمی تواند مد نظر قرار دهد. تابعی ناقص از شناخت محصول کارکرد نظام آموزشی می باشد. از طرف دیگر تام بودن مفهوم کیفیت به ارتباط خصوصیات دوره های مختلف تحصیلی در یک نظام آموزشی مرتبط می گردد. عملکرد تحصیلی دوره های پایین متاثر از عملکرد موسسات تربیت معلم می باشد در حالی که عملکرد موسسات آموزش عالی نیز از خصوصیات تحصیلی پایین تر تاثیرمی پذیرد" . ( یمیمی ، 1371)
نظام آموزشی را می توان در یک چهارچوب مشخصی مورد مطالعه قرار داد . در بخش تحلیل کیفیت آموزشی لازم می باشد که موارد زیر را در نظر گرفت :
نظامهای اجتماعی و جسمانی سطح ( سطح فراکلان)
نظام آموزشی ( سطح کلان )
خرده نظامهای آموزشی ( سطح خرد)
اقدامات آموزشی در سطح خرد انجام می گیرد اما تفکر اصلی و اساسی در سطح نظامهای اجتماعی و جسمانی صورت می گیرد، کیفیت آموزش با کیفیت روابط انسانی در جامعه، کیفیت زندگی شهروندان موقعیت شغلی و اجتماعی آنها هم مرتبط می باشد. لذا نمی توان تنها با اقدام بر روی متغیرهای تحصیلی تنها کیفیت آموزشی را بهبود بخشید.
اگر چه اصلاح در سیستم آموزش عالی نتایج قابل توجهی به بار خواهد آورد اما این نتایج می تواند در دراز مــدت مشخص و معلــوم گردد. کنترل کیـفیت و ارزشیـابی از این مسئلـه به عنوان ابزاری می باشند که تغییرات را به وجود آورده و موجب بهبود کیفیت برای سالهای آینده خواهد شد
کیفیت آموزش و یادگیری
بر اساس مطالعاتی که بنیامین بلوم (1982) انجام داد او عوامل اصلی در کیفیت آموزش و یادگیری را اینگونه بیان می کند که :
اشاره ها یا جهت هایی که به یادگیرنده داده می شود و شرکت یادگیرنده در یادگیری و تقویتی که در این مورد دریافت می کند. و از آنجا که قسمت زیادی از آموزش در آموزشگاه گروهی صورت می گیرد و به دلیل اینکه تلاشهای مربوط به آموزش گروهی با مسائل و تنگناهایی روبرو است. روش بازخورد و اصلاح را هم باید جزء کیفیت آموزش به شمار آورد. از سوی دیگر جان کارول ( 1963 ) نیز عقیده دارد که اگر روش آموزش برای هر یادگیرنده به سطح بهینه برسد، فراگیر در یادگیری خویش موفق می شود.
" بر اساس مطالعات دولاردمیلر(1950 ) و نظریه های هیلگاردوبلور(1966) وکارهای بنیامین اس بلوم (1976) روشهای متفاوت آموزش گروهی و فردی و نیز نیازهای یادگیرندگان را باید در رابطه با بحث کیفیت آموزش در نظر گرفت. بر اساس پژوهشهای والبرگ (1969) واکنتونی (1967) همبستگی میان کیفیت محیط کلاس درس و افزایش پیشرفت یادگیرندگان 64 +% است در این پژوهشها به چهار عامل کیفیت آموزش یعنی اشاره ها- تقویت- مشارکت- بازخور و اصلاح توجه شده است.
بر اساس مطالعاتی که در زمینه تاثیر کیفیت آموزش بر پیشرفت انجام شده است بلاک (1970) آرلین (1973) بینور (1974) اورسه لیک (1974) لوین (1975) پللیت (1975) میانه همبستگی بین کیفیت آموزش و پیشرفت در تکلیف مهم نهایی برابر 47%+ است در حالیکه میانه همبستگی بین کیفیت آموزش و پیشرفت در آزمون پیشرفت تراکمی 53%+ است. بنابراین رابطه میان کیفیت آموزش و عملکرد فراگیران در یک آزمون تراکمی نهایی یا آزمون کمی پیشرفت تقریباً برابر 50% است. در پژوهشهای اندرسون (1973) اوزله لیک (1974) آرلین(1973) و بلاک (1970) دیده می شود که شاخصهای اشتغال فراگیران با مطلب یادگیری، مشارکت و زمان صرف شده برای یادگیری تکلیف. عوامل پیش بینی کننده پیشرفت هستند. اما در مجموع برای آنکه میزان تاثیر دراز مدت کیفیت آموزش بر پیشرفت و فرآیند های یادگیری دانش آموزان تعیین شود، پژوهشهای بیشتری لازم است.
اما برخی از نشانه های فرآیندهای اساسی کیفیت آموزش و یادهی – یادگیری تاثیر آنها بر تفاوتهای فزآینده بین پیشرفت گروه یادگیرندگان روش یادگیری در حد تسلط و غیر یادگیری در حد تسلط در جدول زیر مشخص گردیده است" ( بلوم، ترجمه سیف، 1363)
همبستگی میان کیفیت آموزش و پیشرفت تراکمی آموزش
تکلیف یادگیری 1
تکلیف یادگیری2
تکلیف یادگیری3
پیشرفت در جبر، ماتریس ( اندرسون 1973)
2/0-
33/0
52/0
52/0
پیشرفت در جبر ماتریس (بلاک1970)
19/0
23/0
38/0
32/0
پیشرفت در حساب ( لوین 1975)
6/0-
32/0
23/0
55/0
پیشرفت در علوم تخیلی (آرلین 1973)
19/0
43/0
58/0
پیشرفت در زبان دوم (سینور 1974)
24/0
45/0
55/0
65/0
پیشرفت در زبان دوم(سبینت 1975)
15/0
33/0
پیشرفت در زیست شناسی دانشگاه
( اوزسه لیک1974)
38/0
66/0
پیشرفت در ریاضیات دانشگاهی (اوزسه لیک 1974)
51/0
43/0
میانه
19/0
35/0
47/0
53/0+
جدول شماره 2 – پیشرفت یادگیرندگان در حد یادگیری تسلط و غیر یادگیری در حد تسلط
ساختار کیفیت در نظام آموزش عالی
در زمینه مشخص نمودن چهار چوب کیفیت در نظام آموزش های عالی همراه با رشد کمی این نظام اقداماتی صورت گرفته است که از جمله آن می توان به تاسیس موسسه مرکزی اطمینان کیفی در آموزشی که یک موسسه بین المللی می باشد اشاره نمود. این مرکز با دو هدف اولیه تاسیس گردید:
1- اطمینان کیفی برای جهانی نمودن آموزش عالی آمریکایی
2- کمک کــردن بــه دیــگر کشورهــا به جهت توسعه برنامه اطمینان کیفی برای دیگر سیستم های آموزش عالی و سازمانهای بین المللی مانند سازمان اقتصادی همکاری و توسعه . در خصوص بررسی ارزیابی کیفیت آموزش عالی نظریه جیم دونالدسون 1درخور توجه میباشد موارد زیر شامل :
1- اهداف و برنامه درسی: هدفهای برنامه ها بایستی به صورت عینی یا صریح شناخته شده باشد این اهداف بایستی اختصاصی و با توجه به ماموریت موسسه و اهداف کلان صورت گیرد و برنامه ها بایستی منعکس کننده اهداف باشند و در نهایت منطبق بر زمان و تمرکز بر روی توسعه بیشتر و برنامه های دیگر باشد.
2- محیط یادگیری : محیط آکادمیک، فیزیکی اجتماعی هدایت کننده برای یادگیری و تحقق و سایر فعالیت های دانش پژوهی مناسب باشد. تسهیلات اختصاصی کافی، شامل فعالیت های تسهیل کننده علمی و تجربی یادگیری برای برنامه درسی پیشنهادی- ملحقات اختصاصی و ضروری با طراحی مناسب، جدولها تابلوی زمانی و سیستم کنترل
3-منابع انسانی :آموزش کارکنان در برنامه ریزی از نظر ترکیب کیفیتها، تجربه فردی، سن و وضعیت، توصیف انسانی به صورت موثر، نقشی و ارتباطات به خوبی تعریف گردید و قابل درک باشد نیازهای توسعه کارکنان بطور سیستماتیک در ارتباط با آرمانهای فردی، برنامه درسی و تجهیزات نهادی در نظر گرفته شود و در نهایت تعیین عناوین مشاوره ای تحقیق و سایر فعالیتهای دانش پژوهی.
4-منابع یادگیری: این منابع می تواند شامل منابع فیزیکی با اهمیت برای برنامه درسی وسایل ( تجهیزات ) مطابق روز و قابل دسترسی: کتابخانه، سمعی بصری، کامپیوتر و سایر سرویس های علمی و کافی برای برنامه درسی دانست.
5-سازماندهی :برنامه های یادگیری سازمان یافته موثر و اداره شده برنامه های آموزشی با رئوس مطالب مشخص و شناخته شده، ارزیابی دوره ها بطور سیستماتیک و جدول بندی شده و هماهنگ. بازخورد منظم به دانشجویان و شنوندگان و تجزیه و تحلیل آنها به منظور بهتر شدن کار را می توان جزء موارد سازماندهی در کیفیت آموزش عالی دانست.
6-تدریس و تمرین یادگیری:تدریس و یادگیری بر اساس اهداف عینی و صریح که مطابق با اهداف دوره باشد همچنین روشهای تدریس خلاق، گوناگون، متناسب با اهداف و و کاربرد موثر تسهیلات در گسترش، تدریس با طراحی خوب و آماده و موثر بر اساس نیازهای دانشجویان مختلف، در آخر یــادگیری صنایع منـاسب جهت پرکردن جای خالی برنامه، تحقیقات مرتبط و پیشرفته و توسعه مهارت های عمومی، ارتباطی و کار گروهی. دوران رسمی آموزش عالی در جهان در اواخر دهه 1800 نقطه عطفی در تاریخ اعتبار بخشی دانشگاهی به شمار می رود و از سال 1960 اعتبار بخشی تحت عنوان یک اصل عمده در آموزش عالی کشورهای مختلف جهان مورد مطالعه قرار گرفت.
" امــروزه اعتبــار بخشی دانشگاهی تنها به بررسی برنامه های آموزشی یک موسسه آموزشی اکتفا نمی کند، بلکه تمامی ابعاد دانشگاهی را مورد توجه قرار می دهد. معیارها و استاندارد های بین المللی راهنمایی برای سنجش هر چه دقیق تر و شفاف نمود عملکرد دانشگاهها می باشد لذا از این جهت ارزشیابی عملکرد دانشگاهها و اعتبار بخشی آنها نیازمند نهادی ویژه در این خصوص می باشد نهاد که به طور جدی از هر گونه مسائل سیاسی، اقتصادی جوسازی ها، بازار و روابط و… بپردازد. امروزه دانشگاهها و موسسات آموزش عالی در ایران نیز به جهت قرار داشتن در دوران توسعه و سازندگی، نیاز به سازو کارهای دقیق تری بیش از دفاتر نظارت و ارزشیابی در سطح وزارت مبتوع برای ارزشیابی عملکرد دارند. امروزه دانشگاهها و نیز جامعه نیاز به شناختی دقیق از وضع موجود هر دانشگاه و موسسه دارند."( بازارگادی، 1377)
برنامه ریزی جهت کیفیت یادگیری – یاددهی در نظام آموزش عالی
از برنامه ریزی کمی گذشتن و رفتن به سوی برنامه ریزی کیفی می تواند به عنوان کوششی جهت اصلاح مسائلی از جمله فقر و از خود بیگانگی باشد، در اقتصادهای سرمایه داری، برنامه ریزی کـیفی احتمالاً توسط تز جلوه های ظاهری احاطه می شود یعنی اینکه هدفهای اجتماعی به وسیله برنامه ریزان تعیین می شود و راهبردهای آموزشی برای رسیدن به هدفها در قالب توصیه هایی، بیان می شود.
مجموعه عناصر برنامه ریزی و کیفیت آموزشی قادر است که مبنایی را برای یک الگوی دوبعدی فرآیند برنامه ریزی آموزشی کیفی فراهم آورند. اما کیفیت خواه با توجه به فرد تعریف شود یا کلاس یا مدرسه یا نظام آموزشی و پرورشی، اگر برنامه ریزی می خواهد صورت بگیرد، بایستی سه شرط داشته باشد و اگر برنامه ریزی به طور موثرتری می خواهد انجام بگیرد دو شرط دیگر هم باید به آن اضافه نمود به عنوان مثال کیفیت فرد دارد به کیفیت کلاس منتهی نشود و کلاس نیز به مدرسه منتهی نگردد و به همین ترتیب مدرسه به نظام آموزش و پرورش و در نهایت جامعه.
ارتباطات میان عناصر بعد دیگر یعنی هدفها، آزمایش، وسایل، عملیات و ارزشیابی نیز تردید آمیز است." بیان یک هدف لزوماً تضمین کننده این موضوع نیست که وسایل در دسترس هستند یا آزمایش برای تعیین وسایل به عهده گرفته خواهد شد. در نتیجه، توصیف وسایل، لزوماً تعیین نمی کند که وســایل به واژه هــای عملیاتی ترجمه شوند. همچین حتی در مرحله اجرای برنامه هم به هیچ وجه نمی توان مطمئن بود که ارزشیابی برنامه صورت خواهد پذیرفت و چه نتایجی خواهد داشت"(ریموندس، آدامز 1978) پازارگادی، 1377)
جدول شماره3- الگوی برنامه ریزی کیفی (ریمونس، آدامز 1978) مرجع کیفیت
فرد کلاس مدرسه نظام آموزشی جامعه
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
بهبود کیفیت آموزش در آموزش مجازی
آموزشی که به صورت مجازی اجرا می شود آموزشی است که روی اینترنت و به وسیله کامپیوتر صورت می گیرد . استفاده از اینترنت به عنوان ابزار مهمی در آموزش عالی به سرعت در حال گسترش است . تعداد زیادی از دانشگاهها و موسسات دیگر به اهمیت این مسئله پی برده و قصد دارند تا از طریق (ICT) شرایط ویژه ای را برای افراد وابسته به موسسه خود فراهم کنند .
در دهه گذشته اجرای فناوریهای جدید در آموزش عالی اشکال جدید و غنی جهت فرایند یاددهی – یادگیری ایجاد کرده است و دامنه آن از گنجاندن فناوری وب در درسهای حضوری گرفته تا ایجاد دوره های یادگیری از راه دور گسترده شده است .
اگر محیط یادگیری افراد را در یک محیط مجازی در نظر بگیریم ، اینترنت و یادگیری اینترنتی نقش مهمی در این نوع آموزش دارد . اما می توان کیفیت این نوع آموزش را نیز بهبود بخشید . از جمله روشهایی که محیط یادگیری اینترنتی را بهبود می بخشد عبارتند از :
1- امکان تکرار درسها دانشجویان می توانند درسهای ارائه شده از طریق اینترنت را مرور کنند و آنها را با سرعت دلخواه خود مطالعه نمایند .
2- دانشجو هرگز درس و کلاس را از دست نمی دهد . دانشجویان علاوه بر بیماری ممکن است به دلایل ذیل کلاس درسها یا بخشی از آنها را از دست بدهند .
3- مشکلات رفت و آمد : برخی از دانشجویان برای حضور در کلاس باید مسافتهای طولانی طی کنند و زمان زیادی صرف می نمایند .
4- دسترسی آسان به دنیای اطلاعات که فقط از طریق شبکه وب جهانی دست یافتنی است . برای مثال دسترسی به بخش سوالاتی که مکرراً پرسیده می شوند گروههای خبری کاتالوگهای کتابخانه ها و اطلاعات مربوط به محصولات .
5- ایجاد و صلاحیت های کلیدی و مهم از طریق استفاده از محیط های یادگیری .
6- رشد سواد اینترنتی از طریق انجام دادن . ( بنی سی شهرکی ، 1383 ، ص 234 )
آموزش مجازی برفرایند یاددهی – یادگیری تاکید فراوان دارد . پیشبرد کیفیت آموزشی یک نکته حساس است ICT می تواند موجب بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری شود . به عنوان انتقال دهنده ای که وقتی بطور صحیح بکار برود می تواند ابتکار را در یک محیط دانشجو محور ارتقاء دهد. انگیزه برای فراگیری ICT هایی از قبیل ویدئو ، تلویزیون و نرم افزارهای چند رسانه ای که متن ، صدا و تصاویر متحرک را ادغام کرده اند ، می توانند برای ایجاد مضمونی معتبر در فرایند یاددهی – یادگیری دخالت دهند ، بکار بروند .
همچنین امواج متقابل و ارتباطی رادیویی ، ترانه ها ، نمایشنامه ها ، افکت های صوتی برای ایجاد انگیزه جهت توجه و درگیر کردن دانشجو برای یادگیری بکار می رود در کنار آن کامپیوترهای شبکه ای با اتصال به اینترنت می توانند انگیزه فراگیران را با ادغام توانگری رسانه ها و تعامل دیگر ICT ها با ایجاد فرصت اتصال به جهان واقعی و مشارکت در وقایع جهان افزایش دهند .
تسهیل فراگیری مهارتهای پایه ای- انتقال مهارتهای پایه ای و مفاهیمی که زیربنای مهارتهای فکری درجه های بالاتر و خلاقیت هستند می توانند بوسیله ICT بصورت شفاهی و عملی تسهیل شود . برنامه های آموزشی تلویزیون ، ابزار تکرار و تقویت را برای تعلیم الفبا ، اعداد ، رنگها ، اشکال و دیگر مفاهیم پایه ای بکار می برند . بیشتر کاربردهای اولیه رایانه برای تعلیم آموزش ، مبتنی بر تسلط مهارتها ، تقویت و تکرار محتوی درسی بود . ( فتاحیان ، 1384 ، ص 6 ) در مدل دروس الکترونیکی بکار رفته شده که در بهبود یاددهی – یادگیری می تواند موثر باشد عبارتند از : دروس از طریق لیست های پست الکترونیکی و دروس از طریق ادغام پیامهای ایمیل و فاکس به این شکل که استاد پیامهای الکترونیکی را به یک ورودی فاکس ارسال می کند که توسط دانشجویان بعنوان پیامهای فاکس دریافت می شود و سپس دانشجویان با پیام های پست الکترونیکی به استاد خود پاسخ می دهند . کاربرد مناسب ICT می تواند تغییر زمان را در مضمون و در فن یادگیری که در قرن 21 قلب اصلاحات آموزشی جای دارند تسریع کند . آموزش پشتیبانی شده ICT اگر به طور برنامه ریزی شده طراحی و به اجرا درآید می تواند کسب دانش و مهارتهایی که مورد نیاز یادگیری مادام العمر دانشجویان است را ارتقاء دهد و راههای جدید تعلیم و تربیت را فراهم می کند . جدول زیر نشان دهنده یک روش تربیتی سنتی و در حال ظهور توسط ICT را نشان می دهد .
