بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتهای موجود در بازار سرمایه ایران

دانشگاه آزاد اسلامی
واحد اراک
دانشکده مدیریت گروه حسابداری
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
گرایش: حسابداری

عنوان:
بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتهای موجود در بازار سرمایه ایران

تابستان 1389

Islamic Azad University
Arak Branch

Faculty of Management-Department of Accounting
((M.A)) Thesis

Subject:
Monitoring the Relationship between Intellectual Capital and Financial Performance of Companies in the Iranian Capital Markets During the Years 1381-1387

Thesis Advisor:
Majid Zanjirdar Ph.D.

Consulted by:
Majid DavodAbadi
by:
Saeed Vatani

Summer 2010

عنوان:
بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتهای موجود در بازار سرمایه ایران

چکیده: 1
مقدمه: 2
فصل اول:کلیات تحقیق
1-1)مقدمه 4
2-1) بیان مسئله تحقیق 5
3-1) چارچوب نظری 7
4-1 ) اهمیت وضرورت پژوهش 8
5-1) اهداف پژوهش 9
1-5-1) اهداف علمی تحقیق 9
2-5-1)اهداف کاربردی تحقیق 10
6-1 )فرضیه های تحقیق 10
7-1) تعاریف واژه ها واصطلاحات پژوهش : 11
فصل دوم :مروری بر ادبیات تحقیق
1-2- مقدمه 16
2-2 ) بخش اول : نظریه های مربوط به سرمایه فکری 18
1-2-2 ) تعاریف مختلف سرمایه فکری 20
3-2)بخش دوم : مدل های طبقه بندی سرمایه فکری 21
1-3-2) ادوینسون و مالونه 22
2-3-2)روس و همکارانش 23
3-3-2) بونتیس 23
4-3-2) بروکینگ 24
5-3-2) سویبی 25
6-3-2) استوارت 26
7-3-2) یوستک و همکارانش 26
8-3-2) پتی 27
9-3-2) چن و همکارانش 27
10-3-2) پتی و گویتر 29
11-2-2) هانناس و لوونداهل 30
12-3-2) طبقه بندی مر و اسچوما 32
13-3-2) لیم و دالیمور 32
14-3-2) طبقه بندی نورتون و کاپلان 33
15-2-2) طبقه بندی کنفدراسیون اتحادیه های تجاری دانمارک 33
4-2)بخش سوم: روش های اندازه گیری سرمایه فکری: 34
1-4-2) طبقه بندی روش های اندازه گیری سرمایه فکری 34
1-1-4-2) ارزش افزوده اقتصادی: 35
2-1-4-2) کارت نمره متوازن: 35
3-1-4-2) ترازنامه نامرئی: 36
4-1-4-2) کنترل دارایی های ناملموس: 36
5-1-4-2) روش جهت یابی تجاری اسکاندیا: 37
6-1-4-2) شاخص سرمایه فکری: 37
7-1-4-2) نرخ بازده دارایی ها : 38
8-1-4-2) روش تشکیل سرمایه بازار: 38
9-1-4-2) کارگزار تکنولوژی : 39
10-1-4-2) روش سرمایه فکری مستقیم: 39
11-1-4-2) روش های مالی و مراحل اندازه گیری مالی سرمایه فکری: 40
12-1-4-2) مدل مدیریت سرمایه فکری 40
13-1-4-2) کیوی توبین 42
14-1-4-2) هوش سرمایه انسانی 43
15-1-4-2) مدل کارگزار فناوری 43
16-1-4-2)روش ارزشگذاری جامع 44
2-4-2) ارزیابی تحلیلی – تطبیقی و مدل های سنجش سرمایه فکری 44
3-4-2) طبقه بندی شیوه های اندازه گیری سرمایه فکری از دید کلاینت و دارن 46
1-3-4-2) روش های محاسبه مستقیم سرمایه فکری 46
2-3-4-2) روش های برآورد ارزش بازاری سرمایه 46
3-3-4-2) روش های برگشت دارایی ها 46
4-3-4-2) روش های کارت امتیاز 47
5-2) نحوه محاسبه سرمایه فکری (با استفاده از مدل پالیک) و شاخصهای عملکرد مالی شرکتها 53
1-5-2) محاسبه سرمایه فکری با استفاده از مدل پالیک 53
2-5-2) شاخصهای عملکرد مالی 55
6-2) بخش پنجم: سوابق تحقیق 65
1-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در داخل 65
2-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در خارج از کشور 71
3-6-2) تفاوت تحقیق حاضر با تحقیقات مشابه داخلی 76
فصل سوم :روش اجرای تحقیق
1-3 )مقدمه 79
2-3) روش تحقیق 79
3-3) قلمرو تحقیق 80
4-3 )روش های گردآوری اطلاعات 80
5-3 )ابزارگردآوری اطلاعات 81
6-3) مدل مفهومی تحقیق 82
6-3 )جامعه آماری تحقیق 83
7-3) آزمون فرضیه ها 84
8-3) روش تجزیه و تحلیل داده ها 85
1 -8-3) آزمون همبستگی 85
2-8-3 )رگرسیون چندگانه 86
3-8-3 ) آزمون نرمال بودن (کولموگروف- اسمیرنوف) 86
4-8-3 ) آزمون خود همبستگی(دوربین -واتسن) 87
5-8-3 )چند هم خطی 87
9-3 )شیوه اندازه گیری متغیرهای پژوهش : 88
10-3 ) متغیر های تحقیق : 97
فصل چهارم :تجزیه و تحلیل داده ها
1-4) مقدمه 99
2-4 )شاخص های توصیفی متغیرها 100
3-4) روش آزمون فرضیه های تحقیق 102
1-3-4) بررسی اعتبار مدل 103
4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه های تحقیق 104
1-4-4) بررسی فرض نرمال بودن متغیرهای وابسته: 105
2-4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه اول: 106
1-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی اول : 107
2-2-4-4) آزمون فرضیه فرعی دوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت TOBIN Q شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد. 111
3-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی سوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت ارزش بازارهر سهم به عایدی(P/E) شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد. 114
4-2-4-4) آزمون فرضیه اصلی اول : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 119
3-4-4)فرضیه اصلی دوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت سودآوری بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 120
4-4-4 )آزمون فرضیه اصلی سوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت های فعالیت بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 124
5-4-4) آزمون فرضیه اصلی چهارم: ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 128
1-5-4-4) آزمون فرضیه فرعی چهارم: بین مولفه های سرمایه سرمایه فکری و شاخص ROE از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد. 128
2-5-4-4 )آزمون فرضیه فرعی پنجم : بین مولفه سرمایه سرمایه فکری و شاخصASR از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد . 132
3-5-4-4) نتیجه آزمون فرضیه اصلی چهارم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 136
6-4-4 )آزمون فرضیه اصلی پنجم:ارتباط معنی داری بین مولفه هایسرمایه فکری و شاخص مبتنی برارزش آفرینی EVAبعنوان معیارنوین عملکرد مالی شرکت وجود دارد. 137
7-4-4 )آزمون فرضیه اصلی ششم : بین اندازه شرکت بامیانگین سرمایه فکری و عملکرد مالی رابطه معنی داری وجود دارد. 142
8-4-4 )خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها 144
فصل پنجم :نتیجه گیری و پیشنهادات
1-5 )مقدمه 146
2-5) ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها طبق شرایط متغیرها 146
1-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی اول 147
2-2-5) نتیجه فرضیه فرعی دوم 147
3-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی سوم 148
4-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی اول 149
5-2-5 )فرضیه اصلی دوم 149
6-2-5) نتیجه فرضیه اصلی سوم 150
7-2-5)فرضیه اصلی چهارم 150
8-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی چهارم 151
9-2-5)فرضیه فرعی پنجم 151
10-2-5) نتیجه فرضیه اصلی چهارم 152
11-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی پنجم 152
12-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی ششم: 153
3-5 )نتیجه گیری کلی تحقیق 154
4-5) پیشنهادهایی مبتنی بریافته های تحقیق 154
5-5 )پیشنهادهایی برای تحقیق های آتی 155
6-5 )محدودیت های تحقیق 155
پیوست ها
پیوست الف) اسامی شرکتهای نمونه انتخاب شده و میانگین سرمایه فکری محاسبه شده: 158
پیوست ب) خروجی های آماری از نرم افزار SPSS 161
منابع و ماخذ
منابع فارسی: 174
منابع لاتین: 176
چکیده انگلیسی: 178

جدول 1-2 طبقه بندی پتی و گویتر 30
جدول 2-2 ویژگی های اصلی سیستم اندازه گیری 42
جدول 3-2 مقایسه ارزش گذاری سرمایه های فکری(رودو و لیلرت) 45
جدول 4-2 خلاصه روشهای اندازه گیری سرمایه فکری به شرح جدول زیر ارایه شده است: 47
جدول 5-2 روش های ارزشیابی سرمایه فکری IC ( گردآوری اریک سویبی) 47
جدول 6-2 شاخصها و گروهای سنجش عملکرد مالی شرکتها 56
جدول 1-3 خلاصه جامعه آماری و حجم نمونه ها 84
جدول 2-3 شاخصها و گروه های عملکرد مالی 90
جدول 1-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت شاخص های مرکزی ، شاخص های پراکندگی وشاخص های شکل توزیع 100
جدول 2-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها ی وابسته تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال 101
جدول 3-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرهای مستقل تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال 102
جدول 4-4:آزمون نرمال بودن- متغیروابسته 106
جدول 5-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و بازار به ارزش دفتری 107
جدول 6-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار 108
جدول 7-4 : ضریب همبستگی،تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار 108
جدول 8-4 ضرایب معادله رگرسیون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار 110
جدول 9-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت TOBIN Q 112
جدول 10-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت TOBIN Q 112
جدول 11-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری ونسبتTOBIN Q 113
جدول 12-4 : ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت TOBIN Q 113
جدول 13-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت P/E 115
جدول 14-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E 116
جدول 15-4 : ضریب همبستگی، تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E 116
جدول 16-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E 117
جدول 17-4 :ضریب مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار(P/E .TOBIN Q. MBV) 119
جدول 18-4 : ضریب همبستگی پیرسون ، سطح معنا داری و تعداد نمونه آماری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری 120
جدول19-4 تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری -بازده دارایی ها 121
جدول 20-4 : ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری- بازده دارایی ها(ROA) 121
جدول 21-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری (ROA) 122
جدول 22-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت- گردش دارایی 125
جدول 23-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت 125
جدول 24-4 : ضریب همبستگی ، تعیین و آزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت – گردش دارایی 126
جدول 25-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت فعالیت 126
جدول 26-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهام ROE 129
جدول 27-4 : تحلیل واریانس رگرسیون سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE 130
جدول 28-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE 130
جدول 29-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهامROE 131
جدول 30-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR 133
جدول 31-4 : تحلیل واریانس رگرسیون بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR 134
جدول 32-4 :ضریب همبستگی ،تعیین و آزمون دوریبن واتسون بین رمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR 134
جدول 33-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با بازده صاحبان سهام ASR 135
جدول 34-4 : ضریب مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای بازده سرمایه (ROE .ASR) 136
جدول 35-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی 138
جدول 36-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی EVA 139
جدول 37-4 :ضریب همبستگی ، تعیین وآزمون دوریبن واتسون بین مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی 139
جدول 38-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی 140
جدول 39-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی اندازه شرکت و مولفه های سرمایه فکری با عملکرد مالی 142
جدول 40-4 :تجزیه و تحلیل ضرایب معادله رگرسیون اندازه شرکت ،سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی 143
جدول 41-4 :خلاصه نتایج 144

نمودار 1-2 طرح ارزش اسکاندیا 22
نمودار 2-2 مفهوم سازی سرمایه فکری از سوی بونتیس 24
نمودار 3-2 طبقه بندی سویبی از طریق چارچوب ناظر دارایی نامشهود 25
نمودار 4-2 مدل چن و همکارانش از سرمایه فکری و روابط بین آنها 27
نمودار 5-2 طبقه بندی اولیه توسط هانناس و لوونداهل 31
نمودار 6-2 طبقـــه بندی لــوونداهــل 31
نمودار 7-2 طبقه بندی لیم و دالیمور 32
نمودار 8-2 چارچوب کارت امتیازی متوازن 33
نمودار 9-2 طبقع بندی کنفدراسیون تجاری دانمارک 34
نمودار 10-2 شبکه منابع و فعالیت های ناملموس 41
نمودار 1-3 مدل طبقه بندی داراییهای یک شرکت 82
نمودار 2-3 مدل تبیینی تحقیق 82
نمودار 1-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش بازاری به دفتری 110
نمودار 2-4 نمودار مقایسه ای بین مولفه های سرمایه فکری و مجموع ارزش بازاری به دفتری طی بازه زمانی 7 ساله. 111
نمودار 3-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری و نسبت TOBIN Qطی بازه زمانی 7 ساله. 114
نمودار 4-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت TOBIN Q 114
نمودار 5-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و مجموع نسبت P/E طی بازه زمانی 7 ساله. 117
نمودار 6-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت نسبت P/E 118
نمودار7-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت سودآوریطی بازه زمانی7 ساله. 123
نمودار 8-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت سودآوری 123
نمودار9-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت فعالیت طی بازه زمانی7 ساله. 127
نمودار 10-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت فعالیت 127
نمودار11-4 نمودار مقایسه ای سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهامROE طی بازه زمانی7 ساله. 131
نمودار 12-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده دفتری صاحبان سهامROE 132
نمودار 13-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری وبازده صاحبان سهامASRطی بازه زمانی7 ساله. 135
نمودار 14-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده صاحبان سهام ASR 135
نمودار 15-4 نمودارمقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی طی بازه زمانی7 ساله 140
نمودار 16-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش افزوده اقتصادی 141

چکیده:
سازمان ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند ، اقتصادی که در آن دانش و دارایی های نامشهود به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمانها شناخته شده است . یکی از اجزای دارایی نامشهود سرمایه فکری می باشد که تاثیر مهمی بر عملکرد و پیاده سازی استراتزیک سازمان دارد از این رو شناسایی ، اندازه گیری و مدیریت سرمایه فکری دارای اهمیت خاصی است و منجر به مشاهده ارزش واقعی سازمان ها می شود.
برای سنجش سرمایه فکری طبقه بندی های مختلفی ارایه شده است که یکی از این طبقه بندی ها توسط پالیک1 به نام (ارزش افزوده سرمایه فکری)2 مطرح شده که از سه جزء کارایی سرمایه فیزیکی، کارایی سرمایه انسانی و کارایی سرمایه ساختاری می باشد. در این پژوهش ابتدا براساس مدل (ارزش افزوده سرمایه فکری) ، ارزش سرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی 7 ساله 1380 الی 1386 محاسبه و سپس ارتباط بین مولفه های سرمایه فکری و بازده مالی شرکتها مورد ارزیابی قرار گرفته است. جهت محاسبه عملکرد مالی از هشت شاخص عملکرد مالی مالی در پنج گروه معرف ارزش بازار ، سودآوری، فعالیت ، بازده سرمایه ، مبتنی بر ارزش آفرینی استفاده شده است.در تحقیق حاضر ، روش آماری استفاده شده جهت تجزیه و تحلیل داده ها ، رگرسیون چند گانه و ضرایب همبستگی می باشد. نمونه انتخابی شامل 73 شرکت بصورت پیوسته برای بازه زمانی 7 ساله بوده که اندازه شرکت بعنوان متغیر کنترلی در نظر گرفته شده است.
یافته ها حاکی از رابطه معنادار مثبت بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتها و تاثیر مثبت اندازه شرکت بر روی سطوح برخورداری از سرمایه فکری و عملکرد مالی می باشد. باتوجه به این نتایج می توان توجه مدیران ، سهامداران ، سرمایه گذاران و سایر گروه های ذینفع را به منابع و توانمندیهای درون سازمانی جلب و بهره گیری از این مدل برای کسب بازده مالی بالاتر و دسترسی به ارزش واقعی شرکتها ،پیشنهاد کرد.
وازه های کلیدی: سرمایه فکری ،عملکرد مالی ،اندازه شرکت ،رگرسیون چندگانه، بورس اوراق بهادار تهران

مقدمه:
با ورود به اقتصاد دانشی، دانش در مقایسه با سایر عوامل تولید مانند زمین ، سرمایه ، ماشین آلات و… از ارجحیت بیشتری برخوردار شده است . بطوری که در اقتصاد ، دانش به عنوان مهمترین عامل تولید محسوب می شود و از آن به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمان ها یاد می شود . همچنین با پیشرفت سریع تکتولوژی برتر ، بویژه در زمینه ارتباطات ، کامپیوتر و مهندسـی بیولوژی ، از دهه 70 الگوی رشد اقتصادی جهان بطور اساسی تغییر کرد و به دنبال آن ، دانـش به عنوان مهمتـرین سرمایه جایگزین سرمایه های پولــی و فیزیکی شد (چن و همکاران ،2005،ص388) 3 . یکی از ویژگی های دانش این است که نامشهود است یعنی غیرقابل لمس و غیر محسوس است و ارزشگذاری و اندازه گیری آن خیلی سخت و منمودار است در صورتی که درگذشته سازمان ها با استفاده از روش های حسابداری قادر بودن تا ارزش و اندازه تولید خود را به طور کامل محاسبه کنند ولی امروزه این روش حسابداری دارای کارایی لازم نیستند. دانش به عنوان یکی از مهمترین اجزای دارایی های نا مشهود محسوب می شود اگر در گذشته بیشتر دارایی های سازمان ها مشهود بودند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمان ها نامشهود هستند (سالیوانو همکاران،2002،ص9) 4 .

فصل اول
کلیات تحقیق

1-1)مقدمه
تایلز 5( 2004) دارایی نامشهودی که به وسیله ی قانون حمایت شده اند وبه آنها عنوان مالکیت معنوی6 را داده اند و شامل حق الامتیاز و کپی رایت و فرانشیزها و علائم و مارکهای تجاری است ، برخی موارد از آنها در ترازنــامه منعکس می شود ولی ســـایرداراییهـــای نامشهود که شامل سرمایه فکـری است و تحت اصول اقتصـــاد فراوانی عمل می کنند یعنـــی با استفاده بیشتر از ارزش آنهـــا کـاسته نمی شود ، معــمولا در ترازنــامه منعکس نمــی شود (چان ،2009،ص9)7 . فاصله زیاد بین ارزش دفتری8 و ارزش بازاری9 شرکت ها ، توجه زیاد شرکت ها را نسبت به کشف ارزش دارایی های نامشهود حذف شده از صورت مالی ،ایجاد کرده است ( لیو ،2002،ص14)10.
طبق نظر "بونتیس 11" اکثر کشورهای مختلف دنیا ( از جمله صنایع ایران) در حال استفاده از روشهای سنتی حسابداری مالی هستند که قرنها پیش برای یک محیط کسب و کار مبتنی بر کارهای یدی و دارایی ملموس مثل تجهیزات و ساختمان ایجاد شده بودند در حالیکه محیط کسب و کار مبتنی بر دانش ، نیازمند مدلی است که دارایی های ناملموس جدید سازمانی مثل دانش و شایستگی نیروی انسانی ، نوآوری ، روابط مشتری ، فرهنگ سازمانی ، سیستم و فرایندها ، ساختار سازمانی و غیره را در بر گیرد.بنظر می رسد گزارشات حسابداری سنتی بطور ناقص ارزش حقیقی بوجود آمده در شرکتها را منعکس کند ، شکاف بوجود آمده بین ارزش دفتری و بازار در بسیاری از شرکتها از جمله نارسایی های سیستم حسابداری سنتی در تقویم و انعکاس ارزش سرمایه فکری بوده که موجب بروز اختلاف یاد شده گردیده است (چان ،2009،ص5) 12 .
در این رابطه ، سرمایه فکری 13توجه روز افزون محققان دانشگاهی و دست اندر کاران سازمانی را به خود جلب کرده است. کلیه مدیران وکارگزاران وسرمایه گذاران در شرکتهای پذیرفته شده دربورس باتوجه به نتایج این تحقیق می توانند با سنجش سرمایه فکری به ارزش ذاتی شرکت نزدیک شده و با اطلاع از میزان برخورداری شرکتها ازسرمایه فکری می توانند بازده مالی مالی مورد نظر را مناسب ترپیش بینی کنند.

2-1) بیان مسئله تحقیق
در طول دهه 1980، مفروضات و عقاید نئوکلاسیک ها از سوی نگرش مبتنی بر منابع به چالش کشیده شد. بنابر اظهارات "پن روس14" مزیت رقابتی تنها با ترکیبات مختلفی از محصولات و بازارها در یک صــنعت معین به دست نمی آید ، بلــکه عمــدتاً از تفاوت در انواع مختلف منابع ســازمانی نشاٌت می گیرد .از آنجایی که منابع همیشه قابل انتقال ، قابل تقلید و یا جایگزینی نمی باشد؛ ضروری است تا برای شناسایی منابع واقعی و پایدار به جای توجه به بیرون ، توجه جدی به درون شرکت ها به عمل آورد. سازمان ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند.اقتصادی که درآن دانش و دارایی های نامشهود 15به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمان ها شناخته شده است. امروزه نحوه ی استفاده از دارایی های نامشهود تاثیر بسیار مهمی در موفقیت وبقای سازمان ها دارد به طوری که این موضوع باعث به وجود آمدن حوزه مطالعاتی و تحقیقاتی جدیدی در مدیریت شده است.در یک طبقه بندی ساده دارایی های نامشهود به دو دسته تقسیم می شود که یکی از مهـمترین اجزاء آن سرمایه فکری است که تاثیر مهمی بر روی عملکرد و پیاده سازی استراتژی های سازمانی دارد . از این رو شناسایی و اندازه گیری و مدیریت این سرمایه فکری دارای اهمیت خاص است (گلدی صدقی ،1386،ص25)4.
از سوی دیگر اغلب سرمایه های حسابداری فعلی از نقش و اهمیت فزاینده حق مالکیت معنوی و دانش در سازمانهای عصر نوین قافل بوده و از توان سنجش ارزش واقعی دارایی ها در محاسباتشان قاصرند. در حقیقت صورت های مالی در تشریح ارزش واقعی شرکت ها از محدودیت های بسیاری برخوردار هستند. در جوامع دانش محور کنونی ، بازده سرمایه فکری به کار گرفته شده بسیار بیشتر از بازده سرمایه های مالی به کار گرفته شده اهمیت یافته است؛

این به این معناست که در مقایسه با سرمایه های فکری، نقش و اهمیت سرمایه های مالی در تعیین قابلیت سود آوری پایدار،کاهش چشمگیری یافته است.بنابر این سرمایه فکری مظهر راهبرهای ارزش غیر محسوس شرکتها است و نقش فزاینده ای در عملکرد مشترک عوامل تولید(عامل چهارم) ایفا می نماید(چان،2009،ص12)16 .
در حقیقت مساله اصلی این پژوهش بررسی نقش و اهمیت سرمایه فکری در بازده مالی شرکت ها است. در حقیقت این پژوهش تلاشی برای ارزشگذاری سرمایه فکری در صورت های مالی به شمار می آید که به دنبال پاسخ به سولات اساسی به شرح زیر می باشد:
1) آیا بین سرمایه فکری و ارزش بازار17 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت رابطه ای وجود دارد ، این رابطه چگونه است؟
2) آیا بین سرمایه فکری و نسبت های سودآوری18 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت رابطه وجود دارد ، این رابطه چگونه است؟
3) آیا بین سرمایه فکری و نسبتهای فعالیت 19 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت رابطه وجود دارد ، این رابطه چگونه است؟
4) آیا بین سرمایه فکری و بازده سرمایه20 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت رابطه وجود دارد ، این رابطه چگونه است؟
5) آیا بین سرمــایه فکری و شاخص مبتنی بر ارزش آفرینی بعنوان معیار عملــکرد مالی شرکت رابطه وجود دارد و این رابطه چگونه است؟
6) آیا بین هر یک از مولفه های سرمایه فکری و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت آنها رابطه وجود دارد ، این رابطه چگونه است؟
7) و در نهایت اینکه تاثیر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت چگونه است ؟

3-1) چارچوب نظری
"دراکر"21(1993) اندیشمند معروف مدیریت می گوید: ما در حال وارد شدن به یک جامعه دانشی هستیم که در آن منابع اقتصادی اصلی، دیگر سرمایه بیشتر،منابع طبیعی ونیروی کار بیشتر و… نیست .منابع اقتصادی اصلی دانش خواهد بود قرن 21 ، قرن اقتصادی دانشی است. قبل از اقتصاد دانشی ،اقتصاد صنعتی حاکم بوده که در این اقتصاد عوامل تولید ثروت اقتصادی، یکسری دارایی های فیزیکی و مشهود مانند زمین ، نیروی کار، پول و ماشین آلات و… بوده و از ترکیب این عوامل اقتصادی ،ثروت تولید می شود.در این اقتصاد،استفاده از دانش به عنوان عامل تولید ، نقش کمی داشته است اما در اقتصاد دانشی ، دانش یا سرمایه فکری به عنوان یک عامل تولید ثروت درمقایسه با سایردارایی های مشهود فیزیکی،ارجحیت بیشتری پیدا می کند دراین اقتصـاد، داراییهای فکری بخصوص سرمایه انسانی جزو مهمترین دارایی های سازمان محسوب میشود و موفقیت بالقوه سـازمانها ریشه درقابلیت های فکری آنها دارد تا دارایی های مشهود (گلدی ،1386،ص105)2.
در طی دهه گذشته کسب و کارها ، اهمیت مدیریت دارایی های نامشهود خود را درک کرده اند و توسعه مارک ها ، روابط سهامداران ، شهرت و فرهنگ سازمان ها را به عنوان مهمترین منابع مزیت پایدار تجاری خود در نظر گرفته اند. در این اقتصاد توانایی خلق و استفاده از ارزش این دارایی های نامشهود ، یک شایستگی اصلی را برای سازمان ها بوجود می آورد (کینگ هانگ ،2009،ص10)3.
کندریک4 یکی از مشهورترین اقتصاددانان مطرح آمریکاست، می گوید که در سال 1925، نسبت سرمایه های تجاری نامشهود به سرمایه های تجاری مشهود 30 به 70 بوده است ولی این نسبت در سال 1990 به میزان 63 به 37 رسیده است؛ همچنین "لئو" مطرح می سازد که فقط در حدود 10 تا 15 درصد کل ارزش بازاری شرکت ها را تشکیل می دهند که هنوز هیچ کاری در مورد اندازه گیری انها صورت نگرفته است)همان منبع).همچنین یکسری مطالعات انجام شده در سال 1999 در زمینه ترکیب دارایی های هزاران شرکت غیرمالی در طی سال های 1978 تا 1998 نشان داد که رابطه بین دارایی ها نامشهود و مشهود 20 به 80 بوده و در سال 1998 ، این نسبت تقریبا به 80 به 20 رسیده است. این تغییرات قابل ملاحظه باعث ایجاد یکسری روش ها برای محاسبه ثروت شرکت هایی شده است که مهمترین دارایی های آنها ، دارایی های نامشهود بویژه فکری و دانش بوده است .
امروز سازمان ها نیاز دارند تا بتوانند دارایی های خود را از نو و دوباره طبقه بندی کنند و باید این موضوع را درک کنند که چگونه این دارایی ها می توانند اهداف استراتژیک آنها را حمایت کنند و سهم آنها را از ارزش سازمان بصورت کمی در آورند و بتوانند این دارایی های خود را با دارایی های رقبای خود مقایسه کنند. برای این منظور بایستی ابتدا طبقه بندی جدیدی از دارایی های سازمانی را در این عصر ارائه کنیم.بی شک این دارایی های نامشهود دارای ارزش هستند چون وقتی شرکت ها (کسب و کارها) فروخته می شوند و بخشی از ارزش آنها بصورت سرقفــلی نامــگذاری و برچسب می خورد.بر طبق تفکر "هوریب " سرقفلــی، تفـــاوت بین ارزش واقــعی (بازاری) شـــرکت وارزش دفــتری آن است (بونتیس ،2000، ص18) 22 .
سرمایه فکری ، مجموع داراییهای ناملموس سازمان اعم از دانش(بخشی از سرمایه انسانی) 23 ، سرمایه ساختاری24 ، سرمایه ارتباطی ، سرمایه سازمانی ، سرمایه داخلی و سرمایه خارجی25 است "بونتیس" ابتدا به سه نوع سرمایه انسانی ، ساختاری ، مشتری اشاره کرد و در سال 2000 طبقه بندی خود را به صورت سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری ، سرمایه ارتباطی و دارایی یا مالکیت معنوی تغییر داد.
یک تفاوت کلیدی مابین تعاریف ومدلهای مختلف اندازه گیری سرمایه فکری برمی گردد به اولویتی که هر یک از آنها به اندازهگیری سرمایه انسانی و اجتماعی داخلی و خارجی میدهند. برخی از این مدلها تمایل دارند که بر سرمایه مشتری تاکید کنند در حالیکه برخی دیگر بر سرمایه انسانی درون سازمانی توجه می نمایند و برخی دیگر یک نگرش کل نگر در خصوص مدلهای موجود اندازه گیری دارائیهای دانش به همراه مقایسه تطبیقی آنها فراهم میکند .

4-1 ) اهمیت وضرورت پژوهش
در چند دهه گذشته فرایند تولید بسیاری از کالاها و خدمات دچار دگرگونی و تحولات زیادی شده است. علاوه بر آن در اقتصاد دانش محور امروز ، موفقیت سازمانها در گرو توانایی مدیریت داراییهای نامشهوداست براساس نظرمر26وهمکارانش دلایل توجه سازمانها به مدیریت سرمایه فکری عبارتند از :

1- یاری رساندن به سازمانها در جهت تنظیم استراتژیها
2- ارزیابی اجرای استراتژیها
3- یاری رساندن به سازمانها در جهت تصمیمات گسترده و متنوع.
4- استفاده از نتایج اندازه گیری سرمایه فکری به عنوان مبنایی برای جبران خدمات.
5- ابلاغ این داراییها به ذینفعان خارجی سازمانها
6- اندازه گیری ارزش و عملکرد مالی 27شرکتها
اهمیت اساسی انجام تحقیق حاضر، وجود نداشتن اقلامی به عنوان سرمایه فکری در صورت های مالی شرکت ها و پنهان بودن این اقلام در صورت های مالی شرکت ها می باشد و ازجمله دلایل دیگر انجام تحقیق میتوان به فاصله زیاد بین ارزش بازاری و ارزش دفتری شرکت ها اشاره کرد که تحقیقات را به سوی کشف عواملی ایجاد کننده این فاصله می باشد،می کشاند. در گذشته بیشتر دارایی هایی سازمان ها مشهود بودند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمان ها نامشهود هستند پس در اقتصاد امروزه موفقیت سازمان ها به توانایی مدیریت این دارایی های نا مشهود بستگی دارد.

5-1) اهداف پژوهش
1-5-1) اهداف علمی تحقیق
الف- بررسی رابطه میان سرمایه فکری شرکت و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.
ب-شناخت میزان رابطه بین مولفه بهره وری سرمایه انسانی28 وهریک ازشاخصهای عملکرد مالی شرکت.
ج-شناخت میزان رابطه بین مولفه سرمایه ساختاری 29و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.
د- شناخت میزان رابطه بین مولفه سرمایه فیزیکی 30و هریک از شاخص های عملکرد مالی شرکت.
ه-بررسی اثر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی.

2-5-1)اهداف کاربردی تحقیق
از جمله اهداف کاربردی تحقیق ، نشان دادن اهمیت سرمایه فکری به ذینفعـان صورت های مـــالی شرکت می باشد. تا منجر به اخذ تصمیمات بهتر و دقیقتر مالی در مورد شرکت ها از سوی سرمایه گذاران ، خود شرکت ها ، اعتبار دهندگان ، شرکت های سرمایه گذاری و غیره شود.

6-1 )فرضیه های تحقیق
فرضیه های تحقیق به سه گروه فرضیه اصلی تقسیم می شود گروه اول درمورد رابطه بین سرمایه فکری با هریک از شاخصهای عملکرد مالی شرکت بحث می کند وگروه دوم درمورد رابطه اجزای سرمایه فکری با یکدیگر و در گروه سوم به تاثیر اندازه شرکت بر سرمایه فکری می پردازد .
فرضیه اصلی اول :ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار31 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
فرضیه فرعی اول : بین مولفــه های سرمایه فکری و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری32 شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی دوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی سوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت P/E شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.
فرضیه اصلی دوم :ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت سودآوری33ROA بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
فرضیه اصلی سوم :ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای فعالیت 34 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
فرضیه اصلی چهارم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه35 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
فرضیه فرعی چهارم : بین مولفه های سرمایه سرمایه فکری و شاخصROE از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی پنجم :بین مولفه سرمایه سرمایه فکری و شاخص ASR از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد .
فرضیه اصلی پنجم : ارتباط معنی داری بین مولفه هایسرمایه فکری و شاخص مبتنی بر ارزش آفرینی36 EVA بعنوان معیارنوین عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
فرضیه اصلی ششم :بین اندازه شرکت37 بامیانگین کل سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت رابطه معنی داری وجود دارد.

7-1) تعاریف واژه ها واصطلاحات پژوهش :
یکی ازنخستین اقداماتی که درفرآیند حل یک مساله تحقیقی لازم به نظرمی رسد این است که اصطلاحات مهمی که درگذاره آن مساله آمده ، به گونه عملیاتی تعریف شود(خاکی،1378،ص67)3. درتحقیق حاضر 9 واژه مهمی که تعریف عملیاتی آن لازم به نظرمی رسد عبارتنداز سود عملیاتی ، سرمایه فکری ، سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری ، سرمایه فیزیکی که درادامه سعی خواهد شد هریک ازاین واژه ها تعریف شود.
سرمایه فکری
سرمایه فکری شامل آن بخش از کل سرمایه یا دارایی شرکت است که مبتنی بر دانش بوده و شرکت ، دارنده و مالک آن به شمار می آید. بنابر این ، تعریف سرمایه فکری هم می تواند شامل خود دانش (که به مالکیت فکری و یا دارایی فکری یک شرکت تبدیل شده) و هم نتیجه نهایی فرایند انتقال آن باشد. تعریف قانونی مالکیت معنوی، تنها مواردی نظیر حق مالکیت اشیاء نظیر حق اختراع ، نشان تجاری و تکثیر را شامل می گردد. این دارای ها ، تنها نمودار سرمیه فکری است که برای اهداف حسابداری مناسب می باشند. پالیک در سال 1998و2000 ارزش افزوده کارایی سرمایه فکری را جهت اندازه گیری سرمایه فکری شرکت ها ارائه کرد.

پالیک در مدلش سرمایه فکری متنمودار از سه جزء اصلی دانسته است که برای ایجاد ارزش با هم در تعامل می باشند این سه جزء عبارتند از سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری (سازمانی) و سرمایه فیزیکی (پالیک،2002،ص119) 38 .
ارزش افزوده فکری
در روش VAIC (ارزش افزوده سرمایه فکری) پالیک، برای بدست آوردن اطلاعات درباره ارزش کارایی ایجاد شده ، از دارایی های عینی و غیر عینی درون یک شرکت تهیه شده است. این مدل با توانایی شرکت نسبت به ایجاد ارزش افزوده شدهVA شروع می شود. ارزش افزوده تفاوت بین IN,OUT است.منظور از OUT کل درآمد حاصل از فروش تولیدات خدمات و سریس های ارائه شده به بازار می باشد و منظوراز IN تمام هزینه هایی است که جهت تولید کالاها، خدمات و سرویس ها هزینه شده است. در این مدل (پالیک) هزینه کار (کل هزینه حقوق ، دستمزد و مزایای آن) و هزینه استهلاک ، جزء هزینه های IN شامل نمی شود. حقوق و دستمزد نسبت به نقش فعالیت در فرایند ایجاد شده ارزش و هزینه استهلاک نیز به دلیل اینکه وجوهی از شرکت خارج نمی شود در VA جزء IN محسوب نمی شود.بنابراین جهت محاسبه ارزش افزوده VA می باید هزینه حقوق و دستمزد و استهلاک را به سود عملیاتی اضافه نمود (هانگ ،2009 ،ص14)39 .
سرمایه انسانی
سرمایه انسانی ، به قابلیت ها و مهارت ها و تخصص نیروی انسانی سازمان اطلاق می شود . سرمایه انسانی برخوردار از تفکر است. هدف اولیه از سرمایه انسانی ، نوآوری در کالا و خدمات و نیز بهبود فرایندهای تجاری است. در این تعریف سرمایه انسانی بعنوان کل هزینه های حقوق ودستمزد شرکت در نظر گرفته شده است (همان منبع، ص14)3 .
سرمایه ساختاری
سرمایه ساختاری شامل ظرفیت ها جهت درک نیازهای بازار می باشد و مواردی نظیر حقوق اختراعات و دانش نهادینه شده در ساختار ها ، فرایندها و فرهنگ سازمانی را در بر می گیرد. سرمایه ساختاری دانشی است که در پایان هر روز کاری در سازمان باقی می ماند، به کل سازمان تعلق دارد ، قابل تولید شدن مجدد و به اشتراک گذاشتن با دیگران می باشد.
دراین تعریف سرمایه ساختاری ازطریق کسرسرمایه انسانی (کل حقوق ودستمزد پرداختی) ازارزش افزوده بدست می آید (همان منبع، ص14)4.
سرمایه فیزیکی
سرمایه فیزیکی شامل داراییهای ثابت و مالی می باشد که جهت ایجاد ارزش افزوده در کالاها و خدمات استفاده می شود. طبق این تعریف سرمایه فیزیکی شامل جمع کل داراییها به کسر داراییهای نامشهود می گردد(همان منبع، ص15)1.
ارزش افزوده اقتصادی
ارزش افزوده اقتصادی عبارت است از اختلاف بین بازده سرمایه و هزینه سرمایه با احتساب تعدیلات حسابداری می باشد EVA روش اندازه گیری ارزش اقتصادی (سود آوری) یک فعالیت، بعد از در نظر گرفتن کل هزینه سرمایه، اعم از هزینه بدهی و هزینه حقوق صاحبان سهام می باشد.
EVA از تفاوت بین نرخ بازده سرمایه گذاری ( r ) و هزینه سرمایه (C) و حاصلضرب آنها در ارزش دفتری سرمایه ای که شرکت به کار گرفته به دست می آید (خوش طینت وفلاحتی،1386، ص14)3.
EVA = (r-c) . capital
= (r . capital)-(c . capital) = NOPAT – (c . capital)
= C نرخ هزینه سرمایه
= Capital سرمایه
= R نرخ بازده سرمایه
= NOPAT سود خالص عملیاتی بعد از مالیات
کلیه وجوه نقدی که در طول عمر فعالیت شرکت ، بدون در نظر گرفتن منابع تامین مالی وجوه ، در شرکت ریخته می شود سرمایه نام دارد. استیوارت با تعدیلاتی پیشنهاد سرمایه اقتصادی را مطرح می سازد که با تعریف حسابداران سازگار نیست.
از این رو سرمایه اقتصادی شامل بدهیهای هزینه دار و حقوق صاحبان سهام و معادلهای سرمایه است که ارزش اقتصادی به کار گرفته شده از طرف شرکت را نشان می دهد (همان منبع، ص15)4.

سود خالص عملیاتی پس از کسر مالیات 40:
سودی که در محاسبه آن تنها سود حاصل از عملیات در نظر گرفته می شود و اثر ثبتهای غیر نقدی ، هزینه های مالی و صرفه جوئی مالیاتی ناشی از هزینه بهره در آن لحاظ نشده است. NOPAT سودی است که برای تمام تامین کنندگان مالی شرکت در دسترس می باشد (همان منبع، ص15)2.
نرخ بازده سرمایه ( ( r :
نرخ بازده سرمایه ، بهره وری سرمایه به کار گرفته شده در شرکت را بدون توجه به روش تامین مالی اندازه گیری می کند در اینجا منظور از سرمایه ، همان سرمایه اقتصادی است:
اندازه شرکت
اندازه شرکت بر اساس ارزش ریالی سهام شرکت رتبه بندی می شود در این تحقیق از طریق میانگین ارزش بازاری شرکت در بورس اندازه شرکت تعیین شده است (کینگ هانگ ،2009 ، ص16)3.

فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق

1-2- مقدمه
قرن بیست و یکم بوسیله توسعه اهمیت دانش و تاثیر آن بر تمامی جنبه های سازمانی توصیف میشود امروزه دانش منبع کلیدی اقتصاد و مزیت رقابتی شده است . همزمان با توسعه ارزش بازار سازمانهای دانش محور، در دهه 1990 علاقمندی وسیعی نسبت مقوله سرمایه فکری41 پدید آمد. اولین بار رتبه های مفهوم سرمایه فکری در سال 1969 توسط اقتصاد دانی به نام جان کنت گالبرت بیان گردید. دانش بعنوان یک دارائی در مقایسه با سایر انواع دارائیها، دارای این طبیعت منحصر بفرد است که هر چه بیشتر استفاده شود به ارزش آن افزوده میشود اجرای یک استراتژی موثرمدیریت دانش و تبدیل شدن به یک سازمان دانش محور، بعنوان یک شرط الزامی برای موفقیت سازمانها است
تعاریف مختلفی از سرمایه فکری در منابع مختلف ارائه شده است آنچه که تمامی نویسندگان در مورد آن اتفاق نظر دارند اینست که سرمایه فکری صورتی از دانش است که مزیت رقابتی ایجاد می کند و ارزش ناملموس یک سازمان را نمایش میدهد. اما هنوز بر سر یک تعریف خاص توافق ندارند ولی به هر حال ترکیب روشنی بین وجه نظری و کاربرد عملی سرمایه فکری وجود ندارد. اغلب صاحبنظران، سرمایه فکری را به سه دسته سرمایه مشتری ، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری تقسیم می کنند اگر مفاهیمی را که توسط محققان مختلف مورد استفاده قرار گرفته مورد بررسی قرار گیرد، گروهی از مفاهیم مشابه از میان واژه ها و ساختارها از قبیل نا مشهودها، دانش و ایجاد ارزش هویدا می شود. از این رو در راستای تصور اولیه، سرمایه فکری ممکن است به عنوان مجموعه تمام دانش تعریف شود. استوارت42 و سالیوان43 که به وسیله کارکنان و شرکت در اختیار قرار گرفته شده است و یک مزیت رقابتی را ایجاد می کند و یا به تعبیری سرمایه فکری عبارت است از مواد فکری از قبیل دانش، اطلاعات، اموال و تجربه فکری بنتیس44 که شرکتها بوسیله آنها می توانند مزیتی در جهت ایجاد ثروت داشته باشند .
از این گذشته می توان با سرمایه فکری به عنوان ترکیبی از دارایی های نامشهود یا دارایی های بی اهمیت بروکینک45 که در ترازنامه افشا نمی شوند روبه رو شد و اگر این سرمایه فکری خوب مدیریت شود قادر است برای شرکتها مزیت رقابتی و در نتیجه ایجاد ارزش بوجود آورد. در سال 1997 ادوینسون و مالیوالن سرمایه فکری را به دانشی که می توان به ارزشی تبدیل شود تعریف نموده اند. بروکینگ در سال 1996 سرمایه فکری ترکیبی از چهار بخش عمده دارائی های بازار ، دارائی های انسان محور ، دارائی های فکری ، دارائی های زیر ساختی تعریف کرده است بنتیس در سال 2000 سرمایه فکری را به صورت مفهومی که تمامی منابع نا محسوس و ارتباطات داخلی آنها را طبقه بندی می کند تعریف نموده است بنابراین مدیران نیاز دارند که بتوانند اثر تلاشهای مدیریت دانش را برعملکرد سازمان خود اندازه گیری کنند . بصورت تاریخی در علم حسابداری ، دارائی ناملموس در سرفصلی تحت عنوان "سرقفلی" 46جای میگرفت و سرمایه فکری بخشی از این سرفصل به شمار می آمد لیکن روشی برای شناسائی و اندازه گیری این موارد ناملموس در سازمانها فراهم نمی آورد. درپاسخ، مدلهای اندازه گیری جدید در سطح سازمانها، سعی در ترکیب نمودن جنبه های ارزش افزای مالی و غیر مالی سازمان برای گزارشدهی مینمایند.
در کشورهای در حال توسعه برخلاف کشورهای پیشرفته ، ارزش گذاری بازارهای محلی با افزایش سرمایه فیزیکی بیش از سرمایه فکری رشد کرده است وکمتر IC به بعنوان یک راهبرد عملکرد وابسته هستند . یکی از دلایل آن این مساله است که این گروه هنوز به خرید و فروش و پردازش منابع طبیعی به عنوان یک راهبر اساسی رشد وابسته هستند (هانگ، 2009 ،ص11) 47 .
هدف اصلی در فصل حاضر ، بیان ادبیات موضوعی و مبانی نظری تحقیق می باشد . بدین منظور ابتدا تاریخچه ومبانی نظری و نظریه های مربوط به سرمایه فکری را مطرح نموده و سپس به تعریف سرمایه فکری از دیدگاه های مختلف پرداخته و در بخش دوم مدلهای طبقه بندی سرمایه فکری مطرح و در بخش سوم روشهای اندازه گیری و سنجش سرمایه فکری بیان شده است و در نهایت در بخش پایانی به بررسی سوابق تحقیق اختصاص داده شده است.

2-2 ) بخش اول : نظریه های مربوط به سرمایه فکری
"دراکر"(1993) اندیشمند معروف مدیریت می گوید: ما در حال وارد شدن به یک جامعه دانشی هستیم که در آن منابع اقتصادی اصلی، دیگر سرمایه بیشتر،منابع طبیعی ونیروی کار بیشتر و… نیست .منابع اقتصادی اصلی دانش خواهد بود قرن 21 ، قرن اقتصادی دانشی است. قبل از اقتصاد دانشی ، اقتصاد صنعتی حاکم بوده که در این اقتصاد عوامل تولید ثروت اقتصادی، یکسری دارایی های فیزیکی و مشهود مانند زمین ، نیروی کار، پول و ماشین آلات و… بوده و از ترکیب این عوامل اقتصادی ،ثروت تولید می شود.در این اقتصاد،استفاده از دانش به عنوان عامل تولید ، نقش کمی داشته است اما در اقتصاد دانشی ، دانش یا سرمایه فکری به عنوان یک عامل تولید ثروت در مقایسه با سایر دارایی های مشهود فیزیکی ، ارجحیت بیشتری پیدا می کند . در این اقتصاد ، دارایی های فکری بخصوص سرمایه های انسانی جزو مهمترین دارایی های سازمان محسوب می شود و موفقیت بالقوه سازمان هاریشه درقابلیت های فکری آنها دارد تا دارایی های مشهود(گلدی صدقی ،1386،ص 45)1.
با رشد اقتصادی دانشی یا اقتصاد مبتنی بر دانش ، بطور قابل ملاحظه ای شاهد این موضوع هستیم که دارایی های نامشهود شرکتها عامل مهمی در حفظ و تحقیق مزیت رقابتی پایدار آنها می شوند در مقایسه با سایر دارایی های مشهود (کینگ هانگ، 2009 ، ص8) 2 . محیط کسب و کار به طور شگفت انگیزی تغییر می کند، در کسب و کارها و اقتصاد قرن 21 بر روی اطلاعات ، فناوری اطلاعات ، تجارت الکترونیک ، نرم افزارها ، مارک ها، حق الاختراع ، تحقیقات و نوآوری ها، و… سرمایه گذاری می شود که همگی جزئی از دارایی های نامشهود و سرمایه فکری و دانش هستند تا جزو دارایی های مشهود(سالیوان ،2000 ، ص13)3 .
در پارادایم صنعتی قدیم شرکت ها تحت اصول اقتصاد کمیابی عمل می کردند. اقتصاد کمیابی بدین معناست که منابع و دارایی ها تحت سلطه و کنترل شرکت ها محدود و کمیاب هستند و استفاده بیشتر از آنها ، از ارزش انها می کاهد ولی در عصر اقتصاد اطلاعاتی و دانش ، این اصول صدق نمی کند. شرکت ها در اقتصاد دانش تحت اصول اقتصاد فراوانی عمل می کنند ، اقتصاد فراوانی بدین معناست
که منابع و دارایی های در اختیار شرکت به میزان فراوان وجود دارد.این نوع دارایی ها از نوع نامشهود هستند و بیشتر در افراد قرار دارند که ما به آنها دستیابی داریم مثالی از فراوانی این نوع دارایی ها در اقتصاد دانش ، فراوانی اطلاعات در اینترنت است(همان منبع،ص14)4.

بطور خلاصه در اقتصاد دانش ، مهمترین دارایی ها و عوامل تولید ، نامشهود هستند که استفاده از آنها از ارزش آنها کم نمی کند و حتی یه ارزش آنها می افزاید. این نوع دارایی ها نامشهود شامل دانش؛ سرمایه فکری و …هستند ولی اقتصاد صنعتی مهمترین عوامل تولید ، دارایی های مشهود و فیزیکی هستند که استفاده از آنها از ارزش آنها می کاهد و این دارایی ها شامل زمین ، ماشین آلات و سرمایه پولی و … است.
"کندریک" ،1990 که یکی از مشهورترین اقتصاددانان مطرح امریکاست، می گوید که در سال 1925، نسبت سرمایه های تجاری نامشهود به سرمایه های تجاری مشهود 30 به 70 بوده است ولی این نسبت در سال 1990 به میزان 63 به 37 رسیده است؛ همچنین "لئو" مطرح می سازد که فقط در حدود 10 تا 15 درصد کل ارزش بازاری شرکت ها را تشکیل می دهند که هنوز هیچ کاری در مورد اندازه گیری انها صورت نگرفته است (گلدی صدقی ، 1386،ص 48)1.
همچنین یکسری مطالعات انجام شده در سال 1999 در زمینه ترکیب دارایی های هزاران شرکت غیرمالی در طی سال های 1978 تا 1998 نشان داد که رابطه بین دارایی ها نامشهود و مشهود 20 به 80 بوده و در سال 1998 ، این نسبت تقریبا به 80 به 20 رسیده است. این تغییرات قابل ملاحظه باعث ایجاد یکسری روش ها برای محاسبه ثروت شرکت هایی شده است که مهمترین دارایی های آنها، دارایی های نامشهود بویژه فکری و دانش بوده است )همان منبع،ص49)2.
در طی دهه گذشته کسب و کارها ، اهمیت مدیریت دارایی های نامشهود خود را درک کرده اند و توسعه مارک ها ، روابط سهامداران ، شهرت و فرهنگ سازمان ها را به عنوان مهمترین منابع مزیت پایدار تجاری خود در نظر گرفته اند. در این اقتصاد توانایی خلق و استفاده از ارزش این دارایی های نامشهود ، یک شایستگی اصلی را برای سازمان ها بوجود می آورد .امروز سازمان ها نیاز دارند تا بتوانند دارایی های خود را از نو و دوباره طبقه بندی کنند و باید این موضوع را درک کنند که چگونه این دارایی ها می توانند اهداف استراتژیک آنها را حمایت کنند و سهم آنها را از ارزش سازمان بصورت کمی در آورند و بتوانند این دارایی های خود را با دارایی های رقبای خود مقایسه کنند. برای این منظور بایستی ابتدا طبقه بندی جدیدی از دارایی های سازمانی را در این عصر ارائه کنیم.بی شک این دارایی های نامشهود دارای ارزش هستند چون وقتی شرکت ها (کسب و کارها) فروخته می شوند و بخشی از ارزش آنها بصورت سرقفلی نامگذاری و برچسب می خورد.بر طبق تفکر "هوریب" سرقفلی،تفاوت بین ارزش واقعی (بازاری) شرکت وارزش دفتری آن است(بونتیس، 2000، ص12)3.

شرکت ها نه تنها نیاز دارند تا دارایی های نامشهود خود را شناسایی ،اندازه گیری و مدیریت کنند بلکه باید همواره سعی کنند تا این دارایی های نامشهود را بطور مستمر ارتقاء و بهبود بخشند. سازمان هایی که نتوانند دارایی های دانشی خود را بطور مستمر ارتقاء دهند بقاء خود را با خطر از دست دادن و فنای خود ، مبادله خواهند کرد(همان منبع،ص13)1.

1-2-2 ) تعاریف مختلف سرمایه فکری
دررابطه با سرمایه فکری تعاریف مختلفی ارائه شده است که درادامه به برخی ازآنها اشاره خواهد شد:
1)" بونتیس 48" (1996) سرمایه فکری یک چیز فرار و گریزان است اما زمانیکه کشف شده و مورد استفاده قرار گیرد سازمان را قادر می سازد تا با یک منبع جدید در محیط رقابت کند.
2) " دریک و کول49 " (1999)سرمایه فکری یک جریان دانش در درون یک شرکت است.
3) " روس 50" (1997)سرمایه فکری شامل حاصل جمع دانش اعضای یک سازمان و تبدیل کاربرد علمی دانش اعضای سازمان است.
4) " سیدرمن51 " (2002)سرمایه فکری تفاوت بین ارزش بازاری یک شرکت و هزینه جایگزینی دارایی ها ی آن است.
5) " استیوارت 52" (1997)سرمایه فکری ، مواد فکری از قبیل دانش و اطلاعات و مالکیت (دارایی ) معنوی و تجربه است که باعث ایجاد ثروت می شوند وهنوز تعریف جهان شمولی برای آن وجود ندارد.
6) " موریتسن53 " (2001)سرمایه فکری یک دانش سازمانی وسیع و گسترده ای که خاص هر شرکتی است که به شرکت اجازه می دهد تا بطور پیوسته خود را با شرایط در حال تغییر و تحول انطباق دهد .
7) " بونتیس " (1998) سرمایه فکری جستجو و پیگیری استفاده موثر از دانش (کالای ساخته شده) در مقایسه با اطلاعات (مواد خام) است.
8) " ادوینسون54 " (1997)سرمایه فکری یک دانش کاربردی برای خلق یک ارزش برای شرکت است.

9) " بونتیس55 " (1997)سرمایه فکــری شامل همه فــرایندها و دارایی های است که بطور معمولی و سنتی در ترازنامــه نشان داده نمی شود و در همچنین شامل آن دسته از دارایی های نامشهود مانند علایم تجاری یا مارک های تجاری و حق امتیاز است که روش های حسابداری مدرن آنها را در نظر نمی گیرد.

3-2)بخش دوم : مدل های طبقه بندی سرمایه فکری
در زمینه طبقه بندی اجزاء سرمایه فکری تا کنون مدل های زیادی ارائه شده است هریک از طبقه بندیها از جهاتی به تبیین اجزای سرمایه فکری پرداخته است در ادامه این طبقه بندی ها را با نام محققان آنها ذکر می کنیم و به شرح اجزای این طبقه بندی ها می پردازیم ولی باید توجه داشت که همانند سرمایه فکری ، هنوز یک تعریف طبقه بندی جهانشمولی درباره اجزاء سرمایه فکری وجود ندارد لیکن از جهت زیادی شباهتهایی بین تعاریف مختلف مشاهده می شود و تمامی این تعاریف و طبقه بندیها بر این اصل استوارند که سرمایه فکری ، مجموع داراییهای ناملموس سازمان اعم از دانش(بخشی از سرمایه انسانی56) ، سرمایه ساختاری57 ، سرمایه ارتباطی ، سرمایه سازمانی ، سرمایه داخلی و سرمایه خارجی58 است برخی از طبقه بندیهای ارایه شده به شرح زیر است:
1-
طبقه بندی بونتس سال 1998 و2000
2-
طبقه بندی استیوارت در سال 1997
3-
طبقه بندی گوران روز59 در سال 1997
4-
طبقه بندی آمی بروکینگ
5-
طبقه بندی سویبی در سال 1997
6-
طبقه بندی ایستیس و همکارانش
7-
طبقه بندی ادوینسون و همکارانش
8-
طبقه بندی چن و همکارانش
9-
طبقه بندی هاناس و لوندال60
10-
طبقه بندی پتی و گیوتری61
11-
طبقه بندی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی
12-
طبقه بندی لیم و دالیمور62 در سال 2004
13-
طبقه بندی کاپلن و نورتون

1-3-2) ادوینسون و مالونه 63 ( 1997)
این دو نفر در طرح ارزش اسکاندیا خود ، سرمایه فکری را به دو جزء سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری ارائه کرده اند که نمودار آن بصورت زیر است.

نمودار 1-2 طرح ارزش اسکاندیا64
(منبع: گلدی صدقی ،1386 ،ص82 )5

در این طبقه بندی "ادوینسون" و" مالونه "، سرمایه مشتری را در زیر و زمره سرمایه ساختاری قرار داده است که در بیشتر طبقه بندی ها دیگر این کار صورت نگرفته است و برای سرمایه ساختاری دو سرمایه سازمانی و مشتری را در نظر گرفتند و برای سرمایه سازمانی نیز دو سرمایه فرایندی و نوآوری را مطرح کردند.

در این طبقه بندی سرمایه سازمانی شامل فلسفه سازمان ، سیاست ها و سیستم هایی برای استفاده از قابلیت های سازمان است و سرمایه فرایندی شامل مالکیت معنوی و سایر دارایی های نامشهود است (چن گو ، 2007، ص392)65.

2-3-2)روس و همکارانش66(1997)
"روس" و همکارانش نیز سرمایه فکری را به سه سرمایه انسانی شامل شایستگی ،طرز فکر و چابکی یا زیرکی فکری و سرمایه ساختاری شامل همه ساختارها و فرایند ها و مالکیت معنوی سازمانی و دارایی های فرهنگی و سرمایه ارتباطی شامل روابط با ذینفعان داخلی و خارجی یک شرکت تقسیم می کند ولی بعدا "روس" یک جزء سرمایه دیگری را بنام سرمایه بهبود و بازسازی را به طبقه بندی خود افزود که این سرمایه شامل حق اختراعات جدید و تلاش های آموزشی است(بونتیس ،2000،ص25)67.