نمود
روش تربیتی سنتی برای خاصه اطلاعاتی
روش تربیتی در حال حضور
فعال
فعالیتها توسط مهم تجویز و تعیین می شود .
آموزش کلیه کلاس
تنوع کم در فعالیتها خط مشی با برنامه تعیین می شود
فعالیتی توسط فراگیران تعیین میشود .
دسته بندی گروههای کوچک
فعالیتهای متنوع و خیلی متفاوت
خط مشی توسط فراگیران تعیین می شود .
مشارکت
فردی
گروههای هم سنخ و هم جنس
هر کس برای خودش کار می کند
تیمی
گروههای غیر متجانس
افراد همدیگر را پشتیبانی می کنند .
خلاقیت
آموزش مولد
ارائه راه حلهای شناخته شده برای حل مسایل
آموزش پربار
یافتن راه حلهای جدید برای مسایل
ائتلاف
هیچ پیوندی بین تئوری و عملی نیست
موضوعات جدا از همند
بر اساس نظم و انضباط است تک تک معلمان
تئوری و عمل یکپارچه شده اند
بین موضوعات ارتباط هست موضوعی است تیمهای معلمان
ارزشیابی
با راهبرد معلم بصورت مجموعی
با راهبرد و فراگیر تشخیصی
جدول شماره 4- بررسی روش تربیتی جامعه سنتی در برابر جامعه اطلاعاتی ( فتاحیان ، 1384 ،
ص 8 )
ICT می تواند در بهبود کیفیت تدریس سنتی نیز اثرگذار باشد به متکی که روش تدریس سنتی و روش تدریسی مجازی در هم ادغام شوند .
کاربرد روشهای تدریس در آموزش مجازی و مرسوم ( سنتی)
مهارتهای پایه زیربنای سایر انواع یادگیری هستند اکثر یادگیریهای پیشرفته بر روی مهارتهای روانی – حرکتی و شناختی بنا شده اند دانش آموزان قبل از اینکه بتوانند مفاهیم و مهمی را کشف کنند، مسائلی را حل نمایند و در نویسندگی از خود خلاقیتی نشان دهند باید اطلاعات و مهارتهای پایه را کسب کنند. آنها باید قادر باشند در پیامهای گفتاری و نوشتاری رمزگذاری و رمزخوانی کنند، یاداشت بردارند و خلاصه بنویسند دانش آموزان قبل از اینکه بتوانند یک قطعه ادبی فصیح بنویسند باید با ساختار جملات آشنا و بر دستور زبان مسلط باشند.
معلمان انتقال دهنده دانش، یا کسانی که ماموریت خود را انتقال اطلاعات و دانش به کلاس و تحویل آن به شاگردان می دانند این نگرش، قدیمی ترین و دیر پاترین الگوی معلمی است و عجب اینکه علی رغم شعارهای مداوم علیه آن تقریباً در همه جا کم و بیش رواج داشته و دارد و به موجب این نگرش، مقادیر مشخصی دانش و اطلاعات باید از مجموعه دانش و اطلاعات موجود در محدوده سنی و مرتبه تحصیلی شاگرد برگزید و آن بوسیله معلم به او انتقال داد.
معلمان شکافنده مفاهیم، با کسانی که عقیده دارند بیان مفاهیم کلی، یا نشان دادن راههای اصلی اکتساب دانش تنها وظیفه آنان است و در نتیجه باید پیدا کردن مصادیق این مفاهیم ، یا جستجوی راههای فرعی را به شاگردان واگذار کرد.
تعریف و تحلیل تدریس سنتی
تدریس سنتی، آموزشی ساختاری شده، منظم، و مهارت مدار است. در این رویکرد آموزشی معلم بیشترین نقش را در سازماندهی و هماهنگ کردن فعالیتهای آموزشی دارد. فعالیتهایی چون تعیین و تحلیل مهارت، تعیین اهداف، محتوا، چگونگی نمایش مهارت و ارائه اطلاعات و تمرینهایی که برای کسب مهارت لازم هستند. اگر چه فرصتهایی برای فعالیتهای مشترک معلم و دانش آموز در زمینه های مختلف وجود دارد، اساساً این نوع آموزش معلم مدار است .
این نوع تدریس سابقه ای طولانی دارد، اما در مفهوم جدیدش در سال 1960 به دست کارل برانیز در دانشگاه اورگان برای برنامه های تحصیلی دوره پیش دبستانی با هدف کمک به دانش آموزان برای کسب مهارتهای پایه در ریاضی،ز بان وتسلط بر علائم دیداری، مفاهیم و رنگهای اساسی پایه گذاری شد.
تدریس سنتی در حال حاضر به هیچ وجه مانند گذشنه مورد توجه نیست. چنین رویکردی اکنون به طور ویژه برای ارتقای یادگیری دانش روشی، در مهارتهای ساده و پیچیده، و دانش بیانی، که خوب ساختاری شده و منظم باشد و بتوان آن را گام به گام تدریس کرد، طراحی شده است. این نوع آموزش ابتدا برای کسب دانش توضیحی طراحی شده بود اما اینک سهم بسزایی در آموزش مهارتهای عملی دارد.
الگوی پیش سازماندهنده، یکی دیگر از الگوهایی که می توان در حوزه تدریس سنتی مطرح ساخت الگوی پیش سازماندهنده است. منظور از پیش سازماندهنده، یک موضوع یا مفهوم کلی و اساسی است که پیش سازماندهنده یک چهارچوب و داربستی را برای یادگیرنده فراهم می آورد که اطلاعات بعدی در آن بخوبی استقرار یابند در الگوی پیش سازماندهنده معمولاً ارائه مطالب از کل به جزء سازماندهی می شود. به طور کلی، نقش پیش سازماندهنده ها تدارک مجموعه ای از مفاهیم کلی و جامع است که اطلاعات و مفاهیم جزئی را تحت شمول خود قرار می دهد.
همه الگوهای تدریس براساس تفکر و نظریه خاصی شکل گرفته اند و هر یک ویژگیهای مختص به خود دارند. این ویژگیها موجب تمایز یک الگو از سایر الگوها می شود نظریه ها الزاماً صد در صد درست و اثبات شده نیستند و کاربردشان برای تمامی موقعیتها قطعیت ندارد. ارزشهای آموزشی نسبی و تجویزی هستند و در رابطه با موقعیت ارزشیابی می شوند مبانی نظری الگوی پیش سازماندهنده نیز از چنین قاعده ای مستثنی نیست. مبانی نظری الگوی پیش سازماندهنده از دیدگاه تربیتی آزوبل نشات گرفته است . آزوبل یکی از معدود روانشناسانی است که به طور همزمان آموزش، یادگیری و برنامه درسی را مورد توجه قرار داده است. او معتقد است که اطلاعات مربوط به یک رشته تحصیلی به صورت یک طرح فرضی هرمی شکل و سلسله مراتبی، در ارتباط با یکدیگر سازمان می یابند و ساخت شناختی آن زمینه علمی را به وجود می آورند بنابراین مطالب درسی باید طوری طراحی و ارائه شوند که ابتدا جامعترین و انتزاعی ترین مفاهیم و اندیشه ها به صورت کلی معرفی شوند و بعد به دنبال این کلیات بتدریج مطالب فرعی و جزئی تر معرفی گردد. به اعتقاد آزوبل این سبک آموزشی با مراحل طبیعی ساخت شناسی افراد مطابقت دارد. دیدگاههای آزوبل در باره برنامه درسی و ساخت شناختی، دارای معانی مهم مستقیم و ضمنی برای سازماندهی برنامه درسی و روشهای آموزشی است. او دو اصل " تفکیک تدریجی " و " تشکیل مجدد " را برای راهنمایی سازماندهی محتوا در حوزه برنامه درسی به نحوی که مفاهیم جزء پایدار ساخت شناختی دانش آموزان شود مطرح می سازد.
کرکیل Corkill (1992 ) در تحقیقات خود نشان داده است که استفاده از پیش سازماندهنده بویژه هنگامی که مطالب یادگیری پیچیده یا مشکل باشد به یادگیری دانش آموزان کمک خواهد کرد.
هامیلتون Hamilton (1985 ) نیز همچون دیگران بر این باور است که پیش سازماندهنده ها می توانند به طور چشمگیری قابلیت دانش آموزان را برای یادگیری مطالب درسی افزایش دهند.
روش سخنرانی: تحقیقات زیادی وجود دارند که میزان یادگیری دانش آموزان را در دو روش سخنرانی و بحث گروهی با هم مقایسه کرده اند. روش سخنرانی خواه مفصل باشد خواه مختصر، دارای مراحل اجرائی ذیل است:
1- آمادگی برای سخنرانی: کمیت و کیفیت یک سخنرانی تعیین کننده نوع آمادگی معلم برای سخنرانی است. در سخنرانی هــای کوتاه، فوری و غیر رسمی معمولاً کسب آمادگی چندان امکان پذیر نیست، اما برای سخنرانی های طولانی ونسبتاً رسمی همچون کلاس درس معلم باید آمادگی کافی داشته باشد. بسیاری از مردم هنگام سخنرانی دچار نوعی ترس ناگهانی می شوند که این ترس موجب کاهش توانایی ارتباطی می شود.ترس از سخنرانی را می توان با روشهای مختلف کاهش داد.
مقدمه سخنرانی : از مقدمه می توان به منظور ایجاد رابطه بین معلم و دانش آموز، جلب توجه دانش آموزان نشان دادن مندرجات و مضامین اساسی و به فعالیت و جنبش درآوردن اطلاعات و تجربیات دانش آموزان استفاده کرد. معلم باید کلیه هدفهای عینی آموزشی مورد نظر در سخنرانی را با جملات صریح و روشن بیان کند یا روی تخته گچی بنویسد. در هر صورت مقدمه باید از هر لحاظ دانش آموزان را مستعد و آماده شنیدن سخنرانی کند.
متن و محتوی سخنرانی: بعد از اینکه مشخص شد سخنرانی از کجا باید آغاز شود و بعد از اینکه محرکهای لازم برای جلب توجه به سخنرانی به کار برده شد معلم باید توجه خود را به متن سخنرانی معطوف کند. متن سخنرانی قسمت اصلی و بسیار مهم سخنرانی را تشکیل می دهد.
سخنران باید رابطه کل و جزء را مشخص کند، اگر سخنران ایده کل را به مفاهیم جزئی تقسیم کند و ارتباط آنها را با هم مشخص نماید دنبال کردن منظم محتوا و درک مفاهیم مورد نظر آسانتر خواهد بود. او باید کاملاً دقت داشته باشد که قبل از شروع سخنرانی، همه عناوین اصلی را برای دانش آموزان بیان کند و سپس با تاکید بر اولین عنوان اصلی، مبحث آن را شروع کند و پس از پایان این مبحث ، با یک علامت انتقال آنان را متوجه بخش دوم سخنرانی کند و به همین نحو ادامه دهد.
معلمان می توانند روش تدریس خود را با امکان درگیری جسمی و فکری دانش آموزان در روند یادگیری ، غنی تر سازند، مثلاً با استراحت دادن به منظور رفع خستگی در وسط درس زنگ تفریحهای کوتاه مدت در بین سخنرانی، تکرار پاسخ دانش آموزان و استفاده از اسامی در مخاطب قرار دادن آنها موجب جلب توجه بیشتر در فرآیند تدریس شوند. استفاده از طنز در تدریس میزان توجه و یادگیری دانش آموزان را افزایش می دهد.
جمع بندی و نتیجه گیری : جمع بندی و نتیجه گیری آخرین مرحله روش سخنرانی است وقتی که سخنرانی تمام می شود معلم می تواند از دانش آموزان بخواهد که بعضی از نکات مهم درس را به خاطر بیاورند یا نظر خود را در باره آنها بگویند به سوالهای دانش آموزان پاسخ گوید، نکات مهم و اساسی درس را گوشزد و مرور کند.
آن دسته از معلمان تازه کار که موفقیت بیشتری در تدریس به دست می آورند، درصد بیشتری از نکات مورد بحث را در انتهای درس خود تکرار می کردند موفقیت آنها بویژه مدیون استفاده از راههای مختلفی بود که برای صمیمی تر شدن رابطه معلم و دانش آموز و روشنتر نمودن نکات مهم درس به کار می برند.
محاسن روش سخنرانی: روش سخنرانی مختص کلاسهای پرجمعیت است. این روش ، در بررسی زمینه ای از اطلاعات کلی، در پیوند دادن مجموعه اطلاعات با هدفهای زندگی، در برانگیختن علاقه که منجر به درک و فهم قسمتی از مطلب توسط دانش آموز بشود، به طور ارزشمندی مورد استفاده قرار گرفته است. هستند دانش آموزانی که از طریق خواندن، به طور موثر یاد نمی گیرند و سخنرانی می تواند آنها را با موضوع اصلی آشنا سازد.
در روش سخنرانی به علت اینکه تعداد دانش آموز به معلم ممکن است خیلی زیاد باشد، روشی بسیار ارزان است. روش سخنرانی تا حد زیادی می تواند با برنامه معلم تطبیق یابد در حالی که مطالب چاپی و برنامه ریزی شده چنین امکانی را ندارند. هیچ روش تدریسی وجود ندارد که مانند روش سخنرانی بتواند برخلاف سایر روشها که فقط با گروهها و موضوعات خاصی در محدوده زمانی تعیین شده امتحان پذیرند قابلیت تطبیق داشته باشد دانش آموزان نیز ممکن است از طریق اطلاعات و مطالب که با شور و حرارت، شوخی و مزاح ، شور و شوق و توجه در سخنرانی بیان می شود تقویت شوند. موقعیت و وضعیت سخنرانی، به دانش آموزان می فهماند که بودن در یک سخنرانی، توجه داشتن به مطالب پاسخ خشنود و یا ناخشنود دادن و یا شاید یاداشت برداشتن عملی پسندیده است و این خود موجب رضایت و خشنودی دانش آموزان می شود.
محدودیت روش سخنرانی: در بحث از محدودیت سخنرانی، عده ای عقیده دارند که که این روش وقتی مفید بود که مواد چاپی وجود نداشت، و اکنون که کتابها به حد وفور وجود دارند و همه می توانند بخوانند دیگر به روش سخنرانی نیازی نیست در روش سخنرانی به علت اینکه معلم متکلم وحده است دانش آموزان چندان فعال نیستند. در این روش فقط از حس شنوایی استفاده می شود، قدرت تکلم دانش آموزان چندان تقویت نمی شود و تفاوتهای فردی در آن منظور نمی گردد و نسبت به بعضی روشها از اعتبار کمتری برخوردار است. اما محدودیت روش سخنرانی، بیشتر متعلق به عدم کاربرد صحیح آن است. اغلب سخنرانیها ، طولانی و خسته کننده است. به عبارت دیگر هدفهایی که با روشهای دیگر تدریس بهتر برآورده می شوند با روش سخنرانی تدریس می گردد.
این روش می تواند حالات انفعالی و وابستگی را در دانش آموزان افزایش دهد و نیز می تواند وسیله ای برای ابراز عقاید شخصی و گرایشهای فردی معلم باشد.
تدریس تدریس مجازی
در تدریس مجازی دانش آموزان براساس برنامه درسی که در اختیار آنان قرار گرفته، شخصاً مطالعه می کنند و گام به گام پیش می روند.
تعریف و تحلیل تدریس مجازی : تدریس مجازی تدریسی دانش آموز محور است زیرا در این رویکرد فعالیت اصلی در فرآیند تدریس -یادگیری بر عهده دانش آموزان است.معلم برای دستیابی دانش آموزان به اهداف آموزشی به هیچ وجه شخصا به انتقال اطلاعات نمی پردازد بلکه او برنامه های درسی وفعالیتهای آموزشی را به گونه ای سازماندهی وطراحی میکند که دانش آموزان به صورت خود گردان به مطالعه ویادگیری بپردازند.به عبارت دیگر هدف تدریس غیر مستقیم فراهم کردن موقعیتی است که در آن موقعیت دانش آموزان با توجه به توانایی وعلائق خود، در فرآیند یادگیری گام بردارند و فعالیتهای خود را شخصاً نظارت، تنظیم و ارزشیابی کنند. این روش روشی است انعطاف پذیر که در آن به احتیاجات و توانیهای دانش آموزان توجه زیادی می شود.
تدریس مجازی از راه دور: یکی دیگر از رویکردهای تدریس مجازی یا دانش آموز محور، آموزش از راه دور است. این نوع آموزش ممکن است محلی، منطقه ای یا کشوری باشد.
آموزش از راه دور ضمن متفاوت بودن با دو رویکرد قبلی تشابهات زیادی نیز با آنها دارد. دانش آموزان در آموزش از راه دور نیز با روشهای غیر سنتی یاد می گیرند، اما برخلاف دو رویکرد قبلی نمی توانند به طور منظم و برنامه ریزی شده در کلاس درس یا موسسه آموزشی حضور پیدا کنند.
قوانین اجرایی و آموزش در این رویکرد به اندازه کافی انعطاف پذیر است و تا دانش آموزان با سطوح مختلف توانایی و علائق بتوانند از عهده مسئولیتهای یادگیری و پیشرفت تحصیلی خود برآیند مشکل عمده ای که در این رویکرد به طور بالقوه وجود دارد " منزوی ساختن دانش آموزان " و جدا کردن آنها از بسیاری از فعالیتهای گروهی و اجتماعی است.
الگوها و روشهای تدریس مجازی
الگوی آموزش انفرادی: بسیاری از روانشناسان تربیتی و مربیان آموزشی اعتقاد دارند که موقعیت یادگیری باید آنچنان سازماندهی شود که هر دانش آموز براساس تواناییهای خود به فعالیت و یادگیری بپردازد. برای نیل به چنین هدفی الگوی آموزش انفرادی، الگوی بسیار مناسبی است زیرا در این الگو دانش آموزان بر حسب تواناییهایشان پیش می روند و معلمان نیز وقت کمتری صرف تدریس و زمان بیشتری صرف رسیدگی به فرد فرد دانش آموزان می کنند.در این روش روحیه استقلال طلبی دانش آموزان در اجرای پروژه های کوچک و بزرگ تقویت می شود. الگوی آموزش انفرادی یکی از بهترین الگوهای آموزشی در رویکرد تدریس مجازی ساختاری شده است. الگو و روشهای آموزش انفرادی مناسب هدفهای آموزشی خاصی هستند دربسیاری از مواقع لازم است دانش آموزان به تنهایی و به طور مستقل کار کنند.