3-3-2) بونتیس (1998)
"بونتیس" ابتدا به سه نوع سرمایه انسانی ، ساختاری ، مشتری اشاره کرد و در سال 2000 طبقه بندی خود را به صورت سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری ، سرمایه ارتباطی و دارایی یا مالکیت معنوی تغییر داد.منظور از سرمایه انسانی سطح دانش فردی است که کارکنان یک سازمان دارای آن می باشند که این دانش معمولا بصورت ضمنی می باشد.منظور از سرمایه ساختاری کلیه دارایی های غیر انسانی یا قابلیت های سازمانی است که برای برآورد شدن نیازهای بازار مورد استفاده قرار می گیرد و منظور از سرمایه ارتباطی کلیه دانش قرار گرفته شده در روابط یک سازمان با محیط خود شامل مشتریان ،عرضه کنندگان ، مجامع علمی و غیره است که به عقیده ایشان مهمترین جزء یک سرمایه ارتباطی ، سرمایه مشتری است بخاطر اینکه موفقیت یک سازمان در گرو سرمایه مشتری آن است و منظور از مالکیت معنوی ، آن قسمت از دارایی های نامشهود است که براساس قانون مورد حمایت و شناسایی قرار گرفته است مانند کپی رایت ، حق اختراع و حق امتیاز(همان منبع،ص26)4.
به عقیده "بونتیس"در بین این سرمایه های فکری ، سرمایه انسانی مهم است به خاطر اینکه منبع نوآوری و بازسازی استراتژیک است که از یک جلسه طوفانی فکری یا یک رویا پردازی در اداره و یا کنارگذاشتن فیلهای قدیمی توسط کارکنان ویا ازطریق بهبود مهارتهای شخصی وغیره حاصل می شود.

از منظر جوهر یا اصل یا ذات
روابط بازار
روتین های سازمانی
فکر یا هوش مصنوعی
از نظر حیطه
در درون روابط سازمانی با خارج از سازمان قرار دارد
در درون روابط سازمانی قرار دارد
در درون ذهن افراد قرار می گیرد
از نظر پارامترهای اندازه گیری
مدت پایداری
کارایی و قابلیت دستیابی
مناسب بودن حجم آن
از نظر منمودار بودن کد گذاری
بالاترین سطح از لحاظ منمودار بودن کد گذاری
متوسط
بالا
نمودار 2-2 مفهوم سازی سرمایه فکری از سوی بونتیس
(همان منبع،ص26)1.
همچنین" بونتیس" به وجود یکسری روابط متقابل میان اجزاء سرمایه های فکری معتقد است به اینصورت که حتی اگر یک سازمان دارای سرمایه انسانی مناسب باشد ولی دارای یک سرمایه ساختاری مناسب نباشد نمی تواند از دانش قرار گرفته شده در افراد خود استفاده کند و بالتبع هم نمی تواند به سرمایه مشتری خود ، پاسخ مثبتی دهد (همان منبع،ص26)2.

4-3-2) بروکینگ3(1997)
"بروکینگ" در طبقه بندی خود به دارایی های انسان محور و دارایی های زیر ساختاری ومالکیت معنوی و دارایی های بازار اشاره کرده است . منظور از دارایی های انسان محور ، مهارت ها ، تونایی ها ، تخصص ، توانایی های حل منمودار و سبک های رهبری است و منظور از دارایی های زیر ساختاری ، همه ی تکنولوژی ها ، فرایند ها و متدولوژی ها است که یک سازمان را قادر می سازد و منظور از مالکیت معنوی ، حق امتیاز و علایم یا مارک های تجاری و دانش فنی است و منظور از دارایی های بازار، مشتریان، وفاداری مشتریان و کانال های توزیع است (همان منبع،ص25)4.
5-3-2) سویبی68 (1997)
"سویبی" طبقه بندی خود را بصورت ساختار داخلی ، ساختار خارجی و شایستگی کارکنان ارائه کرده است . این طیقه بندی ایشان بنام ناظر دارایی نامشهود معروف است. منظور از شایستگی کارکنان همان سرمایه انسانی مطرح شده در طبقه بندی های قبلی است و منظور از ساختار داخلی ، سرمایه ساختاری یا سازمانی و منظور از ساختار خارجی ، سرمایه مشتری یا ارتباطی است البته باید توجه داشت که سویبی چهار حوزه کلیدی را در سه جزء خود قرار داده که عبارتند از رشد،کارایی ، پایداری و بازسازی . براساس این چارچوب یکسری شاخص هایی استخراج کردند .نمودار این طبقه بندی به صورت زیر است.

نمودار 3-2 طبقه بندی سویبی از طریق چارچوب ناظر دارایی نامشهود
(منبع: بونتیس ، 2000،ص28 ) 69
منظور از شایستگی فردی کارکنان ، توانایی و ظرفیت آنها برای عمل کردن در موقعیت ها و شرایط مختلف است و منظور از ساختار داخلی هم شامل فرهنگ رسمی داخل سازمان و نیز شامل حق امتیازها، مفاهیم ، مدل ها ، پایگاه داده ها و سیستم های داخلی است و ساختار خارجی شامل روابط سازمان با مشتریان ، عرضه کنندگان شهرت و مارک های تجاری است.
به عقیده "سویبی" شایستگی فردی کارکنان (سرمــایه انسانــی) برای یک سازمان حیــاتی است بخاطر اینکه بدون وجود آن ، ســازمان قادر به فعــالیت نیست و این شایستــگی شامل مهــارت ها ، آموزش ، تجــربیات و غیره است(همان منبع،ص69)1.

6-3-2) استوارت2 (1997)
"استوارت طبقه بندی خود را بصورت سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری ، سرمایه مشتری ارائه کرد در این طبقه بندی سرمایه انسانی در واقع کارکنان یک سازمان است که مهمترین دارایی یک سازمان است و منظور از سرمایه ساختاری ، دانش قرار گرفته شده در فناوری اطلاعات و همه ی حق امتیازها و طرح و مارک های تجاری است و منظور از سرمایه مشتری ، اطلاعات مربوط به بازار است که برای جذب و حفظ مشتریان بکار گرفته می شود. این طبقه بندی تاحدودی به طبقه بندی اولیه "بونتیس" مشابه است (همان منبع،ص68)3.

7-3-2) یوستک و همکارانش
"یوستک" و همکارانش ، سرمایه فکری را به دو قسمت شامل کالاهای نامشهود و شایستگی های نامشهود تقسیم می کنند که کالاهای نامشهود ، دارایی هایی هستند که می توان آنها را خرید و فروش کرده و به نحو مناسب از آنها حفاظت و ذخیره کرد مانند کپی رایت ها ، علایم تجاری ، طراحی ها ، دانش فنی ، رازهای تجاری و فرانشیــزها. همچنین ایشان و همکــارانش معتقد هستند که این کالاهای نامشهود را می توان به نمودار عینی تری ارزش گذاری کرد اما شایستگی های نامشهود به عوامل متمــایز و مشخصی از مزیت رقابتی اطلاق می شود که یک شرکت را از سایر رقبا متمایز می کند که شامل شایستگی های نوآوری ، شایستگی های ساختاری ، شایستگی های بازاری و منابع انسانی است. (چن گو ،2005، ص 388)4.

8-3-2) پتی 5( 2000)
درطبقه بندی سازمان برای همکاری و توسعه اقتصادی به دو سرمایه انسانی و سازمانی (ساختاری) اشاره می کند و سرمایه فکری را بصورت ارزش اقتصادی این دو مجوعه دارایی های نامشهود 0سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری) توصیف می کند.
سرمایه سازمانی به چیزهایی مانند مالکیت سیستم های نرم افزاری ، شبکه های توزیع و زنجیره های عرضه اطلاق می شود و سرمایه انسانی شامل منابع انسانی درون سازمان و منابع انسانی خارج از ســازمان است که منابع انسـانی درون وخارج ســازمان شامل کارکنان و مشتــریان وعرضه کنندگــان است(پتی ،2000،ص 162)70.

9-3-2) چن و همکارانش71 (2004)
"چن" و همکارانش معتقد هستند که سرمایه فکری از چهار طبقه و عنصر زیر تشکیل شده است:
الف) سرمایه انسانی ب) سرمایه مشتری
ج) سرمایه نوآوری د) سرمایه ساختاری
ولی آنها معتقد هستند که این ساختار و اجزاء سرمایه فکری بسیار ضعف و شکننده است مگر اینکه با یکسری روابط مستمر و بهم پوسته ای حمایت شوند در واقع آنها بر روابط بین اجزاء سرمایه فکری تاکید بیشتری دارند تا بر اجزاء آن (همان منبع، ص 18)3.

نمودار 4-2 مدل چن و همکارانش از سرمایه فکری و روابط بین آنها
منبع (همان منبع ،ص19)4
همچنین در یک طبقه بندی دیگر از سوی جامعه تکنولوژی های اطلاعاتی کمیسیون اروپایی سرمایه فکری به عنوان و بصورت یک جریان سرمایه ای بهم پیوسته ای بین اجزاء و عناصر سرمایه ای آن در نظر گرفته شده است(همان منبع، 19)5.
در این طبقه بندی چن و همکارانش ،منظور از سرمایه انسانی که در واقع مبنا و اساس سرمایه فکری است دانش ، مهارت ها و توانایی ها و طرز فکر کارکنان درباره کسب و کار است.
از نظر آنها در واقع این سرمایه انسانی است که می تواند دانش را به ثروت تبدیل کند و از طرف دیگر این سرمایه انسانی است که اشکال عملیاتی سه سرمایه دیگر را تعیین می کند . بطور دقیق تر، تعریف اجزاء سرمایه های فکری از نظر "چن" و همکارانش به شرح زیر است :
الف) سرمایه انسانی بیانگر دانش ضمنی فراگرفته شده در ذهن و افکار کارکنان است. سرمایه انسانی یک منبع مهم از نوآوری و بازآفرینی یک شرکت است و سرمایه انسانی بصورت ترکیبی از شایستگی ها،طرز فکر و خلاقیت کارکنان تعریف می شود . شایستگی کارکنان در واقع بخش سخت افزاری سرمایه فکری است که شامل دانش، مهارت ها واستعداد های کارکنان و منظور از دانش فنی و دانشگاهی است و مهارت های کارکنان در واقع توانایی انجام وظایف و تکالیف عملی کارکنان است که از طریق تمرین حاصل می شود و برخی از آنها از طریق تحصیلات بدست می آید . طرز فکرها در واقع بخش نرم افزاری سرمایه فکری است که شامل انگیزه برای کار و رضایت از کار است و در واقع به عنوان پیش شرطی برای نمایش شایستگی های کارکنان در نظر گرفته می شوند. خلاقیت کارکنان آنها را قادر می سازد تا از دانش خود استفاده کنند و بطور مستمر نوآوری داشته باشند و بنابراین عامل مهم در گسترش وایجاد سرمایه فکری یک شرکت است.
ب) سرمایه ساختاری با سیستم و ساختارهای یک موسسه سر وکار دارد و در واقع روال ها و روتین های یک کسب و کار است. یک موسسه با سرمایه ساختاری قوی می تواند شرایط مساعد و مناسبی را برای استفاده و بهره برداری از سرمایه انسانی ایجاد کند و به سرمایه انسانی اجازه دهد تا از توان بالقوه خود نهایت استفاده را ببرد و بنابراین باعث افزایش سرمایه نوآوری و مشتری می شود.
سرمایه ساختاری را می توان بصورت فرهنگ ، ساختار سازمانی ، یادگیری سازمانی ، فرایندهای عملیاتی و سیستم های اطلاعاتی تقسیم کرد. هر کدام از اجزاء سرمایه ساختاری می توانند بر روی سه سرمایه دیگر و بخصوص سرمایه انسانی تاثیر بگذارند و متقابلا از آنها تاثیر بپذیرند برای مثال یک فرهنگ قوی می تواند عامل مهمی در انگیزش کارکنان باشد .سرمایه نوآوری با ارائه (معرفی) ترکیب جدیدی از عوامل حیاتی و ضروری تولید در درون یک سیستم تولیدی اطلاق می شود ،این سرمایه می تواند شامل محصولات جدید، تکنولوژی های جدید ، بازار جدید ، مواد جدید و ترکیب جدید باشد با افزایش اهمیت دانش ، سرمایه نوآوری به جزء مهمی از سرمایه فکری تبدیل می شود و این سرمایه می تواند به سه جــــزء موفــقیت های نوآوری ، مکـــانیسم های نوآوری و فـــرهنگ نوآوری تقسیم شود(چن و همکاران، 2000،ص26 ) 72.
ج) از دیدگاه "بونتیس " ، سرمایه مشتری به ارزش دانش قرار گرفته شده در کانال های بازاریابی یک سازمان اطلاق می شود که یک موسسه از طریق انجام کسب و کارهای خود آن را خلق و ایجاد می کند. درمقایسه با سه سرمایه دیگر این سرمایه دارای اثرات مستقیمی بیشتر بر روی تحقق ارزش یک شرکت است و بطور فزاینده ای به عامل مهمی در کسب و کارها تبدیل شده است(همان منبع،ص27)1.

10-3-2) پتی و گویتر2( 2000)
طبقه بندی ارائه شده توسط این دو ناظر دارایی های نامشهود "سویبی" را به نمودار جدول زیر که شاخص های مناسبی را به این چارچوب اضافه کردند اصلاح کردند:

مالکیت معنوی شامل حق امتیاز ، کپی رایت ، علایم تجاری؛سرمایه های زیر ساختاری شامل فلسفه مدیریت ، فرهنگ شرکت ؛ سیستم های اطلاعاتی و سیستم های شبکه سازی و روابط مالی
سرمایه ساختاری (سازمانی) ;
ساختار درونی
مارک های تجاری ، مشتریان، وفاداری مشتریان ، همکاری های تجاری ، توافقات مربوط به گواهی نامه و اجازه نامه ها، توافقات فرانشیزو…
سرمایه مشتری (ارتباطی);
ساختار بیرونی
دانش فنی ، تحصیلات ، دانش مرتبط با کار،شایستگی مرتبط با کار، روحیه کارآفرینی،توانایی های مربوط به نوآوری و اثرگذار بودن قابلیت تغییر یا انعطاف پذیری شایستگی حرفه ای
سرمایه انسانی ;شایستگی کارکنان
جدول 1-2 طبقه بندی پتی و گویتر
منبع (پتی و همکاران،2000 ،ص165)3

در واقع کار این دو ، انطباق چارچوب ناظر دارایی های نامشهود "سویبی" در چارچوب طبقه بندی های متداول دیگر شامل سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری بوده است.

11-2-2) هانناس و لوونداهل73 (1997)
این دو نفر دارایی ها و یا منابع ارتباطی و شاستگی تقسیم کرده اند. منظور از شایستگی ، توانایی انجام یک وظیفه یا کا معین است که این شایستگی در دو سطح فردی شامل دانش، مهارت و استعداد و در سح سازمانی شامل رویه ها، تکنولوژی و پایگاه داده وجود دارد .منابه ارتباطی به شهرت یک سازمان و وفـــاداری مشتریان آن اطلاق می شود. بعـــدا "لوونداهل" این طبقه بندی را قدری جزئـی تر کرد (چن ،2005،ص 29 )74.

نمودار 5-2 طبقه بندی اولیه توسط هانناس و لوونداهل

نمودار 6-2 طبقـــه بندی لــوونداهــل

طبقه بندی های متداول دیگر شامل سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری بوده است. که در این پ‍‍ژوهش استفاده شده است.

12-3-2) طبقه بندی مر و اسچوما (2001)
این دو سرمایه فکری را بصورت گروهی از دارایی های دانش تعریف می کنند که به یک سازمان اختصاص دارد و جزء ویژگی سازمان محسوب می شود و بطور قابل ملاحظه ای از طریق افزودن ارزش به بهبود وضعیت رقابتی سازمان منجر می شود (مرر ،2001، ص 26 ) 75.

13-3-2) لیم و دالیمور76(4 200)
"لیم" و "دالیمور" این مفهوم سرمایه فکری را از طریق ارتباط دادن آن با دو مفهوم دانش فنی مدیریت و دانش فنی بازاریابی، تشریح و طبقه بندی می کنند. شایستگی یک شرکت برای رویکرد مدیریت استراتژیک شامل سرمایه انسانی ، سرمایه شرکتی سرمایه کارکردی و سرمایه تجاری(کسب و کار) است و روابط یک شرکت برای رویکرد بازاریابی استراتژیک شامل سرمایه مشتری ، سرمایه عرضه کنندگان ، سرمایه هم پیمانی و سرمایه سرمایه گذاری است.نمودار این طبقه بندی در زیر ارائه گردیده است(چن ،2005،ص 27 )77.

نمودار 7-2 طبقه بندی لیم و دالیمور (همان منبع،ص28)4

14-3-2) طبقه بندی نورتون و کاپلان78 (1992)
"نورتون" و" کاپلان" کارت امتیازی79 خود در سال 1992 ارائه کردند که این چارچوب ابتدا عملکرد یک سازمان را در چهار حوزه یا دیدگاه مشتری ، فرایندهای داخلی80، رشد و یادگیری و مالی اندازه گیری می کرد. این چارچوب بیانگر یک مجموعه از روایط علی – معلولی میان معیارهای خروجی محرک هاب عملکردی یک سازمان بود. این چارچوب می توانست نتایج مالی و نامشهود یک سازمان را بطور همزمان کنترل و اندازه گیری کند. با نگاهی به این چارچوب این نکته مشخص می شود که دیدگاه مشتری همان سرمایه مشتری و دیدگاه رشد و یادگیری همان سرمایه انسانی و دیدگاه فرایندهای داخلی همان سرمایه ساختاری و دیدگاه مالی همان سرمایه مالی و مشهود است. این چارچوب به علت کاربرد و برنامه ریزی استراتژیک ، اندازه گیری عملکرد و دارایی های نامشهود از معقولیت بسیاری برخوردار شده است(چن ،2005، ص28 ) 81.

نمودار 8-2 چارچوب کارت امتیازی متوازن
منبع (آپوهامی ،2007 ،ص37)82

15-2-2) طبقه بندی کنفدراسیون اتحادیه های تجاری دانمارک (1999)
یکی دیگر از طبقه بندی های ارائه شده طبقه بندی کنفدراسیون اتحادیه های تجاری دانمارک است که سرمایه فکری را متنمودار از افراد ، بازار و سیتم ها می داند. نمودار این مدل بصورت زیر است:

نمودار 9-2 طبقع بندی کنفدراسیون تجاری دانمارک
منبع (آپوهامی ،2007 ،ص37)83

در این مدل افراد بیانگر مدیران و کارکنان درون سازمان است و به آن چیزی که می توان انجام دهد حتی بصورت جمعی سرمایه انسانی اطلاق می شود. سیستم ، دانش موجود در سازمان است که مستقل از افراد است و بازار، شامل روابط سازمان با بیرونی ها است مانند عرضه کنندگان ، توزیع کنندگان و مشتریان .این سه جزء مدل ،بطور نزدیکی بهم پیوسته شده اند .برای مثال موفقیت یک تکنولوژی جدید به شایستگی و آموزش کارکنان بستگی دارد (گلدی صدقی ،1386،ص 65 )2.

4-2)بخش سوم: روش های اندازه گیری سرمایه فکری:
1-4-2) طبقه بندی روش های اندازه گیری سرمایه فکری
سیتم های حسابداری کنونی هنوز هم تحت تاثیر عوامل سنتی کار ، مواد و سرمایه مالی می باشد واهمیت دانش بعنوان عاملی موثر در تولید و ایجاد ثروت در آنها نادیده گرفته می شود. این در حالیست که نگرش واقع بینانه به اهمیت در حال گسترش سرمایه های ناملموس ، نیاز ما را به این سرمایه ها را دوچندان نموده است.در محیط تجاری کنونی ، اندازه گیری ارزش سازمانی با استفاده از روش های سنتی حسابداری ناکافی می باشد چرا که اغلب ارزشهای محاسبه شده به روش سنتی با ارزش اقتصادی امروزی آنها نا مرتبط می باشد.
روش های سنتی ، ارزش نهفته در مهارت ، تجربه ، قابلیت یادگیری افراد و همچنین ارزش موجود در شبکه ارتباطات میان افراد و سازمان ها نادیده می گیرد. تلاش های زیادی جهت تشریح تفاوت میان ارزش بازاری شرکتها انجام گرفته است. مشهورترین این روشها روش ترازنامه نامرئی، کنترل داراریی های ناملموس و کارت نمره متوازن، روش ارزش افزوده اقتصادی ، روش شاخص سرمایه فکری ، روش کارگزار تکنولوژی ، روش نرخ باده دارایی ها، روش تشکیل سرمایه بازار ، روش سرمایه فکری مستقیم ، روش جهت یابی تجاری اسکاندیا، روشهاس مالی و مدل مدیریت سرمایه فکری که در زیر به تحلیل ویژگی های هر یک از این روش ها توسط علی اصغر انوری رستمی اشاره خواهد شد:

1-1-4-2) ارزش افزوده اقتصادی84:
در این روش از معیارهایی نظیر بودجه بندی سرمایه ای ، برنامه ریزی مالی ، تعییین هدف، اندازه گیری عملکرد، ارتباط با سهامداران و جبران خدمات تشویقی برای تعیین راههایی که از طریق آنها ارزش شرکت افزوده یا کم می شود، استفاده می شود. نقاط قوت این روش همبستگی آن با قیمت سهام است. از انجایی که این روش به طور گسترده ای در مجامع مالی پذیرفته شده و از معقولیت برخوردار است، می تواند مشروعیت شرکت را در بازارهای مالی افزایش دهد.عیب عمده این روش پیچیدگی آن می باشد . از آنجائیکه این روش از دارایی های دفتری با اتکا به هزینه های تاریخی بهره می گیرد و ارزش دفتری نیز با ارزش بازار فعلی مطابقت چندانی ندارد، ممکن است جهت بیان کمی ارزش دارایی های ناملموس ، چندان مناسب نباشد.

2-1-4-2) کارت نمره متوازن85:
این روش ابزاری را جهت ایجاد ثبات در استراتژی های آینده شرکت بدست می دهد. این روش شرکتها را قادر می سازد تا نتایج مالی را همزمان با نظارت و کنترل در ایجاد ظرفیت ها و اکتساب دارایی های ناملموسی که به آنها برای رشد در آینده نیاز دارد ، دنبال کنند. این شیوه بیانگر نوعی کمبود جدی در سیستم های مدیریت سنتی و ناتوانی آنها در مرتبط نمودن استراتژی بلـند مدت شرکت با فعــالیت های کوتاه مدت شرکت می باشد. این روش گذشته و حال شرکت را با آینده اش مرتبط می نامید و ابزاری در اختیار مدیریت شرکت قرار می دهد تا استراتژی های گوناگونی را برای شرکت تعریف وآنها را کنترل نماید. این روش شرکت را قادر می سازد تا نتایج مالیش را تحلیل نماید و استراتژی شرکت را اجرا نماید. "کاپلان " و " نورتون" معتقدند که این روش نوعی سیستم اندازه گیری است که با استفاده از معیارهای کیفی ، میزان استراتژی به اجرا درآمده شرکت را نشان می دهد. این روش اهداف و معیارها را از چهار زمینه یا دیدگاه نشان می دهد این دیدگاه ها عبارت است از دیدگاه مالی ، دیدگاه مشتری ، دیدگاه فرایندهای داخلی و دیدگاه نوآوری و یادگیری. این روش تا حدی ایستا بوده و برای هر شرکت خاص می باشد (کاپلان و نورتون،1996، ص 79 ) 86.

3-1-4-2) ترازنامه نامرئی:
این روش به منظور نشان دادن دارایی های شرکت مبتنی بر دانش طراحی شده است. این روش در واقع توسعه ای در حسابداری منابع انسانی به شمار می آید . در این روش ، سرمایه فکری شرکت به دو دسته سرمایه فردی و سرمایه ساختاری تقسیم می شود. شاخص اصلی سرمایه فردی همانا شایستگی های حرفه ای و خبرگی کارکنان کلیدی که استراتژی یک شرکت را تشریح می کنند ، می باشد. سرمایه ساختاری نیز شامل مزیت رقابتی یک شرکت و توانایی های کارکنان آن مانند شهرت ، تجربه و روش های خاص تولیدی می باشد. این مدل مبتنی بر معیارهای کیفی است و توانایی ارزیابی کمی ارزش سرمایه فکری را ندارد (جعفری و همکاران ،1387،ص 12)2.

4-1-4-2) کنترل دارایی های ناملموس3:
این روش در پی اندازه گیری دارایی های ناملموس شرکت به روش ساده می باشد. در این راستا معیارهای مناسب متعددی را معرفی نموده و هدف از آن ایجاد بینش و دیدگاهی جامع از موقعیت سرمایه فکری شرکت می باشد. در این روش ضروری است تا معیارها با واقعیت های هر شرکت مطابقت داده شده و تعدیل شود. عیب عمده این روش در آن است با تمامی شرکت ها و موقعیت ها قابل انطباق نی باشد. از این روش همچنین برای طراحی سیستم های اطلاعاتی و یا انجام ممیزی ها بهره گرفته می شود(گلدی صدقی ،1386،ص 65)4.

5-1-4-2) روش جهت یابی تجاری اسکاندیا87:
این روش بر اساس منطق و مفهوم ارائه شده در روش ترازنامه نامرئی بنا هاده شده است و شرکت اسکاندیا مبدع آن به شمار می آید. این شرکت عملکردش را بر اساس 30 شاخص عملکردی کلیدی در زمینه های مختلف نظارت مینماید. این روش علاوه بر زمینه های سنتی مالی،به مشتریان ،منابع انسانی و توسعه و بازار آفرینی نیز نظارت دارد. این روش ،شاخص های مشتری محوری عبارتند از:تعداد حساب های مشتریان ،تعداد واسطه ها و تعداد مشتریان از دست رفته ؛شاخص های فرایند محوری در آن عبارتند از: تعداد حساب های مشتریان به ازای خالص تعداد کارکنان و هزینه های مدیریتی به خالص کارکنان؛شاخص های انسان محوری در آن عبارتند از:میزان گردش پرسنل،نسبت مدیران ، نسبت زنان مدیر و نسبت هزینه های آموزش به کارکنان ؛ و در نهایت شاخص های مبتنی بر توسعه و بازآفرینی در آن عبارتند از : شاخص رضایت کارکنان ؛ هزینه های بازیابی به خالص مشتریان و سهم ساعات آموزش . این روش در دنیای امروزه روشی آرمانی و مطلوب به شمار آید. این روش علی رغم کاملتر بودن در زمینه تــشریح بهتر عملکرد تجاری ، قادر به کمی سازی ارزش سرمایه فکری نمی باشد (همان منبع،ص72)2.

6-1-4-2) شاخص سرمایه فکری:
در جایی که فعـــالیت های نسل اول ، اطلاعاتی را در خصوص اجزای مجرد سرمایه فکری بدست می دهند ، این شاخص فعالت های نسل دوم را معرفی می نماید( شاخص هایی که برتصویر کلی از فرایند ایجاد ارزش در شرکت تمرکز می نماید). این روش در تلاش است تا شاخص های پراکنده را در مجموعه ای واحد ارائه نماید و میان تغییرات حاصله در سرمایه فکری و تغییرات در ارزش بازاری شرکت ها همبستگی ایجاد نماید . این معیار جنبه های مختلفی را در بر می گیرد. مزایای این روش در آن است که معیاری غیر متعارف را ارائه می نماید، بر نظارتی پویا در خصوص سرمایه فکری متمرکز می باشد، توان احتساب عملکرد دوره های قبلی را داشته و نگرشی واحد، کلی و جامع از شرکت ارائه می نماید. این معیار گامی به پیش تلقی می شود چرا که به مدیران این اجازه را می دهد تا تاثیراتی که یک استراتژی بخصوص در سرمایه فکری شرکت دارد را درک نماید و گزینه های متعدد را با هم مقایسه نمایند تا مشخص شود کدامیک از آنها از حیث سرمایه فکری مرجع می باشند.

شاخص سرمایه فکری همچنین موجب الگوبرداری منظم از فعالیت های مبتنی برآینده می کردد. این اقدام موجب مقایسه هایی در سطوح واحد تجاری و شرکت می گردد.

7-1-4-2) نرخ بازده دارایی ها :
نرخ بازده دارایی های شرکت نرخی است که می توان آن را با متوسط صنعت مقایسه کرد تا اختلاف آن با متوسط صنعت بدست آید. اگر اختلاف مذکور صفر یا منفی باشد، شرکت از سرمایه فکری اضافی برخوردار نیست. اگر این اختلاف مثبت باشد، فرض می شود که شرکت در صنعت خود از سرمایه فکری اضافی برخوردار است . در صورت وجود مازاد بازده نسبت به صنعت ، این میزان بازده دارایی های اضافی در متوسط دارایی های ملموس شرکت ضرب می شود تا متوسط عایدات اضافی سالیانه شرکت ، محاسبه شود. تقسیم این عایدات اضافی بر متوسط هزینه سرمایه شرکت، ارزش سرمایه فکری شرکت را بدست می دهد. مزیت عمده این روش ، فرمول ساده آن و قابل دسترس بودن تمامی اطلاعات مورد نیاز در صورت های مالی تاریخی شرکت می باشد. عیب عمده این روش در فقدان ارائه اطلاعاتی است که مدیران برای مدیریت موثر سرمایه فکری به آنها نیازمند می باشند.