البته درجه استقلال در انجام کارها و تکالیف متفاوت گاه معلم می تواند موضوع را به دانش آموز بدهد یا معلم و دانش آموز با هم به انتخاب موضوع همت بگمارند و یا اینکه دانش آموزان کاملاً مستقل عمل کنند. اینکه دانش آموزان تا چه حد باید مستقل باشند، به عواملی همچون میزان رشد و بلوغ و هدفهای آموزشی بستگی دارد.
روشهای مختلف آموزش انفرادی
یادگیری تا حد تسلط: یکی از فنون موفقیت آمیز در امر یادگیری، روش آموزش یادگیری تا حد تسلط است. دانش آموز قبل از اینکه به پیشرفت خود ادامه دهد باید محتوای آموزشی را تا حد تسلط یاد گرفته باشد به عقیده کارول شاخص اصلی استعداد تحصیلی دانش آموزان، زمان است، براساس نظر او میزان یادگیری افراد طبق این فرمول محاسبه می شود :
(زمان منظور شده برای یادگیری )
زمان مورد نیاز برای یادگیری
معلمان در کلاسهای معمولی برای آموختن یک واحد درسی زمان را محدود می کنند، آنها زمانی را که تک تک دانش آموزان برای یادگیری نیاز دارند در اختیار آنان قرار نمی دهند و زمان یکسانی را برای همه در نظر می گیرند ، این امر سبب می شود که دانش آموزان ضعیف نمرات پایینتری در امتحان پیشرفت تحصیلی کسب کنند. استعداد و توانایی دانش آموز نیز در مدل " کارول " فراموش نشده است زیرا چنانچه دانش آموز استعداد ضعیف داشته باشد و یا نتواند درس را بفهمد، و یا در خواندن آن ضعیف باشد برای یادگیری در حد تسلط به وقت بیشتری نیازمند است "
روش آموزش تا حد تسلط ارزش روشهای تدریس خصوصی را بخوبی نشان می دهد این روش ثابت می کند که آموزش یک فرد به فرد دیگر باعث سازگاری و تطابق بیشتر فعالیتهای آموزشی با نیازهای دانش آموز می شود و معلم سعی می کند روشهای آموزشی خود را براساس تفاوتهای فردی تنظیم کند.
آموزش خصوصی: یکی دیگر از انواع روشهای آموزش انفرادی روش تدریس خصوصی است. این روش را می توان در تمام سطوح تحصیلی به کاربرد. اساس کار در این نوع آموزش توجه به زمینه ها، علایق و تواناییهای شخصی دانش آمــوزان است و دانــش آمــوز فردی است که معمولاً در آموزشهای گروهی چندان موفقیتی نمی تواند کسب کند. در تدریس خصوصی معلم باید به یک مجموعه عوامل تقویت کننده مثبت مجهز باشد. در این روش اکثر دانش آموزان تجربه تلخی از شکست در ذهن دارند و اگر آموزش آنها نتیجه بخش نباشد تجربه ناموفق دیگری به ذهن آنها افزوده خواهد شد و ممکن است اعتماد به نفس خود را در پیشرفت تحصیلی از دست بدهند. اکثر معلمان در فعالیتهای آموزشی، برای تشویق دانش آموزانشان به آنان می گویند که مباحث و تکالیف ارائه شده آسان است نگران نشوید، اما توصیه می شود به دانش آموز گفته نشود که وظایف محوله آسان است بلکه گفته شود وظیفه یا مساله داده شده نسبتاً مشکل اما قابل انجام است. در این صورت اگر دانش آموز موفق شود اعتماد به نفس پیدا می کند و تاثیر پاداش بیشتری می شود و اگر احیاناً شکست بخورد ، اعتماد به نفس خود را از دست نخواهد داد.
آموزش برنامه ای : در سال 1954 در زمینه آموزش نظریه جدید و نوید بخشی پدید آمد. اسکینر در مقاله ای معروف با عنوان " علم یادگیری و هنر تدریس " اشکالات موجود تدریس و یادگیری را در مدارس تحلیل کرد و راه رفع آنها را پیشنهاد نمود. آموزش برنامه ای یک نظام آموزش انفرادی است که کوشش می کند یادگیری را با نیازهای دانش آموزان هماهنگ سازد. این روش براساس مجموعه ای از هدفهای رفتاری پی ریزی شده است و در واقع کاربردی است از روانشناسی یادگیری در تدریس.
به منظور تهیه محتوای آموزش برنامه ای ابتدا باید هدفهای یادگیری به طور دقیق و صریح تعریف و سپس در قالب مجموعه ای از تکالیف مرتبط به هم تقسیم شوند. ارتباط گامها باید بر پایه ساخت طبقه بندی هدفهای یادگیری انجام گیرد. از نظر تنظیم مطالب، آموزش برنامه ای را می توان به دو صورت خطی یا شاخه ای عرضه کرد. در آموزش خطی گامهای مربوط به یک برنامه به صورت خطی به دنبال هم قرار می گیرند و دانش آموز باید تمام گامها را مطالعه کند و قدم به قدم پیش رود و مطالعه و فهم یک گام مستلزم یادگیری تمام مطالب گنجانیده شده در کلیه گامهایی است که پیش از آن قرار گرفته اند.
در برنامه شاخه ای پس از اینکه دانش آموز یک " گام " را مطالعه کرد باید بتواند با انتخاب یکی از پاسخهای پیشنهادی به پرسشی که به مطالب " گام " قبلی مربوط است پاسخ دهد. اگر پاسخ دانش آموز در مطالعه گامها صحیح باشد با انجام دادن تکالیف مشکلتر و پیشرفته تر به صورت خطی به کار خود ادامه می دهد و در صورتی که پاسخش غلط باشد از خط مستقیم خارج می شود و به " گامهای " جانبی انتقال داده می شود در این نوع برنامه ها گامهای مستقیم را چهارچوب اصلی و گامهای جانبی یا انشعابی را چهارچوب جبرانی می نامند.
هدف از گامهای جبرانی این است که دانش آموز با دریافت مطالب اضافی، اشتباه خود را تصحیح کند و پس از مطالعه و تصحیح اشتباه به گام اصلی برگردد.
آموزش به وسیله رایانه: (CAI ): رایانه های مورد استفاده در آموزش " ماشین آموزشی " نامیده می شوند. تدریس با ماشین آموزشی ، همان تدریس برنامه ای است. با این تفاوت که در تدریس برنامه ای چاپی دانش آموز خود به ورق زدن مطالب می پردازد و مقدار مطالبی که مطالعه به اختیار خود اوست . لکن ، در ماشینهای آموزشی، پیشرفت در مطالعه در کنترل ماشین است و فقط زمانی که دانش آموز در یک آموزش موفق شد، اجازه پیشرفت و دریافت مطالب تازه به او داده می شود، بنابراین ماشینهای آموزشی (CAI) رایانه هایی هستند که مطالب آموزشی در آنها برنامه ریزی شده و فراگیر با استفاده از این ماشینها مطالب آموزشی را دریافت می کند و فرا می گیرد.
باید توجه داشت که ماشینهای آموزشی خود به خود ارزشی ندارند آنچه اهمیت و ارزش دارد برنامه ای است که به ماشین داده می شود. چنانچه برنامه ضعیف باشد و اصول یادگیری و تدریس در آن رعایت نشود هدف از آموزش تامین نخواهد شد بعلاوه ماشین با تمام مزایای خود هرگز نمی تواند جانشین معلم شود و معلم همیشه نقش حساس خود را در آموزش خواهد داشت. زیرا وی علاوه بر آموزش رابطه ای عاطفی و احساسی نیز با دانش آموز برقرار کند در حالی که ماشین از برقراری چنین رابطه ای ناتوان است .
آموزش انفرادی تجویز شده(IPI ) در این روش هر موضوع درسی به واحدهای کوچکتری تقسیم می گردد و در هر واحد برای یک جلسه تدریس برنامه ریزی می شود . برای اینکه مدارس موقعیت دانش آموزان خود را بدانند، در آغاز ارزشیابی تشخیصی به عمل می آورند تا برنامه درسی خود را براساس ساخت شناختی دانش آموز معین کنند. روش آموزش به این صورت است که در ابتدا معلم، موضوع مناسب را برای دانش آموز تعیین می کند و دانش آموز معمولاً فعالیت بر روی آن موضوع را به تنهایی آغاز می نماید وقتی که یادگیری آن واحد به پایان رسید آزمایش را که قسمتی از آن واحد است می گذراند و یا معلم از او امتحان می گیرد و نتیجه بلافاصله پس از تجزیه و تحلیل اعلام می شود و در صورت رسیدن به حد مطلوب واحد بعدی به او ارائه می شود.
آموزش انفرادی هدایت شده (ICE) : روش آموزش انفرادی هدایت شده یکی دیگر از روشهای آموزش انفرادی است. این روش برای آموزش معلمان ، هدایت برنامه های دانش آموزانی که در آینده معلم می شوند، آزمایش نوآوریهایشان و هدایت تحقیقات و پیشرفت دانش آموزان به کار برده می شود. این نوع مدارس ، مثل مدارس معمولی کلاس بندی نشده اند به طوری که دانش آموزان سطوح مختلف می توانند در یک بخش شرکت کنند و هر بخش به صورت آموزش گروهی یا توسط گروهی متشکل از 2 یا 3 معلم که با هم کار می کنند اداره می شود در هر واحد معلمان وظایف ، مسئولیتها و تواناییهای متفاوتی دارند و مطابق روش تشخیص – تجویز که در روش IPI نیز به کار می رفت عمل می کنند.
محاسن و محدودیتهای آموزش انفرادی
ارزشیابی هر یک از روشهای جدید ذکر شده و کار آسانی نیست اغلب سوال می شود که " آیا دانش آموزان با این برنامه های جدید آموزشی بیشتر از دانش آموزان دیگری که در کلاسهای کنترل شده سنتی آموزش می بینند یاد می گیرند در پاسخ می توان گفت : " در بعضی از سطوح آموزشی بعضی از دانش آموزان بهتر از دانش آموزانی که در کلاسهای سنتی هستند یاد می گیرند ولی این امر در همه سطوح و با هر معلمی صادق نیست". نتایج تحقیقات و اکروشافارزیک (1974) نشان می دهد که نتایج آموزش چه سنتی و چه انفرادی ، چه با رایانه و چه بدون آن مبهم و دو پهلو است.
هر برنامه ممکن است در یک جنبه نسبت به برنامه دیگر رجحان داشته باشد. بسیاری از برنامه ها در بعضی از جنبه ها ممکن است تاثیر مشترک داشته باشند. دو عامل محتوا و تاکید در میزان یادگیری دانش آموزان بسیار موثر است . مفاهیمی که در برنامه بیشتر مورد تاکید قرار می گیرد بیشتر جذب و یادگرفته می شود . این نتایج ما را هدایت می کند تا در باره این سئوال که کدام روش بیشتر موثر است تجدید نظر کنیم.
روش بحث گروهی :
روش بحث گروهی گفتگویی است سنجیده و منظم در باره موضوعی خاص که مورد علاقه مشترک شرکت کنندگان در بحث است روش بحث گروهی برای کلاسهایی قابل اجراست که جمعیتی بین 6 تا 20 نفر داشته باشند . در صورت بالا بودن جمعیت کلاس باید آنها را به گروههای کوچکتر تقسیم نمود و یا از روشهای دیگر استفاده کرد.
در این روش معمولاً معلم موضوع یا مساله خاصی را مطرح می کند و دانش آموزان در باره آن به مطالعه ، اندیشه بحث و اظهار نظر می پردازد و نتیجه می گیرند. در اجرای صحیح بحث گروهی دانش آموزان باید توانایی سازماندهی عقاید و دیدگاههای خود، انتقادات دیگران – چه درست و چه نادرست- و ارزیابی نظرهای مختلف را ضمن بحث داشته باشد به عبارت دیگر بحث گروهی روشی است که به دانش آموزان فرصت می دهد تا نظرها، عقاید و تجربیات خود را با دیگران در میان بگذارند و اندیشه های خود را با دلایل مستند بیان کنند. در اجرای روش بحث گروهی به شخصیت معلم از اهمیت خاصی برخودار است. اجرای مطلوب روش بحث گروهی ، تا اندازه زیادی بستگی به شخصیت معلم و میزان خونگرمی او دارد. روش بحث گروهی به معلمی تیز هوش نیاز دارد که در صورت لزوم موانعی که بحث بیراهه کشیده می شود توانایی کنترل و هدایت آن را داشته باشد. معلمی که در تدریس از روش بحث گروهی استفاده می کند باید قدرت تصمیم گیری داشته باشد . در این روش هر شرکت کننده این امکان را دارد که بحث را به سمت نگرشهای خود بکشاند پس معلم باید بتواند بحث را کنترل کند. معلمی که فاقد صفاتی باشد برای اجرای روش بحث گروهی به هیچ وجه مناسب نخواهد بود.
محاسن روش بحث گروهی
1- با بحث گروهی، افراد می توانند در عقاید و تجربیات یکدیگر سهیم شوند.
2- همکاری گروهی و احساس دوستی در بین اعضا تقویت می شود.
3- فرصتی فراهم می شود که افراد، خود را ارزیابی کنند.
4- اعتماد به نفس در افراد تقویت می شود و روحیه نقادی در آنها ایجاد می شود.
5- هراس افراد کمرووخجالتی برای صحبت کردن در جمع کاهش می یابد.
6- قدرت مدیریت و رهبری فراگیران تقویت می شود.
7- روش بحث گروهی، در تقویت استدلال و قدرت اندیشه منظم بسیار مفید است.
روش مشارکتی
ایده کلی روش مشارکتی سابقه ای طولانی دارد اما توسعه برنامه های آموزشی و پژوهش مداری که روش مشارکتی را برنامه ریزی و مورد آزمون قرار داده است ، تقریباً از اوایل سال 1970 آغاز شده است. راهبردهای رویکرد مشارکتی موثر، دانش آموزان را در اینکه چگونه فکر کنند و چگونه دانش خود را ارزشیابی کنند، کمک می نماید. در این رویکرد آموزشی، دانش آموزان با شنیدن انتقادات همسالان خود بینش بیشتری نسبت به وضع و حال خود پیدا می کنند و درک و فهم خود را به وسیله شنیدن چگونگی درک و فهم دیگران گسترش می دهند. روش مشارکتی نوعی از فعالیتهای آموزشی است که ویژگیهای خاص خود را دارد. دو عامل مهم و تاثیر گذار در تمام روشهای مشارکتی وجود دارند که عبارتند از ساخت شوق مشارکتی و ساخت وظیفه مشارکتی. منظور از ساخت شوق مشارکتی این است که دانش آموزانی که به صورت مشارکتی فعالیت می کنند در دریافت پاداش به هم وابسته اند یعنی همه آنها در موفقیتهای کسب شده شریک هستند.
ساخت وظیفه مشارکتی ، موقعیتهایی هستند که در آن به دانش آموزان اجازه داده شده است که با هم بر روی بعضی از وظایف کار کنند و کوششهای خود را به منظور دستیابی به اهداف آموزشی هماهنگ و همسان سازند.
رویکردهای روش مشارکتی : یادگیری مشارکتی در طول دهه های گذشته رویکردهای مختلفی داشته است که مهمترین آنها عبارتند : از تقسیم بندی دانش آموزان به گروههای پیشرفت تحصیلی – گروههای بازی- مسابقه – گروه مبتنی بر استقلال فردی، و فعالیتهای تکمیلی . هر کدام از روشهای فوق الذکر از نظر ساختار و نوع وظیفه ای که دانش آموزان انجام می دهند تفاوت دارند. در بعضی رویکردها دانش آموزان به صورت گروهی تکالیف و وظایف خود را انجام می دهند و در رویکردهای دیگر ممکن است وظایف بین اعضای گروه تقسیم شده باشدو هر عضو به صورت مستقل کار کند و در صورت لزوم از دیگری کمک بگیرد. اما وجه مشترک همه آنها پیشرفت تحصیلی براساس کمک و مساعدت به یکدیگر است.
ارزشیابی
مفهوم اندازه گیری و ارزشیابی: اگر توانایی یا یکی از ویژگیهای دانش آموزان را به کمیت تبدیل کنیم به عبارت دیگر اگر میزان تغییر رفتار یا نتایج یادگیری دانش آموزان را در فرآیند یا پایان آموزش باآزمونی بسنجیم و نتایج را به صورت کمیت در آوریم، در واقع عمل اندازه گیری انجام داده ایم، اما اگر پس از تعیین اطلاعات کمی، به تجزیه و تحلیل کیفی آن بپردازیم دو در باره آن قضاوت کنیم در واقع ارزشیابی کرده ایم ، پس ارزشیابی نوعی داوری در مورد یادگیری دانش آموزان است.
ارزشیابی است که مشخص می کند، دانش آموزان به هدفهای تعیین شده رسیده اند یا نه. در واقع بدون توجه به هدفهای از پیش تعیین شده، ارزشیابی نتایج تدریس – یادگیری معنا نخواهد داشت.
اهداف ارزشیابی: بسیاری از معلمان تصور می کنند که ارزشیابی میزان یادگیری دانش آموزان تنها به منظور ارتقای دانش آموزان صورت می گیرد، در حالی که هدف ارزشیابی به مراتب گسترده تر و مهمتر از چنین مفهومی است. ارزشیابی از یک سو باید وسیله تشخیص باشد. یعنی از جهاتی قادر باشد از میزان فعالیتهای دانش آموزان در طول یادگیری و از میزان آموخته ها، پیشرفت و عقب ماندگی آنان اطلاعاتی معتبر به دست دهد و نیز بتواند آگاهیهای لازم را از قدرت و ضعف روش تدریس معلم ، ارزشمند و صریح بودن هدفهای آموزشی و اعتبار محتوا در اختیار بگذارد و از سوی دیگر، ارزشیابی باید وسیله پیش بینی باشد.
ارزشیابی بعنوان وسیله ای برای شناساندن هدفهای آموزشی در فرآیند تدریس . فعالیتهای آموزشی، به منظور رسیدن به هدفهای آموزشی صورت می گیرد و ارزشیابی ، تحقق یا عدم تحقق هدفها را مشخص می کند ارزشیابی نه تنها میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و عملکرد آنان را در فعالیتهای آموزشی و پرورشی مشخص می سازد، بلکه کیفیت تلاش آنها و روش تدریس معلم میزان مهارت وی را در این زمینه ارزیابی می کند .
ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای ایجاد رغبت و کسب عادات صحیح آموزشی در دانش آموزان.
ارزشیابی را نباید صرفاً به منظور نمره دادن و مقایسه پیشرفت تحصیلی آنان با یکدیگر و تعیین افراد قوی و ضعیف به کار برد. هرگاه ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای تهدید دانش آموزان و تعیین افراد ضعیف استفاده شود، ارزش تربیتی خود را بکلی از دست خواهد داد.
یکی دیگر از وظایف ارزشیابی، سنجیدن میزان توانائی دانش آموزان برای ارتقای آنها از یک مرحله به مرحله دیگر است.
اهمیت و ضرورت ارزشیابی
اهمیت و ضرورت ارزشیابی را در فرایند فعالیتهای آموزشی ازدو دیدگاه می توان مورد توجه قرار داد:
1- از نظر معلم: معلم در برنامه ریزی تدریس و تصمیم گیری در جریان فعالیتهای آموزشی به داشتن اطلاعات معتبر در زمینه آمادگی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و بازده فعالیتهای کلاسی نیازمند است. اندازه گیری و ارزشیابی، می تواند چنین اطلاعاتی را در اختیار او قرار دهد.
2- از نظر دانش آموز: چنانچه ارزشیابی به نحو مطلوب انجام گیرد به طریق مختلف در بهبود چگونگی یادگیری دانش آموزان تاثیر می گذارد. دانش آموزان به وسیله ارزشیابی به جنبه های مثبت و منفی خود در ، یادگیری پی خواهد برد و با راهنمایی معلم برای توسعه جنبه های مثبت و رفع نارساییهای آموزشی خود کوشش خواهند کرد. نتایج ارزشیابی دانش آموزان را به خودشناسی که یکی از اهداف مهم تعلیم و تربیت و عامل مهمی برای تصمیم گیریهای آگاهانه است، رهنمون می شود. علاوه بر همه اینها ارزشیابی خود یک فعالیت آموزشی است که موجب یادگیری می شود و دانش آموزان ضمن ارزشیابی بسیاری از مفاهیم را فرا می گیرند.
انواع ارزشیابی
ارزشیابی فرآیند آموزشی را با توجه به زمان ارزشیابی و هدفهای آن می توان به سه دسته ارزشیابی تشخیصی ، تکوینی و ارزشیابی تراکمی تقسیم کرد.
ارزشیـابی تشخیصی: تمام فعالیتهای آموزشی و پرورشی برای ایجاد تغییرات مطلوب در دانش آموزان انجام می گیرد ولی هر نوع تغییر در انسان مستلزم آمادگی قبلی اوست. به عبارت دیگر یادگیری در هر مورد مستلزم اموری است که پایه و اساس یادگیری بعدی را تشکیل می هند.
ارزشیابی تشخیصی آموخته های پایه و با رفتار ورودی دانش آموزان را که لازمه یادگیری مطالب جدید است. می سنجد و دو هدف را در بر دارد : اول ، قرار دادن دانش آموزان در موقعیتی مناسب که بتوانند یادگیری مطالب تازه را آغاز کنند . دوم، کشف علل مشکلات یادگیری آنان در راه رسیدن به هدفهای آموزشی . اگر ارزشیابی تشخیصی همزمان با فعالیتهای انجام شده هدفش بیشتر کشف نارسایی و علل شکست دانش آموزان در امر یادگیری خواهد بود.
ارزشیابی تکوینی : آن طور که از اسم آن پیداست زمانی به اجرا در می آید که فعالیتهای آموزشی هنوز جریان دارد و یادگیری دانش آموزان در حال تکوین یا شکل گیری است.
برای بهره گیری کامل از نتایج ارزشیابی تکوینی ، بیان دقیق و رفتاری هدفهای آموزشی ضرورت حتمی دارد. معلم برای اینکه بتواند در جریان یادگیری هدفهای مشخص ، واحدهای متوالی را اندازه گیری و ارزشیابی کند و باید آنها را به طور دقیق و صریح بیان کند تا موقعی که دانش آموزان با اشکال مواجه می شوند بتواند بسادگی آن اشکالات را تشخیص دهد و در رفع آنها بکوشد.
وظایف ارزشیابی تکوینی ، تنها به اندازه گیری پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در مراحل مختلف تدریس ختم نمی شود بلکه سبب اطلاع به موقع دانش آموز و معلم از چگونگی و نوع اشکالهایشان می شود.
ارزشیابی تراکمی ( پایانی ): در پایان هر دوره آموزشی لازم است ارزشیابی جامعی از میزان آموخته های دانش آموزان به عمل آید این نوع ارزشیابی را " ارزشیابی پایانی " یا " ارزشیابی تراکمی " گویند که ممکن است در پایان یک ترم یا یک سال تحصیلی انجام پذیرد.
ارزشیابی پایانی برخلاف ارزشیابی تکوینی که تحقق هدفهای جزئی مطالب آموزشی را ارزیابی می کند معمولاً ناظر به ارزشیابی هدفهای نهایی آموزشی است.
روشهای مختلف ارزشیابی: معلمان در فرآیند تدریس حداقل می توانند از چهار روش ارزشیابی استفاده کنند.
1- ارزشیابی از طریق مشاهده
2- ارزشیابی از طریق انجام کار
3- ارزشیابی از طریق آزمون شفاهی
4- ارزشیابی از طریق ازمونهای کتبی
ارزشیابی از طریق مشاهده: وقتی که از طریق مداخله حواس و بخصوص مشاهده چشم، در باره رفتار و یا عمل معین یک فرد بررسی و داوری بپردازیم به روش مشاهده پرداخته ایم.
در جریان ارزشیابی ممکن است مشاهده به صورت سطحی و عمقی انجام گیرد در مشاهده سطحی، تکیه بر شناخت صفات ظاهری رفتار آن هم به صورت کلی است. اما در مشاهد عمقی کوشش بر آن است که حقایق و واقعیتهای درونی فرد کشف شود.
مشاهده ممکن است در موقعیت طبیعی صورت گیرد یعنی می توان دانش آموز را در وضع و موقعیت عادی خود بررسی کرد. مشاهده ممکن است به طور مستقیم یا غیر مستقیم انجام گیرد. در مشاهده مستقیم مشاهده کننده ، افراد را مستقیماً زیر نظر می گیرد و به ثبت و بررسی حالات رفتاری آنها می پردازد.
در مشاهده غیر مستقیم مشاهده کننده سعی می کند رفتار دانش آموز یا دانش آموزان مورد نظر را در وضع طبیعی یا تصنعی بررسی کند.
ارزشیابی از طریق انجام دادن کار: اگر تغییرات ایجاد شده در دانش آموز در حیطه روانی – حرکتی باشد، لزوماً برای ارزشیابی چنین تغیییراتی باید از ارزشیابی از طریق انجام کار استفاده کرد. اگر چه روش ارزشیابی از طریق انجام دادن کار، نوعی روش مشاهده است، با روش مشاهده کاملاً متفاوت است. در این روش، دانش آموز بدرستی می داند که ارزشیابی می شود، و شرایط ارزشیابی برای همه دانش آموزان یکسان است. در این نوع ارزشیابی، دانش آموز طبق دستور و راهنمایی معلم کار مورد نظر را انجام می دهد.
قضاوتی که براساس مشاهده رفتار صورت بگیرد ، عینی و تا حدود زیادی واجد اعتبار است. در عین حال چنین روشی، محدودیتهایی نیز دارد؛ از جمله اینکه بسیاری از حالات ذهنی و روانی دانش آموز از این طریق قابل سنجش نیست، نوع تغییر و تفسیر از نتایج برای معلمان مختلف متفاوت است، و حالات عمومی و شخصیت آزماینده در نتایج ارزشیابی اثر می گذارد، در کل ، این روش همراه با روشهای دیگر می تواند ضریب اعتماد و اطمینان قضاوت و ارزشیابی را افزایش دهد.
ارزشیـابی از طریق آزمـون شفاهی : در این نوع ارزشیابی ، پرسش و پاسخ هر دو صورت شفاهی انجام می گیرد؛ یعنی معلم ابتدا سوال را به صورت شفاهی مطرح می کند، و سپس در مورد رفتار و پاسخهای دانش آموز قضاوت می کند. این نوع آزمون در حقیقت نوعی مصاحبه است.
چنین آزمونی می تواند بسیار مفید و دارای ارزش و اعتبار علمی باشد، به شرطی که سوالات آن اندیشیده ، مبتنی بر محتوای آموزشی و از قبل تهیه شده باشد. نتایج این آزمون وقتی قابل اعتماد است که از هرگونه اعمال نظر دخالت ، غرض شخصی ، و غیره دور باشد. آزمون شفاهی زمانی کاربرد صحیح و بیشتری دارد که آزمون کتبی قادر به سنجش در این زمینه نباشد.
ارزشیابی از طریق آزمون کتبی : یکی از ابزارهای ارزشیابی ، آزمون کتبی است. آزمون ، واژه ای است که به وسیله اشخاص مختلف در موارد کاملاً متفاوت به کار برده شده است. به طور کلی می توان گفت آزمون، وسیله ای است برای بررسی مشاهدات منظم معلم از رفتار دانش آموز، تفسیر مشاهدات و تبدیل آن به مقیاسهای عددی و طبقه بندی شده.
آزمون کتبی مجموعه ای از پرسشهایی است که دانش آموزان باید به آنهابه طور کتبی پاسخ گویند تا معلم بتواند با بررسی آنها دانش آموزانش را دقیقتر بشناسد و در صورت لزوم آنان را یاری دهد.
نقش پژوهش در آموزش
علوم و پژوهشهای علمی را به دو دسته بنیادی ( پایه ) و کاربردی ( کاربستی ) تقسیم می کنند. پژوهش بنیادی مربوط به یافته های زیر بنایی در علوم است هدف عمده پژوهش بنیادی کشف مجهولات یا روابط میان امور و افزایش دانش بشر است. در نتیجه، محقق بنیادی به کشف روابط میان پدیده ها تدوین و وضع قوانین و نظریه های علمی، و بررسی و تجدید نظر در آنها می پردازد. در مقابل پژوهش کاربردی به دنبال این است که نتایجی را بدست آورد که بتوان آنرا در حل مشکلات بکار برد. هدف اصلی پژوهش کاربردی یافتن راه حل برای مشکلات زندگی و یافتن زمینه هایی است که نتایج پژوهشهای بنیادی را مورد استفاده قرار دهد.
اما بین علم و پژوهش بنیادی و کاربردی یک رابطه تنگاتنگ ضروری است. کرلینجر اعتقاد دارد اگر چه پژوهش کاربردی امری ضروری است، اما بدون وجود پژوهش های بنیادی که زیربنای پژوهشهای کاربردی را تشکیل می دهند، انجام پژوهشهای کاربردی چندان ثمربخش نیست. هـدف پـژوهش کاربـردی کمک به تـصمیم گیری است، و این گونه پژوهش بیشتر به همین مسائل می پردازد… پژوهش کاربردی وابسته می تـواند بـرای چنـین مسائـلی راه حلهایی جستجو کند، اما این نوع راه حل یابی قاعدتاً به فهم پدیده های پیچیده زیربنایی فعالیتهای پرورش نمی انجامد. در حالی که این گونه پژوهش گاه ضروری به نظر می رسد. مخصوصاً زمانی که پژوهش بنیادی به طور نیرومندی وجود داشته باشد. با وجود این توانایی و کاربرد آن محدود است" ( سیف، 1381). ارزش انجـام پـژوهشها در جـهت پیشبـرد عـلم بر همگان معلوم است. پیشرفت علمی نیازمند پژوهشهایی است که به تدوین نظریه های علمی می پردازند. یک نظریه علمی می تواند برای حل مشکلات و بهبود شرایط راهنما باشد. اگر جامعه ای بتواند از پژوهشهای بنیادی و کاربردی به نحو احسن استفـاده نمـاید و در کنـار این عـلوم را گسـترش دهد و به عنوان اصل اساسی بکار گیرد می تواند امیدوار باشد که به توسعه پایدار خواهد رسید.
مراحل انجام پژوهش
در قرون گذشته چون دامنه علوم چندان وسیع نبود اغلب دانشمندان از تمام رشته های علوم اطلاعات کافی داشتند و به هر حال معمول این بود که هر فردی تحقیقات خود را به تنهایی اجرا می نمود.
اما انجام پژوهش علمی مانند گذشته نیست و طی اصولی صورت می گیرد که هر فردی باید سعی کند تا این اصول را رعایت نماید اولین قدم در انجام پژوهش سئوال یا مسئله ای است که در ذهن پژوهشگر نقش می بندد. و ذهن او را به خود مشغول می دارد که پاسخ این سئوال چه می تواند باشد، پس از اینکه عنوان مسئله یا سئوال مطرح گردید. پژوهشگر براساس دانش و نظریه های موجود در رشته خود و نیز با توجه به نتایج پژوهشهای مشابه قبلی، به طرح فرضیه اقدام می کند. فرضیه یک حدس علمی است که درستی یا نادرستی آن مشخص نیست. یک فرضیه هیچ گاه اثبات نمی شود بایستی رد یا تایید شود تایید و یا رد یک فرضیه در پایان پژوهش و جمع آوری داده ها و اطلاعات مربوط به آن مشخص می شود که به آن روش پژوهش گفته می شود. پس از اینکه پژوهشگر داده های مورد نیاز خود را جمع آوری نمود رابطه بین متغیرها را مورد بررسی قرار می دهد و به تجزیه و تحلیل داده ها می پردازد اگر فرضیه مورد تایید قرار گرفت و این تایید بارها نیز تکرار شود به شکل قانون علمی در خواهد آمد.
اگر در یک زمینه علمی قوانین مشابهی کشف شود، از ترکیب و ادغام آنها با یکدیگر قانون جامع تری درست می شود که نظریه علمی نام دارد. نظریه های علمی خود می توانند در توسعه و گسترش علوم شرکت داشته باشند و موجب تولید علم در جامعه شوند.
برای انجام پژوهش علمی بایستی مراحلی را طی کرد تا به توسعه علمی رسید، مراحل انجام یک پژوهش علمی در کتاب روانشناسی دکتر سیف چنین آمده است.
1- بیان و عنوان مسئله: ابتداء یک سئوال در ذهن آغازگر پژوهش ایجاد می شود. چرا این اتفاق افتاده است، دلیل این مسئله چه بود، چه دلیلی دارد این مسئله ایجاد شود.
2-طرح فرضیه 1: پس از آنکه در ذهن پژوهشگر سئوال و مسئله شکل گرفت بر اساس دانش و نظریه های موجود و در رشته خود و نیز با توجه به نتایج پژوهش های مشابه قبلی، به طرح فرضیه اقدام می کند. فرضیه یک حدس علمی است که درست بــودن یا غلط بودن آن پس از انجام پژوهش و جمع آوری اطلاعات یا داده ها و تجزیه و تحلیل آنها معلوم می شود.
3- روش پژوهش 2: روش پژوهش، نقشه و نحوه جمع آوری اطلاعات یا داده های لازم را برای آزمودن فرضیه یا تعیین روابط بین متغیر مستقل و وابسته نشان می دهد.
4- قانون علمی: بعد از جمع آوری داده ها پژوهش و تجزیه و تحلیل آنها، اگر نتایج بدست آمده درستی فرضیه ها را تایید کند و این فرضیه در پژوهشهای مشابه دیگر نیز مورد تایید قرار گرفت، آنگاه معمولاً فرضیه به صورت قانون علمی در می آید.
5- نظریه علمی : پس از کشف چندین قانون در یک زمینه علمی، از ترکیب و ادغام آنها با یکدیگر قانون جامع تری درست می شود که نظریه علمی نام دارد.
مجموعه مراحل بالا به توسعه علمی منجر می شود که مربوط به علوم کاربردی یا علوم بنیادی می باشد پژوهش علمی دارای ویژگیهایی می باشد که مشخص می گردد آیا موضوع و یا روندی که دنباله شده است یک پژوهش علمی می باشد یا خیر.
ویژگیهای فرآیند پژوهش علمی به شرح زیر می باشد.
"1- پژوهش علمی امری نظامدار: برای پژوهش علمی قواعدی وجود دارد بنابراین پژوهش علمی فرآیندی است نظامدار و دارای ساختاری معین قواعد پژوهش علمی شیوه های شناسائی و تعریف متغیرها، طرح مطالعه این متغیرها و بررسی اثر آنهـا روی متغیرهای دیگر و مرتبط ساختن داده های گردآوری شده را با مساله اصلی پژوهش و فرضیه اولیه آن، در بر می گیرد.
2- پژوهش علمی امری است منطقی. پژوهش از نظامی پیروی می کند که دارای پایه منطقی است. پژوهشگر با بررسی منطقی روشهائی که در آزمایش بکار رفته است ( شرایط روائی درونی ) می تواند اعتبار نتایج استخراج شده را بیازماید و با استفاده از همین فرآیند منطقی می تواند در باره روانی تصمیمهای حاصل ( روانی بیرونی ) داوری کند.
3- پژوهش علمی امری است تجربی. پژوهش باید دارای وجع واقعی باشد، گردآوری داده ها، پژوهش را به عنوان یک فرآیند تجربی مشخص می سازد. نتیجه پژوهش علمی، یک قانون تجربی بودن آن است و ضامن آن نیز تجربه خود پژوهشگر و تجارب همه مردم است. برای آنکه معلوم شود تا چه حد می توان نتایج تجربی پژوهش را به موقعیتی فراتر از موقعیتی که پژوهش در آن اجرا شده است تعمیم داد، پژوهشگر باید مرجع واقعی آن پژوهش خاص را بر پایه روانی بیرونی آن ارزیابی کند.
4- پژوهش علمی داده ها را خلاصه می کند. پژوهشگر در مورد داده های گردآوری شده از شیوه های تحلیلی استفاده می کند تا بدین وسیله توانائی شناسائی روابط کلی را افزایش دهد و از بی نظمی رویدادها و اشیاء پراکنده از طریق تبدیل آنها به مقوله های قابل فهمی از مفاهیم بکاهد. فرآیند تلخیص جزئی از کوشش پژوهشگر برای تبدیل واقعیتها با مسائل انتزاعی است پژوهشگر با استفاده ار فرآیند تلخیص تلاش می کند کارائی روابط بدست آمده در پژوهش خود را در سایر زمینه ها پیش بینی کند.
5- پژوهش تکرار پذیر و انتقال پذیر است. پژوهش علمی به سبب ثبت و ضبط شدن، تعمیم یافتن و تکرار شدن به گونه قابل توجهی کمتر از فرآورده های سایر فرآیند های حل مسئله ماهیت گذار و انتقال پذیر دارد.
بنابراین افراد دیگری از خود پژوهشگر نیز می توانند نتایج پژوهش را بکار برند. از این گذشته، شیوه ها و فرآیندهای پژوهش نیز دارای ویژگی غیر تکرار پذیری است، بدین معنی که دیگران نیز می توانند این روشها را تکرار کرده روایی آنها را ارزیابی کنند. ویژگی تکرار پذیری و انتقال پذیری پژوهش، هم از لحاظ نقش آن در پیشبرد دانش و هم از لحاظ نقش آن در تصمیم گیری حائز اهمیت فراوان است."( هومن، 1370،ص14).