8-1-4-2) روش تشکیل سرمایه بازار:
این روش ، معیاری از ارزش بازار، سرمایه فکری شرکت را ارائه می دهد. در این روش فرض بر این است که تشکیل سرمایه اضافی یک شرکت نسبت به حقوق صاحبان سهام آن ، همانا بیانگر سرمایه فکری موجود در آن می باشد. این روش مبتنی بر عرف بازارها سرمایه و برآورد قیمت سهام است. در این روش جهت سنجش و اندازه گیری سرمایه فکری ضروری است تا صورت های مالی تاریخی در مقابل اثرات تورم یا هزینه های جایگزینی آنها تعدیل شوند. گرچه یکی از اهداف اندازه گیری سرمایه فکری ، تشریح اختلاف میام ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت ها است، اما این نوع تشریح و تفسیر قادر به بیان این حقیقت نمی باشد که دارایی های ناملموس شرکت تنها پدید آورنده این اختلاف بوده اند. بر اساس روش یاد شده ، سرمایه فکری در شرکت های تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات ، تمامی ارزش شرکت را تشکیل خواهد داد چرا که تفاوت فاحشی میان ارزش بازار و ارزش دفتری پایین اینگونه شرکت ها وجود دارد.

9-1-4-2) کارگزار تکنولوژی :
این نگرش نوعی پیشرفت در امر سنجش و اندازه گیری سرمایه فکری به شمار می آید چرا که شرکت را قادر می سازد تا ارزش پولی سرمایه فکریشان را محاسبه نمایند." بروکینگ" سرمایه فکری را ترکیبی از چهار جزء داراریــی های بازار ، دارایی های مبتنی بر انســـان ، دارایی هـای مالــکیت معنوی ، دارایی های زیر بنـــایی می داند. دارایی های بازار مزایای بالقوه ای که یک سازمان از دارایی های غیر ملموس مرتبط با بازار کسب می کند را متعادل می نماید. دارایی های مبتنی بر انسان به تخصص ها و توانایی های تخصصی موجود، ظرفیت خلاقیت و حل مساله ، رهبری و مهارت های مدیریتی که در نمودار کارکنان سازمان ارائه می کردند، مرتبط می باشد.
دارایی های مالکیت معنوی به مکانیزم های قانونی لازم جهت حفظ شرکت و دارایی های زیر بنایی آن مانند دانش فنی ، حقوق تکثیر ، حقوق طراحی و نشان های تجاری و خدماتی مربوط می باشد. در نهایت ، دارایی های زیر بنایی شامل آن دسته از تکنولوژی ها، متدولوژی ها و فرایند هایی است که سازمان را قادر می سازد تا به وظایف خود عمل کند و دربردارنده فرهنگ شرکت ، روش های ارزیابی ریسک، روش های مدیریت نیروهای فروش ، ساختار مالی ، پایگاه های اطلاعاتی بازار و یا مشتریان و سیستم های ارتباطی می باشد (بروکینگ ،1997 ، ص13)88.

10-1-4-2) روش سرمایه فکری مستقیم:
تاکید این روش اندازه گیری ارزش سرمایه فکری ابتدا بر شناسایی اجزای مختلف آن و سپس ارزیابی هر یک از این اجزا قرار گرفته است. با تعیین اجزای سرمایه های فکری شرکت(نظیر سرمایه مشتری نظیر وفاداری مشتریان، مالکیت فکری نظیر حقوق اختراعات ، دارایی های فنی نظیر دانش فنی ، دارایی های انسانی نظیر آموزش و دارایی ساختاری نظیر سیستم های اطلاعاتی) و تعیین ارزش هر یک از این اجزاء می توان ارزش کلی سرمایه فکری شرکت را محاسبه نمود. این روش پیچیده ترین اما دقیق ترین ابزار اندازه گیری سرمایه فکری است . عیب اصلی این روش در ضرورت شناسـایی تعداد زیـادی از اجزا و یا ارزش گــذاری هر یک از آنها می باشد که موجب پر هزینه و پیچیده شدن این روش می گردد (جعفری و همکاران،1387 ، ص8)2.

11-1-4-2) روش های مالی و مراحل اندازه گیری مالی سرمایه فکری:
بر اساس این روش سرمایه فکری یک شرکت متنمودار از سرمایه انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری است و نقاط تلاقی آنها با هم ترکیبی از سرمایه فکری را نشان می دهد . ترکیب سرمایه انسانی و مشتری منجر به روابط افراد و نزدیکی آنها با مشتریان و بکار گیری خلاقیت های آنها جهت پاسخگویی به نیازهای خاص مشتریان می گردد. ترکیبی سرمایه ساختاری و مشتری منعکس کننده توانایی شرکت در انتقال نامهای تجاری به مشتریان است و به کیفیت ارزشی که مشتریان بنام تجاری شرکت می دهند مرتبط می باشد.
ترکیب سرمایه انسانی و ساختاری در فرایند دانش نهفته است بعنوان مثال ، می توان به اشتراک در بهره گیری از دانش و یا انتشار ان اشاره نمود. این روش قادر به اندازه گیری پولی سه جزء یاد شده بوده و ابزار مناسی را جهت ارزیابی ، مدیریت و مقایسه عملکرد شرکت ها در طول زمان به مدیران ارائه می نماید. جهت سنجش و ارزش گذاری مالی سرمایه های فکری ، مراحل زیر پیشنهاد می گردد:
گام 1- تعیین سرمایه فکری مشهود:
ارزش بازار = ارزش ملموس + ارزش ناملموس
ارزش بازار = ارزش دفتری+ ارزش سرمایه فکری مشهود
ارزش بازاری قابل دسترس = ارزش بازار + فرسایش سرمایه فکری
ارزش بازاری قابل دسترس = سرمایه ملموس + (سرمایه فکری مشهود + فرسایش سرمایه فکری)
گام 2- شناسایی اجزای مرتبط با سرمایه فکری
گام 3- تخصیص اوزان مناسب با اجزای سرمایه فکری بر اساس تجربه و شناخت آنها
گام 4 – تعدیل ضرایب هم بستگی
گام 5 -ارزش گذاری

12-1-4-2) مدل مدیریت سرمایه فکری
زمانی که از سنجش و اندازه گیری صحبت می کنیم ، ابتدا ضروری است تا منابع غیر ملموس و حیاتـی شرکت که نیازمند نظارت مدیریت هستند را به منظور نیل به اهداف استراتژیک یا برای ارتقای مزیت اصلی آنها شناسایی نموده و سپس باید اشخاص ثابتی که دارای اطلاعات مفیدی درباره ارزش واقعی شرکت هستند را شناسایی کرد . فرآیند مدیریت سرمایه فکری دارای سه مرحله اساسی شناسایی ، اندازه گیری و مدیریت این منابع می باشد که در ذیل به تشریح آن خواهیم پرداخت.
* شناسایی
در این مرحله شرکت ها تمرکز خود را بر متغییر های ایجاد کننده ارزش فعلی شرکت قرار می دهند . در نهایت شبکه ای از منابع و فعالیت های ناملموسی که با اهداف استراتژیک شرکت مرتبط هستند به وجود می آید. همیشه مجموعه ای از منابع ناملموس ولی حیاتی در شرکت ها وجود دارد که به حفظ و ارتقای مزیت رقابتی آنها و یا رسیدن آنها به اهداف استراتژیک کمک می کند.

نمودار 10-2 شبکه منابع و فعالیت های ناملموس
(منبع: گلدی صدقی ،1386 ،ص87)1

* اندازه گیری
پس از شناسایی ، باید معیارهایی را برای اندازه گیری منابع ناملموس توسعه داد. هم معیارها و هم منابع ناملموس را می توان به روش های مختلفی تقسیم بندی نمود، ابتدا باید دو سطح تجزیه و تحلیل را از هم جدا نمود:
1) سطح منابع ناملموس
2) سطح فعالیت های ناملموس
شبکه منابع وفعالیت های ناملموس وویژگی های اصلی سیستم اندازه گیری توسعه یافته در نمودار 11-2 و جدول 12-2 ارائه شده است.

جدول 2-2 ویژگی های اصلی سیستم اندازه گیری
سطح تجزیه و تحلیل
طبقه بندی سرمایه فکری
طبقه بندی معیارها(شاخص ها)
منابع ناملموس

فعالیت های ناملموس
سرمایه انسانی
سرمایه ساختاری
سرمایه ارتباطی
سرمایه اتحاد استراتژیک
شاخصها و معیارهای عمومی
شاخصها و معیارهای خاص صنعت
شاخصها و معیارهای خاص شرکت
(منبع: گلدی صدقی ،1386 ،ص88)1

* نظارت و ارزیابی
پس از توسعه سیستم سنجش و اندازه گیری ضروری است که مدیران ارزش شرکتها نتایج را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.

13-1-4-2) کیوی توبین 2
روش کیوی توبین، توسط جیمز توبین برنده نوبل اقتصاد توسعه داده شد. این نسبت، ارتباط بین ارزش بازار یک شرکت و ارزش جایگزینی آن شرکت (هزینه جایگزینی دارائیهای آن شرکت) را اندازه گیری میکند. بصورت تئوری در بلند مدت این نسبت به سمت واحد میل میکند، اما شواهد تجربی نشان میدهد که در همین زمان این نسبت میتواند بطور معناداری با عدد یک متفاوت باشد. برای مثال شرکتهای نرمافزاری که به میزان زیادی از سرمایه فکری بهره میجویند، نسبتی در حدود هفت یا بالاتر دارند در حالیکه شرکتهای با سرمایه فیزیکی زیاد نسبتی در حدود یک دارند. نسبت کیوی توبین در اصل بسیار شبیه به نسبت بازاربه دفتر میباشد با این تفاوت که توبین در هنگام محاسبه، هزینه جایگزینی دارائیهای فیزیکی را به جای ارزش دفتری دارائیهای فیزیکی بکار میگیرد. نسبت حاصله به این نمودار بکار میرود که چنانچه نسبت کیوی یک شرکت، بزرگتر از مقدار واحد و نیز بزرگتر از مقدار کیوی رقابتی باشد، شرکت مزبور توانائی کسب سود بیشتر از شرکتهای مشابه را داراست (همان منبع، ص67)3.

14-1-4-2) هوش سرمایه انسانی
فیتز-انز 89 روش هوش سرمایه انسانی را بدین نحو توسعه داد که مجموعهای از شاخصهای سرمایه انسانی جمع آوری شده را ازطریق یک پایگاه داده، الگو برداری نمود. بنا به عقیده فیتز-انز، در زمانی که هزینه نیروی انسانی بالغ بر 40 درصد از هزینه سازمانها را شامل میشود، اندازه گیری سرمایه انسانی امری ضروری است. فیتز-انز مدعی است که وظائف بخش منابع انسانی در یک سازمان میباید فراتر از مواردی نظیر جذب، آموزش و جبران خدمات باشد. منبع انسانی میباید بعنوان یک شریک استراتژیک در موضوعات اساسی و زیربنائی مشارکت نماید. در زمانی که دانش به یک عنصر جدی در موفقیت اقتصادی تبدیل شده است، اندازه گیری و مدیریت دارائیهای فکری، یک وظیفه بحرانی کسب و کار میباشد (آپوهامی،2007،ص29)2.

15-1-4-2) مدل کارگزار فناوری
مدل کارگزار فناوری که توسط بروکینگ توسعه داده شده است، دانش سازمانی را به چهار طبقه : دارائیهای انسان-محور،دارائیهای زیرساختی، دارائیهای فکری و دارائیهای بازار تقسیم بندی میکند و ارزش سرمایه فکری سازمان را طی یک فرآیند ارزیابی مشخص میکند. هر بخش از مدل بوسیله پرسشنامه های ممیزی مخصوص درباره متغیرهای مرتبط با طبقه دارائی بررسی میشود. بخش اول پرسشنامه مشتمل بر 20 سئوال است که بر نیاز به تقویت سرمایه فکری تاکید دارد و در ادامه پرسشنامه شامل 178 سئوال است که مرتبط با چهار طبقه نامبرده از سرمایه فکری میباشد. در مقایسه با سایر چهارچوب ها، این مدل بخش دوم (سرمایه ساختاری یا ساختار داخلی) را به سرمایه زیرساختی (فرآیندها، روشها و فناوریها) و دارائیهای فکری (مالکیت معنوی، ابداعات ثبت شده، علامات تجاری و رموز تجاری) تفکیک میکند . قابل توجه است که شباهتهای زیادی بین سئوالات ممیزی سرمایه فکری کارگزار فناوری و اندازه های سرمایه فکری هدایت کننده اسکاندیا وجود دارد (همان منبع،ص92)3.

16-1-4-2)روش ارزشگذاری جامع
روش ارزشگذاری جامع که توسط مکفرسون90 توسعه یافت، ارتباط مابین اندازه گیری ارزش شرکت، سرمایه فکری و مقادیر پولی را به منظور ارزشگذاری جامع کسب و کار مورد استفاده قرار میدهد. این روش سه دسته ارزش زیر را مورد استفاده قرا میدهد:
• ارزش اصلی: که نمایش دهنده اثربخشی داخلی شرکت است؛
• ارزش فرعی: که توسط اثربخشی توزیع شرکت اندازه گیری میشود؛ و
• ارزش ابزاری: که نشان دهنده فشارها در محیط رقابتی میباشد.
روش ارزشگذاری جامع، سعی در تهیه کردن ارزش جامع کسب و کار میکند که ماحصل مجموع سرمایه فکری و جریانهای نقدی شرکت میباشد به عبارتی در این روش ارزش افزوده مرکب، حاصل ترکیب ارزش افزوده پولی با ارزش افزوده ناملموس است.

2-4-2) ارزیابی تحلیلی – تطبیقی و مدل های سنجش سرمایه فکری
جدول (3-2) نتایج تحلیلی – تطبیقی روش های مختلف سنجش و اندازه گیری سرمایه فکری ارائه
می نماید. هر یک از این روش ها بر حسب کمی یا کیفی بودن ، مبتنی بر عملکرد گذشته و یا آینده بودن و قابل الگوبرداری بودن یا نبودن مورد مقایسه قرار می گرفته اند.

جدول 3-2 مقایسه ارزش گذاری سرمایه های فکری(رودو و لیلرت)91
روش
کمی یا کیفی
عملکرد تاریخی یا آینده
قابلیت استفاده در الگوگیری
ترازنامه نامرئی
سرمایه ساختاری
سرمایه فردی
تاحدی کمی
مبتنی بر هزینه های تاریخی
خیر
کنترل دارایی های ناملموس
دید بیرونی
دید درونی
شایستگی افراد
دارایی های ناملموس

کیفی

هردو

خیر

کارت نمره متوازن
دید مالی
دید مشتری
دید فرایند
دید نوآوری و یادگیری

کیفی

هردو

خیر
ارزش افزوده اقتصادی
طرح ریزی مالی
بودجه بندی
هدف گذاری ،جبران

کمی

مبتنی بر هزینه های تاریخی

فقط درونی
شاخص سرمایه فکری
استراتژی و معیارهای مالی و غیر مالی

تک معیاره
مبتنی بر عوامل بالقوه ایجاد
ارزش کننده
محدوده
کارگزار تکنولوژی
دارایی های بازار
دارایی های انسانی
مالکیت معنوی داراییهای زیر بنائی

از کیفی به
کمی شدن

هر دو نگرش (هزین،بازار)

محدود
نرخ بازده دارایی ها
عملکرد کلی دارایی ها
تک معیاره
مبتنی بر هزینه های تاریخی
بلی
سرمایه فکری مستقیم
بازار
مالکیت معنوی
تکنولوژی
دارایی های انسانی

کمی

مبتنی بر اجزای دارایی های بازار

بلی
جهت یابی تجاری اسکاندیا
مالی ، مشتری
فرایند انسانی
توسعه

تا حدی کمی

هردو

خیر
روش های مالی
انسانی
سرمایه مشتری و ساختاری و اشتراک این دو

کمی

مبتنی بر قیمت بازار

بلی

منبع: (چن گوه ،2005 ،ص392)92
3-4-2) طبقه بندی شیوه های اندازه گیری سرمایه فکری از دید کلاینت و دارن
شیوه های اندازه گــیری برای دارایــی های نامشهود در درون چهــار مقوله اصلی از شیوه های اندازه گیـری مطرح داده شده است. این طبقه بندی ها با توسعه طبقه بندی های ویلیام93ز)2000) و لیوتی94 (1998) توسط کلاینت و دارن 95پیشنهاد شده اند (گلی صدقی ،1386،ص 48)4.

1-3-4-2) روش های محاسبه مستقیم سرمایه فکری5
برآورد ارزش دلاری دارایی های نامشهود بوسیله شناختن اجزاء مختلف آن می باشد. یکبار این اجزاء مشخص می شود ، آنهایی که می توان بطور مستقیم عرضه کرد، بطور جداگانه و یا بصورت یک ضریب جمع شونده ، ارزیابی می شود (همان منبع، ص25)6.

2-3-4-2) روش های برآورد ارزش بازاری سرمایه 7
تفاوت برآورد شده بین ارزش بازاری سرمایه یک شرکت و حقوق صاحبان سهام بعنوان ارزش سرمایه فکری و یا دارایی های نامشهود می باشد.

3-3-4-2) روش های برگشت دارایی ها8
میانگین عایدات بعد از مالیات یک شرکت برای یک دوره زمانی ، تقسیم بر میانگین دارایی های مشهود شرکت شود نتیجه ROA شرکت است که پس ازآن با میانگین صنعت مقایسه می شود.تفاوت ایجاد شده با میانگین دارایی های مشهود شرکت در برآورد یک میانگین درآمد سالانه از دارایی های نامشهود است ،با تقسیم کردن میانگین درآمد ها مذکور بر میانگین هزینه های سرمایه شرکت یا یک نرخ بهره ، می توان برآوردی از ارزش دارایی های نامشهود یا سرمایه فکری استنتاج کرد.

4-3-4-2) روش های کارت امتیاز96
اجزای مختلف دارایی های نامشهود یا سرمایه فکری شناخته شده اند و مقیاس ها و شاخص های ساخته شده در برگه های امتیازی گزارش شده اند و یا بصورت نمودار نشان داده شده اند. روش های SC شبیه روش های DIC هستند که هیچ برآورد دلاری از دارایی های نامشهود ندارند.

جدول 4-2 خلاصه روشهای اندازه گیری سرمایه فکری به شرح جدول زیر ارایه شده است:

(منبع: جعفری و همکاران،1387،ص10)1
جدول 5-2 روش های ارزشیابی سرمایه فکری IC ( گردآوری اریک سویبی) 2
توصیف نحوه اندازه گیری
طــبقه
استدلال کننده اصلی
اصطـــلاح
سال توسعه تقریبی
ترکیبی از چهار شاخص : هویت ،سرمایه انسانی،سرمایه دانش و شهرت.توسط مشاورین "گروه سرمایه انسانی" نروژ توسعه داده شده است.

Sandvik
2004

Topplinjen/ Business IQ

2004
پیشنهادی از طرح پژوهشی مورد حمایت دولت که موسسات دانمارکی چگونه دارایی های نامشهود خود را گزارش نمایند.سرمایه فکری عبارت است از : 1)شرح دانش، 2) مجموعه توانایی مدیریت، 3) تعداد ابتکارات ، 4) شاخص های مربوطه

Mouritzen ,Bukh & al. 2003

Danish Guidelines
(رهنمودهای دانمارکی)

2003
توسعه چارچوب جهت دهنده اسکاندیا و ترکیب آن با تفکر مانیتور دارایی های نامشهود: نرخ کارایی ، تجدید و ریسک

Edvinsson 2002

IC Rating
نرخ سرمایه فکری
2000
یک ماتریس از شاخص های غیر مالی در سه طبقه مطابق سیکل توسعه مرتب شده است: اکتشاف (یادگیری) ، پیاده سازی (انجام )،تبدیل بصورت بازرگانی (تجاری کردن)

Lev B
2002
Value Chain Scoreboard
(تابلوی امتیازات زنجیری ارزش)

2002
از یک طرح پژوهشی مورد حمایت EU ، چارچوبی برای مدیریت و افشای دارایی های نامشهود حاصل شده است. 1)تعریف اهداف استراتژیک،2)تعریف منابع نامشهود3)اقدام جهت توسعه منابع نامشهود. سه دسته دارایی های نامشهود: سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطات.

Meritum Guidelines 2002

Meritum guidelines
رهنمودهای مریتم

2002
یک روش برای تشخیص دادن شش بعد علمی از توانایی های یک سازمان در چهار قدم است:1)دارایی های کلیدی دانش را تعریف کنید ، 2)فرایندهای کلیدی دانش را مشخص کنید ،3)برنامه ریزی اقدامات روی فرایند دانش،4)بهبود اسباب اجرا ونظارت ، سپس بازگشت به مرحله 1

Marr & Schiuma
2001

Knowledge Audit Cycle
(سیکل حسابرسی دانش)

2001
متدولوژی حسابداری بوسیله KMPG برای حسابگری و اختصاص دادن ارزش جهت 5 نوع دارایی نامشهود پیشنهاد شد: 1)داراییها و اوقاف، 2)مهارتها و دانش ضمنی، 3)ارزشهای جمعی و هنجارها، 4)تکنولوژی و دانش آشکار، 5)فرایندهای مدیریت و فرایندهای اصلی.

DTC

Andriessen
&
Tiessen
2000

The value ExplorerTM
(جستجوی ارزش)

2000
متدولوژی برای تعیین کردن ارزش دارایی فکری

DTC

Sullivan
2000
Intellectual
asset valuation
(ارزشیابی دارایی فکری)

2000

طرحی است که توسط یک موسسسه کانادایی بنیاد نهاده شده است . TVC نقدینگی به صورت نزولی برنامه ریزی شده را بکار می برد تا چگونگی تاثیر حوادث بر فعالیت های با برنامه را آزمایش کند.

DTC

Anderson
& Mcleen
2000
Total Value Creation, TVCTM
(ایجاد ارزش کل)

2000
درآمدهای سرمایه دانش بعنوان بخشی از کل درآمدهای عادی برآورد شده اند وبیش از درآمدهای قابل استناد دراییهای دفتری مورد انتظار می باشد.

ROA

Lev
1999
Knowledge Capital Earnings
(منابع سرمایه دانش)

1999
سلسله مراتب مصارف شاخص های وزنی که ترکیب شده اند و ترجیحا روی ارزشهای نسبس متمرکز شده اند تا روی ارزشهای مطلق .ارزش افزودنی ترکیبی = ارزش افزوده پولی + ارزش افزوده داراییهای نامشهود

DTC

McPherson
1998
Inclusive valuation Methodology (IVM)
(متدولوژی ارزشیابی فراگیر)

1998
یک سیستم نزولی برنامه ریزی شده است. تفاوت مابین ارزش AFTF در آخر و شروع دوره ،ارزش افزوده در طی دوره است.

DTC

Nash H
1998
Accounting for the future
(AFTF)
(حسابداری برای آینده)

1998
تعبیر کردن ارزش خالص شرکت به ارزش بازاری سهام آن و تقسیم آن بصورت
سرمایه مشهود + { IC درک شده + تحلیل IC + SCA(مزیت رقابتی قابل توجه )}

MCM

Standfield
1998
Investor assigned market value (IAMV TM)
(ارزش بازاری تعیین شده توسط سرمایه گذار)

1998
ارزش سرمایه فکری ،تفاوت میان ارزش بازاری سهام شرکت و ارزش دفتری آن
می باشد.

MCM
Stewart 1997
Luthy 1998)
Market -to-
Book Value
)ارزش بازاری به دفتری)

1997

بوسیله تعدیل سود اعلام شده شرکت با هزینه های مرتبط با دارایی های نامشهود ، حساب شده است. تغییرات در تهیه ارزش افزوده اقتصادی (EVA) نشانه ای از سرمایه فکری شرکت است، خواه تولیدی یا غیر تولیدی.

ROA

Stewart
1997

Economic Value Added (EVATM)
(ارزش افزوده اقتصادی)

1997
بازده اضافی بر دارایی های ثابت را محاسبه می کند آنگاه این صورت را بعنوان نسبتی از بازده مربوط به دارایی های نامشهود بکار می برد.

ROA
Stewart
1997

Luthy
1998
Calculated Intangible Value
)ارزش دارایی نامشهود برآورد شده)

1997

میزان و کیفیت کارایی سرمایه فکری بکار رفته در خلق ارزش بر اساس سه مولفه اصلی زیر اندازه می گیرد: 1) سرمایه بکاررفته ،2) سرمایه انسانی، 3) سرمایه ساختاری
ROA
(don't quite fit any of the catagories)

Pulic
1997
Value Added
Intellectual
Coefficient
(VAICTM)
(ارزش افزوده کارایی فکری)

1997
یکی کردن همه شاخص های فردی ارائه دهنده خصوصیات و مولفه های فکری در یک شاخص واحد می باشند. تغییرات در شاخص هستند که منجربه تغییرات درارزش بازاری شرکت می گردند.

SC
Roos , Roos , Dragonetti
And
Edvinsson
1997

Ic-IndexTM
)شاخص سرمایه)

1997
ارزش سرمایه فکری یک شرکت بر اساس تحلیل تشخیصی از پاسخ یک شرکت به 20 سوال، شامل چهار مولفه اصلی سرمایه فکری تعیین
می شود.

DIC

Brooking
1996

Technology Broker
)تکنولوژی بروکر)

1996

سرمایه فکری عملکردد آن بر اساس تماس توسعه تلاش های پژوهشی روی یک سری از شاخص ها مانند تعداد حق اختراعات و بهای تمام شده حق اختراعات تا برگشت حاصل از فروش آن ، که حق اختراعات شرکت توصیف می گردد، اندازه گیری می شود.

DIC

Bontis
1996

Citation-Weighted Patents

1996
سرمایه فکری بواسطه تحلیل بیش از 164 معیار استاندارد (91 تا اساس فکری، 73 استاندارد تجاری ) اندازه گیری می شود که 5 مولفه زیر را پوشش می دهد،
1)مالی ،2)مشتری3)فرآیندی 4)تجدید و توسعه 5) انسانی

DIC

Edvinsson
And Malone
1997

Skandia
Navigator
(رهنمودهای اسکاندیا)

1996
میزان شاخص ها را بر اساس اهداف استراتژیک شرکت انتخاب می کنند تا چهار جنبه از ارزش خلاقیت از سه کلاس دارایی های نامشهود مشخص شده را اندازه بگیرند.(شایستگی افراد ، ساختار داخلی ، ساختار خارجی).جنبه های خلق ارزش:1) رشد، 2) تجدید ،3) بهره وری/ کارایی، 4)کاهش خطر/ثبات

Sveiby
1997

Intangible Asset Monitor
(مانیتور دارایی نامشهود)

1994
عملکرد یک شرکت توسط شاخص هایی که چهار جنبه اصلی زیر را پوشش می دهند اندازه گیری می شود:1) جنبه مالی 2) جنبه مشتری 3) جنبه یادگیری.
شاخص ها براساس اهداف استراتژیک شرکت هستند.

Kaplan & Norton
1992

Balanced Score Card
(کارت توزیع نامتوازن)

1992

یک تجربه مدیریتی از HRCA بطور گسترده در فنلاند است.در حساب سود و زیان HR ، هزینه های مربوط به کارکنان به سه کلاس از هزینه های منابع انسانی تقسیم می شوند : هزینه های تجدید، هزینه های توسعه ، هزینه های فرسایش . در سال 1999 ، 150 شرکت بورس فنلاند یک صورت حساب HR تهیه کردند.

DIC

Ahonen
1990

HR Statement
(صورت حساب HR)

1990
تفاوت میان ارزش بازاری سهام یک شرکت و ارزش دفتری آن توسط سه خانواده مرتبط از سرمایه ها بصورت زیر شرح داده می شود: سرمایه انسانی ، سرمایه سازمانی و سرمایه مشتری. این طبقه بندی برای اولین بار در این کتاب بصورت استاندارد منتشر شد.

MCM

Sveiby
1989

Theinvisible Balance Sheet
(ترازنامه نامرئی(

1989
تاثیر پنهان HR با هزینه هایی که منافع یک شرکت را کاهش می دهد را محاسبه
می کند.سرمایه فکری بوسیله محاسبه سهم دارایی انسانی نگه داشته شده توسط شرکت تقسیم بر هزینه های حقوق و دستمزد اندازه گیری
می شود.

DIC

Johansson
1996
Human Resource Costing & Accounting(HRCA)
(حسابداری و قیمت گذاری منابع انسانی)

1988
پیش گام بر حسابداری HR است.یک تعداد از روش ها برای محاسبه ارزش منابع انسانی می باشد.

DIC

Flamholtz
1985
Human Resource Costing & Accounting(HRCA)
(حسابداری و قیمت گذاری منابع انسانی)

1970s

"q" ارزش بازاری سهام شرکت تقسیم بر هزینه جایگزینی دارایی های آن است .تغییرات در qمقیاسی برای اندازه گیری موثر بودن یا نبودن عملکرد سرمایه فکری یک شرکت است که توسط دو اقتصادان
) laureate N & Tobin J) در 1956 توسعه داده شده است.

MCM

Tobin J.

Tobins q

1950s

‍

منبع: (گلدی صدقی،1386،ص175)1

5-2) نحوه محاسبه سرمایه فکری (با استفاده از مدل پالیک) و شاخصهای عملکرد مالی شرکتها
1-5-2) محاسبه سرمایه فکری با استفاده از مدل پالیک
همانطور که در بخش های قبل هم ذکر شد روش های گوناگونی برای محاسبه و سنجش سرمایه فکری وجود دارد که مزایا و معایب هر یک بیان گردید. در این کار تحقیقی برای محاسبه و سنجش سرمایه فکری از مدل پالیک استفاده شده که از دلایل استفاده از این روش راحتی آن در محاسبه سرمایه فکری است که از طریق صورت های مالی و یاداشت های همراه آن جهت این کار استفاده می شود و همانطور که می دانیم صورتهای مالی آنچه را که در واقعیت وجود دارد نشان می دهد و ساخته و پرداخته ذهن و تخیل نیست و به آنچه که در شرکت وجود دارا از دیدگاه مالی (ریالی) نگاه می کند.
پالیک در سال 1998و2000 ارزش افزوده سرمایه فکری97 را جهت اندازه گیری سرمایه فکری شرکت ها ارائه کرد. در روش ضریب ارزش افزوده فکری پالیک، برای بدست آوردن اطلاعات درباره ارزش کارایی ایجاد شده از دارایی های عینی و غیر عینی درون یک شرکت تهیه شده است. این مدل با توانایی شرکت نسبت به اجاد ارزش افزوده شده98 شروع می شود. ارزش افزوده تفاوت بین IN,OUT است .
منظور از OUT کل درآمد حاصل از فروش تولیدات خدمات و سرویس های ارائه شده به بازار می باشد و منظوراز IN تمام هزینه هایی است که جهت تولید کالاها، خدمات و سرویس ها هزینه شده است.
باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که در این مدل (پالیک) هزینه کار (کل هزینه حقوق ، دستمزد و مزایای آن) و هزینه استهلاک ، جزء هزینه های IN شامل نمی شود. حقوق و دستمزد نسبت به نقش فعالیت در فرایند ایجاد شده ارزش، عامل بالقوه ( که توسط هزینه های کار ایجاد می شود) به عنوان یک هزینه محسوب نمی شود. بدین گونه رمز اساسی در مدل پالیک رفتار کار بعنوان ارزش ایجاد شده شرکت تجاری است. این نتیجه آن است که ارزش اضافه شده توسط سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری منعکس می شود.هزینه استهلاک نیز به دلیل اینکه وجوهی از شرکت خارج نمی شود در VA جزء IN محسوب نمی شود.بنابراین VA را می توان بصورت معادله زیر نوشت:
سود عملیاتی + هزینه حقوق و دستمزد+ هزینه استهلاک = VA
در این تحقیق هزینه حقوق و دستمزد کل کارکنان EC از متن صورتهای مالی و یادداشتهای بهای تمام شده (دستمزد مستقیم و سربار تولیدی ) ، هزینه اداری و هزینه فروش استخراج شده است.
همچنین مجموع هزینه استهلا ک دارایی مشهود و نامشهود از جدول تطبیق جریان وجوه نقد عملیاتی استخراج شده است
الف) محاسبه کارایی سرمایه فیزیکی99:
نسبت ارزش افزوده VA به سرمایه فیزیکی بکار کرفته شده را، کارایی سرمایه فیزیکی می گویند که این شاخص برای نشان دادن ارزش افزوده ایجاد شده بوسیله سرمایه فیزیکی است
دارایی مشهود/ ارزش افزوده CEE=VA/CE=
دارایی های نامشهود= دارایی های نامشهود – کل دارایی ها= CE
CEE بیان کننده توانایی فکری شرکت ها نسبت به بکارگیری سرمایه فیزیکی جهت ایجاد ارزش افزوده است. زمانی که گروههای مختلف شرکت ها با هم مقایسه می شوند، شرکت هایی که CEE بالاتری دارند نشان می دهد که نسبت سرمایه فیزیکی شان ارزش افزودهVA بیشتری کسب کردند.
ب) محاسبه کارایی سرمایه انسانی 100
کارایی سرمایه انسانی نشان می دهد که چه میزان VA در قبال هر ریال صرف شده برای هزینه حقوق و دستمزد در شرکت ایجاد شده است. نسبت VAبه HC ، توانایی HC را نسبت به ایجاد ارزش در یک شرکت بیان می کند. نامتناقض با نظریه های دیگر رهبران نویسنده سرمایه فکری (ادوینسون،1997)101 .پالیک بیان می کند که کل هزینه های حقوق و دستمزد شاخصی از یک شرکت است. پالیک فرض می کند که چون بازار حقوق و دستمزد را مشخص می کند که همان نتایج عملکرد است، پس نسبت VAبه HC ، توانایی HC را برای ایجاد ارزش در شرکت بیان می کند.
(هزینه حقوق و دستمزد کل شرکت)/(ارزش افزوده) HCE=VA/HC=
کل حقوق ودستمزد پرداختی به منابع انسانی HC =
به طور مشابه وقتی که HCE در سطح یک گروه از شرکت ها مقاسه می شوند؛HCE یک شاخص از کیفیت منابع انســانی شرکت و توانای هاش نسبت به ایجاد VA برای هر ریال صـــرف شده بر HC می باشد. و شرکت هایی که HCE بالاتری دارند نشان دهنده این است که به نسبت هزینه های حقوق و دستمزد ارزش افزوده بیشتری حاصل شده است . یعنی کارایی کارکنان آن شرکت بالا است.
ج) محاسه کارایی سرمایه ساختاری102
سومین ارتباط "کارایی سرمایه ساختاری" است که سهم سرمایه ساختاری را در ایجاد ارزش نشان می دهد. در مدل پارلیک SC برابر است با VA منهای HU. در اندازه گیری SCE مقداری از SC مورد نیاز نسبت به تولید یک دلار از VA است و آن شاخصی از چگونگی موفقیت SC در خلق ارزش است. بر خلاف VA, CEE, HCE مقسوم علیه برای SCE است. بدین گونه سومین ارتباط بین SC , VA بصورت زیر محاسبه می شود:
(ارزش افزوده)/(سرمایه ساختاری) SCE=SC/VA=
SC=VA-HC=(کل هزینه حقوق و دستمزد شرکت)- (ارزش افزوده)
آخرین نسبت محاسبه توانایی فکری از یک شرکت است و آن خلاصه ای از کارایی های مورد توجه پیشین است . این نتایج در یک شاخص جدید و واحد همان ضریب ارزش افزوده فکری است.
VAIC=CEE+ HCE + SCE

2-5-2) شاخصهای عملکرد مالی
بحث ارزیابی عملکرد103 شرکت از دیرباز به عنوان یک ساله سهم مطرح بوده است و مباحث متعددی در حسـابداری و مدیریت به بحث عملکرد شرکت ها اختصاص یافـته و بیشترین نوشتهــای تئوریک در این زمینه است که کدام یک از معــیارهای ارزیــابی عملــکرد شرکتــها از اعتبــار بیشتری برخوردار است (خـوش طینت و فلاحتی ،1386،ص 13)3 . برخی معتقدند یک شاخص ایده آل برای سنجش عملکرد شرکتها وجود ندارد . برای اندازه گیری و سنجش عملکرد و تعیین ارزش شرکت روشهای مختلفی وجود دارد که هر کدام دارای معایب اساسی بوده چنانچه این روشها بعنوان معیاری برای اندازه گیری عملکرد و تعیین ارزش شرکت در نظر گرفته شود قطعا منجر به تعیین ارزش واقعی شرکت نخواهد شد .حال آنکه ارزیابی عملکرد شرکت یک ضرورت است و برای انجام آن باید از معیــارهای پذیرفته شده ای استفاده شود که تا حد امکــان ، جنبه های متفاوت از لحاظ محدودیت در فعالیت ها و امکان بهره مندی از امکانات را مورد توجه قرار دهد . در یک تقسیم بندی کلی معیارهای سنجش و عملکرد را می توان به دو گروه معیارهای مالی و غیر مالی تقسیم کرد (همان منبع،ص13)4 .
معیار غیر مالی شامل معیارهای تولیدی ، بازاریابی ،اداری و معیارهای اجتماعی است و نسبت های مالی از جمله تکنیک هایی است که بعنوان معیار مالی پیشنهاد شده است . برخی از پژوهشگران امور مالی پیشنهاد نموده اند که باید از شاخص ترکیبی( مالی و غیرمالی) استفاده شود .با این حال این معیارها هم منمودار است زیرا تعیین نوع معیارها ،نوع همبستگی بین آنها و نیز تعیین ارزش و وزن هر یک از آنها در مجموع معیارها ،کار ساده ای نیست توجه به این موضوع که ارزیابی عملکرد از چه دیدگاهی و چه منظوری می باشد ،ضروری است.
اشخاص و گروهای مختلفی به ارزیابی عملکرد شرکتها پرداخته و از نتایج آن در تصمیم گیری های خود استفاده می کنند بنظر ایجری یوجی ،معیارهای مورد نظر هر کدام از افراد ذینفع ممکن است منطبق و همسو با سایر ذینفعان نباشد. در این تحقیق تمرکز اصلی بر دیدگاه سرمایه گذاران و ارزیابی آنها از علمکرد شرکت است. برای محاسبه عملکرد مالی شرکتها در این تحقیق از هشت شاخص مالی در پنج گروه بعنوان نماینده اندازه گیری ها برای عملکرد مالی شرکت ها انتخاب شده است (خوش طینت،1386،ص 15)1.

جدول 6-2 شاخصها و گروهای سنجش عملکرد مالی شرکتها
ردیف
گروه عملکرد
شاخص عملکرد
نحوه اندازه گیری
1
ارزش بازار شرکت
MB
نسبت ارزش بازار سرمایه به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام
MB=MV/BV

Tobin q
ارزش دفتری کل داراییها / (ارزش دفتری بدهی ها+ ارزش بازار سهام عادی)
Q=(M.V.S+B.V.D)/B.V.A

P/E
سود هر سهم / قیمت سهام
P/E
2
سودآوری
ROA
نسبت سود عملیاتی به ارزش دفتری جمع داراییها
ROA= OP / TE
3
فعالیت
ATO
نسبت کل درآمد به جمع داراییها
ATO= TR / TAS
4
بازده سرمایه
ASR
بازده سهام سالانه
ASR =(p1-p0 + D)/ p0

ROE
نسبت سود خالص به حقوق صاحبان سهام
ROE= OP / TAS
5
مبتنی برارزش آفرینی
EVA
ارزش افزوده اقتصادی
EVA=(R-C)Capital

ارزش بازار به دفتری یکی از روشهای عمومی شناخته شده جهت اندازه گیری دارایی
ناملموس و سرمایه فکری است نسبت MB از طریق اختلاف بین ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت محاسبه می شود. در واقع نسبت MB ارزیابی بازار از شرکت را بیان می کند. طریقه محاسبه MB به شرح زیر می باشد:

رابطه1-2
MB=MV/BV = (ارزش دفتری شرکت)/(ارزش بازار شرکت)
Tobin q: کیو توبین از جمله شاخصهایی می باشد که اولین بار توسط جیمز توبین104 ، برنده جایزه نوبل اقتصاد ، بمنظور اندازه گیری ارزش شرکتها مطرح گردید در حال حاضر در مباحث مدیریت مالی و سرمایه گذاری این شاخص به صورت گسترده برای اندازه گیری ارزش شرکت ها استفاده می شود. شاخص فوق درواقع بیانگر نسبت ارزش بازاری داراییها به بهای جایگزین بر ارزش دفتری داراییهای شرکت بوده که ازرابطه زیر محاسبه شده است(صامتی وتهرانی،1386،ص47)1:
رابطه2-2

Q=(COMVAL+PREFVAL+SBOND+STDEBT)/SRC
COMVAL= ارزش بازاری سهام
PREFVAL= ارزش سهام ممتاز
SBOND= ارزش دفتری بدهی های بلند مدت
STDEBT= ارزش دفتری بدهی های کوتاه مدت
SRC= ارزش دفتری کل داراییهای شرکت
باتوجه به نبود سهام ممتاز در ایران و جهت ساده نمودن معادله فوق از رابطه زیر جهت محاسبه نسبت توبین استفاده شده است:

Q=(M.V.S+B.V.D)/(B.V.A)
M.V.S105= ارزش بازار سهام عادی
B.V.D106= ارزش دفتری بدهی ها
B,VA107= ارزش دفتری داراییها

بازده مجموع داراییها108 :را اندازه گیری می کند که به ازای یک واحد از منابع شرکت چه مقدار سود در طی یک سال حاصل شده است. در واقع ROA یک نسبت سود آوری را برای شرکت بیان می کند. این نسبت برای نشان دادن قدرت سودآوری شرکت ، نسبت به جمع ارزش دفتری داراییها تهیه می گردد که خیلی از اوقات زمانی که بین دو یا چند شرکت در یک صنعت در اندازه های مختلف مقایسه می شود. طریقه محاسبه ROA به شرح زیر می باشد:
رابطه3-2
ROA= OP / TAS = (جمع دارایی ها)/ (سود عملیاتی) رابطه8-7-1
نسبت گردش دارایی ، جمع درآمد سال به جمع داراییها (ATO) را اندازه گیری می کند که به ازای یک واحد از منابع شرکت در طی یک سال چه مقدار قدرت کسب درآمد (یا فروش) وجود دارد. در واقع ATO یک نسبت فعالیت از عملکرد کسب و کار شرکت را بیان می کند. طریقه محاسبه ATO به شرح زیر می باشد:
رابطه4-2
ATO= TR / TAS = (جمع دارایی ها)/ (جمع درآمد)
نسبت قیمت به عایدی هر سهم (P/E):شاخص فوق نسبت قیمت به عایدی را اندازه گیری می کند در واقع یک نسبت و رابطه قیمت به بازده را بیان می کند.
رابطه5-2
P/E= (عایدی هر سهم)/ (قیمت بازار سهم)
بازده سالانه سهام109 :اندازه گیری تغییرات سهام شامل سودهای سهام و تعدیلات برای هر نوع تجزیه سهام می باشد. سود حاصله از مالکیت سهام از دو منبع بدست می آید.
1- سود سهام و توزیع وجوه نقد 2- افزایش ارزش سهام
در این روش تحقیق براساس این مدل بازده حقوق صاحبان سهام عبارت است از:
رابطه6-2
0P= قیمت سهام عادی در سالX0
1P= قیمت سهام عادی در سالX1
D= سود تقسیمی
بازده مجموع حقوق صاحبان سهام :سود حاصله سال به حقوق صاحبان سهام110 رااندازه گیری می کند که به ازای یک واحد حقوق صاحبان سهام چه مقدار سود در طی یک سال حاصل شده است. در واقع ROE یک نسبت سود آوری را برای سهامداران بیان می کند.
این نسبت برای نشان دادن قدرت سودآوری شرکت ، نسبت به سرمایه دفتری سهامداران تهیه می گردد که خیلی از اوقات زمانی که بین دو یا چند شرکت در یک صنعت در اندازه های مختلف مقایسه می شود. طریقه محاسبه ROE به شرح زیر می باشد:
رابطه7-2
ROE= OP / TE = (سود عملیاتی) / ( جمع حقوق صاحبان سهام)
ارزش افزوده اقتصادیEVA:
سالهای پیش اقتصاد دانان معروفی از جمله هامیلتون111 در سال 1377 و الفرد مارشال112 در سال 1890 عقیده داشتند که شرکتها برای ایجاد ارزش باید بازدهی بیش از هزینه سرمایه (بدهی و سهام ) ایجاد کنند. پیتر دراکر113می گوید : "چیزی را که معمولا سود می نماییم ، پولی که برای کیفیت خدمات باقی می ماند ،معمولا سود نیست .تا زمانی که یک شرکت بازدهی بیش از هزینه سرمایه ایجاد نکند دارای زیان است در قرن بیستم این مفهوم با عناوینی مثل سود باقی ماند114 به کار رفت. سود باقی مانده عبارتست از سود عملیاتی بعد از عملیات پس ازکسر هزینه سرمایه منابع به کارگرفته می باشد.
سایرعناوین شامل سود مازاد115 توسط کنینگ116 در سال 1992 وپـــرینریچ117 درسال 1936 ،

سود برتر یا ســود محض118 توســط ادی119 درســال1957 ، سـودمــازاد قابل تحقق120 توسط ادوارد 121 و بل در سال 1961 ، درآمد مازاد توسط کی122 در سال 1976 و پنسل123 در سال 1981 و سود غیر عادی 124توسط فلتمن 125 و اوهلسن 126 در سال 1995 مطرح شده (خوش طینت و فلاحتی ،1386،ص15) 17.
در دهه 1990 ، با تغییراتی که استوارت127 در مفهوم سود باقی مانده ایجاد کرد ، ارزش افزوده اقتصادی به عنوان یک ابزار نوین اندازه گیری عملکرد مالی بوجود آمد بنابراین ارزش افزوده اقتصادی مفهوم جدیدی نیست و از مدت ماقبل با نام سود باقی مانده وجود داشته است. ارزش افزوده اقتصادی از حاصلضرب تفاوت بین نرخ بازده(r)و نرخ هزینه سرمایه(c)در مبلغ سرمایه بدست می آید(همان منبع).
برای محاسبه EVA دو رویکرد برای بدست آوردن NOPAT و سرمایه وجود دارد.
1- رویکرد مالی
2- رویکرد عملیاتی
در دیدگاه و رویکرد مالی ،محاسبه NOPAT و سرمایه در سه مرحله انجام می گیرد.
گام اول : از بین بردن اثر اهرمی در نرخ بازده128
اولین تعدیل ،حذف اثرات بدهی (هزینه های مالی) از سود می باشد که برای این منظور کلیه بدهی های بهره دار (و ارزش فعلی اجاره های سرمایه ای نشده) را به حقوق صاحبان سهام و هزینه بهره این بدهی ها به سود حسابداری اضافه می شود.صرفه جویی مالیاتی هزینه بهره نیز باید کسر گردد. به بیان دیگر کل سود خالص عملیاتی واحد تجاری اندازه گیری می شود،که برای پرداخت مخارج تامین سال اعم از بهره بدهی ها و سود سهامداران شرکت موجود است. البته حذف اثر اهرمی به این معنی نیست که اهرم ها در ارزیابی عملکرد فاقد اهمیت هستند. بدهی های بهره دار ،سود عملیاتی را در مقابل مالیات حمایت می کند.
این صرفه جویی مالیاتی ، در محاسبه میانگین موزول هزینه سرمایه لحاظ می شود. بنابراین در محاسبه EVA ، اثر صرفه جویی مالیاتی ناشی از بهره در سرمایه به حساب آورده می شود.
گام دوم : حذف اثرات سایر انحرافات مالی :
این مرحله به اضافه کردن حقوق صاحبان سهام ممتاز و سهامداران اقلیت به سرمایه وبرگرداندن درآمد توزیع شده بین این صاحبان سهام به NOPAT صورت می گیرد. NOPAT نشان دهنده جمع بازده های قابل تخصیص به تمامی تامین کنندگان وجوه برای شرکت می باشد با این روش تاثیر تامین مالی بر بازده سرمایه بطور کامل از بین می رود.
آخرین مرحله ، حذف انحرافات حسابداری از نرخ بازده از طریق اضافه کردن معادله حقوق صاحبان سهام به سرمایه و تغییرات دوره ای این ذخایر به NOPAT می باشد (خوش طینت 1386،ص17)1 .
سرمایه
NOPAT
= سهام عادی
= سود موجود برای سهامداران عادی
+ معادلهای حقوق صاحبان سهام
+ افزایش در معادلهای حقوق صاحبان سهام
حقوق صاحبان سهام تعدیل شده
درآمد خالص تعدیل شده
+سهام ممتاز
+ سود سهام ممتاز
+ حقوق اقلیت
+ سهم سود سهامداران اقلیت
+ کل بدهی
+هزینه بهره بعد از مالیات

همانطور که ملاحظه می شود برای هر جزء سرمایه یک جزء متناظر برای محاسبه NOPAT وجود دارد . ارتباط بین اجزای NOPAT و سرمایه به این صورت می باشد که هر جزء از NOPAT نشان دهنده سودی است که منبع آن در سرمایه می باشد برای مثال سود سهام عادی ، سودی است که به سرمایه عادی نسبت داده شده و هزینه بهره پس از کسر مالیات ، سود منفی است که بدهی های بهره دار ، نسبت داده شده است (همان منبع،ص 18)1.
با توجه به توضیحات ذکر شده مقابله تراز متداول و تراز مبتنی بر EVA به شرح زیر است:

موجودی نقد
بدهی کوتاه مدت بهره دار
بدهی کوتاه مدت بدون بهره
نقد اضافی یا نقد غیر عملیاتی
بدهی کوتاه مدت بهره دار
حسابهای دریافتنی+
موجودی کالا +
پیش پرداخت ها +
بدهی بلند مدت
سایر بدهی بلند مدت
سرمایه در گردش ضروری
بدهی بلند مدت بهره دار

حقوق صاحبان سهام

سایربدهی های بلند مدت بهره دار
حقوق صاحبان سهام
دارایی ثابت

دارایی ثابت

تراز متداول
تراز EVA

(منبع:خوش طینت ،1386،ص 18)1
بنابر این برای بدست آوردن ارزش افزوده اقتصادی از فرمول زیر استفاده شده است:
رابطه8-2
EVA= (r-c) ×Capital
NOPAT- Cap Chg ± Acc Adj
=(EBIT+ATInt)- Cap Chg ± Acc Adj
EVA==EBIT +ATInt – Cap Chg ± Acc Adj
سود قبل از سر اقلام غیر مترقبه129
سود قبل از کسر اقلام غیر مترقبه عبارت است از سود خالص پس از کسر اقلام غیر مترقبه.
هزینه بهره پس از صرفه جویی مالیاتی130
جهت بدست آوردن کل هزینه سرمایه (سهامداران + بدهی بهره دار) لازم است هزینه بهره پس از صرفه جویی مالیاتی به سود خالص قبل از کسر اقلم غیر مترقبه اضافه شود . هزینه بهره پس از کسر صرفه جویی مالیاتی عبارت است از هزینه بهره پس از کسر مزایای مالیاتی که به شرح زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
رابطه9-2
(نرخ مالیات (t) -1)هزینه بهره = هزینه بهره پس از کسر صرفه جویی مالیاتی
هزینه سرمایه ای Cap Chg
هزینه سرمایه ای عبارت است از هزینه منابع مالی در اختیار شرکت شامل استقراض ، انتشار سهام و یا اندوخته سود . جهت محاسبه هزینه سرمایه ، میانگین هزینه سرمایه 131 محاسبه و حاصل در سرمایه بکارگرفته شده سرمایه ضرب شده است.
رابطه10-2
WACC= Wd× Kd+ We× Ke
Wd= درصد مشارکت بدهی در ساختار سرمایه
Kd= هزینه بدهی بهره دار
We= درصد مشارکت حقوق صاحبان سهام در کل ساختار سرمایه
Ke= هزینه حقوق صاحبان سهام
در صد مشارکت هریک از اجزای بدهی و حقوق صاحبان سهام در کل ساختار سرمایه ، از تقسیم هریک از اجزاء بر کل سرمایه بکارگرفته شده بدست آمده است که سرمایه نیز با استفاده از رابطه زیر محاسبه شده است
مجموع بدهی های بهره دار+حقوق صاحبان سهام =سرمایه
Wd=(دار بهره بدهی مجموع)/سرمایه و We=(سهام صاحبان حقوق)/سرمایه
بدهی بهره دار از حاصل جمع تسهیلات مالی دریافتی کوتاه مدت و بلند مدت که در تراز نشان داده می شود بدست آمده است. و جهت محاسبه هزینه بدهی بهره دار از رابطه زیر استفاده شده است:
Kd=( مالی هزینه )/(دار بهره بدهی مجموع)=(I-t)
هزینه حقوق صاحبان سهام: در این تحقیق هزینه حقوق صاحبان سهام ،بر اساس این مدل ، عبارت است از:
رابطه11-2
0P= قیمت سهام عادی در سالX0
1DPS= سود تقسیمی هر سهم در پایان سال اول
g= نرخ رشد سود تقسیمی
EPS= سود هر سهم
g=(EPS-DPS)/P
اقلام معادل های سرمایه: اقلامی هستند که بدلیل رعایت اصول پذیرفته شده حسابداری تحت عنوان هزینه از سود گزارشهای مالی کسر شده و بعلاوه دارای تاثیر بلند مدت سرمایه ای می باشند این اقلام عمدتا به سود برگشت داده شده (اضافه)و در سرمایه گرفته شده نیز احتساب می شود.بدین ترتیب معادل های سرمایه برای هر دوره مالی از رابطه زیر قابل محاسبه است:
ذخیره کاهش ارزش موجودی + ذخیره مزایای پایان خدمت +ذخیره کاهش ارزش سرمایه گذاری = اقلام معادل های سرمایه
هزینه تبلیغات و بازار یابی +هزینه تحقیق و توسعه+هزینه آموزش و تربیت نیروی انسانی+ذخیره مطالبات مشکوک الوصول
تعدیلات حسابداری Acc Adj: در این تحقیق اقلام معادل های سرمایه ای شامل هزینه تحقیق و توسعه،هزینه بازار یابی وهزینه آموزش و تربیت نیروی انسانی تحت عنوان تعدیلات حسابداری به NOPAT و سرمایه اضافه شده است.همچنین مبلغ ذخیره مطالبات مشکوک الوصول ، ذخیره کاهش ارزش موجودی ، ذخیره کاهش ارزش سرمایه گذاری ، ذخیره مزایای پایان خدمت به سرمایه و افزایش در این ذخیره ها به NOPAT اضافه می شود.

رابطه12-2
تربیت نیروی انسانی)تعدیلات حسابداری+مجموع بدهی های بهره دار+حقوق صاحبان سهام Acc Adj =تعدیلات سرمایه ای
+مانده ذخیره کاهش ارزش موجودی +هزینه تبلیغات و بازار یابی + هزینه تحقیق و توسعه +هزینه آموزش و
مانده ذخیره م.م +مانده ذخیره مزایای پایان خدمت + مانده ذخیره کاهش ارزش سرمایه گذاری(
+هزینه آموزش و تربیت نیروی انسانی)تعدیلات حسابداری+ سود خالص عملیاتی پس از کسر مالیات Acc Adj = تعدیلات جاری
△ذخیـــره م.م +△ ذخیره کاهش ارزش موجودی +هزینه تبلیغات و بازار یابی + هزینه تحقیق و توسعه
+ △ذخیره مزایای پایان خدمت + △ذخیره کاهش ارزش سرمایه گذاری (
بازده سرمایه (r) با توجه به تعدیلات فوق بازده سرمایه از طریق رابطه زیر بدست خواهد آمد:
رابطه13-2
r=NOPAT_(acc Adj)/〖Capital 〗_(Acc Adj)
Capital = مبلغ سرمایه(بدهی بهره دار + حقوق صاحبان سهام)
NOPAT=سود خالص عملیاتی پس از کسر مالیات+ تعدیلات حسابداری
بنابر این ارزش افزوده اقتصادی (EVA) از طریق رابطه زیر بدست خواهد آمد:
رابطه14-2
EVA= (r-c) ×Capita

6-2) بخش پنجم: سوابق تحقیق
1-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در داخل
در بررسی های کلی در مقالات ، مجلات ، سایت های اینترنتی ، پایان نامه های دانشگاهی و … تعداد محدودی پژوهش مشابه موضوع پژوهش یافت شد که علت آن جدید بودن موضوع حاضر در کشور می باشد و مدل های ارائه شده درسطح دنیا در چند سال اخیر به جامعه علمی جهان ارائه شده است.