هدف از انجام پژوهشها
هدف هر پژوهش پاسخگوئی به سئوالات با کمک روشهایی می باشد که به طور نظام مند و علمی تدوین گردیده است. این پاسخگویی که در راستای انجام پژوهش صورت می گیرد می تواند به کسب دانش و افزایش اطلاعات در جامعه منجر شود. جهانی که ما امروزه در آن زندگی می کنیم عصر دانایی می باشد. قدرت هر کشور را نیروی نظامی و اقتصادی تعیین نمی کند بلکه میزان دانایی است که برتری کشورها رامـعین می کند. تلاش و رقابت کشورها برای کسب اطلاعات و فناوری جدید نه تنها نیازی استراتژیک است بلکه ضرورت اساسی ملی محسوب می شود.
" امروزه پژوهش از ابزارهای مهم تصمیم گیری در موقعیتهای مختلف و بویژه در علوم رفتاری و تعلیم و تربیت به شمار می رود، نتایج پژوهشها، در واقع، تعیین کننده جهت سرمایه گذاریهای ملی و منطقه ای محسوب می شود و از طرف دیگر هر ساله مبالغ قابل توجهی از بودجه مملکت به امر پژوهش اختصاص می یابد. دانش پژوهش توصیفی عبارت است از بررسی و توصیف پدیده های طبیعی و انسان ساخته، از جمله ساختار، شکل، فعالیت و تغییر آنها در طول زمان و ارتباط آنها با دیگر پدیده ها. بسیاری از کشفیات مهم علمی از چنین توصیفهایی سرچشمه گرفته است. در دانش پژوهش پیش بینی محقق می تواند از اطلاعات موجود در زمان حال برای پیش بینی وقوع پدیده ای در آینده استفاده کند" ( خوی نژاد، 1380).
پژوهش اساساً فرآیندی فعال و پویا محسوب می شود و ویژگیهای آن از نظر ایرزما (1991) عبارت است از: پژوهش
1- فرآیندی تجربی است
2- شکلهای مختلف به خود می گیرد.
3- باید دارای پایانی ورادیی است
4- و نظام یافته باشد.
گسترش و توسعه روز افزون علم و تکنولوژی در کشورها بطور خواسته و یا ناخواسته تمام ابعاد زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد. در این میان انجام پژوهش در زمینه علوم مختلف می تواند راهگشای این امر باشد که به تولید علم و توسعه در جامعه رسید در عصر حاضر زندگی خوب به عنوان حقوق اولیه انسان ها شناخته شده است. و برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیازمند پژوهش و توسعه علمی هستیم. اما از سوی دیگر محدودیت های مختلف در زمینه امور مالی – انسانی – اقتصادی- و افزایش تقاضای زندگی بهتر از سوی مردم موجب گردیده که نیاز به امر پژوهش برای رفع مشکلات به خوبی خود را روشن نماید.
در صورتی که مسئولین کشور توانایی فراهم آوردن امکانات جهت این امور را نداشته باشند جامعه در حال رکود خواهد ماند. در صورتی می توان مشـکل را حـل نمود که راههای جدیدی یافت تا به تقاضاها پاسخ داده شود و بسیاری از کشورهای پیشرفته به این امر توجه داشته و آنرا بکار می برند به عنوان مثال:
ایالات متحده در زمینه تحقیق و توسعه بیش از مجموع چهار کشور ژاپن، آلمان غربی، فرانسه و انگلستان بودجه صرف کرده است. گرچه موقعیت آمریکا در دو دهه گذشته تقریباً ثابت باقی مانده، اما سهم آن از کل بودجه تحقیق و توسعه در میان پنج کشور مورد بحث از 1966 تا به حال 14 درصد کاهش یافته است. در طول دو دهه ژاپن و آلمان نسبت به آمریکا درصد بیشتری از تولید ناخالص ملی خود را صرف تحقیق و توسعه غیر نظامی کرده اند و از سال 1981 به بعد نرخ سرمایه گذاری آن ها در تحقیق و توسعه برحسب درصد تولید ناخالص ملی سریع تر از نرخ سرمایه گذاری امریکا افزایش یافته است و این در حالی می باشد که در ایران این میزان بسیار پایین و در حد 2% تا 4% درصد می باشد که نشان دهنده میزان پایین توجه به امر تحقیق و توسعه بوده است.
بر اساس مطالعات انجام شده می توان به این امر توجه کرد که نگرش مثبت مردم در امر پژوهش می تواند به توسعه علم و فن آوری و گسترش پژوهش در این زمینه ربط داشته باشد.
" توسعه شگفت آوری که طی چند دهه گذشته در زمینه های مختلف علوم در جهان صورت گرفته، به ویژه با نگاهی به چالش ها و بحران هایی که جهان در قرن بیست و یکم با آن ها روبه روست اندیشه گران و متفکران جهان را برانگیخته است تا امیدها و نگرانی های خود را با توجه به تحولات علمی بیان کنند، زیرا این تحولات علاوه بر پدید آوردن توسعه علمی، در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز تاثیرهایی اساسی ایجاد خواهند نمود." ( مکنون، مصطرزاده، 1378).
پیشینه های پژوهشی داخل کشور
در زمینه آموزش مجازی و روش های ان در آموزش عالی و یادگیری از طریق آموزش مجازی تحقیقی صورت نگرفته است.
پیشینه پژوهشی خارج از کشور
1- جرالد شات(2001) در نورتویج در تحقیق خود با عنوان میزان یادگیری فراگیران در کلاس های مجازی در مقایسه با فراگیران در کلاس های سنتی انجام داد، به صورت تصادفی نیمی از دانش آموزان را انتخاب نمود تا از طریق کلاس های سنتی آموزش دیده و به شیوه قبلی مطالب را بنویسند در حالیکه بقیه کلاس از طریق متون شبکه، Email و چت واقعی با همکلاسیانشان و امکانات واقعی الکترونیکی آموزش دیدند به هر دو گروه تست های معینی داده شد تا تحت شرایط یکسان قرار گیرند بنابراین تفاوت بین جنس، سن و تجربه کامپیوتر از گروه های موجود وجود ندارد. نتایج نشان داد که فراگیران در کلاس های مجازی چقدر سریعند و گروه های همگام و همکار نیز نمی توانند با هم در گفتگو کنند. فراگیران درکلاس های مجازی 50 درصد وقت بیشتری صرف کار کردن با هم می کنند که به نسبت کلاس های سنتی این درصد قابل توجه است. از طرف دیگر فراگیران آموزش مجازی آزادی عمل بیشتری دارند نه فقط از لحاظ تکنولوژی بلکه به خاطر ناتوانی، سوال نمودن از معلم و سوالات در محیط چهره به چهره.
2- چوولیو1 (2005) در تحقیق خود با عنوان بررسی تاثیر محیط مجازی بر یادگیری دانشجویان چنین نتیجه گرفتند که رضایت دانشجو در محیط های یادگیری مجازی بسیار بالاتر از انواع سنتی است همچنین آن ها اغلب نتایج بالاتری نسبت محیط سنتی کسب می کنند. این محیط ها توجه بیشتری به یادگیری دنیای واقعی دارند تا متدهای سنتی و بنابراین تا این حالت می تواند بر علاقه آنها به یادگیری تاثیر داشته باشد و بنابراین در نحوه یادگیری آنها اثر دارد. این نوع استفاده از دنیای واقعی در مطالعات مزیت زیادی برای فراگیران دارد. محیط ها یادگیری مجازی شبیه محیط های فعال مبتنی بر یادگیری گروهی است تا فردی و به همین جهت استفاده از تکنولوژی در این محیط ها نقش اساسی را در ایجاد وانگیزه و گرایش به یادگیری در آن ها ایجاد می کند. محیط های یادگیری مجازی فعال و غیر فعال همگی اثرات متفاوتی بر دانشجو دارد. پاسخ دانشجو به یادگیری تا حد زیادی تحت تاثیر محیط یادگیری است که در آن قرار دارند.
3- موسسه آموزش و ممارست بریتانیا (2004) در تحقیق خود با عنوان شخصیت سازی از طریق یادگیری الکترونیکی، به طراحی سیستم هایی می پردازند که به ایجاد و سیکل های یادگیری پرداخته طوری که این جلوه خاص از یادگیری در مورد گزینه های خاص افرا صدق می کند. این برنامه در مدل های مختلف می تواند در مراحل مختلف پروسه یادگیری نقش داشته باشد.
4- بخش ICT موسسه ممارست و آموزش بریتانیا در پژوهشی با عنوان نقش ICT و یادگیری الکترونیکی در آموزش بیشتر و جامع تر، به این نتیجه رسیدند که بیشترین استفاده از ICT حمایت از یادگیری در خارج از برنامه مدون مدرسه ای و تکمیل برنامه اصلی است به عنوان مثال، این کار از طریق اعمال مبتنی بر تکنولوژی برای تجدید نظر و عمل می شود ، در این فعالیت ها ممکن است به طور کلی بر اساس ابتکار استاد انجام شده که به آن تحقیق سالانه ILT گویند.
5- موسسه ملی آموزش مداوم بزرگسالان بریتانیا (2004) یک تحقیق در مورد استفاده از تکنولوژی یادگیری و اطلاعات در بزرگسالان و یادگیری گروهی انجام داده که به این نتیجه رسیدند: یادگیری اجتماعی و بزرگسالان بر مواد تک ماده ای مانند CD- Rom مبتنی است تا محتوی یادگیری الکترونیکی انجام شود، بیشتر یادگیری الکترونیکی انجام شود، بیشتر یادگیری الکترونیکی توسط فرد کنترل می شود و لذا فقط می توان فرصت های adhoc را برای روش های ارائه شده توسط آموزش یار کسب نمود.
6- موسسه سازمان یافته توسعه پرسنلی در کشور بریتانیا (2004) در زمین آموزش یادگیری الکترونیکی، منحنی یادگیری تحقیقی انجام داد و نتیجه گرفت که انقلاب ICT و اصطلاحات انجام شده در نیروی کار می تواند هر دو در ایجاد یادگیری نقش ایفا کنند که در سیستمی راحت و انعطاف پذیر از تحقیق سازمان یافته شخصی پروژه های گروه های کوچک و آموزش گروه های بزرگ رخ می دهد این شیوه به دنبال این است که آیا شیوه مورد نظر عملی و یا مطلوب است یا نه و مسائلی همچون تامین بودجه، همکاری و ساختار سازمانی ایجاد می شود اما یک شیوه نمی تواند برای همه مناسب باشد و با توجه به تجارب سازمان بخش خصوصی و عمومی بانی این کار نتیجه فوق بدست آمده است. این شیوه بایستی توسعه داده شود تا به رفع شرایط و فرهنگ خاص یک سازمان بپردازد. مواد رسمی به کار رفته از لحاظ کیفی متغیر بود و نبایستی مناسب با اولویت های تجاری باشد.
فصل سوم
فرایند پژوهش
روش تحقیق
در این بررسی با توجه به اهداف و فرضیه ها از روش تحقیق پیمایشی و یا زمینه یابی استفاده می شود ، از آن جهت زمینه یابی است که یکسری نکات را در مورد راهها و روشهای بکارگیری آموزش مجازی در ارتقاء کیفیت یاددهی- یادگیری در دانشگاهها را جستجو می کند. این تحقیق در راستای تحقق اهداف خود و برای آنکه چهارچوب علمی درستی را رعایت نموده باشد، با توجه به مطالعات و مبانی نظری به عوامل مربوط به روشهای بکارگیری آموزش مجازی پرداخته است. محقق قصد هنجار سازی و مستند کردن متغیرهای ارائه شده بر اساس واضحات موجود می باشد ، نه تجزیه و تحلیل این روشها.
متغیرهای تحقیق
در این پژوهش با توجه به موضوع اصلی " بررسی روشهای بکارگیری آموزش مجازی " (ICT) در ارتقاء فرایند یاددهی – یادگیری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی "
متغیر های اثرگذار یا مستقل شامل: 1- آموزش ONLINE 2- روش های تدریس جدید 3- وسایل کمک آموزشی 4- روشهای جدید پژوهش 5- روشهای ارزشیابی جدید .
متغیر متاثر یا وابسته : فرایند یاددهی – یادگیری
متغیر کنترل : دانشگاه ، شهر
متغیر مزاحم : سن اساتید ، جنسیت اساتید ، رشته تحصیلی ، مقطع تحصیلی ، میزان سوابق کاری .
ابزار تحقیق و روش سنجش متغیرها
در این تحقیق برای گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. تمام پرسشهای مربوط به روشهای بکارگیری آموزش مجازی با طیف لیکرت و با پاسخ های کاملاً موافق، موافق ، بی نظر، مخالف و کاملاً مخالف تنظیم شده، ضمن اینکه به منظور از بین بردن خطای هاله ای سوالات فرد به طور مثبت و سئوالات زوج به طور منفی نمره گذاری و پرسیده شده است ، توضیح اینکه سئوالات مربوط به آموزش مجازی در مقایسه با آموزش مرسوم در نظر گرفته شده است که برتری سئوالات مربوط به آموزش مجازی به شکل مثبت از کاملاً موافق ، موافق، بی نظر، مخالف ، کاملاً مخالف با مقیاس 5 ، 4 ، 3، 2، 1 نمره گذاری شده و سئوالاتی که مربوط به برتری آموزش سنتی نسبت به آموزش مجازی است به شکل منفی از کاملاً مخالف، مخالف، بی نظر، موافق، کاملاً موافق با مقیاس 5، 4، 3، 2 ، 1 نمره گذاری شده است.
سوالات تحقیق
پرسشنامه
اول
1، 2، 3، 4، 5 و
دوم
6، 7، 8، 9، 10، 11
سوم
12، 13، 14، 15
چهارم
16، 17، 18، 19
پنجم
20، 21، 22، 23، 24
جدول شماره 5- مربوط به فرضیات و سئوالات مربوط به آن
لازم به ذکر است که سوال ششم تحقیق با کل سوالات و سوال هفتم به شکل مقایسه ای مطرح شده که نمرات دو گروه مقایسه می شود ( نظرات اساتید دانشگاه آزاد رودهن در مقایسه با اساتید دانشگاه آزاد کرمانشاه)
تعیین روایی و اعتبار ابزار تحقیق
برای دستیابی به روایی پرسشنامه ابتدا یک پرسشنامه مقدماتی 30 سئوالی تهیه گردید و به تعدادی از کارشناسان ومتخصصان داده شد سپس با استفاده از ضریب توافق روایی 24 موردآن مورد تایید قرار گرفت ، همچنین برای اعتباریابی از آلفای کرونباخ استفاده شده و عدد 8/76 به دست آمد. که این میزان اعتبار در حد قابل قبول است .
جامعه، نمونه و روشهای نمونه گیری
جامعه اصلی این پژوهش شامل کلیه اساتید تمام وقت دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن و واحد کرمانشاه است که در نیمسال دوم سال تحصیلی 84-83 به کار اشتغال داشته اند . این تعداد شامل 240 نفر اساتید دانشگاه آزاد رودهن و 140 نفر اساتید دانشگاه آزاد کرمانشاه بودند. حجم آزمودنیها براساس جدول مورگان ( نادری ، سیف نراقی ، 1381 ، ص 278 ) مشخص شد و در نتیجه از جامعه 240 نفری اساتید دانشگاه آزاد رودهن 140 نفر و از جامعه 140 نفری اساتید دانشگاه آزاد کرمانشاه 110 نفر به روش تصادفی ساده انتخاب شدند . ضمن اینکه در انتخاب استادان رشته های تحصیلی آنان دخالت داده نشد بلکه انحصاراً عضویت آنها در هیات علمی مورد نظر بود .
روش های تجزیه و تحلیل داده های آماری مورد استفاده در پژوهش
چون تحقیق مورد نظر از نوع تحقیقات زمینه یابی می باشد لذا شیوه های آماری مورد نیاز جهت بر آورد داده ها و همچنین تحقق اهداف مورد نظر از روش های آماری توصیفی و استنباطی می باشد، در ابتدا هر دسته از متغیرها به صورت کمی توصیف می شود و آنگاه هر یک از متغیرهای جزئی نیز مورد بررسی قرار می گیرد و بدین ترتیب در این پژوهش براساس نیاز و اهداف از روشهای آمار توصیفی شامل میانگین، نما، انحراف معیار ، فراوانی ، درصد و نمودار همچنین آمار استنباطی t تک متغیره و t دو گروه مستقل برای بررسی فرضیه ها استفاده شده است.
فصل چهارم
یافته های پژوهش
مقدمه
در فصل چهارم این پژوهش که به تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده اختصاص دارد . در ابتدا جهت توصیف و سازماندهی مناسب داده های مورد نظر از روش آمار توصیفی از قبیل جدول اعداد ، میانگین ، نما ، میانه ، انحراف معیار ، واریانس ، مجموع نمرات فراوانی ، درصد فراوانی و فراوانی تراکمی و همچنین از نمودار جهت ارائه نتایج به شکل تصویر استفاده گردید . در بخش دوم از آمار استنباطی از آزمون t تک متغیره جهت فرضیه اول ، دوم ، سوم ، چهارم ، پنجم و ششم و از آزمون t دو گروه مستقل برای فرضیه هفتم استفاده شده است .
با توجه به نتایج آزمون t فرضیه هفتم رد شد و فرضیه های اول ، دوم ، سوم ، چهارم ، پنجم ، ششم تایید شد . در آخر نیز ضریب همبستگی میان5 فرضیه اول که متغیر های آموزش مجازی را اندازه گیری می کنند انجام گرفت و نشان داد بین این متغیر ها ضریب همبستگی بالایی وجود دارد . ( این جدول در بخش های ضمائم آمده است ) .