1-1-6-2) انوری رستمی و همکاران ( سال 1382)
علی اصغر انوری رستمی و محمدرضا رستمی در این مقاله ضمن تعریف سرمایه فکری و تبین اجزاء تشکیل دهنده آن در شرکت ها ، مدل ها و روش های مختلف اندازه گیری و سرمایه های فکری نیز مورد نقد و بررسی و ارزیابی مقایسه ای و تطبیق قرار گرفته اند. بنا به اهمیت تعیین ارزش
سرمایه های فکری ،در انتهای مقاله ، مدل ها و روشهای ارزش گذاری کمی متعدد و ساده ای پیشنهاد گردیده است . مدلهای پیشنهادی به دلیل بهره گیری از داده ها و فرایندهای ساده ، از قابلیت کاربرد و سهولت محاسباتی فراوانی برخوردار می باشند و در بخش پایانی مقاله خود این چنین نتیجه گرفته است که ،موفقیت روز افزون و بهره وری فزاینده اقتصادی – تجاری شرکتهای نوین مرهون توجه و محوریت بخشیدن به دانش در آنها می باشد.
در تعریف سرمایه فکری می توان گفت به آن بخشی از سرمایه ها و داراییهای شرکت که مبتنی بر دانش است ، سرمایه فکری اطلاق می شود. سرمایه فکری هم می تواند شامل دانش و هم نتیجه نهایی فرایند انتقال آن بشمار آید. با شناخت ماهیت ، اجزاء ، مدل ها و روش های سنجش ، اندازه گیری و ارزش گذاری سرمایه های فکری ، امکان طرح ریزی و بهینه سازی و کنترل و نظارت مستمر بر آن شرکت مهیا خواهد شد . با طرح مفهوم ارزش سرمایه فکری شاید بتوان چنین ادعا نمود که بخش عظیمی از تفاوت ارزش بازاری و ارزش دفتری شرکتها ، با ارزش سرمایه فکری آنها تبیین خواهد شد. شرکتها یی با دارایی های ملموس کم ولی در عین حال برخوردار از ارزش دفتری بالا را
می توان با سرمایه فکری موجود در آنها با سهولت بیشتری تبیین نمود. پارامتر ها و متغیرهای بکار رفته در مدلها و روشهای پیشنهادی به شرح زیر می باشد:
(Rc) : درآمد شرکت
(R1) : درآمد شرکتهای موجود در صنعت مشابه با شرکت
(WACC) : متوسط هزینه های تامین مالی شرکت
(Icµ) : متوسط درامد شرکت طی دوره زمانی T
(IIµ) : متوسط درآمدهای شرکت های صنعت طی دوره زمانی T
(WCCTµ) : متوسط هزینه های تامین مالی شرکت طی دوره زمانی T
(IC) : ارزش سرمایه های فکری شرکت
(µc) : متوسط بازده صنعت طی دوره زمانی T
(µI) : متوسط بازده صنعت طی دوره زمانی T
(TA) : متوسط ارزش کل دارایی های شرکت طی دوره زمانی T
(φ) : مازاد متوسط بازده شرکت نسبت به متوسط صنعت طی دوره زمانی T
(α) : مازاد متوسط درآمد شرکت نسبت به درامد صنعت طی دوره زمانی T
(π) : مازاد متوسط بازده تعدیل شده شرکت نسبت به متوسط بازده تعدیل شده صنعت طی دوره زمانی T
Inft: نرخ تورم دوره t ام
: Infµمتوسط نرخ تورم در دوره زمانی T
: RCtA بازده تعدیل شده شرکت در دوره tام بر حسب نرخ تورم (RCtA= Rct/1+I nft)
: RItA بازده تعدیل شده صنعت در دوره tام برحسب نرخ تورم(RItA= Rit/1+I nft)
:µCA متوسط بازده تعدیل شده شرکت طی دوره زمانی T
: µIA متوسط بازده تعدیل شده صنعت طی دوره زمانی T
:BVt ارزش دفتری شرکت در دوره tام
:MVt ارزش بازار شرکت در دوره tام
:BVµ متوسط ارزش دفتری شرکت در دوره زمانی T
:MVµ متوسط ارزش بازار شرکت در دوره زمانی T
* روش پیشنهادی اول
ارزش سرمایه فکری (IC) را می توان از رابطه IC=(RC-R1/WACC)
به آسانی محاسبه نمود. بنابراین رابطه ساده، اگر
1 . IC>0 (RC>R I) و ارزش سرمایه فکری مثبت خواهد بود.
2. IC>0 (RC =R C) و سرمایه فکری در شرکت وجود نخواهد داشت.
3. IC>0 (RC <R I) وارزش سرمایه فکری منفی خواهد بود.
جهت تحلیل پویایی روند تغییر ارزش سرمایه فکری شرکت می توان از داده های گذشته بهره گرفت . بنابراین اگر µ ICµ> II و ICµ>0 باشد، مازاد متوسط درآمد شرکت نسبت به متوسط درآمد صنعت طی دوره زمانی T را می توان از رابطه =α IIµ ICµ- >0 IIµ ICµ- محاسبه نمود. با توجه به مازاد درآمد محاسبه شده ، به آسانی می توان متوسط ارزش سرمایه های فکری شرکت را از رابطه IC=(α/WACCµ) بدست آورد.
* روش پیشنهادی دوم
ارزش سرمایه فکری (IC) را می توان از رابطه]( ارزش کل دارایی ها µI)( -[IC= (µC به آسانی محاسبه نمود. بنابر رابطه ساده مذکور ،اگر
1 . IC>0 (µC>µ I) و ارزش سرمایه فکری مثبت خواهد بود.
2. IC>0 (µC =µ I) و سرمایه فکری در شرکت صفر خواهد بود
3. IC>0 (µC <µ I) وارزش سرمایه فکری منفی خواهد بود.
اگر µC> µI و µC>0 باشد ،مازاد متوسط بازده شرکت نسبت به متوسط بازده صنعت را می توان از رابطه>0 µC- µI = π µI – µC محاسبه نمود. با توجه به مازاد متوسط بازده محاسبه شده ، به آسانی می توان ارزش سرمایه فکری شرکت را از رابطه IC= (π)*(TA) بدست آورد.
* روش پیشنهادی سوم
اگر µC> µI و µC>0 باشد ، مازاد متوسط بازده شرکت نسبت به متوسط مازاد صنعت را می توان از رابطه>0 µC- µI = φ µI – µC محاسبه نمود. با توجه به مازاد متوسط بازده شرکت نسبت به متوسط بازده صنعت محاسبه شده می توان ارزش سرمایه فکری شرکت را به آسانی از رابطه زیر بدست آورد:
IC= [ (φ)*(TA)][ 1 ]
(1+In£µ) WACC

* روش پیشنهادی چهارم
در این روش ، سرمایه فکری شرکت را می توان به شرح زیر محاسبه نمود:
ارزش خالص سرمایه های فکری شرکت + ارزش دفتری شرکت = ارزش خالص بازاری شرکت
ICn + BV) (= ) (MVn
ICn=(MVn)-(BV)
در صورتی که در صدد تحلیل پویایی از تغییرات ارزش سرمایه های فکری در طول دوره زمانی T باشیم ، شاخص ارزش سرمایه های فکری شرکت را می توان از رابطه زیر به آسانی تعیین نمود:
IC= Σt=1 (MVt) – (BVt)
(1+In£t)
و یا می توان به روش زیر عمل نمود:
IC= (MVµ) – (BVµ)
(1+In£t)
2-1-6-2) انوری رستمی ، علی اصغر(1384)
علی اصغر انوری رستمی در این مقاله به ادامه تحقیقات پیش خود پرداخته و سعی کرده است که به سه سوال پاسخ دهد : اولین سوال این است که چگونه می توان ارزش سرمایه فکری را محاسبه و برآورد کرد؟ سوال دوم اساسی این است که آیا رابطه معنی داری میان سرمایه فکری محاسبه شده شرکتها و ارزش بازار سهام آنها وجود دارد؟ و در نهایت اینکه جهت محاسبه سرمایه فکری کدام یک از روشهای سنجش ، از توان بالاتری برخوردار و رابطه بهتری با ارزش بازار سهام شرکتها نشان
می دهد؟ جهت پاسخگویی به سوالات مذکور ، براساس داده های 7 ساله شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1376 الی 1382 چهار روش سنجش در محاسبه سرمایه فکری مورد آزمون آماری قرارگرفت. نتایج آزمونهای آماری بیانگر آن است که درسطح اطمینان
95% روش پیشنهادی پنجم و چهارم ارزش سرمایه فکری شرکتها ، همبستگی بالا و معنی داری با (مقادیر ضریب همبستگی بالاتر از 97%) با ارزش بازار سهام شرکتها و صنایع بورس اوراق بهادار تهران نشان داده است و باتوجه به مقادیر ضریب تعیین بالاتر نسبت به سه روش اول ، دوم و سوم از توان تبیین بهتری برخوردار بوده است. نتیجه کل این تحقیق بیانگر اهمیت سرمایه فکری ، درک اهمیت ارزش آن از سوی سرمایه گذاران و همبستگی بالای سرمایه های فکری با ارزش بازار سهام شرکتهای بورس اوراق بهادار.

3-1-6-2) یزدانی ، حمید رضا(1385)
حمید رضا یزدانی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به بررسی روابط متقابل بین اجزای سرمایه فکری و اثرات آنها بر عملکرد سازمانی بانک ملت استان تهران پرداخته است . روش تحقیق ایشان از نوع توصیفی و همبستگی مبتنی بر مدل ساختاری می باشد. بدین منظور پرسش نامه ای با 51 سوال برای اجزای سرمایه فکری طراحی گردیده است و تعداد عملکرد سازمانی شعب بانک ملت نیز از طریق تحلیل پوشش داده ها محاسبه شده است.
در این تحقیق در ابتدا با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی مرتبه اول عامل های حوزه های سه گانه سرمایه های فکری استخراج گردیده و در ادامه با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی از صحت مدلهای اندازه گیری اطمینان حاصل شد.نتایج تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از مدل معادلات ساختاری نشان داد که بین اجزاء سرمایه های فکری روابط نسبتا قوی وجود داشته است ولی این سرمایه ها هیچگونه تاثیری بر روی عملکرد سازمانی شعب بانک ملت استان تهران نداشته است . در پایان به منظور بررسی تاثیر گذاری این سرمایه فکری بر روی عملکرد سازمانی شعب بانک ملت استان تهران مدا کارت امتیازی و نقشه استراتژیک پیشنهاد گردیده است.

4-1-6-2)گلدی صدقی ، امان الله(1386)
امان گلدی صدقی در پایان نامه کارشناسی ارشد (رشته مدیریت دولتی)خود به بررسی رابطه سرمایه فکری و بازده مالی در بین شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته که فرضیات تحقیق مزبور 1- بررسی رابطه بین سرمایه فکری با بازده مالی جاری شرکتها 2- بررسی رابطه بین سرمایه فکری و بازده مالی آتی شرکتها و 3- بررسی رابطه سطوح سرمایه فکری در صنایع مختلف بوده است در این تحقیق از سه شاخص مالی بازده دفتری حقوق صاحبان سهام ، بازده سرمایه و عاید هر سهم استفاده شده است. بر اساس نتایج تحقیق مذکور ، میانگین شاخص مالی درسطوح مختلف و سرمایه فکری با بازده جاری و آتی شرکت رابطه معنی داری دارد.

5-1-6-2) اصغر نژاد امیری، مهدی (1387)
مهدی اصغرنژاد امیری در پایان نامه کارشناسی ارشد (رشته مدیریت مالی) به سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکتها پرداخته است در این تحقیق سرمایه فکری از طریق ضریب ارزش افزوده فکری مدل پالیک سنجش شده و از شاخصهای بازده سهام و سود هر سهم و بازده دفتری حقوق صاحبان سهام بعنوان معیارهای بازده مالی استفاده شده است . فرضیه های در نظر گرفته شده دراین تحقیق بشرح 1- بررسی وجود رابطه معنا داربین سرمایه فکری و بازده مالی شرکتهای سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادارتهران و 2- بررسی وجود رابطه معنا داربین سرمایه فکری و بازده مالی آتی شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران می باشد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که ارتباط معنا دار مثبت بین سرمایه فکری و بازده مالی ، سرمایه فکری و بازده مالی آتی ، نرخ رشد سرمایه فکری و نرخ رشد بازده مالی آتی شرکتها سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران است (مدهوشی و اصغر نژاد امیری ، 1388 ،ص101)1.

6-1-6-2) همتی، هدی (1388)
در نهایت هدی همتی در رساله دکتری خود از طریق مقایسه شش مدل سنجش سرمایه فکری به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری با متغیرهای نوین سنجش عملکرد مبتنی بر ارزش آفرینی از جمله ارزش افزوده اقتصادی2 ، ارزش افزوده بازار3 و ارزش افزوده سهامدار4 پرداخته است.
نتایج حاصل از تحقیق مبین وجود رابطه بین مقیاس سرمایه فکری و ارزش افزوده بازار بوده است. (رود پشتی و هدی همتی ، 1388،ص111)4.

7-1-6-2) ابراهیمی، شهلا(1388)
شهلا ابراهیمی در پایان نامه کارشناسی ارشد (رشته حسابداری) به برسی تاثیرسرمایه فکری برعملکرد مالی جاری و آینده شرکتها پرداخته است در این تحقیق سرمایه فکری از طریق مدل پالیک سنجش شده و از شاخصهای بازده دارایی ،سود هر سهم و بازده دفتری حقوق صاحبان سهام بعنوان معیارهای بازده مالی استفاده شده است.
فرضیه های در نظر گرفته شده دراین تحقیق بشرح 1- بین سرمایه فکری و عملکرد مالی جاری شرکتهای بورس اوراق بهادارتهران رابطه معنی داری وجود دارد و 2- بین سرمایه فکری و عملکرد مالی آتی شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود دارد، می باشد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که ارتباط معنا دار مثبت بین سرمایه فکری وعملکرد مالی جاری وآینده شرکت هم در سطح کلیه شرکتها و هم در سطح صنایع وجود دارد وبین اندازه شرکت و عملکرد جاری و آتی رابطه منفی وجود دارد(نمازی وابراهیمی، 1388،ص4)1.

2-6-2) پژوهش های مشابه انجام شده در خارج از کشور
1-2-6-2) کوجان سیوو 2(2005)
سرمایه فکری3 به قابلیت های رقابت پذیری بسیاری از شرکتها صرف نظر از صنعت اطلاق
می شود. سرمایه فکری شامل منابع غیر مادی مانند قابلیت های کارکنان ، منابع سازمانی ، روش عملیاتی و روابط ذینفعان است. به سرمایه فکری اهمیت داده می شود. چرا که شرکتها به اطلاعات مربوط به آن احتیاج دارند.اندازه گیری عملکرد موجود اساسا روی جنبه های مالی و فیزیکی شرکتها متمرکز شده است و سیستم های اندازه گیری بدون اطلاعات مربوط به عملکرد سرمایه فکری ناقص است.به هر حال ، در سال های اخیر ، ابزارها و روشهای خاص بسیاری برای اندازه گیری و مدیریت IC گسترش یافته است.این مقاله اطلاعاتی بر عملکرد شرکتهای فنلاندی ، بکاربرنده یکی از این روشهای جدید را ارایه می کند. متدلوژی ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری ، توسعه یافته توسط آنت پالیک برای اندازه گیری عملکرد کل یک شرکت بکار می رود.
در این تحقیق مفهوم تبعی ضریب ارزش افزوده فکری ، کارایی سرمایه فکری4 ، جهت اندازه گیری عملکرد سرمایه فکری درون یک شرکت بکار می رود. این روش بر این اســاس ساخته شده است که ایجاد ارزش از دو دسته منبع اولــیه مشتق می شود: منابع سرمایه فیزیکی و منابع سرمایه فکری . داده های مورد نیاز برای محاسبه را می توان در سیستم های مالی موجود شرکت یافت.
مطالعه کمی و بر اساس داده های گردآوری شده اداره مرکزی آمار فنلاند است و شامل اطلاعات از سیستم های مالی شرکتهای فنلاندی در طی سالهای 2001 تا 2003 می باشد.
رویهم رفته ، در هر سال ، تقریبا 20000 شرکت مطالعه شدند. 11 تا از بزرگترین صنایع مشمول مطالعه بودند و مورد مقایسه قرار گرفتند.
از نقطه نظر کاربردی ، این مطالعه جهت شناخت اهمیت یا توانایی صنایع مختلف مهم است . بر پایه نتایج ، تفاوتهای بزرگی میان دو مقیاس (VAIC , ICE)در شرکتها در صنایع مختلف وجود دارد. نتایج نشان می دهد که شرکتهای خدماتی بیشترین استفاده موثر را از همه منابعشان می برند. در عوض ، کمترین کارایی را در این میانگین ، شرکتهای صنایع جنگل کاری و صنایع شیمیایی داشتند.بر طبق نتایج ice شرکتهای بخش عرضه برق ، گاز و آب بیشترین کارایی را در استفاده از IC شان داشتند . از بعد علمی، مقاله شواهد تجربی از کاربرد یک ابزار اندازه گیری خاص ارایه می کند ; بعلاوه این مقاله دانش عملکرد و بویژه عملکرد IC را در شرکتهای فنلاندی افزایش می دهد.
به هر حال ، سرمایه فکری بایستی در محاسبات بکار رود ، هر چند باز سوالات بسیاری در رابطه با روش ضریب ارزش افزوده فکری وجود دارد و اینکه چه روشی برای اندازه گیری IC درست و بی عیب است جای سوال دارد.

2-2-6-2) چن گوه 132(2005)
سرمایه فکری منبع کلیدی خلق ارزش شده است؛ این مطلب بخصوص در علم راهبردی اقتصاد صحیح است مانند بانکداری ، جائیکه ارزش افزوده موسسات، سازمان ها و اشخاص مستقیما در ارتباط با دانش وسرمایه فکری آنهاست.این مقاله عملکرد سرمایه فکری بانک های تجاری مالزی را در طی سال های 2001 تا 2003 اندازه گرفته ، با بکار بردن ضرب کارایی که ضریب ارزش افزوده فکری (توسط پالیک توسعه یافته) نامیده می شود. داده های مورد نیاز برای محاسبه کارایی سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری و سرمایه بکار رفته از گزارشات سالانه بدست آمدند.
این مقاله اولین مطالعه بر روی عمکرد سرمایه فکری بانک های مالزی است.این مقاله به بانکها این امکان را می دهد که مبنای خودشان را جهت الویت بندی و توسعه طرحهای استراتژیک ، براساس سطح کارایی تعیین کنند.همچنین یافته ها به ذینفعان و سرمایه گذاران در تشخیص پتانسیل ایجاد ارزش بانک ها و به سیاست گذاران جهت فرمول بندی و ایفای سیاستها برای تاسیس یک بخش بانکداری ارتجاعی کمک می کند.
این مطالعه نشان داده که توانایی خلق ارزش بانک های داخلی و خارجی مالزی تا حد زیادی وابسته به کارایی سرمایه انسانی133 است. آن بدین معنی است که سرمایه گذاری در سرمایه انسانی بازده نسبتا بالاتری را نسبت به سرمایه گذاری در سرمایه فیزیکی و ساختاری دارد. این مقاله همچنین نشان می دهد که بانکهای خارجی ، بانک های کارامدتری بودند اما در شرایط خلق ارزش ، بانک های داخلی ارزش افزوده بیشتری را نسبت به بانک های خارجی خلق کرده اند. بانک Hong Leong با بالاترین ضریب فکری ، کارامدترین بانک داخلی بود. May Bank بزرگترین بانک از نظر دارایی ، سود خالص و ROE ، سرمایه هایش را به کارامدی بانک Hong Leong بکار نبرد.
این مطالعه برخی تفاوت ها را در طبقه بندی بر اساس مقیاس های حسابداری سنتی و کارامدی نشان داد.
بانک های بزرگی مانند BCB, RHB بانکهای کارامدی نبودند این یافته ها در راستای مطالعات انجام شده توسط پالیک در "اتریش" می باشد. ترکیب فعالیت ها در سال 2001 ، که به منظور بهبود کارایی و اثر بخشی بانک ها ، افزایش ساختاری زیادی در بخش بانکداری مالزی موجب شده است.
تنها بانکهای Hong Leongو Eon ، May Bank بهبود کارایی داشتند.در حالی که سایر بانکها هنوز در کشاکش با منابع تکراری هستند این بانکها لازم است تا در جهت تجدید ساختار تلاش کنند به طوری که زوائد را حذف کرده و کارایی و توانایی خلق ارزش خود را بهبود بخشند.

3-2-6-2) آپوهامی 134(2007)
هدف این مقاله تحقیق اثر خلق ارزش در افزایش قیمت سهام سرمایه گذاری است. نویسنده از اطلاعات جمع آوری شده از دو منبع زیر استفاده کرده است : 1 – شرکتهای لیست شده در بورس تایلند 2- ضریب ارزش افزوده فکری135 توسعه داده شده جهت تحقیق اثر کاترایی و خلق ارزش شرکت بر افزایش قیمت سهام سرمایه گذاران ، بعنوان مقیاس سرمایه فکری و مدل رگرسیون چندگانه .
تحقیق از گزارشات سالانه حسابرسی شده قیمت بازار سهام بورس تایلند استفاده می کند. جامعه آماری تحقیق شامل 33 شرکت بیمه ، مالی و بانکداری بورس تایلند در سال 2005 می باشد.
تحقیق تجربی نشان داد که سرمایه فکری شرکت یک رابطه معنی داری با افزایش قیمت سهام سرمایه گذاران دارد. یافته ها دانش پایه سرمایه فکری را افزایش می دهدا و مفهوم سرمایه فکری را در بدست آوردن ضریب رقابتی در اقتصاد پایدار مانند تایلند توسعه می دهد. بدینگونه یک شرکت باتوجه به نتایج این تحقیق می تواند استراتژی های تجاری اش را جهت افزایش کارایی منابعش و دست یافتن به مزایای رقابتی پایدار فرم بندی کند(آپوهامی ،2007،ص 105) 136.

4-2-6-2) ویلیامز137 (2000)
این تحقیق با ادبیات قبلی بر روشهای آشکار سازی سرمایه فکریدر دو روش عمده تفکیک شده است . نخست این تحقیق یک آزمون طولی از روشهاسی آشکار سازی سرمایه فکری در گزارشات سالانه از FTSE 100، شرکتهای لیست شده از سال 1996 تا 2000 آماده می کند دوم ، این مقاله رابطه میان عملکرد سرمایه فکری و میان آشکار سازی سرمایه فکری را تحقیق می کند.
با توجه به اینکه اولین هدف اصلی این مقاله به نتیجه رسیده است ، بر اساس یافته های گزارش شده که در مقایسه نتایج سالانه دوره بررسی بدست آمده این تحقیق یک افزایش عمده در میزان افشاء سازی سرمایه فکری در گزارشات سالانه شرکتهای سهامی عام در بریتانیای کبیر از FTSE 100 بود .
در ارتباط با دومین هدف اصلی این تحقیق ، یافته های تجربی یک رابطه منظمی بین عملکرد سرمایه فکری و میزان افشاء در طی دوره بررسی نشان نداد. نتایح بهر حال اظهار می کند اگر عملکرد سرمایه فکری مقدار بالایی باشد افشاء سازی کاهنده است.
در آخر بطور خلاصه این مقاله، بینشی با ارزش جهت راهنمایی ادبیات تحقیق سرمایه فکری تهیه می کند. راهنمایی ها عبارتند از :
* یک نشان از تغییرات روشهای افشاء سرمایه فکری شرکتهای سهامی عام از بریتانیای کبیردرطول دهه 1990.
* عامل های تاثیر گذار بر روشهای افشاء سرمایه فکری در طی دوره مزبور.
* توجیه متدولوژی ضریب ارزش افزوده فکری بعنوان یک تکنیک مناسب برای اندازه گیری عملکرد سرمایه فکری شرکتها.

5-2-6-2)چین چن و دیگران
هدف این مقاله بررسی به صورت عملی رابطه بین سرمایه فکری شرکت و ارزش بازاری و عملکرد مالی شرکت است. سرمایه فکری معمولا از عوامل مهم رشد ملی تشخیص داده شده است."کاپلان" و "نورتن" در سال 2004 در مورد سرمایه فکری اینطور بیان می کند:بسیاری از کشورها مانند ونزوئلا و عربستان سعودی منابع طبیعی فراوانی دارند اما این کشورها سرمایه گذاری ضعیف تری روی کارکنان و سیستم ها دارند در نتیجه با توجه به منابعشان درآمد سرانه کم و نرخ رشد کمتری دارند، در عوض در کشورهایی مانند سنگاپور و تایوان که منابع طبیعی کمتری دارند سرمایه گذاری آنها در زمینه نیروی انسانی و سرمایه اطلاعاتی بیشتر می باشد و لذا درآمد سرانه آنها بالاتر است.در این کار تحقیقی اطلاعات شرکت های بورس تایوان و مدل ارزش افزوده سرمایه فکری پالیک ، بعنوان معیار اندازه گیری سرمایه فکری (IC) و مدل های رگرسیون جهت امتحان رابطه بین سرمایه فکری شرکت و ارزش بازاری و عملکرد مالی شرکت ها استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق ، شرکت هایی هستند که در بورس تایوان در طول سال های 1992 تا 2002 فعالیت داشتند و در کل 4254 شرکت برای این مطالعه در نظر گرفته شده است.
سرمایه فکر به طور گسترده بعنوان معیار ارزیابی استراتژیک مهم برای مزیت های رقابتی تشخیص داده شده است. مطالعات تجربی نشان می دهد که سرمایه فکری بالاتر شرکت ها موجب ارزش بازاری بالاتر و عملکرد مالی بهتر در سال جاری و آتی می شود. نتایج تحقیق اهمیت سرمایه فکری را در ارزیابی سودآوری شرکت و پیشرفت درآمد آن را بیان می کند.
نتایج نشان می دهد که حدود 50 درصد ارزش بازاری شرکت ها در صورت حساب های مالی منعکس نشده اند و همچنین نشان می دهد که عملکرد مالی رابطه مثبتی با ضریب ارزش افزوده فکری ,VACA,VAHU دارد ولی رابطه معنی داری با STVA ندارد و با R&D ارتباط مثبتی دارد.

6-2-6-2) پوتان و دیگران138(2007)
هدف از این مقاله بررسی رابطه بین سرمایه فکری شرکت ها و عملکرد مالی آنهاست . ذر این چارچوب از مدل پالیک استفاده شده است که یک تمرکز آسیایی و مروری بر داده های 150 شرکت بیان شده در بورس سنگاپور است در این پژوهش سرمایه فکری با سه متغییر عملکرد مالی تست و بررسی می شود.
داده های مورد بررسی در این پژوهش از صورت های مالی حسابرسی شده پایان سال مالی شرکت های فعال در بورس سنگاپور جمع آوری شده است و به سال های 2000 تا 2002 محدود شده است(پوتان و همکاران ،2007،ص 82)139.
دراین مقاله تعدادی از انواع تقسیم بندی ها و مقیاس های اندازه گیری سرمایه فکری بیان شده است و در مورد این تحقیق از ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری پالیک140 استفاده شده است که ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری خلاصه ای از سه ضریب دیگر شامل الف ) ضریب کارایی سرمایه فیزیکی ، ب) ضریب کارایی سرمایه انسانی ،ج)ضریب کارایی سرمایه ساختاری است.
یافته های این پروژه نشان می دهد که سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت ها ارتباط مثبتی با یکدیگر دارند. سرمایه فکری شرکت ها با عملکرد مالی آتی شرکت ها ارتباط مثبتی دارد .نرخ رشد سرمایه فکری شرکت ها ارتباط مثبتی نسبت به عملکرد شرکت دارد و توزیع سرمایه فکری نسبت به عملکرد شرکت در صنایع متفاوت است.

3-6-2) تفاوت تحقیق حاضر با تحقیقات مشابه داخلی
تحقیقات انجام شده در داخل در مورد سرمایه فکری عمدتا بصورت کیفی و پرسشنامه ای بوده لذا استفاده از مدل کمی موجب وجه افتراق اساسی آن با سایر تحقیق های مشابه در داخل بوده است بطور کلی اهم تفاوت های تحقیق حاضر با سایر موارد مشابه به شرح زیر می باشد:
1- استفاده از مدل کمی پالیک
2- قلمرو زمانی 7 ساله
3- استفاده از 73 نمونه آماری بصورت پیوسته برای تمامی سالهای مورد آزمون
4- تعریف عملکرد مالی در هشت شاخص مالی با طیف متنوع سنجش عملکرد
5- تعریف متغیر اندازه شرکت بعنوان متغیر کنترلی

فصل سوم
روش اجرای تحقیق

1-3 )مقدمه
همان طورکه ازنام فصل مشخص است ، دراین فصل به روش تحقیق ، جامعه نمونه ، روش وابزارگردآوری اطلاعات ، قلمروتحقیق وروایی وپایایی سخن گفته می شود .
این تحقیق ، تحقیقی کاربردی بوده وازنظرروش تحقیق ، تحقیقی همبستگی محسوب می شود . تحقیق حاضر به بررسی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در بازه زمانی سالهای 1380 الی1386 می پردازد . دراین تحقیق به دلیل پیوسته درنظر گرفتن شرایط انتخاب نمونه ها برای هفت سال متوالی(برای بازه های زمانی طی سالهای 1380 الی 1386) ، حجم جامعه آماری به تعداد 73 از بین کل شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار محدود شده و به همین جهت تمامی اعضاء جامعه مورد بررسی قرار گرفته شده است. داده های تجربی از طریق نرم افزارهای مالی منطبق با اطلاعات صورتهای مالی حسابرسی شده ، استخراج شده است.

2-3) روش تحقیق
این تحقیق از حیث هدف تحقیق ، از جمله تحقیقات کاربردی است. تحقیقات کاربردی تحقیقاتی هستند که نظر ها ، قانونمندی ها ، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای حل مسائل اجرایی و واقعی بکار می گیرد(خاکی ، 1387؛ص 202)1.
این پ‍ژوهش بر حسب طبقه بندی بر مبنای روش از نوع تحقیقات همبستگی است. در تحقیق همبستگی هدف اصلی آن است که مشخص شود آیا رابطه ای بین دو یا چند متغیر کمی ( قابل سنجش) وجود دارد یا نه ؟ و اگر وجود دارد اندازه و حد آن چقدر است ؟ هدف از مطالعه همبستگی ممکن است که برقراری یک رابطه یا نبود آن و بکارگیری روابط در انجام پیش بینی ها است. مطالعه همبستگی تعدادی از متغیر هایی را که تصور می رود با یک متغیر پچیده عمده مرتبط هستند ارزیابی می کند (همان منبع؛ص 218)2 .

3-3) قلمرو تحقیق
قلمرو هرپژوهش در3زمینه قلمرو موضوعی ، مکانی وزمانی قابل بررسی است تا بتوان داده ها را درچارچوب این قلمروها جمع آوری وتجزیه وتحلیل نمود که به این شرح می باشد .
قلمروموضوعی:
این پژوهش ازلحاظ قلمروموضوعی وعلمی درحوزه قیمت گذاری داراییهای سرمایه ای ودرمحدوده بازارسرمایه وبه طوراخص ،درمحدوده اطلاعات مربوط به کارایی سرمایه فکری و اجزای آن بر مبنای ارزش افزوده اقتصادی و عملکرد مالی شرکتها شامل شاخصهایی از نسبت های فعالیت ، سودآوری ، بازده داراییها و ارزشیابی بازار است که به بررسی سودمندی ارزشگذاری و انعکاس سرمایه فکری در اطلاعات حسابداری و نقش آن در فرآیند ارزیابی عملکرد شرکتها در بازار های سرمایه می پردازد.
قلمرومکانی:
موضوع پژوهش ازلحاظ قلمرو مکانی درمحدوده شرکتهای سهامی عام و اطلاعات مربوط به بازده سالانه شرکت ها وصورت های سودوزیان و ترازنامه بهمراه یادداشتهای توضیحی همراه سالانه شرکتها دردوره زمانی تعیین شده است.
قلمروزمانی :
این تحقیق محدود به دوره زمانی ازابتدای سال 1380الی انتهای سال 1386 میباشد .

4-3 )روش های گردآوری اطلاعات
روشهای کتابخانه ای درتمامی تحقیقات علمی مورد استفاده قرارمی گیرد ، ولی دربعضی ازآنها دربخشی ازفرایند تحقیق ازاین روش استفاده می شود ودربعضی ازآنها موضوع تحقیق ازحیث روش ، ماهیتا کتابخانه ای است وازآغاز تا انتها متکی بریافته های تحقیق کتابخانه ای است .
درتحقیقاتی که ظاهرا ماهیت کتابخانه ای ندارد نیزمحققان ناگزیر ازکاربرد روشهای کتابخانه ای درتحقیق خود هستند . دراین گروه تحقیقات اعم ازتوصیفی ، علی ، همبستگی ، تجربی وغیره ، محقق باید ادبیات وسوابق مساله وموضوع تحقیق را مطالعه کند .درنتیجه ، بایدازروش کتابخانه ای استفاده کند .
دراین تحقیق روش گردآوری اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق ، روش کتابخانه ای شامل کتب ومقالات مختلف ونشریات داخلی وخارجی می باشد وروش های جمع آوری اطلاعات موردنیاز دراین تحقیق ، برای آزمون فرضیه ها ، روش کتابخانه ای می باشد .
روایی : منظور ازروایی این است که مقیاس ومحتوای ابزار یا سوالات مندرج درابزار دقیقا متغیرها وموضوع مورد مطالعه را بسنجد ؛ یعنی اینکه هم داده های گردآوری شده ازطریق ابزار ، مازاد برنیازتحقیق نباشد وهم اینکه بخشی ازداده های موردنیاز دررابطه باسنجش متغیرها درمحتوای ابزار حذف نشده باشد یابه عبارت دیگر ، عین واقعیت رابخوبی نشان دهد . در این تحقیق برای روایی پژوهش از داده ها صورت های مالی حسابرسی شده پایان سال مالی استفاده شده است از آنجا که صورتهای مالی شرکتهای در بورس باید توسط حسابرسان مستقل ، مورد بررسی قرار گیرد تا قابل ارایه در بورس اوراق بهادار باشد بنا بر این می توان گفت که داده های مورد استفاده از صورتهای مالی حسابرسی شده از روایی بالایی برخوردار است.
پایایی : پایایی ابزار که ازآن به اعتبار، دقت واعتمادپذیری تعبیر می شود ، عبارت است ازاینکه اگر یک وسیله اندازه گیری که برای سنجش متغیروصفتی ساخته شده درشرایط مشابه درزمان یامکان دیگر مورداستفاده قرارگیرد ، نتایج مشابهی از آن حاصل شود ؛ به عبارت دیگر ، ابزار پایا یا معتبرابزاری است که از خاصیت تکرار پذیری وسنجش نتایج یکسان برخوردارباشد . وباتوجه به اینکه دراین تحقیق ، اطلاعات، واقعی می باشند وبرمبنای نظرات شخصی نمی باشند پس اگر درچند سال بعد نیز باوجود شرایط یکسان مورداستفاده قرار گیرد نتایج مشابهـــی ازآن حاصل می شود .
همان طور که بیان می شود، ابزارهای گردآوری داده ها درتحقیق حاضر ، بانک های اطلاعاتی ونرم افزارهای اطلاعاتی موجود مانند تدبیر پرداز و ، پارس پرتفولیو و صورتهای مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وهمچنین سایت های اینترنتی می باشد که اطلاعات حسابرسی شده و داده های موردنیاز دراین تحقیق را عیناً دراختیار محقق قرار می دهد .

5-3 )ابزارگردآوری اطلاعات
ابزار گردآوری اطلاعات ، اسناد کاوی و بانکهای اطلاعاتی می باشد و داده های مورد نیاز شامل سود عملیاتی، هزینه حقوق و دستمزد ، هزینه استهلاک ، دارایی مشهود ، جمع داراییها، حقوق صاحبان سهام، درآمد وقیمت سهام شرکت های نمونه آماری دراطلاعات مالی مندرج درصورتهای مالی حسابرسی شده آنها خواهد بود که این اطلاعات ازسوابق موجود درنرم افزار ره آورد نوین وهمچنین درمواردی ازآرشیوهای الکترونیکی واینترنتی استخراج می شود .

6-3) مدل مفهومی تحقیق

نمودار 1-3 مدل طبقه بندی داراییهای یک شرکت

نمودار 2-3 مدل تبیینی تحقیق (منبع: هانگ ،2009 ،ص12 )141

6-3 )جامعه آماری تحقیق
جامعه آماری تحقیق ، شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد . علت انتخاب این شرکت ها به عنوان جامعه آماری، سهولت دسترسی به صورت های مالی حسابرسی شده آنها و هم چنین دسترسی به بازده سهام شرکت ها در تاریخ های مختلف بوده است.
با توجه به دوره زمانی تحقیق 7 ساله (از ابتدای سال 1380 پایان سال 1386)، شرکت ها یی انتخاب گردیده اند که حداقل در ابتدای سال 1380 به عضویت بورس اوراق بهادار تهران درآمده باشند و هم چنین دوره مالی آنها منتهی به 29 اسفند ماه باشد. روش نمونه گیری بصورت مرحله ای و با حذف سیستماتیک بوده است.
در این تحقیق ، شرکت هایی به عنوان نمونه انتخاب شده اند که تمامی شرایط زیر را دارا باشند :
1. حداقل قبل از سال 1380 به عضویت بورس اوراق بهادار تهران درآمده باشند.
2. دوره مالی شرکت ها، منتهی به تاریخ 29 اسفند هر سال باشد.
3. سهام شرکتهای مزبور باید در ابتدا و انتهای سال مالی شان مورد معامله قرار گرفته باشد .
4- صورتها مالی پایان سال مالی خود را برای دوره مطالعه به بورس تحویل داده باشند .
5- در دوره زمانی مورد مطالعه ، شرکت نباید در صورت حساب سود و زیان حسابرسی شده پایان سال مالی خود ، زیان عملیاتی داشته باشد و همین طور نباید مانده بعد از مالیات صورت حساب سود و زیان منفی باشد.
از آن رو از بین کل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، تعداد 282 شرکت سال مالی آنها منتهی به 29 اسفند می باشد .که در ادامه از بین شرکت هایی که پایان سال مالی آن ها 29 اسفند ماه بود، تعداد 137 شرکت که دارای وقفه های معاملاتی از جامعه آماری حذف شده و همچنین تعداد 72 شرکت دیگر نیز در احراز شرایط بند 4 و 5 حذف شده و در نهایت73 شرکت به صورت پیوسته برای 7 سال متوالی به عنوان جامعه مطالعاتی تحقیق انتخاب شده است.

جدول 1-3 خلاصه جامعه آماری و حجم نمونه ها

1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
تعداد کل شرکتها
367
381
361
369
400
412
426
معاملات سهام
295
323
318
351
385
395
426
شرکتهای منتهی به 29 اسفند ماه
222
226
244
268
290
293
247
شرکتهایی که زیان عملیاتی نداشته اند.
183
178
212
218
229
227
127
قبل از سال 1380 به عضویت بورس درآمده باشند و بصورت پیوسته در طی 7 سال حائز شرایط باشند
73
73
73
73
73
73
73
نمونه های انتخابی( بطور ثابت)
73
73
73
73
73
73
73

7-3) آزمون فرضیه ها
جهت آزمون فرضیه های تحقیق لازم است تافرضیه تحقیق به فرضیه های آماری تبدیل گردد به طور کلی هدف آزمون فرضیه های آماری تعیین این موضوع است که باتوجه به اطلاعات به دست آمده ازنمونه ، حدسی که درباره خصوصیتی ازجامعه زده شده است ، قابل تایید است یاخیر. بر اساس فرضیه آماری مربوط به فرضیه ، مدل رگرسیون چند گانه به شرح زیرصورت بندی وفرضیه آماری بیان شده است :
Y = β0+β1VAIC+β2 FSIZE +ei
Y= β i+β 1HCE + β 2SCE+ β 3CEE + β 4FSIZE +ei
H0 : بین متغیر شاخصهای عملکرد مالی با متغیر مولفه های سرمایه فکری رابطه وجود ندارد .
H1 : بین متغیر شاخصهای عملکرد مالی با متغیر مولفه های سرمایه فکری رابطه وجود دارد .

: ضریب متغیر سرمایه انسانی از مولفه های سرمایه فکری
: ضریب متغیر سرمایه ساختاری از مولفه های سرمایه فکری
: ضریب متغیر سرمایه فیزیکی از مولفه های سرمایه فکری
:ضریب متغیر اندازه شرکت
8-3) روش تجزیه و تحلیل داده ها
محقق برای تجزیه و تحلیل اطلاعات ابتدا باید متغیر های مورد بررسی تحقیق را جمع آوری کند. در این تحقیق با توجه به جامعه مطالعاتی نسبت به گردآوری داده های خام تحقیق اقدام شده است. بدین منظور ابتدا داده های خام شرکت ها مربوط به متغیرهای مورد آزمون استخراج شد و بر مبنای اطلاعات شرکتها ارزش افزوده142 حاصل و سپس اجزای سرمایه فکری143 و سرمایه فکری شرکتها محاسبه گردیده است.در مقابل نیز شاخص عملکردهای مالی نیز بر مبنای اطلاعات خام شرکتها محاسبه شده و از طریق مدل رگرسیون به بررسی و مطالعه روابط بین متغیر ها پرداخته شده است.باتوجه به تاثیر احتمالی متغیر اندازه شرکت که از طریق لگاریتم طبیعی ارزش بازار شرکت بدست می آید ، بر سرمایه فکری و شاخص های مالی، متغیر مذکور بعنوان متغیر کنترل تعریف و اثر آن در مدل رگرسیون Fsize مورد ملاحظه قرار گرفته است.

1 -8-3) آزمون همبستگی :
آزمون همبستگی به بررسی ارتباط بین دویاچند متغیرمی پردازدوضریب آن رامحاسبه می نماید . همبستگی بین متغیرها ممکن است مثبت یامنفی باشد . اگر تغییرات یک متغیر باتغییرات متغیردیگرهمراه باشد وافزایش یکی باافزایش دیگری یابالعکس کاهش یکی باکاهش دیگری همراه شود، می گوییم که همبستگی بین آنها مثبت است واگرافزایش یک متغیر همراه باکاهش متغیردیگرباشد، گفته می شود که همبستگی بین آنها منفی است واگربین دومتغیررابطه ای وجودنداشته باشد ، ضریب همبستگی صفرخواهدبود . همبستگی مثبت ازصفرتا1+ نوسان می کند درحالی که ، دامنه همبستگی منفی از 1- تاصفر خواهدبود . برای محاسبه همبستگی بین متغیرها روش های مختلفی وجوددارد که باتوجه به مقیاس اندازه گیری بایستی روش مناسب انتخاب شود (حافظ نیا ، 1382،ص 242)1 . ازآنجایی که اطلاعات مربوط به این تحقیق از نوع کمی ودارای مقیاس اندازه گیری نسبی است ، برای محاسبه ضریب همبستگی ازآزمون همبستگی پیرسون استفاده می شود فرمول محاسبه ضریب همبستگی پیرسون به شکل زیراست (نادری ونراقی , 1373،ص 28)2.

: ضریب همبستگی بین متغیرهای x ,y
N : تعدادآزمودنی ها
: انحراف استانداردمقادیرx
:انحراف استاندارد مقادیرy
: میانگین مقادیرمتغیر x
:میانگین مقادیر متغیرy

2-8-3 )رگرسیون چندگانه
دررگرسیــون خطی یک متغیره ، معادله y= α + β x معرف خط رگرســیون جامعه بود ، که ماآن را به وسیله y^= a + bx برآورد می کردیم . دررگرسیون خطی دومتغیره نیز معادله β2 x2 +1y= α + β1 x معرف صفحه رگرسیون جامعه است ( درفضای سه بعدی به جای خط صفحه داریم ) که می خواهیم آن را به وسیله b2 x2 +1y^= a + b1 x برآوردکنیم . دراینجا x1 و x2 دومتغیرمستقل ، y^ و a و b1 و b2 به ترتیب برآورد کنندهای α ، β1 و β2 هستند (آذر، 1385،ص 219)1.
با استفاده از رگرسیون چندگانه می توان میزان تاثیرات متغیرهای مستقل (مولفه های سرمایه فکری ) را در متغیرهای وابسته (شاخص مالی) سنجید .در این تحقیق برای آزمون فرضیات از آزمون رگرسیون چندگانه ، ANOVA و جدول ضرایب جزئی استفاده می شود. قبل از استفاده کردن رگرسیون چندگانه ، از ماتریس همبستگی برای تشخیص شدت میان همبستگی میان متغیرهای مستقل استفاده شده است.در مدل رگرسیون چندگانه آزمون "دوربین واتسون" به اندازه گیری میزان خود همبستگی باقی مانده ی مدل (µ0) می پردازد این مقدار در فاصله بین 0 تا 4 است هرچه اعداد بدست آمده به 2 نزدیک تر باشد نشان می دهد که خود همبستگی کمتراست در نتیجه جواب مدل رگرسیون به واقعیت نزدیک تر است.

3-8-3 ) آزمون نرمال بودن (کولموگروف- اسمیرنوف) 2
یکی از فرضهای رگرسیون نرمال بودن داده ها است. برای آزمون نرمال بودن داده ها از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف استفاده شده است . این آزمون ، روش ناپارامتری برای تعیین همگونی اطلاعات تجربی با توزیهای آماری منتخب (نرمال) است.در آزمون KS فرض صفری که آزمون خواهد شد ، توزیع مشاهدات و توزیع مشخصی (یا پارامتری معینی) است که با حدس و یا قرائن مختلف فکر کرده ایم توزیع مشاهدات با آن توزیع مشخص همخوانی دارد (همان منبع،ص1)3.
4-8-3 ) آزمون خود همبستگی(دوربین -واتسن) 144
یکی دیگراز فرضهای رگرسیون عدم خود همبستگی باقی مانده ها است. بعبارت دیگر مدلی مناسب است که باقی مانده های حاصل از آن به هم وابسته نبوده و یا به عبارتی تصادفی باشد. برای آزمون نرمال بودن داده ها از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف استفاده شده است . برای این آزمون از آماره دوربین واتسن استفاده شده است.

5-8-3 )چند هم خطی 145
کاربرد وتفسیریک مدل رگرسیون چندگانه به صورت آشکاری به برآورد ضرایب رگرسیون بستگی دارد. تعدادی ازاستنباطهایی که اغلب به این ضرایب بستگی دارند عبارتند از:
1- تشخیص اثرات نسبی متغیرهای مستقل
2- پیش بینی
3- انتخاب زیرمجموعه مناسبی ازمدل
اگر رابطه خطی بین متغیرهای رگرسیونی (مستقل) وجودنداشته باشد گوییم متعامد هستند. دراین حالت استنباطهای فوق به سادگی انجام می شود . متاسفانه دربیشتر کارهای رگرسیونی متغیرهای مستقل ، متعامد نیستند واین مشکل جدی به نظر می رسد . درچنین موقعیتهایی متغیرهای مستقل دارای رابطه خطی کامل هستند واستنباطهای فوق می توانند گمراه کننده یاتوام باخطا باشد . وقتی وابستگی خطی نزدیک بین متغیرهای مستقل وجودداشته باشد ، گوییم مسئله چندهم خطی اتفاق افتاده است لاری ،یکی ازمعیارهایی که می توان بااستفاده ازآن این مسئله رابررسی نمود معیار146 است که به صورت زیر تعریف می شود .

R2j دراین تعریف ضریب تعیین حاصل ازرگرسیون زدن Xj روی باقیمانده متغیرهای رگرسیونی است . این روش منسوب به مارکوارت 147 (1970) است . VIF برای هرجمله درمدل اثرترکیبی وابستگی ها بین متغیرهای مستقل روی واریانس آن جمله را اندازه می گیرد .
یک یاچند VIF بزرگ نشان دهنده چند هم خطی است . تجربه نشان داده است که اگر VIF از5یا10 بیشترباشد ، نشان دهنده برآورد ضعیف ضریب رگرسیونی مربوطه است ، که علت آن چندهم خطی است .

9-3 )شیوه اندازه گیری متغیرهای پژوهش :
پالیک148 در سال 1998و2000 ارزش افزوده سرمایه فکری149 را جهت اندازه گیری سرمایه فکری شرکتها ارائه کرد.درمدل ارائه شده توسط پالیک سرمایه فکری به سه جزء سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری(سازمانی) و سرمایه فیزیکی تعریف شده است در این کار تحقیقی برای محاسبه و سنجش سرمایه فکری از مدل پالیک استفاده شده که از دلایل استفاده از این روش راحتی آن در محاسبه سرمایه فکر ی است که از طریق صورت های مالی و یاداشت های همراه آن جهت این کار استفاده می شود و همانطور که می دانیم صورتهای مالی آنچه را که در واقعیت وجود دارد نشان می دهد و ساخته و پرداخته ذهن و تخیل نیست و به آنچه که در شرکت وجود دارد از دیدگاه مالی (ریالی) نگاه می کند.
این مدل با توانایی شرکت نسبت به ایجاد ارزش افزوده150 شروع می شود. ارزش افزوده تفاوت بین INوOUT است.منظور از OUT کل درآمد حاصل از فروش تولیدات خدمات و سرویس های ارائه شده به بازار می باشد و منظوراز IN تمام هزینه هایی است که جهت تولید کالاها، خدمات و سرویس ها هزینه شده است. پس می توان سرمایه فکری را به صورت زیر ارایه نمود:
ارزش افزوده سرمایه فکری
رابطه 1-6-1
VAIC= ارزش افزوده سرمایه فکری
HCE= کارایی سرمایه انسانی151
SCE= کارایی سرمایه ساختاری152
CEE= کارایی سرمایه فیزیکی153
بنابراین ارزش افزوده VA را می توان از طریق معادله زیر محاسبه نمود:
رابطه 2-6-1
OP= سود عملیاتی154
D+ A = هزینه استهلاک دارایی های مشهود ونامشهود155
EC= جمع هزینه حقوق و دستمزد 156
در این تحقیق هزینه حقوق و دستمزد کل کارکنان EC از متن صورتهای مالی و یادداشتهای بهای تمام شده (دستمزد مستقیم و سربار تولیدی ) ، هزینه اداری و هزینه فروش استخراج شده است. همچنین مجموع هزینه استهلا ک دارایی مشهود و نامشهود از جدول تطبیق جریان وجوه نقد عملیاتی استخراج شده است.
کارایی سرمایه فیزیکی 157:
نسبت ارزش افزوده به سرمایه فیزیکی بکارگرفته شده را، ضریب کارایی سرمایه فیزیکی گویند که این شاخص از طریق رابطه زیر بدست می آید:
رابطه 3-6-1 دارایی مشهود/ ارزش افزوده CEE=VA/CE=
دارایی های مشهود= دارایی های نامشهود – کل دارایی ها= CE
کارایی سرمایه انسانی 158
ضریب کارایی سرمایه انسانی نشان می دهد که چه میزان ارزش افزوده برای هر ریال صرف شده برای هزینه حقوق و دستمزد در شرکت ایجاد شده است. نسبت VAبهHC ، توانایی سرمایه انسانی159 را نسبت به ایجاد ارزش در یک شرکت بیان می کند.

رابطه4-6-1 (هزینه حقوق و دستمزد کل شرکت)/ (ارزش افزوده) HCE = VA / HC =
هزینه حقوق و دستمزد کل شرکت=کل حقوق ودستمزد پرداختی به منابع انسانی HC =
کارایی سرمایه ساختاری 160
سومین ارتباط "کارایی سرمایه ساختاری" است که سهم سرمایه ساخــتاری را در ایجاد ارزش افزوده نشـــان می دهد.
سرمایه ساختاری شامل تمامی مخازن دانش غیر انسانی در یک سازمان است که مشتمل بر پایگاه داده ها ، چارت های سازمانی ، فرایند ها و راهکارها است و به سازمان ارزش فراتر از دارایی های فیزیکی می بخشد . در مدل پالیک سرمایه ساختاری161 برابر است با VA منهای HC. بدین گونه سومین ارتباط بین SC , VA بصورت زیر محاسبه می شود:
رابطه5-6-1
(ارزش افزوده)/(سرمایه ساختاری) SCE=SC/VA=
SC=VA-HU=(کل هزینه حقوق و دستمزد شرکت)- (ارزش افزوده)

شــاخص های عملــکرد مالی
برای محاسبه عملکرد مالی شرکتها در این تحقیق از هشت شاخص مالی در پنج گروه بعنوان نماینده اندازه گیری ها برای عملکرد مالی شرکت ها انتخاب شده است که عبارتند از :

جدول 2-3 شاخصها و گروه های عملکرد مالی
ردیف
گروه عملکرد مالی
شاخص عملکرد
نحوه اندازه گیری
1
ارزش بازار شرکت
MB
نسبت ارزش بازارسرمایه به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام
MB=MV/BV

Tobin q
ارزش دفتری کل داراییها / (ارزش دفتری بدهی ها+ ارزش بازار سهام عادی)
Q=(M.V.S+B.V.D)/B.V.A

P/E
عایدی هر سهم / قیمت هر سهم
Price/ EPS
2
سودآوری
ROA
نسبت سود عملیاتی به ارزش دفتری جمع داراییها
ROA= OP / TAS
3
فعالیت
ATO
نسبت کل درآمد به جمع داراییها
ATO= TR / TAS
4
بازده سرمایه
ASR
بازده سهام سالانه
ASR =(p1-p0 + D)/ p0

ROE
نسبت سود خالص به حقوق صاحبان سهام
ROE= OP / TE
5
مبتنی برارزش آفرینی
EVA
ارزش افزوده اقتصادی
EVA=(R-C)Capital

ارزش بازار به ارزش دفتریMB : نسبت MB از طریق اختلاف بین ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت به طریق زیر محاسبه می شود:
رابطه6-6-1
MB=MV/BV = (ارزش دفتری شرکت)/(ارزش بازار شرکت)
=BV162ارزش دفتری = دارایی – بدهی
= MV163ارزش بازاری شرکت = ارزش روز قیمت سهام
کیو توبین Tobin q: کیو توبین از جمله شاخصهایی می باشد که اولین بار توسط جیمز توبین164 ، برنده جایزه نوبل اقتصاد ، بمنظور اندازه گیری ارزش شرکتها مطرح گردید در حال حاضر در مباحث مدیریت مالی و سرمایه گذاری این شاخص به صورت گسترده برای اندازه گیری ارزش شرکت ها استفاده می شود. شاخص فوق در واقع بیانگر نسبت ارزش بازاری داراییها به بهای جایگزین بر ارزش دفتری داراییهای شرکت بوده که از رابطه زیر محاسبه شده است(صامتی و تهرانی ،1386،ص 47)4:
رابطه7-6-1

B.V.D166= ارزش دفتری بدهی ها
B,VA167= ارزش دفتری داراییها
بازده حقوق صاحبان سهام168 ،سود حاصله سال به حقوق صاحبان سهام را اندازه گیری می کند که به ازای یک واحد حقوق صاحبان سهام چه مقدار سود در طی یک سال حاصل شده است. در واقع ROE یک نسبت سود آوری را برای سهامداران بیان می کند
رابطه8-6-1
ROE= OP / TE = (سود عملیاتی) / ( جمع حقوق صاحبان سهام)
بازده داراییها 169:سود حاصله سال به جمع داراییها (ROA) را اندازه گیری می کند در واقع ROA یک نسبت سود آوری را برای شرکت بیان می کند. این نسبت برای نشان دادن قدرت سودآوری شرکت ، نسبت به جمع ارزش دفتری داراییها تهیه می گردد .
رابطه9-6-1
ROA= OP / TAS = (جمع دارایی ها)/ (سود عملیاتی170)
نسبت گردش دارایی171 :جمع درآمد سال به جمع داراییها را اندازه گیری می کند در واقع ATO یک نسبت فعالیت از عملکرد کسب و کار شرکت را بیان می کند.
رابطه10-6-1
ATO= TR / TAS = (جمع دارایی ها)/ (جمع درآمد)
بازده سالانه سهام172 :اندازه گیری تغییرات سهام شامل سودهای سهام و تعدیلات برای هر نوع تجزیه سهام می باشد. سود حاصله از مالکیت سهام از دو منبع بدست می آید.
2- سود سهام و توزیع وجوه نقد 2- افزایش ارزش سهام
در این روش تحقیق بازده حقوق صاحبان سهام عبارت است از:
رابطه11-6-1
0P= قیمت سهام عادی در سالX0
1P= قیمت سهام عادی در سالX1
D= سود تقسیمی
نسبت قیمت به عایدی هر سهم (P/E):شاخص فوق نسبت قیمت به عایدی را اندازه گیری می کند در واقع یک نسبت و رابطه قیمت به بازده را بیان می کند.
رابطه12-6-1
P/E= (عایدی هر سهم)/ (قیمت بازار سهم)
ارزش افزوده اقتصادی173:
معیار ارزش افزوده اقتصادی که یک معیار نسبتاً جدید می باشد می تواند هم مدیران را به استفاده بهینه از منابع مالی ترغیب کرده و هم سرمایه گذاران را در انتخاب گزینه های کم ریسک سرمایه گذاری، مساعدت نماید . ارزش افزوده اقتصادی به توانائی واحد تجاری در سودآوری بیش از باز ده مورد انتظار اشاره دارد . این معیار تاثیر سیاستهای مدیریت را بر روی ارزش سهام اندازه گیری می کند و مدیران را تشویق می کند که سرمایه خود را در پروژه هائی که سوددهی بالاتری دارند به کار گیرند تا باز دهی آنها افزایش یافته و از هزینه سرمایه فراتر رود. تنها در این صورت است که قیمت سهام شرکت افزایش می یابد و هدف مدیریت مالی تامین می گردد. ارزش افزوده اقتصادی به طور کلی معیاری است که بیانگر تفاوت بین باز ده و هزینه سرمایه شرکت است و ارزش افزوده اقتصادی مثبت در شرکت نشان دهنده میزان ارزش خلق شده برای صاحبان سهام می باشد و به طبع ارزش افزوده منفی نیز نشان از ضایع شدن ثروت سهامداران دارد.
بنابر این برای بدست آوردن ارزش افزوده اقتصادی از فرمول زیر استفاده شده است:
رابطه13-6-1
EVA= (r-c) ×Capital
NOPAT- Cap Chg ± Acc Adj
=(EBIT+ATInt)- Cap Chg ± Acc Adj
EVA=EBIT +ATInt – Cap Chg ± Acc Adj

سود قبل از کسر اقلام غیر مترقبه174
سود قبل از کسر اقلام غیر مترقبه عبارت است از سود خالص پس از کسر اقلام غیر مترقبه.