جدول شماره 6- استفاده از آموزش ( برنامه ای گام به گام ) به جای روش آموزش یکپارچه
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
1
4/0
4/0
2
مخالف
19
7/6
8
3
بی نظر
52
8/20
8/28
4
موافق
139
6/55
4/84
5
کاملاً موافق
39
6/15
100
SD
S2
mod
X
X
N
946
812/0
660/0
4
4
78/3
250
نتایج بدست آمده از جدول فوق نشان دهنده این مطلب است که 4/0 درصد با استفاده از آموزش برنامه ای به جای روش آموزش یکپارچه برای یادگیری بهتر دانشجویان کاملاً مخالف هستند ، 7/6 درصد مخالف ، 8/20 بی نظر ، 6/55 درصد موافق و 6/15 درصد نیز کاملاً موافق بودند و در مجموع 2/71 درصد افراد عقیده دارند که آموزش برنامه ای می تواند در بهبود یادگیری موثرتر باشد
جدول شماره 7- برخورد رودررو با دانشجوین به جای استفاده از آموزش کامپیوتر .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
60
24
24
2
موافق
133
2/53
2/77
3
بی نظر
17
8/6
84
4
مخالف
34
6/13
97
5
کاملاً مخالف
6
4/2
100
SD
S2
mod
X
N
543
021/1
043/1
2
2
17/2
250
جدول فوق نشان می دهد که 24 درصد افراد با برخورد رودررو به جای استفاده از کامپیوتر در آموزش کاملاً موافق ، 2/53 درصد موافق ، 8/6 درصد بی نظر ، 6/13 درصد مخالف و 4/2 درصد نیز کاملاً مخالف هستند . بدین ترتیب 78/2 افراد عقیده دارند که برخورد روردرو با دانشجویان در مقایسه با آموزش با کامپیوتر یادهی موثر تر است .
جدول شماره 8- تقسیم بندی مطالب درسی به اجزای کوچکتر ( جز به کل ) به جای ارائه مطالب
از کل به جز .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
13
2/5
2/5
2
مخالف
45
18
2/23
3
بی نظر
33
2/13
4/36
4
موافق
109
6/43
80
5
کاملاً موافق
50
20
100
SD
S2
mod
X
N
888
15/1
32/1
4
4
55/3
250
بررسی داده های جدول فوق نشان دهنده این است که 2/5 درصد افراد با تقسیم بندی مطالب درسی به اجزاء کوچکتر ( جزء به کل ) به جای ارائه مطالب از کل به جزء در یاددهی کاملاً مخالف ، 18 درصد مخالف ، 2/13 درصد بی نظر ، 6/43 درصد موافق و بالاخره 20 درصد کاملاً موافق بودند . بدین ترتیب 6/63 درصد افراد عقیده دارند که تقسیم بندی مطالب درسی به اجزاء کوچکتر ( جزء به کل ) در
یاددهی موثرتر است .
جدول شماره 9- تدریس با مباحث از پیش تعیین شده ( با دیسپلین ) به جای یک بحث ساده و به صورت آزاد .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
34
6/13
6/13
2
موافق
106
4/42
0/56
3
بی نظر
47
8/18
8/47
4
مخالف
51
4/20
2/95
5
کاملاً مخالف
12
8/4
100
SD
S2
mod
X
N
651
1/1
2/1
2
2
6/2
250
با توجه به نتایج بدست آمده از جدول مورد نظر 6/13 درصد افراد با شروع تدریس با مباحث از پیش تعیین شده به جای یک بحث ساده و آزاد کاملاً موافق 4/42 درصد موافق ، 8/18 درصد بی نظر ، 4/20 درصد مخالف و 8/4 درصد کاملاً مخالف بودند می توان گفت که 56 درصد افرد با تدریس با مباحث از پیش تعیین شده در یادگیری موافق هستند .
جدول شماره 10- آزادی عمل به دانشجو در مطالبی که یاد می گیرد به جای انتخاب موضوع تدریس توسط استاد .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
21
4/8
4/8
2
مخالف
60
24
4/32
3
بی نظر
48
2/19
6/51
4
موافق
101
4/40
92
5
کاملاً موافق
20
8
100
SD
S2
mod
X
N
789
13/1
28/1
4
2
16/3
250
جدول فوق نشان دهنده این مطلب است که 4/8 درصد افراد با آزادی عمل به دانشجو در یادگیری مطالب به جای انتخاب موضوع تدریس توسط استاد کاملاً مخالف ، 24 درصد مخالف ، 2/19 درصد بی نظر ، 4/40 درصد موافق و بالاخره 8 درصد کاملاً موافق هستند . به این معنی که 4/48 درصد افراد معتقد هستند آزادی عمل به دانشجو در یادگیری مطلب در بهبود یاددهی ـ یادگیری موثرتر است .
جدول شماره 11- ارجاع به منابع مکتوب به جای استفاده از اینترنت برای تبادل اطلاعات در کلاس .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
19
6/7
6/7
2
موافق
79
6/31
2/39
3
بی نظر
56
4/22
6/61
4
مخالف
75
30
6/91
5
کاملاً مخالف
21
4/8
100
SD
S2
mod
X
N
750
123/1
261/1
2
3
3
250
با توجه به نتایج بدست آمده از جدول فوق می توان گفت که 6/7 درصد افراد با ارجاع به منابع مکتوب به جای استفاده از اینترنت کاملاً موافق بودند ، 16/3 درصد موافق ، 4/22 درصد بی نظر و 30 درصد مخالف و 4/8 درصد کاملاً مخالف و در مجموع افراد به هر دو مورد توجه داشته اند . اما میزان توافق با ارجاع به منابع مکتوب 2/39 درصد موافق داشته است که موثرتر بودن این امر را نشان می دهد .
جدول شماره 12- استفاده از روش کنفرانس کامپیوتری و ارتباط استاد با چندین دانشجو از طریق اینترنت به جای بحث گروهی
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
20
8
8
2
مخالف
85
34
42
3
بی نظر
66
4/26
4/68
4
موافق
65
26
4/96
5
کاملاً موافق
14
6/5
100
SD
S2
mod
X
N
718
06/1
13/1
2
3
87/2
250
با در نظر گرفتن داده های جدول مورد نظر مشحص می شود که 8 درصد افراد با استفاده از روش کنفرانس کامپیوتری به جای بحث گروهی کاملاً مخالف ، 34 درصد مخالف ، 4/24 درصد بی نظر ، 26 درصد موافق ، 6/5 درصد کاملاً موافق بودند و نشان دهنده این است که در نهایت 42 درصد افراد پاسخ دهنده بحث گروهی در یادگیری را موثرتر می دانند .
جدول شماره 13- ارائه مطالب و تکالیف به صورت حضوری به جای استفاده از پست الکترونیکی .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
24
6/9
6/9
2
موافق
133
2/53
8/62
3
بی نظر
49
6/19
4/82
4
مخالف
36
4/14
8/96
5
کاملاً مخالف
8
2/3
100
SD
S2
mod
X
N
621
96/0
92/0
2
2
48/2
250
نتایج بدست آمده از جدول مورد نظر نشان می دهد که 6/9 درصد افراد با ارائه مطالب و تکالیف به صورت حضوری به جای استفاده از پست الکترونیکی کاملاً موافق ، 2/53 درصد موافق ، 6/19 درصد بی نظر و 4/14 درصد مخالف ، 2/3 درصد کاملاً مخالف بودند که در مجموع 8/62 درصد افراد عقیده دارند که ارائه مطالب و تکالیف به شکل حضوری بهتر از پست الکترونیکی است .
جدول شماره 14- گفتگوی کامپیوتری (chat) بین استاد و دانشجو به جای پرسش و پاسخ حضوری
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
28
3/11
3/11
2
مخالف
119
6/47
8/58
3
بی نظر
51
4/20
2/79
4
موافق
43
2/17
4/69
5
کاملاً موافق
9
6/3
100
SD
S2
mod
X
N
636
01/0
03/0
2
2
54/2
250
داده های بدست آمده از جدول فوق نشان می دهد که با گفتگوی کامپیوتری (chat) به جای پرسش و پاسخ بین استاد و دانشجو ، 2/11 درصد کاملاً مخالف ، 6/47 درصد مخالف ، 4/20 درصد بی نظر ، 2/17 درصد موافق ، 6/3 درصد کاملاً موافق بودند و در نهایت 9/58 درصد اساتید پاسخ دهنده عقیده دارند که پرسش و پاسخ بین استاد و دانشجو در یادگیری موثرتر است .
جدول شماره 15- تدوین طرح درس به جای استفاده از برنامه نویسی نرم افزاری در تهیه دروس .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
10
4
4
2
موافق
111
4/44
4/48
3
بی نظر
74
6/29
78
4
مخالف
48
2/19
2/97
5
کاملاً مخالف
7
8/2
100
SD
S2
mod
X
N
681
914/0
835/0
2
3
72/2
250
با توجه به جدول فوق می توان چنین نتیجه گرفت که 4 درصد افراد با تدوین طرح درس به جای استفاده از برنامه نویسی نرم افزاری در تهیه دروس کاملاً موافق ، 4/44 درصد موافق ، 6/29 درصد بی نظر ، 2/19 درصد مخالف و 8/2 درصد کاملاً مخالف بودند و در مجموع 4/48 درصد افراد با تدوین طرح درس نسبت به برنامه نویسی نرم افزاری موافق هستند .
جدول شماره 16-استفاده از روش فایل بندی کامپیوتر مطالب به جای جزوه های موسوم دانشگاهی .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
4
6/1
6/1
2
مخالف
36
4/14
0/16
3
بی نظر
72
8/28
8/44
4
موافق
113
2/45
0/90
5
کاملاً موافق
25
0/10
0/100
SD
S2
mod
X
N
869
915/0
837/0
4
4
48/3
250
با توجه به داده های جدول فوق می توان چنین نتیجه گرفت که با موضوع استفاده از روش فایل بندی کامپیوتری مطالب به جای جزوه های مرسوم دانشگاهی ، 6/1 درصد کاملاً مخالف ، 4/14 درصد مخالف ، 8/28 درصد بی نظر ، 2/45 درصد موافق و بالاخره 10 درصد کاملاً موافق بودند و در نهایت 2/55 درصد افراد عقیده دارند که روش فایل بندی کامپیوتری در ارائه مطالب در یاددهی موثرتر می باشد .
جدول شماره 17- یادداشت برداری در زمان تدریس به جای ضبط صحبت استاد .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
24
6/9
6/9
2
موافق
115
46
6/55
3
بی نظر
51
4/20
0/76
4
مخالف
56
4/22
4/98
5
کاملاً مخالف
4
6/1
100
SD
S2
mod
X
N
651
989/0
979/0
2
2
60/2
250
نتایج بدست آمده از جدول فوق نشان دهنده این مطلب است که 6/9 درصد افراد با یادداشت برداری در زمان تدریس به جای ضبط صحبت استاد کاملاً موافق ، 46 درصد موافق ، 4/20 درصد بی نظر ، 4/22 درصد مخالف ، 6/1 درصد کاملاً مخالف بودند یعنی 6/55 درصد پاسخ دهندگان عقیده دارند که یادداشت برداری در زمان تدریس در بهبود یادگیری موثرتر از ضبط صحبت استاد است .
جدول شماره 18- استفاده از پاور پینت (power point) در ارائه مطالب به جای اسلاید .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
3
2/1
2/1
2
مخالف
19
6/7
8/8
3
بی نظر
48
2/19
0/28
4
موافق
124
6/49
6/77
5
کاملاً موافق
56
4/22
100
SD
S2
mod
X
N
961
898/0
807/0
4
4
84/3
250
داده های بدست آمده از جدول فوق نشان می دهد که 2/1 درصد افراد با استفاده از پاور پوینت به جای اسلاید در ارائه مطالب کاملاً مخالف ، 6/7 درصد مخالف ، 2/19 درصد بی نظر ، 6/49 درصد موافق و 4/22 درصد کاملاً موافق بودند و در نتیجه می توان گفت 72 درصد عقیده دارند که استفاده از پاور پوینت در ارائه مطالب در یادگیر موثر است .
جدول شماره 19- یادداشت برداری و ثبت مشاهدات به جای تهیه عکس و فیلم از بازدید های علمی .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
13
2/5
2/5
2
موافق
64
6/25
8/30
3
بی نظر
69
6/27
4/58
4
مخالف
83
2/33
6/91
5
کاملاً مخالف
21
4/8
100
SD
S2
mod
X
N
785
057/0
117/1
4
3
14/3
250
نتایج بدست آمده از جدول مورد نظر نشان دهنده این مطلب است که 2/5 درصد افراد با یادداشت برداری و ثبت مشاهدات به جای تهیه عکس و فیلم در بازدید های علمی کاملاً موافقند 6/25 درصد موافق ، 6/27 درصد بی نظر ، 2/33 درصد مخالف و بالاخره 4/8 درصد کاملاً مخالفند و در نتیجه می توان گفت 6/41 درصد عقیده دارند که یادداشت برداری و ثبت مشاهدات در مقایسه با تهیه عکس و فیلم در یادگیری دانشجویان موثر است .
جدول شماره 20- استفاده از CD های صوتی در حفظ مطالب به جای خواندن و تمرین و تکرار.
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
14
6/5
6/5
2
مخالف
70
0/28
6/33
3
بی نظر
51
4/20
0/54
4
موافق
99
6/39
6/39
5
کاملاً موافق
16
4/6
100
SD
S2
mod
X
N
783
069/1
143/1
4
3
13/3
250
با توجه به نتایج بدست آمده از جدول فوق می توان نتیجه گرفت که 6/5 درصد با استفاده از CDهای صوتی در حفظ مطالب به جای خواندن و تمرین و تکرار کاملاً مخالف ، 28 درصد مخالف ، 4/20 درصد بی نظر ، 6/39 درصد موافق ، 4/6 درصد کاملاً موافق ، یعنی 46 درصد افراد عقیده دارند که استفاده از CDهای صوتی در یاددهی دانشجویان موثرتر است .
جدول شماره 21- مراجعه به کتابخانه ها ـ مجلات _ پایان نامه ها به جای استفاده از سایت های علمی ـ پژوهشی در اینترنت
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
18
2/7
2/7
2
موافق
66
4/26
6/33
3
بی نظر
57
8/22
4/56
4
مخالف
85
0/34
4/90
5
کاملاً مخالف
24
6/9
100
SD
S2
mod
X
N
781
125/1
266/1
4
3
12/3
250
نتایج بدست آمده از جدول فوق بیانگر این مطلب است که 2/7 درصد افراد با مراجعه به کتابخانه ها مجلات – پایان نامه ها – به جای استفاده از سایت های علمی پژوهشی در اینترنت موافقند 4/26 درصد موافق ، 8/22 درصد بی نظر ، 34 درصد مخالف و 6/9 درصد کاملاً مخالف بودند که در حالت کلی می توان گفت 6/43 درصد پاسخ دهندگان عقیده دارند که استفاده از کتابخانه ها و سایت های علمی پژوهشی در یادگیری موثرتر است .
جدول شماره 22- استفاده از اینترنت در نظرسنجی و اجرای پرسشنامه به جای مراجعه حضوری به نمونه ها
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
8
2/3
2/3
2
مخالف
67
8/26
30
3
بی نظر
59
6/23
6/53
4
موافق
98
2/39
8/92
5
کاملاً موافق
18
2/7
100
SD
S2
mod
X
N
801
019/1
039/0
4
3
20/3
250
با توجه به نتایج بدست آمده از جدول مورد نظر 2/3 درصد افراد با استفاده از اینترنت در نظر سنجی به جای مراجعه حضوری کاملاً مخالفند ، 8/26 درصد مخالف ، 6/23 درصد بی نظر ، 2/39 درصد موافق و 2/7 درصد کاملاً موافقند و می توان نتیجه گرفت که 4/46 درصد افراد در نظرسنجی اینترنتی را در امور پژوهشی موثرتر می دانند .
جدول شماره 23- انجام محاسبات با دست به جای spss در کارهای آماری .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
16
4/6
4/6
2
موافق
54
6/21
28
3
بی نظر
69
6/27
6/55
4
مخالف
79
6/31
2/87
5
کاملاً مخالف
32
8/12
100
SD
S2
mod
X
N
807
119/1
253/1
4
3
23/3
250
نتایج بدست آمده از جدول فوق بیانگر این مطلب است که با انجام محاسبات با دست به جای spss در کارهای آماری در یادگیری 4/6 درصد افراد کاملاً موافق ، 6/21 درصد موافق ، 6/27 درصد بی نظر ، 6/31 درصد مخالف ، 8/12 درصد کاملاً مخالف بودند . یعنی 2/44 درصد افراد معتقد هستند که بایستی انجام محاسبات توسط دانشجویان با دست صورت بگیرد .
جدول شماره 24- اجرای پروژه های کاربردی به جای پروژه های توصیفی و کتابخانه ای .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
5
2
2
2
مخالف
21
4/8
4/10
3
بی نظر
34
6/13
0/24
4
موافق
134
6/53
6/77
5
کاملاً موافق
56
4/22
100
SD
S2
mod
X
N
965
927/0
860/0
4
4
86/3
250
با توجه به داده های جدول فوق می توان نتیجه گرفت که 2 درصد افراد با اجرای پروژه های کاربری به جای پروژه های کتابخانه ای کاملاً مخالفند ، 4/8 درصد مخالف ، 6/13 درصد بی نظر ، 6/53 درصد موافق و 4/22 درصد کاملاً موافقند و در مجموع 76 درصد افراد عقیده دارند که اجرای پروژه های کاربردی در یادگیری موثرتر است .
جدول شماره 25- برگزاری امتحانات به صورت گروهی به جای برگزاری امتحانات تک نفری در ارزشیابی .
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
20
8
8
2
موافق
99
6/39
6/47
3
بی نظر
57
8/22
4/70
4
مخالف
53
2/21
6/91
5
کاملاً مخالف
21
4/8
100
SD
S2
mod
X
N
706
113/1
238/1
2
3
82/2
250
نتایج حاصله از جدول فوق نشان می دهد که 8 درصد با برگزاری امتحانات به صورت گروهی به جای برگزاری امتحانات تک نفری کاملاً موافق ، 6/39 درصد موافق ، 8/22 درصد بی نظر ، 2/12 درصد مخالف ، 4/8 درصد نیز کاملاً مخالف بودند که نشان دهنده این مطلب است که 6/47 درصد عقیده دارند امتحانات گروهی در یادگیری موثرتر است .
جدول شماره 26- ارزیابی کارهای دانشجویان در طول ترم به جای برگزاری امتحانات کتبی در ارزشیابی
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
4
6/1
6/1
2
مخالف
14
6/5
2/7
3
بی نظر
22
8/8
16
4
موافق
142
8/56
8/72
5
کاملاً موافق
68
2/27
100
SD
S2
mod
X
N
1006
855
730/0
4
4
02/4
250
داده های بدست آمده از جدول فوق نشان دهنده این مطلب است که 6/1 درصد افراد با ارزیابی کارهای دانشجویان در طول ترم به جای برگزاری امتحانات کتبی کاملاً مخالف ، 6/5 درصد مخالف ، 8/8 درصد بی نظر ، 8/56 درصد موافق ، 3/27 درصد کاملاً موافق بودند و 84 درصد پاسخ دهندگان عقیده دارند برگزاری امتحانات کتبی در ارزشیابی فرایند یادگیری موثرتر است .
جدول شماره 27- استفاده از ارزشیابی حضوری به جای ارزشیابی از طریق کامپیوتر
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
37
8/14
8/14
2
موافق
125
50
8/64
6
بی نظر
52
8/20
6/85
4
مخالف
28
2/11
8/96
5
کاملاً مخالف
8
2/3
100
SD
S2
mod
X
N
595
975/0
951/0
2
2
38/2
250
نتایج حاصل از داده های جدول فوق نشان دهنده این مطلب است که در زمینه استفاده از ارزشیابی حضوری به جای ارزشیابی از طریق کامپیوتر 8/14 درصد کاملاً موافق ، 50 درصد موافق ، 8/20 درصد بی نظر ، 2/11 درصد مخالف ، 2/3 درصد کاملاً مخالف بودند بدین ترتیب 8/64 درصد افراد عقیده دارند که ارزشیابی حضوری در یادگیری موثرتر است .
جدول شماره 28- ارزشیابی دانشجویان از خود به جای ارزشیابی از طریق استاد
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً مخالف
14
6/5
6/5
2
مخالف
74
6/29
2/35
3
بی نظر
60
0/24
2/59
4
موافق
85
34
2/93
5
کاملاً موافق
17
8/6
100
SD
S2
mod
X
N
742
973/0
947/0
3
3
97/2
250
نتایج جدول فوق بیانگر این مطلب است که 6/5 درصد افراد با ارزشیابی دانشجویان از خود به جای ارزشیابی از طریق استاد کاملاً مخالف ، 6/29 درصد مخالف ، 24 درصد بی نظر ، 34 درصد موافق ، 8/6 درصد کاملاً موفق بودند . در نتیجه 8/40 درصد عقیده دارند که ارزشیابی دانشجویان از خود موثرتر است .
جدول شماره 29- ارزشیابی ملاکی ( ملاک مطلق ) از دانشجویان به جای ارزشیابی هنجاری ( ملاک و معیار نسبی)
رتبه
نظرات
فراوانی
درصد فراوانی
درصد فراوانی تراکمی
1
کاملاً موافق
14
6/5
6/5
2
موافق
64
6/25
2/31
3
بی نظر
104
6/41
8/72
4
مخالف
52
8/20
6/93
5
کاملاً مخالف
16
4/6
100
SD
S2
mod
X
N
742
973/0
947/0
3
3
97/2
250
با توجه به نتایج بدست آمده از جدول فوق می توان نتیجه گرفت که 6/5 درصد افراد با ارزیابی ملاکی از دانشجویان به جای ارزشیابی هنجاری کاملاً موافق ، 6/25 درصد موافق ، 6/41 درصد بی نظر ، 8/20 درصد مخالف ، 4/6 درصد کاملاً مخالف بودند و در مجموع می توان گفت 2/31 درصد عقیده دارند که ارزشیابی هنجاری در بهبود یادگیری موثرتر است
جدول شماره 30- سوال اول : آیا استفاده از روشهای جدید تدریس به عنوان یکی از روشهای آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
خطای میانگین
انحراف معیار
میانگین نمونه
تعداد
162/0
511/0
05/3
250
3 = میانگین جامعه
95% فاصله اطمینان برای اختلاف میانگین ها
تفاوت میانگین ها
سطح معناداری
( دو دامنه )
درجه آزادی
t
فرضیه اول
بالا
پایین
59/0
05/-
268/0
099/0
249
657/1
چون t محاسبه شده 657/1 و سطح معنی دار05/0 = است با اطمینان 95 درصد می توان گفت بین میانگین چامعه و نمونه تفاوت معنادار وجود ندارد بنابراین استفاده از روشهای جدید تدریس در آموزش مجازی می توانند به بهبود یاددهی – یادگیری موثر باشد اما این تاثیر در حد متوسط است .
جدول شماره 31- سوال دوم – آیا استفاده از روش online به عنوان یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
خطای میانگین
انحراف معیار
میانگین نمونه
تعداد
186/0
489/0
85/2
250
3 = میانگین جامعه
95% فاصله اطمینان برای اختلاف میانگین ها
تفاوت میانگین ها
سطح معناداری
( دو دامنه )
درجه آزادی
t
فرضیه دوم
بالا
پایین
53/-
27/1-
900/-
000/
249
884/4-
نتایج بدست آمده از جدول فوق بیانگر این مطلب است که t محاسبه شده 844/4 با سطح معنی داری 05/0 و اطمینان 95 درصد ، معنادار است و می توان نتیجه گرفت که یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی استفاده از روش online است . اما این مورد به نظر اساتید پایینتر از حد متوسط موثر است.
جدول شماره 32- سوال سوم – آیا استفاده از وسایل کمک آموزشی به عنوان یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
خطای میانگین
انحراف معیار
میانگین نمونه
تعداد
129/0
50/0
18/3
250
3 = میانگین جامعه
95% فاصله اطمینان برای اختلاف میانگین ها
تفاوت میانگین ها
سطح معناداری
( دو دامنه )
درجه آزادی
t
فرضیه سوم
بالا
پایین
97/0
47/0
720/0
000/0
249
591/5
نتایج بدست آمده از جدول مورد نظر نشان دهنده این مطلب است که 591/5 = t در سطح معنی دار 05/0 و با اطمینان 95 درصد معنادار است ، یعنی میانگین جامعه از میانگین نمونه محاسبه شده کوچکتر است و وسایل کمک آموزشی یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی است که در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری دانشجویان بیش از متوسط موثر است .
جدول شماره 33- سوال چهارم ، آیا استفاده از روشهای جدید پژوهش به عنوان یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی- یادگیری موثر است ؟
خطای میانگین
انحراف معیار
میانگین نمونه
تعداد
155/0
61/0
36/3
250
3 = میانگین جامعه
95% فاصله اطمینان برای اختلاف میانگین ها
تفاوت میانگین ها
سطح معناداری
( دو دامنه )
درجه آزادی
t
فرضیه چهارم
بالا
پایین
72/1
11/1
416/1
000/0
249
138/9
با توجه به داده های بدست آمده از جدول فوق و t محاسبه شده 138/9 با سطح معنی دار
05/0 = α و اطمینان 95 اطمینان بین میانگین جامعه و نمونه تفاوت معنی دار وجود دارد و می توان نتیجه گرفت روشهای جدید پژوهش یکی از روشهای بکارگیری آموزشی مجازی است که می تواند در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری دانشجویان تاثیر بسیاری داشته باشد .
جدول شماره 34- سوال پنجم ، آیا استفاده از روشهای جدید ارزشیابی به عنوان یکی از روشهای یادگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی- یادگیری موثر است ؟
خطای میانگین
انحراف معیار
میانگین نمونه
تعداد
146/0
46/0
1/3
250
3 = میانگین جامعه
95% فاصله اطمینان برای اختلاف میانگین ها
تفاوت میانگین ها
سطح معناداری
( دو دامنه )
درجه آزادی
t
فرضیه پنجم
بالا
پایین
55/0
02/-
264/0
071/0
249
814/1
از نتایج جدول فوق چنین بنظر می رسد که t بدست آمده 814/1 در سطح 05/0 = α با اطمینان 95 درصد بین میانگین جامعه و میانگین نمونه تفاوت معنادار وجود ندارد . یعنی از دیدگاه اساتید روشهای جدید ارزشیابی در آموزش مجازی به طور متوسط موجب بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری در دانشجویان می شود .
جدول شماره 35- سوال ششم روش های بکارگیری در آموزش مجازی می تواند در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر باشد .
خطای میانگین
انحراف معیار
میانگین نمونه
تعداد
516/0
34/0
2/3
250
3 = میانگین جامعه
95% فاصله اطمینان برای اختلاف میانگین ها
تفاوت میانگین ها
سطح معناداری
( دو دامنه )
درجه آزادی
t
فرضیه ششم
بالا
پایین
78/2
75/0
768/1
001/0
249
425/3
با توجه به آنچه در جدول فوق نشان داده شده است و t محاسبه شده 425/3 در سطح 05/0 = α با اطمینان 95 درصد می توان نتیجه گرفت که ین میانگین جامعه و نمونه تفاوت معنادار وجود دارد و آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری دانشجویان در حد بالایی موثر است .
جدول شماره 36- سوال هفتم
آیا بین نظرات اساتید دانشگاه آزاد رودهن و دانشگاه آزاد کرمانشاه در زمینه بکارگیری آموزش مجازی تفاوت معنی داری وجود دارد ؟
خطای میانگین
انحراف معیار
میانگین نمونه
تعداد
رودهن
کرمانشاه
760/0
666/0
378/0
291/0
1/3
1/3
140
110
95% فاصله اطمینان برای اختلاف میانگین ها
تفاوت میانگین ها
سطح معناداری
( دو دامنه )
درجه آزادی
t
فرضیه هفتم
بالا
پایین
495/0
635/0
248
475/0
557/1-
546/2
با توجه به جدول مورد نظر و t بدست آمده 475/0 در سطح معنی دار 05/0 = α با اطمینان 95 درصد می توان نتیجه گرفت که بین میانگین حاصل از نظرات اساتید دانشگاه آزاد کرمانشاه در زمینه بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی- یادگیری تفاوت معنادار وجود ندارد .
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات
خلاصه پژوهش
آموزش و نظام آموزشی از گذشته های دور در تداوم و پیشرفت جامعه نقش اساسی داشته است . آموزش عالی با قدمت بیش از هشت سده به عنوان نمادی کلیدی مورد توجه خاص ملتها و دولتهاست . اما هر دانشگاهی جهت پذیرش دانشجو دارای ظرفیت خاصی است و قادر نیست تمام افراد جامعه و متقاضیان آموزش عالی را تحت پوشش قرار دهد . به همان علت محدودیت ظرفیت دانشگاهها موجب شده که صاحبنظران و برنامه ریزان به فکر حل این مشکل باشند . بحث ایجاد و احداث دانشگاه مجازی از مدت ها پیش در کشور های غربی و عربی و همچنین در ایران آغاز شد، اگرچه در کشور های اروپایی و عربی این مورد امری عادی شده در حالی که در ایران هنوز این امر جای خود را پیدا نکرده است قدم گذاشتن در این راه موفقیتهای آینده را در زمینه پیشرفت علم و دانش خواهد داشت . اما متاسفانه هنوز کشور ما نتوانسته قدم محکمی برای گسترش آموزش مجازی بردارد . بحث و بررسی مبانی اطلاعات و ارتباطات در آموزش عالی به دوامر برمی گردد . 1- چرایی توسعه (ICT) 2- چگونگی این توسعه که به روشهای بکارگیری ICT در آموزش .
برای دستیابی به این اهداف استفاده هر چه بیشتر از اطلاعات در قالب شبکه عظیم اینترنت یا روشهای مناسبی را باید بکار برد . با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در دنیای امروز همگانی شدن این پیشرفت در جوامع مختلف احساس گردید . کشورهای پیشرفته دنیا در دو دهه گذشته شروع به جمع آوری ، بهینه سازی ، استاندارد سازی و در اختیار قرار دادن همگانی داشته های اطلاعاتی خود در زمنیه های علم و تکنولوژی ، تجارت ، صنعت ، سیاست و دفاع و غیره کردند .
اکثر کشور های روبه رشد برای گام نهادن به عصر اطلاعات ، از قبل برنامه ریزی نموده اند ، کاربرد صحیح اطلاعات آموزشی باید فراگیری و مهارت را به دنبال خود داشته باشد . آنچه اکنون مد نظر
می باشد راهکارهایی برای بکارگیری آموزش مجازی در نظام آموزشی است . همچنین مشکلات و چالش هایی که در توسعه آموزش مجازی پیش رو است بنابراین برای رسیدن به اهداف مورد نظر یعنی بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری از طریق ICT باید راهکارهای مناسب آنرا بکار برد .
این پروژه از جمله مطالعات مربوط به آموزش مجازی بخصوص راههای بکارگیری این نوع آموزش در دانشگاهها است . آنچه در این تحقیق مهم است بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری دانشجویان با کمک آموزش مجازی (ICT) است .
روش اصلی مطالعه و بررسی متغیر ها در ابتدا از نوع زمینه یابی است . زیرا این پژوهش به دنبال بررسی یک سری عوامل در ارتباط با آموزش مجازی و تاثیر آن بر فرایند یاددهی – یادگیری است که با توجه به نظرات پاسخ دهندگان مورد بررسی قرار می گیرد .
جامعه آماری شامل 240 نفر از اساتید دانشگاه آزاد رودهن و 140 نفر از اساتید دانشگاه آزاد کرمانشاه که به عنوان اعضای هیات علمی تمام وقت و نیمه وقت بودند که 250 نفر از این تعداد به روش تصادفی ساده انتخاب گردید که این حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان تعیین شده است . به دلیل نوع تحقیق ، ابزار اصلی گردآوری اطلاعات پرسشنامه بسته پاسخ مشتمل بر 24 سوال و با طیف لیکرت بوده که به اندازه گیری متغیر های مورد نظر پرداخته است .
در بررسی داده ها ، از شاخص های آمار توصیفی نظیر جدول فراوانی ، درصد فراوانی ، فراوانی تراکمی ، نما ، میانه ، میانگین ، انحراف معیار و واریانس و مجموع پاسخ ها و همچنین نمودار استفاده شده است . در بخش جمع آوری و تحویل داده های مربوط به روش های بکار گیری آموزش مجازی برای فرضیه اول ، دوم ، سوم ، چهارم ، پنجم و ششم از آزمون t تک متغیر و فرضیه هفتم از آزمون t در گروه مستقل استفاده شد . در نهایت بر اساس داده های کسب شده و نیز توصیف و تجزیه و تحلیل های اجرا شده ، نتیجه گیری لازم در ارتباط با فرضیات پژوهش به عمل آمده است . بر اساس این نتیجه گیری مشخص شد فرضیات اول ، دوم ، سوم ، چهارم ، پنجم و ششم تایید و فرضیه هفتم رد شد
بحث و نتیجه گیری
با توجه به محاسبات انجام شده در فصل چهارم در زمینه روشهای بکارگیری آموزش مجازی ، پیامد بررسی لازم به شرح زیر قابل نتیجه گیری است .
1- سوال اول : آیا استفاده از روشهای جدید تدریس به عنوان یکی از روشهای آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
در این تحقیق موضوع روشهای بکارگیری آموزش مجازی از طریق 5 متغیر جزئی تر مورد بررسی قرار گرفته که بر اساس بررسی به عمل آمده ، نتایج زیر بدست آمده است .
روشهای جدید تدریس در یکی از متغیر های تشکیل دهنده آموزش مجازی است ، و بر فرایند یاددهی – یادگیری تاثیر دارد . اما این تاثیر از نظر پاسخ دهندگان در حد متوسط است و لذا فرضیه مورد نظر مبنی بر اینکه روشهای تدریس در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است مورد تایید قرار گرفت .
در پیشینه های قابل دسترسی پژوهشگر موردی که با این نتیجه گیری قابل مقایسه باشد به دست نیامد .
2- سوال دوم : آیا استفاده از روش online به عنوان یکی از روشهای بکارگیری آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
بررسی داده های بدست آمده در خصوص تاثیر روش online نشان می دهد که پاسخ دهندگان با این روش موافق هستند و اعتقاد دارند که روش online در آموزش مجازی می تواند در یاددهی – یادگیری دانشجویان موثر باشد . اما این تاثیر در حد بالایی نیست .
در پیشینه های قابل دسترسی پژوهشگر می توان به نتایج تحقیق جرالد شات در نورتریج اشاره نمود که چنین نتیجه گرفت که فراگیری از طریق متون شبکه ، E mail ، چت و امکانات الکتریکی ( روش online ) آموزش دیده اند . 50 درصد بیشتر از فراگیران با آموزش سنتی پیشرفت داشته اند .
3- سوال سوم : آیا استفاده از وسایل کمک آموزشی به عنوان یکی از روشهای آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟ .
با توجه به نتایج بدست آمده مشخص گردید که وسایل کمک آموزشی در آموزش مجازی بر فرایند یاددهی – یادگیری تاثیر بالایی دارد . لذا فرضیه مورد نظر مورد تایید قرار می گیرد . در پیشینه های بدست آمده موردی که با این نتیجه قابل مقایسه باشد بدست نیامد .
4- سوال چهارم : آیا استفاده از روشهای جدید پژوهش به عنوان یکی از روشهای آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
با بررسی داده های بدست آمده مشخص گردید که روشهای جدید پژوهش در آموزش مجازی می تواند تاثیر بسیار بالایی برفرایند یاددهی – یادگیری دارد لذا فرضیه مورد تایید قرار گرفت .
با بررسی پیشینه های قابل دسترسی پژوهشگر می توان به تحقیقی که توسط موسسه آموزش و مهارت بریتانیا اشاره نمود که تاثیر پروژه های گروههای کوچک و آموزش این گروهها بر اساس شیوه های خاص را در یادگیری الکترونیکی موثر می داند .
5- سوال پنجم : آیا استفاده از روشهای جدید ارزیابی به عنوان یکی از روشهای آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر است ؟
چون در تعبیر مربوط معلوم شد که روشهای جدید ارزشیابی در آموزش مجازی برفرایند یاددهی – یادگیری تاثیر کمی دارد ، اما فرضیه مورد نظر در حد پایین مورد تایید قرار می گیرد .
در پیشینه های قابل دسترسی پژوهشگر موردی که با این نتیجه گیری قابل مقایسه باشد بدست نیامد .
6- سوال ششم : آیا بکارگیری روشهای آموزش مجازی موجب بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری دانشجویان موثر است ؟ نتایج نشان داد که روشهای بکارگیری در آموزش مجازی در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری تاثیر زیادی دارد سوال مورد نظر در حد بالایی مورد تایید است .
در پیشینه های مورد بررسی می توان به تحقیق چولیو اشاره کرد که نشان دهنده این مطلب است که یادگیری در محیط های مجازی و با روشهای مجازی می تواند موجب رضایت فراگیران شود و در نتیجه باعث ایجاد انگیزه و علاقه یادگیری بیشتر خواهد شد .
7- سوال هفتم : آیا بین نظرات اساتید دانشگاه آزاد رودهن و دانشگاه آزاد کرمانشاه در زمینه بکارگیری آموزش مجازی تفاوت معناداری وجود دارد ؟ چون در تعبیر مربوط معلوم شد که بین نظرات اساتید دانشگاه رودهن و کرمانشاه در زمینه بکارگیری آموزش مجازی تفاوت معناداری وجود ندارد . لذا سوال مورد تایید قرار نگرفت و رد شد .
پیشنهادات
با عنایت به یافته های پژوهش حاضر می توان پیشنهادهای زیر عنوان کرد .
1- اگرچه بین روشهای جدید تدریس در آموزش مجازی با فرایند یاددهی – یادگیری رابطه قوی بدست نیامده در عین حال چون میانگین جامعه به میانگین نمونه بدست آمده نزدیک است پیشنهاد می شود ، اساتید در کنار روشهای موسوم از روشهای تدریس جدید نیز استفاده نمایند به خصوص اگر با توجه به دروس نوع تدریس انتخاب شود بسیار موثر باشد .
2- بر اساس نتایج بدست آمده از سوال دوم پیشنهاد می شود اساتید دانشجویان را نه تنها به منابع مکتوب بلکه به استفاده از اینترنت برای تبادل اطلاعات تشویق نمایند . همچنین هر کدام یک آدرس اینترنتی داشته باشد تا از این طریق دانشجویان مطالب خود را به آدرس آنان فرستاده و سوالات خود را برای استاد ارسال نمایند و ساعتی از شبانه روز را تعیین کرده و با دانشجویان گفتگو اینترنتی (chat) داشته باشد تا هم انگیزه یادگیری در آنان ایجاد کرده و هم با این روشها بیشتر آشنا شوند .
3- با در نظر گرفتن نتیجه بدست آمده از سوال مورد نظر ، با اساتید پیشنهاد می شود که دانشجویان را تشویق نمایند که برای بالا بردن تمرکز خود از وسایل صوتی و تصویری در کلاس و بازدید های علمی از قبیل فیلم برداری ، عکس برداری و ضبط صوت استفاده کنند چرا که در برخی از دروس این موارد می تواند بسیار موثر باشد لازم به یادآوری است اساتید باید توجه داشته باشند که در چه موردی از وسایل کمک آموزشی استفاده نمایند .
4- با توجه به اینکه روشهای جدید پژوهش می تواند در فرایند یاددهی – یادگیری تاثیر زیادی داشته باشد پیشنهاد می شود اساتید ابتدا روشهای جدید پژوهش را به دانشجویان آموزش داده و سعی کنند آنان را تشویق به انجام پروژه های کاربردی و به صورت گروههای کوچک نمایند همچنین در زمینه نوع نظر سنجی و نحوه تجزیه و تحلیل داده ها آنان را آگاه نمایند که این خود می تواند تاثیر زیادی در بالا رفتن کیفیت و بهبود آموزش شود .
5- بین روشهای جدید ارزشیابی در آموزش مجازی با فرایند یاددهی – یادگیری رابطه کمی وجود دارد اما در عین حال چون بین میانگین نمونه با میانگین و جامعه نزدیک است پیشنهاد می شود اساتید از برخی روشهای جدید ارزشیابی از جمله آزمون های تک نفری و ارزیابی کار دانشجو در طول ترم برای ارزشیابی استفاده نمایند . همچنین برای بالا بردن اعتماد به نفس ارزشیابی از خود و ارزشیابی بر اساس هنجار کلاس استفاده نمایند .
6- نتایج سوال نشان دهنده این مطلب است که بکارگیری روشهای آموزش مجازی می تواند در بالا بردن کیفیت یاددهی – یادگیری موثر باشد . بنابراین به اساتید پیشنهاد می شود در زمینه آموزش مجازی مطالعه بیشتری داشته باشد و در کنار آموزش مرسوم از این روش نیز استفاده کنند . چرا که هدف در آموزش مجازی این نیست که آموزش سنتی و مرسوم کنار گذاشته شود بلکه هدف این است که این روش مکملی برای آموزش مرسوم و در عین حال روشی باشد تا افرادی که امکان دسترسی به دانشگاه یا ورود به آموزش عالی ندارند بتواند از طریق آموزش مجازی به سطح علمی مطلوب برسند از جمله افرادی که می توانند از این نوع آموزش استفاده نمایند می توان به زنان خانه دار ، کارمندان ، افراد معلول ، کسانی که در مناطق دور افتاده زندگی می کنند نام برد . آگاه شدن و آشنایی اساتید می تواند کمک زیادی به گسترش و پیشرفت این نوع آموزش نماید . آموزش مجازی در بسیاری از کشور ها آغاز شده و در حال گسترش است و نتایج مطلوبی نیز بدست آمده و در کشور ما نیز باید به این امر توجه ویژه شود چرا که شعار آموزش مجازی آموزش برای همه سنین در هر جا است .
چند پیشنهاد به محققین آینده
با توجه به یافته های بدست آمده از پژوهش مورد نظر به محققینی که قصد انجام تحقیق در زمینه آموزشهای مجازی را دارند توصیه می شود نکات زیر را مدنظر قرار دهند :
1- با در نظر گرفتن این نکته که هنوز در زمینه آموزش مجازی دانشجویی فارغ التحصیل وجود ندارد به محققین پیشنهاد می شود که پس از فارغ التحصیلی این گروه ، مقایسه ای بین دانشجویان فارغ التحصیل آموزش مرسوم وآموزش مجازی صورت بگیرد تا میزان کیفیت یادگیری آنان بیشتر مشخص گردد .
2- کافی نبودن آگاهی برخی از اساتید از اطلاعات کافی در مورد بکارگیری آموزش مجازی نداشتند لذا به محققین توصیه می شود که تحقیق در این زمینه را در دانشگاههایی انجام دهند که اساتید آنها با این روش آشنا هستند و آنرا بکار می برند .
3- تحقیقات نشان می دهد که بکارگیری آموزش مجازی در کشور های غربی و حتی عربی نیز رواج پیدا کرده است . به محققین بعدی پیشنهاد می شود برای گسترش این نوع آموزش در کشور ایران تحقیقاتی را ارائه دهند .
4- به محققین توصیه می شود تحقیقاتی در زمینه آشنایی بیشتر اساتید با آموزش مجازی و علت نداشتن علاقه در بکار بستن این نوع آموزش انجام دهند .
محدودیت ها و مشکلات
1- نداشتن پیشینه تحقیق در این زمینه موجب گردید که برخی مشکلات از جمله درک نکردن درست پرسشنامه از سوی برخی از اساتید و عدم امکان مقایسه نتایج با نتایج گذشته را در پی داشته باشد .
2- با توجه به اینکه پرسشنامه مورد نظر محقق ساخته بود به همین دلیل این پرسشنامه در دانشگاه آزاد کرمانشاه و رودهن اعتبار و روایی داشت پس امکان دارد در اجرای پرسشنامه در برخی جوامع دیگر پاسخ مناسب را ندهد .
3- مقیاس های پرسشنامه مورد نظر کیفی بود و تبدیل آن به کمی مشکلاتی به وجود آورد .
4- به نظر می رسد که بعضی پاسخ دهندگان آگاهی کافی از موضوع نداشته و به همین دلیل در پاسخ به پرسشها دچار اشکال و سوال می شدند .
منابع و ماخذ
-آذرنگ ، عبدالحسین ، اطلاعات و ارتباطات ، تهران : انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 1371
– آموزش مجازی . دانشگاههای الکترونیکی رو به رشد در دنیای غرب ، تهران : دفتر برنامه های
اطلاعات بین المللی وابسته به وزارت امور خارجه ، 1383 .
– ابراهیمی ، مهدی و دیگران ، برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) ، تهران:
انتشارات تولید دانش ، 1383 .
– ابراهیمی ، سید محمد فواد ، ظاهر تکنولوژی آموزشی باطن پوشیده آن . مرکز تربیت معلم سنندج
1384 .
– احدیان ، محمد ، مقدمات تکنولوژی آموزشی ، تهران : انتشارات بشری ، 1378 .
– اسدی فرد ، رضا ، توسعه فناوری های نوین ، تهران : ستاد ویژه توسعه انتشارات رویدادها ایران نانو ،
1383 .
– اسلایت ، استیو ، تکنولوژی اطلاعات (IT) ، ترجمه محمد منتظری ، تهران : انتشارات ساراگل ، 1382.
– افشاره ، حمیده و دیگران ، نقش تکنولوژی اطلاعات در بهسازی آموزش ، مجموعه مقالات باشگاه
پژوهشگران جوان دانشگاه اراک ، 1383 .
– الای ، دونالدپ . گرایشهای نوین در تکنولوژی آموزشی . ترجمه فاطمه فقیهی ، تهران : انتشارات
تک نگاشت ، 1995 .
– بازرگان ، عباس ، کیفیت و ارزیابی آن در آموزش عالی ، فصلنامه رهیافت ، شماره 11 .
– بازرگان ، عباس ، ارزیابی درونی دانشگاهی و کاربرد آن در بهبود مستمر کیفیت آموزش عالی .
فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش ، 1377 .
– بازارگادی ، مهرنوش ، پیشرفت های بین المللی در خصوص ارزیابی کیفیت در آموزش عالی ،
فصلنامه رهیافت ، شماره 18 .
– بنیامین ، بلوم ، ویژگیهای آدمی و یادگیری آموزشگاهی . ترجمه علی اکبر سیف ، تهران : مرکز نشر
دانشگاهی ، 1363 .
– بنی سی ، پری ناز و حسن شهرکی . جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش عالی ، مجموعه مقالات همایش منطقه ای مولفه های کیفیت در آموزش عالی دانشگاه رودهن ، 1383 .
– بنی سی ، پری ناز و حسن شهرکی ، آموزش مجازی ، مجموعه مقالات همایش باشگاه پژوهشگران
جوان اراک ، 1383 .
– بنی سی ، پری ناز و حسن شهرکی ، ظهور پداگوژیهای جدید در هزاره سوم ، تهران : انتشارات
فراشناختی اندیشه ، 1382 .
– بهشتی ، سعید ، برنامه ریزی آموزشی بسوی چشم انداز کیفی ، تهران : انشارات اطلاعاتی ، 1373 .
– پاکدامن ، مونا و دیگران ، نقش برنامه ریزی استراتژیک در توسعه علمی آموزش ، همایش باشگاه
پژوهشگران دانشگاه آزاد اراک ، 1383 .
– جارلی ، علی امیر ، چگونه توسعه فن آوری اطلاعات را در سازمان خود طراحی و اجرا کنیم ،
اینترنت ، 1381 .
– جولابادی ، زهرا و زهرا شهریاری ، فن آوری اطلاعات برای انتقال تکنولوژی ، مجموعه مقالات
همایش باشگاه پژوهشگران اراک ، 1383 .
– جلالی ، علی اکبر ، توسعه فناوری اطلاعات را در سازمان ، اینترنت ، 1381 .
– چاروسه . فن آوری اطلاعات کانال جدیدی در عرصه اقتصادی ایجاد کرده است . نشریه ابرار
اقتصادی 3/7/1381 .
– چرا آموزش مجازی ، موسسه آموزشی و تحقیقاتی دانشگاه شیراز ، 1384 .
– حبیبی فرد پور ، الهام و مونا پاکدامن ، تاثیر فناوری اطلاعات IT در آموزش ، مجموعه مقالات
باشگاه پژوهشگران در همایش IT ، 1383 .
– حیدری ، فرضعلی و دیگران ، پیاده سازی فناوری اطلاعات در سازمانها ، اینترنت ، 1382 .
– دلاور ، علی ، مبانی نظی و عملی پژوهش ، تهران : انتشارات رشد ، 1378 .
– رحیمی ، حسین ، فن آوری اطلاعات دگرگونی عظیمی در تبادل اطلاعات ایجاد کرده است ، نشریه
ابرار اقتصادی ، 10/1381 .
– رسولدان ، فن آوری اطلاعات در ایرلند ، خبرنامه انفوماتیک ، ویرایش کمیسیون نظام انفورماتیک
کشور ، 1369 .
– رشتی ، دیوید ، دانشگاه آینده ، ترجمه محمدرضا امیری و غلام حیدری ، مرکز اطلاعات و مدارک
علمی ، 1384 .
– ریاضی ، عبدالمجید ، مبانی نظری جامع توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش ،
اینترنت ، 1382 .
– سرمد ، زهره و دیگران ، روش تحقیق در علوم رفتاری ، تهران : انتشارات آگاه ، 1383 .
– سرمد ، غلامعلی ، نگرشی کاربردی بر روشهای تدریس و هنر معلمی ، تهران : انتشارات آوای نور ، 1380 .
– سرمد ، غلامعلی . انتظارات دانشجویان هنر معلمی و ارتقای کیفیت ، مجموعه مقالات و مولفه های
کیفیت در آموزش عالی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن ، 1383 .
– سلیمی ، قربانعلی ، مقدمه ای بر روش تحقیق ، تهران : انتشارات گویا ، 1376 .
– سیادت ، سید علی و نرگس عصار زادگان ، ده درس برای آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات ،
نشریه تکنولوژی آموزشی شماره 2 ، 1383 .
– شریفی ، حسن پاشا و جعفر نجفی زند ، روش آماری در علوم تربیتی ، تهران : انتشارات سخن ، 1382.
– شعبانی ، حسن ، مهارتهای آموزشی ، تهران : انتشارات سمت ، 1382 .
– شهر های آینده ، سایت اینترنت ، 19/11/1382 .
– صرافی زاده ، اضغر ، فناوری اطلاعات در سازمان (IT) تهران : انتشارات میر ، 1383 .
– صنایعی ، علی ، IT برای مدیران ، اصفهان ، جهاد دانشگاهی ، 1383 .
– فتاحیان ، حسام الدین ، نقش ICT در آموزش ، مجله الکترونیکی مرکز اطلاعات و مدارک علمی
ایران شماره اول ، دوره چهارم .
– فرامرزیان ، دانشگاه مجازی آموزش از راه دور نیست ، خبرگزاری مهر ، 1384 .
– فیدر ، جان ، جامعه اطلاعاتی ، ترجمه علی رادباوه و عباس گیلوری ، تهران : انتشارات کتابدار ، 1380 .
– فن آوری اطلاع رسانی و چالش های جهانی شدن ، مردم سالاری ، 8/2/1380 .
– فهیمی ، مهدی ، فن آوری اطلاعات در آموزش و پرورش ، نشریه : پیام کتاب شماره سوم ، سال دهم.
– فن آوری آموزشی ، تسهیل در نوآوری و یادگیری ، نشریه قدس ، 1/4/1377 .
– گرامی ، محسن . زیر ساختمان های آموزشی مجازی ، تهران : مرکز تحقیقات پست و مخابرات .
– گزیده مقالات دایره المعارف آموزش عالی ( جداول ) . تهران : موسسه پژوهش و برنامه ریزی
آموزش عالی ، 1376 .
– لاودن ، کنت سی و جین پی لاوردن ف فن آوری اطلاعات مفاهیم و کاربرد ها ، ترجمه : حمید
محسنی ، تهران : نشر کتابدار ، 1380 .
– مظفری ، مجید ، فناوری اطلاعات در خدمت آموزش ، نشریه آموزه ، شماره 16 ، 1383 .
– نفیسی ، عبدالحسین . فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش وپرورش ، تهران : انتشارات دفتر
مدیریت طرح توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش ، 1381 .
– منتظری ، نادر . فن آوری اطلاعات مهمترین دغدغه بشر در قرن حاضر ، بی نا بی تا .
– منیعی ، رضا . توسعه آموزش از راه دور در نظام آموزش عالی . فصلنامه رهیافت ، شماره 31 ، 1382
– صیاقی ، بهزاد . فن آوری اطلاعات در مالزی ، نشریه خبرنامه انفورماتیک ، شماره 66 ، 1378 .
– مهدوی ، محمدنقی ، تکنولوژی اطلاعات و اطلاعات تکنولوژی ، تهران ، نشر چاپار ، 1379 .
– نادری ، عزت الله و مریم سیف نراقی . روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی ،
تهران : انتشارات بدر ، 1381 .
– یادگیری الکترونیکی واحد آموزش مجازی ، سایت اینترنت ، مرکز تحقیقات فناوری و آموزش ، 1383 – یاردلی ، دیوید . مدیریت موفق پروژه های IT ، ترجمه : محمود رفیعی و دیگران ، اصفهان :
انتشارات ارکان ، 1383 .
– یمینی دوزی سرخانی ، محمد ، تحلیل از مفهوم کیفیت آموزش و پرورش عمومی ایران ، روزنامه
اطلاعات 18/7/1377 .
-همدانی ، احمد . فن آوری ارتباطات و پیامد های فرهنگی ، نشریه جمهوری اسلامی 7/1/1378 .
– -Rankin , walter (2000)A survey of course web sites and online syllabi. In educational technology (march – april2000).en educational technology publications inc new jersey.
-Reiner, m (1999) conceptual construction of fields through tactile interface . in interactive learning envionmets
-Russell,g (2001) virtual schools and educational futures in educational technology (November- desamber2001) . in educational technology publications inc, new jersey .
-Russel,glenn(2001) is virtual shooling a virtual reality ? FNo from Now on the educational journal , new jersey .
-Schutte , Jerald G ( 1997) virtual teaching in Higher education : the new intellectual superhighway or just Another Traffic jam ? www document URL
http : // www . dcs . napier . ac . uk / ~ mm / socbytes / feb 2002
http : // www . dev . twinisles . com / research / leanit . htm .
http : // www . mhtml : file : // documents and setting s / es fahuni .
http : // www . eurodl . org / materials / contrib./ 2000 / eide . html calson 2004 .
http : // www . ocedl . com / ocedl / AdvamtagesofOE . htm .
http : // www . groups . msn . com / Ribbon Hood Writing Academy / essaus . msnw .
http : // www . mehrnews . ir / fa / news print . aspx .
http : // www . ict – edu . ir / web / detail – scisession . asp
http : // www . sent . Isc gov. uk / guide / elearnpersonalise / index .
http : // www . fno . org/mar . / virtualschool . htm .
http : // www . csun . edu / sociologu/ virexp . htm .
1- pictograph
1- Digitized signals
1- vinagl
1_ Philosophy
1 G roup Decision support system ( GDSS )
2 _G allup desanctis
1 _ National Information Technology Council
1 Easterm washington University (EWU )
1 – Vinton cerf , Robert kahn
2 – Network of networks
1- شبکه Compu serve در سال 1979 چهت استفاده های تجاری به وجود آمد و اکنون بیش از 3 میلیون کاربر دارد شبکه prodigy جهت سازماندهی اسناد خانوادگی در سال 1990 به وجود آمد و هم اکنون بیش از 5/1 میلیون کاربر دارد شبکه MSN توسط مایکرو سافت بر اساس سیستم عامل ویندوز 95 به وجود آمده و از طریق آن کاربران می توانند از خدمات استفاده نمایند.
1 1- Ethernet
2 2- usenet
1- listserv
2- chatting
3- internet relay chat
4 – پروتکل مجموعه ای از قوانین و دستور العمل ها به منظور کنترل گردش داده در بین نقاط یک شبکه است.
1 1- Archie
1 1- Intranet
1- collaboration 2-connectivity
3-student – centuredness
1- Jim Donaldson
1 – hypothesis
2 – research method
1- chouandliu
—————
————————————————————
—————
————————————————————