هزینه بهره پس از صرفه جویی مالیاتی175
جهت بدست آوردن کل هزینه سرمایه (سهامداران + بدهی بهره دار) لازم است هزینه بهره پس از صرفه جویی مالیاتی به سود خالص قبل از کسر اقلام غیر مترقبه اضافه شود . هزینه بهره پس از کسر صرفه جویی مالیاتی عبارت است از هزینه بهره پس از کسر مزایای مالیاتی که به شرح زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
رابطه14-6-1
(نرخ مالیات (t) -1)هزینه بهره = هزینه بهره پس از کسر صرفه جویی مالیاتی
AT= I(1-t)
I= هزینه بهره
T= نرخ مالیات
هزینه سرمایه ای Cap Chg
هزینه سرمایه ای عبارت است از هزینه منابع مالی در اختیار شرکت شامل استقراض ، انتشار سهام و یا اندوخته سود . جهت محاسبه هزینه سرمایه ، میانگین موزون هزینه سرمایه 176 محاسبه و حاصل در سرمایه بکارگرفته شده سرمایه ضرب شده است.
رابطه15-6-1

WACC= Wd× Kd+ We× Ke
Wd= درصد مشارکت بدهی در ساختار سرمایه
Kd= هزینه بدهی بهره دار
We= درصد مشارکت حقوق صاحبان سهام در کل ساختار سرمایه
Ke= هزینه حقوق صاحبان سهام
در صد مشارکت هریک از اجزای بدهی و حقوق صاحبان سهام در کل ساختار سرمایه ، از تقسیم هریک از اجزاء بر کل سرمایه بکارگرفته شده بدست آمده است که سرمایه نیز با استفاده از رابطه زیر محاسبه شده است
مجموع بدهی های بهره دار+حقوق صاحبان سهام =سرمایه
Wd=(دار بهره بدهی مجموع)/سرمایه=(I-t) و We=(سهام صاحبان حقوق)/سرمایه=(I-t)
بدهی بهره دار از حاصل جمع تسهیلات مالی دریافتی کوتاه مدت و بلند مدت که در تراز نشان داده
می شود بدست آمده است. و جهت محاسبه هزینه بدهی بهره دار از رابطه زیر استفاده شده است:
Kd=( مالی هزینه )/(دار بهره بدهی مجموع)=(I-t)
هزینه حقوق صاحبان سهام: در این تحقیق هزینه حقوق صاحبان سهام با استفاده از مدل رشد
گوردون محاسبه شده است که بر اساس این مدل ، عبارت است از:
رابطه16-6-1
0P= قیمت سهام عادی در سالX0
1DPS= سود تقسیمی هر سهم در پایان سال اول
g= نرخ رشد سود تقسیمی
EPS= سود هر سهم

g=(EPS-DPS)/P
اقلام معادل های سرمایه: اقلامی هستند که بدلیل رعایت اصول پذیرفته شده حسابداری تحت عنوان هزینه از سود گزارشهای مالی کسر شده و بعلاوه دارای تاثیر بلند مدت سرمایه ای می باشند این اقلام عمدتا به سود برگشت داده شده (اضافه)و در سرمایه گرفته شده نیز احتساب می شود.بدین ترتیب معادل های سرمایه برای هر دوره مالی از رابطه زیر قابل محاسبه است:
ذخیره کاهش ارزش موجودی + ذخیره مزایای پایان خدمت +ذخیره کاهش ارزش سرمایه گذاری = اقلام معادل های سرمایه
هزینه تبلیغات و بازار یابی +هزینه تحقیق و توسعه+هزینه آموزش و تربیت نیروی انسانی+ذخیره مطالبات مشکوک الوصول
تعدیلات حسابداری177: در این تحقیق اقلام معادل های سرمایه ای شامل هزینه تحقیق و توسعه،هزینه بازاریابی وهزینه آموزش و تربیت نیروی انسانی تحت عنوان تعدیلات حسابداری به سود(زیان )جاری NOPAT وسرمایه اضافه شده است.همچنین مبلغ ذخیره مطالبات مشکوک الوصول ، ذخیره کاهش ارزش موجودی ، ذخیره کاهش ارزش سرمایه گذاری ، ذخیره مزایای پایان خدمت به سرمایه و افزایش در این ذخیره ها به سود(زیان)سال جاری NOPAT اضافه می شود.
رابطه17-6-1
و تربیت نیروی انسانی)تعدیلات حسابداری+مجموع بدهی های بهره دار+حقوق صاحبان سهام Acc Adj =تعـــدیلات سرمـــایه ای
+ مانده ذخیره کاهش ارزش موجودی + هزینه تبلیغات و بازار یابی + هزینه تحقیق و توسعه +هزینه آموزش
مانده ذخیره م.م + مانده ذخیره مزایای پایان خدمت + مانده ذخیره کاهش ارزش سرمایه(

+هزینه آموزش و تربیت نیروی انسانی)تعدیلات حسابداری+ سود خالص عملیاتی پس از کسر مالیاتAcc Adj =تعدیلات جاری
△ ذخیـــره م.م + △ ذخیره کاهش ارزش موجودی + هزینه تبلیغات و بازار یابی + هزینه تحقیق و توسعه
+ △ذخیره مزایای پایان خدمت + △ذخیره کاهش ارزش سرمایه گذاری (

بازده سرمایه (r) با توجه به تعدیلات فوق بازده سرمایه از طریق رابطه زیر بدست خواهد آمد:
رابطه18-6-1
r=NOPAT_(Acc Adj)/〖Capital 〗_(Acc Adj)
Capital = مبلغ سرمایه(بدهی بهره دار + حقوق صاحبان سهام)
NOPAT=سود خالص عملیاتی پس از کسر مالیات+ تعدیلات حسابداری

بنابر این ارزش افزوده اقتصادی (EVA) از طریق رابطه زیر بدست خواهد آمد:
رابطه19-6-1
EVA= (r-c) ×Capita

اندازه شرکت
اندازه شرکت178:اندازه شرکت بر روابط بین سرمایه فکری و بازده و عملکرد مالی شرکتها اثر گذارمی باشد، در این تحقیق اثر اندازه شرکت بر روابط بین متغیر ها با تاثیر آن بر معادله رگرسیون ، کنترل شده است. که جهت محاسبه اندازه شرکت از لگاریتم طبیعی179 ارزش بازار شرکت استفاده شده است.
رابطه20-6-1
Log = M.V = ارزش بازار شرکتM.V
در نهایت جهت تعیین رابطه نسبت کارایی سرمایه فکری و هریک از اجزای آن با هریک از شاخصهای عملکرد مالی از مدل رگرسیون چند گانه بصورت زیراستفاده خواهد شد:
Y=β0+ β 1HCE+ β 2SCE+ β 3CEE+ β4FSIZE +ei

10-3 ) متغیر های تحقیق :
متغیر مستقل :
در این تحقیق متغیر سرمایه فکری بهمراه مولفه های آن شامل سرمایه ساختاری ، انسانی و فیزیکی180, به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شده است.
متغیر وابسته :
در این تحقیق متغییر های وابسته عملکرد مالی بوده که شاخصهای عملکرد مالی در پنج گروه مبتنی بر ارزش بازار ، سودآوری ،فعالیت ، بازده سرمایه و ارزش آفرینی ارایه شده که شاخصهای فوق عبارتند از (181EVA ، MB، Tobin q ، ROA182 ،, ASR P/E، ATO ،183ROE) .
متغیر کنترل :
بمنظور کنترل اثر اندازه شرکت بر روی متغیر های تحقیق ، اندازه شرکت بعنوان متغیر کنترل معرفی شده است.

فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها

1-4) مقدمه
پس ازاتمام مرحله گردآوری اطلاعات ، محقق انبوهی ازاطلاعات رادراختیار داردکه بایدازآن برای انجام دادن اقدامات بعدی استفاده کند؛ یعنی باید اطلاعات موجود را استخراج وطبقه بندی نماید تابرای مرحله اساسی تجزیه وتحلیل آماده شود (حافظ نیا ، 1386،ص 218)1 .
پس ازآنکه محقق داده ها راگردآوری ، استخراج وطبقه بندی نمود ، باید مرحله جدیدی ازفرآیند تحقیق که به مرحله تجزیه وتحلیل داده ها معروف است ، آغازشود . این مرحله درتحقیق اهمیت زیادی دارد؛ زیرانشان دهنده تلاشها وزحمات فراوان گذشته است . دراین مرحله محقق با استفاده ازروش های مختلف وبا تکیه برمعیارعقل سعی می کند اطلاعات وداده ها رادرجهت آزمون فرضیه وارزیابی آن مورد بررسی قراردهد . درمرحله تجزیه وتحلیل آنچه مهم است این است که محقق باید اطلاعات و
داده ها رادرمسیرهدف تحقیق ، پاسخگویی به سوال وسوالات تحقیق ونیز ارزیابی فرضیه های خودجهت داده ، موردتجزیه وتحلیل قراردهد ( همان منبع،ص231)2.
در این فصل، اطلاعات مربوط به 73 شرکت که نمونه آماری ما را تشکیل داده اند در دوره زمانی 1386-1380 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند تا ارتباط بین متغیرها برای آزمون فرضیه تحقیق بررسی شود. داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار اکسل3 محاسبه و با نرم افزار Spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.
تحلیل داده ها در بخش آمار توصیفی با محاسبه شاخص های مرکزی از جمله میانگین، میانه و شاخص های پراکندگی انحراف معیار چولگی و کشیدگی چولگی شروع شده است. این شاخص ها به تفکیک و همچنین بصورت کلی انجام شده است. در ادامه، آزمون نرمال بودن متغیر وابسته را مورد بررسی قرار دادیم. برای تجزیه و تحلیل مدل ها بصورت سال به سال از ضریب همبستگی پیرسون و برای داده های ادغام شده از تحلیل رگرسیونی استفاده شده است.
مبنای استنباط از روی سطح معناداری یا سطح خطا184 بوده است بدین گونه که هر گاه مقدار احتمال یا سطح معناداری آزمون کمتر از 05/0 باشد فرض صفر در سطح 95 درصد اطمینان رد میشود.

2-4 )شاخص های توصیفی متغیرها
معمولا برای شناخت بهترجامعه پژوهشی ودرجهت آشناشدن با متغیرهای پژوهش ، توصیف داده ها قبل ازتجزیه وتحلیل داده های آماری انجام می شود . همچنین توصیف آماری داده ها ، گامی درجهت تشخیص الگوی حاکم برآنها وپایه ای برای تبیین روابط بین متغیرهایی است که درپژوهش به کار می رود .
بنابراین درابتدای این فصل به توصیف متغیرهای پژوهش پرداخته وبه صورت خلاصه در جدول شماره (1-4) موردبررسی قرار می گیرد .این جدول حاوی شاخص هایی برای توصیف متغیرهای تحقیق می باشد . این شاخصها شامل شاخص های مرکزی همچون میانگین و میانه و شاخص های پراکندگی انحراف معیار185، چولگی186 و کشیدگی187 انجام پذیرفته است. محاسبه این شاخص ها بصورت کلی و همچنین به تفکیک سال در جداول زیر بصورت مجزا در ذیل محاسبه و نمایش داده شده است.

جدول 1-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت شاخص های مرکزی ، شاخص های پراکندگی وشاخص های شکل توزیع

متغیر ها
شاخص ها
سرمایه انسانی
سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
ضریب سرمایه فکری
اندازه شرکت
نسبت ارزش بازار به دفتری
تعداد
511
511
511
511
511
508
میانگین
7.11073
0.36061
0.63970
11.55364
5.5049
3.799
میانه
2.73787
0.32633
0.63475
3.75240
5.4741
2.457
انحراف معیار
15.406602
0.189601
0.192056
36.518387
0.69294
4.5573
چولگی
4.225
1.376
-157
6.376
0.214
4.601
کشیدگی
17.317
2.947
-515
44.103
-296
28.669

ادامه جدول شماره (1-4)

متغیر ها
شاخص ها
نسبت کیو توبین
بازده دفتری حقوق صاحبان سهام
نسبت گردش دارایی
بازده سرمایه
بازده داراییها
ارزش افزوده اقتصادی
نسبت قیمت به عایدی هر سهم
تعداد
511
511
511
511
511
511
505
میانگین
1.83024
0.19578
0.84010
38.3857
0.54758
504983.48
7.577
میانه
1.43851
0.17172
0.81483
19.1400
0.44677
74414.51
6.031
انحراف معیار
1.245865
0.115039
0.346642
72.5558
0.432585
1899532.696
5.9427
چولگی
3.632
1.198
0.739
1.748
2.742
7.157
3.321
کشیدگی
17.828
1.622
1.434
4.448
11.829
56.937
17237

مقدار میانگین، متوسط داده ها را نشان می دهد. میانه، نشاندهنده این است که %50 داده ها کمتر از عدد وسط مجموعه و %50 داده ها بیشتر از عدد وسط مجموعه هستند. نزدیک بودن مقدار میانگین و میانه، تقارن داده ها را نشان می دهد. انحراف معیار، پراکندگی را نشان می دهد و در نهایت، چولگی، شاخص تقارن داده هاست. در جدول زیر تحلیل داده ها به تفکیک سال و برای متغیرهای مختلف محاسبه شده است.
جدول 2-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها ی وابسته تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال
شاخص ها
متغیرها
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
میانگین
MB
3.731
4.532
5.989
4.926
3.469
2.156
1.796

Tobin Q
1.94341
2.1.668
2.28211
2.10238
1.58875
1.46829
1.32305

ROE
22354.
20671.
19818.
19417.
17799.
18251.
18739.

ATO
83181.
86738.
81726.
81263.
81581.
86547.
87035.

ASR
65.085205
55.119589
68.211507
37.046986

34.984247
15.282329

ROA
58151.
60316.
63524.
60416.
56208.
38513.
46178.

P/E
7.316
8.946
8.829
8.425
6.980
5.831
6.660

EVA
141990.51
212414.73
747367.44
348732.44
475024.38
846536.65
762818.17
میانه
MB
2.754
2.901
3.865
3.436
2.260
1.682
1.410

Tobin Q
1.71029
1.55037
1.72880
1.66471
1.30350
1.24497
1.09336

ROE
20372.
19481.
18884.
17268.
14280.
14755.
15388.

ATO
87160.
85615.
83879.
79614.
77571.
87310.
78135.

ASR
46.280000
38.300000
43.300000
17.260000

21.340000
5.070000

ROA
48001.
53677.
52220.
52010.
50215.
37342.
36479.

P/E
6.053
6.556
7.376
7.315
5.232
5.394
4.112

EVA
63526.39
61282.65
64756.87
75295.13
44224.02
129730.21
141177.61

جدول 3-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرهای مستقل تحت شاخص های مرکزی به تفکیک سال

شاخص ها
متغیرها
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
میانگین
Fsize
5.2958
5.3757
5.5555
5.6488
5.5425
5.5704
5.5458

HCE
6.96876
5.76227
6.21991
6.57826
7.87598
8.50588
7.86403

SCE
0.64027
0.62415
0.62810
0.63418
0.64207
0.65551
0.65364

CEE
0.43005
0.39361
0.36175
0.35124
0.31224
0.32611
0.34926

VAIC
9.19897
8.50605
9.12757
10.15271
12.66590
15.57106
15.35324
میانه
Fsize
5.3915
5.4275
5.4954
5.5491
5.4421
5.5535
5.5223

HCE
2.71810
2.69799
2.70753
2.57455
2.68424
2.92927
3.18347

SCE
0.63210
0.62935
0.63066
0.61158
0.62746
0.65862
0.68588

CEE
0.43155
0.34001
0.35142
0.31847
0.28815
0.31189
0.30741

VAIC
3.82685
3.73269
3.66144
3.67139
3.56895
3.95768
4.21555

باتوجه به جدول فوق ویژگیهای متغیرهای تحقیق تا حدودی مشخص شده و می توان کلیه متغیرها را باتوجه به شاخص های مربوط ازنظرگاه آماری مورد تحلیل قرارداد . به طوریکه جدول(2-4) نشان می دهد که تعداد داده ها برای تمامی متغیر ها 511 عدد بصورت تجمیعی برای 7 سال مورد بررسی می باشد و سطر دوم میانگین داده ها را نشان می دهد بطور نمونه میانگین سرمایه فکری و ارزش افروده اقتصادی برابر55364/11 و 48/504983 است. سطر چهارم پارامترهای انحراف و پراکندگی ازمعیار میانگین را بیان می نماید و سطرهای پنجم و ششم میزان چولگی و کشیدگی داده ها را نسبت به منحنی نرمال(زنگوله ای شکل) را نشان می دهد که متغیرارزش افزوده اقتصادی با عدد7.157 دارای بیشترین چولگی بین متغیرها می باشد.

3-4) روش آزمون فرضیه های تحقیق
دراین مرحله فرضیه ها به صورت جداگانه آزموده ومورد ارزیابی وتجزیه وتحلیل قرارمی گیرند . دراین مرحله محقق ، بررسی متغیرهای موردمطالعه ونتیجه گیری فرضیه ها رابه صورت پیوسته طی بازه زمانی 7 ساله مورد مدنظر قرارداده است .
جهت آزمون فرضیه های این تحقیق ، مراحل زیر طی شده است:
1- انتخاب شرکتهای واجد شرایط از بین جامعه آماری به صورت حذف سیستماتیک منظم و نیز حضورنمونه بطور پیوسته درطی 7 سالهای 1380 الی 1386.
2- استخراج داده های مالی شرکتهای انتخاب شده از نرم افزار تدبیر و ره آورد نوین.
3- استخراج آن بخش از داده های مالی شرکتهای انتخاب شده از متن صوتهای مالی که قابل گزارش از طریق نرم افزارهای بورس نمی باشد .
4- پالایش ، طبقه بندی و محاسبه متغیرهای تحقیق از طریق نرم افزاراکسل و اکسس .
5- تجزیه و تحلیل داده ها از طریق آمار توصیفی و
6- استفاده از نرم افزار SPSS جهت آزمون فرض ها و انجام سایر تجزیه و تحلیل ها با بکارگیری روش های آماری آزمون نرمال بودن (کولموگروف- اسمیرنوف) 188، آزمون خود همبستگی(دوربین – واتسن) 189، چند هم خطی 190 عامل تورم واریانس، همبستگی (ضریب همبستگی ، ضریب تعیین ) ، آنالیر رگرسیون و آزمون ضرایب آن ،آنالیز همبستگی و آزمون ضرایب آن و آزمون برابری معناداری چند ضریب همبستگی.
جهت آزمون فرضیه های تحقیق لازم است تافرضیه تحقیق به فرضیه های آماری تبدیل گردد به طور کلی هدف آزمون فرضیه های آماری تعیین این موضوع است که باتوجه به اطلاعات به دست آمده ازنمونه ، حدسی که درباره خصوصیتی ازجامعه زده شده است ، قابل تایید است یاخیر، براین اساس فرضیه آماری مربوط به فرضیه اصلی اول به شرح زیر است :

1-3-4) بررسی اعتبار مدل
میزان اعتبار مدل های برآورد شده به میزان برقراری پیش فرض های لازم برای برآورد مدل است مهمترین این پیش فرض ها عبارتند از:
1- نرمال بودن متغیرهای وابسته
2- همسانی واریانس
3- عدم خود همبستگی متغیرها
4- عدم وجود همخطی
در این تحقیق با ازمونها و نمودارهای تشخیصی برقراری پیش فرضها بررسی گردیده است.
1- آزمون کلموگروف اسمیرنف
2- نمودار باقیمانده در مقابل مقادیر برآورد شده ( نداشتن الگو در این نمودار نشان از همسانی واریانس است این نمودارها در تجزیه و تحلیل هر فرضیه ارایه شده است)
3- آزمون دوربین – واتسون ( مقادیر نزدیک به 2 نشانگر عدم خودهمبستگی است)
4- آماره عامل تورم واریانس ( عامل افزایش واریانس ) در انتهای جداول برآورد شده مقادیر کمتر از 5 حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل است.

4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه های تحقیق
با توجه به مستندات و ادبیات اشاره شده در فصل دوم و همچنین خلاصه چارچوب نظری تحقیق در فصل اول ،نشان از این مطلب دارد که در اکثر تحقیقات انجام شده ، متغییرهای مورد مطالعه را به صورت سالانه محاسبه و در تحلیل و تفسیر کلی از آنها استفاده نموده اند. در این مرحله محقق، پس از تعیین و محاسبه متغییر های مستقل و وابسته ، به آزمون فرضیات تحقیق و تجزیه و تحلیل آنها می پردازد. ابتدا وجود رابطه همبستگی بین متغییر وابسته و متغیر مستقل را مورد آزمون قرار داده و سپس از روش رگرسیون چندگانه جهت تعیین رابطه ریاضی بین متغییرهای مستقل و وابسته استفاده گردید. در واقع ، تجزیه و تحلیل رگرسیون کمک می کند تا رابطه خطی بین متغییرها را در صورت وجود چنین رابطه ای پیدا کنیم . در مرحله پایانی برای تعیین میزان ارتباط بین متغییر وابسته و متغییرهای مستقل در تحقیق از معیار همبستگی استفاده شده است. مدل رگرسیون چندگانه برای فرضیه های اول، دوم ،سوم ،چهارم و پنجم به صورت زیر می باشد:
1-1)
M Βi = β i+ β 1HCE+ β 2SCE+ β 3CEE + β 4FSIZE +ei
1-2)
Tobinq= βi+ β1HCE+β 2SCE+ β3CEE + β 4FSIZE +ei
1-3)
P/E = βi+ β1HCE+β 2SCE+ β3CEE + β 4FSIZE +ei
2)
ROAi = β i+ β 1HCE+ β 2SCE+ β 3CEE + β 4FSIZE +ei
3)
ATOi = β i+ β 1HCE+ β 2SCE+ β 3CEE + β 4FSIZE +ei
4-1)
ROE i= β i+ β 1HCE+ β 2SCE+ β 3CEE + β 4FSIZE +ei
4-2)
ASR = β i+ β 1HCE+ β 2SCE+ β 3CEE + β 4FSIZE +ei
5)
EVA = β i+ β 1HCE+ β 2SCE+ β 3CEE + β 4FSIZE +ei

1-4-4) بررسی فرض نرمال191 بودن متغیرهای وابسته:
مورد دیگری که قبل ازآزمون فرضیه انجام می شود ، نرمال یا عدم نرمال بودن متغیروابسته می باشد که نمودارمتغیرهای وابسته درزیر نشان داده می شود .
برای آزمون نرمال یاعدم نرمال بودن متغیروابسته ازآزمون کولموگراف – اسمیرنوف 192به صورت زیراستفاده می شود .
H0= متغیروابسته دارای توزیع نرمال می باشد
H1=متغیروابسته دارای توزیع نرمال نمی باشد
آزمون کلموگروف- اسمیرنوف برای بررسی فرض صفر بالا به کار رفته است. در صورت غیرنرمال بودن مدلهای رگرسیونی و پانلی از اعتبار ساقط خواهند بود و باید برای نرمال بودن داده ها از شیوه های مناسب مثل تبدیلات استفاده نمود. همانگونه که در جدول زیر دیده می شود سطح معنی داری برای تمامی سال ها کمتر از 05/0 است. پس فرض صفر رد می شود، یعنی داده ها برای متغیر وابسته از توزیع نرمال پیروی نمی کنند. در جداول زیر با استفاده از آزمون کلموگروف اسمیرنف نرمال بودن متغیر وابسته آزمون شده است از آنجاییکه اکثر متغیرها با ماهیت اقتصادی توزیع چوله به راستی دارند تبدیل لگاریتمی, تبدیل مناسبی برای نرمال نمودن آنهاست.
همانگونه که در ادامه ملاحظه میگردد چهار متغیر از هشت متغیر توزیع نرمالی در سالهای مختلف نشان داده اند این متغیرها عبارت اند از ROE, ATO,ASR,EVA چهار متغیر دیگر با تبدیل لگاریتمی توزیعی نرمال پیدا کرده اند.
این متغیرها به صورت Ln(Q-TOBIN),Ln(P/E),Ln(ROA) Ln(MB), در مدلها استفاده شده است نتایج این آزمون در جدول (4-4)ارایه شده است.

جدول 4-4:آزمون نرمال بودن- متغیروابسته
سطح معنی داری sig
آزمون کلمگروف-اسمیرنوف
بیشترین انحراف معیار
پارامتر نرمال
تعداد
شاخص متغیر

بیشترین انحراف منفی
بیشترین انحراف مثبت
قدر مطلق
انحراف معیار
میانگین

0.000
5.178
-0.230
0.199
0.230
4.56
3.80
508
MB
0.000
4.687
-0.207
0.178
0.207
1.25
1.83
511
Tobin Q
0.000
3.335
-0.111
0.148
0.148
0.43
0.55
511
ROA
0.000
4.172
-0.143
0.186
0.186
5.94
7.58
505
P/E
0.519
0.815
-0.025
0.036
0.036
0.82
0.96
508
Ln(MB)
0.184
1.092
-0.081
0.100
0.100
0.47
0.47
511
Ln(Tobin Q)
0.324
0.953
-0.066
0.089
0.089
0.12
0.20
511
ROE
0.630
0.748
-0.041
0.078
0.078
0.35
0.84
511
ATO
0.184
1.092
-0.088
0.135
0.135
72.56
38.39
511
ASR
0.267
1.003
-0.068
0.055
0.068
0.74
-0.84
507
Ln(ROA)
0.102
1.220
-0.041
0.054
0.054
0.62
1.83
503 503
Ln(P/E)
0.071
1.291
-0.266
0.279
0.279
496528.24
242952.43
498
EVA

2-4-4) تجزیه و تحلیل فرضیه اول:
فرضیه اصلی اول : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار193 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با شاخصهای مالی ارزش بازار وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با شاخصهای مالی ارزش بازار وجود دارد.

: ضریب متغیر سرمایه فکری
: ضریب متغیر سرمایه ساختاری
: ضریب متغیر سرمایه انسانی
: ضریب متغیر سرمایه فیزیکی
و با جدول آماری زیر نشان داده می شود:

فرضیه اصلی اول به سه فرضیه فرعی تقسیم می شود :

1-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی اول :
بین مولفــه های سرمایه فکری و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری194 شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری وجود دارد.

:ضریب همبستگی بین نسبت ارزش بازاری به دفتری و مولفه های سرمایه فکری
جهت آزمون فرضیه آماری فوق ازآزمون ضریب همبستگی استفاده می شود . چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت ارزش دفتری به بازار درسطح اطمینان حداقل 95درصدمعنی دارباشد ، دراین صورت ، فرض آماری H0 ردخواهدشد وفرض H1 درسطح اطمینان حداقل 95درصد موردقبول واقع می شود .
جدول 5-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و بازار به ارزش دفتری

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب همبستگی پیرسون
.364
.222
-.026
(sig)سطح معنی داری
000/0
000/0
007/0
تعداد
508
508
508

طبق جدول های شماره (5-4) و خروجی های نرم افزار spss ، جداول نشان می دهد ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرنسبت ارزش بازاری به ارزش دفتری شرکت و سرمایه ساختاری SCE در 5 سال , با سرمایه فیزیکیCEE در 7 سال معنادار شده است و جهت ارتباط در تمام موارد مثبت است ولی با متغیرهای سرمایه انسانی HCE سرمایه فکری رابطه معناداری ندارد. بنابر این فرض H0 رد و فرض مقابل مبنی بر وجود همبستگی تایید می شود.
حال با استفاده از تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و Ln(MB) پرداخته میشود مدلها به صورت زیر خواهد بود.

فرض صفر و فرض مقابل برای معنی داری به شرح زیر است

مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برای مدل اول برابر با 000/0 است که این مقدار از مقدار 05/0 کوچکتر است بنابراین فرض صفر بالا رد میشود. یعنی مدل معناداری بین دو متغیر وجود دارد.

جدول 6-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
Fآماره
سطح معنی داری (sig)
1
رگرسیون
107.867
4
26.967
58.813
.000

مجموع مربعات خطا
230.634
503
.459

کل
338.501
507

طبق جدول شماره (7-4) ضریب همبستگی بین متغیرها 0.565 است و میزان ضریب تعیین یا برابر با 32/0 بوده که برازش ضعیفی از تغییرات متغیر نسبت ارزش دفتری به بازارتوسط متغیر سرمایه فکری ارایه می کند. مقدار آماره دوربین واتسون برابر با 62/1 است که این مقدار عدم وجود خودهمبستگی را نشان می دهد.

جدول 7-4 : ضریب همبستگی،تعیین و آزمون دوربین واتسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیارتخمین
دوربین- واتسون
1
.565
.319
.313
.67714
1.620

برای برآورد پارامترهای مدل ( شیب و عرض از مبداء) فرض صفر و فرض مقابل به شرح زیر است.
مقدار آماره آزمون به صورت زیر محاسبه میگردد:

همچنین ناحیه رد و قبول فرض صفر به صورت زیر تعریف می شود:

نحوه داوری به این صورت است که اگر مقدار t در ناحیه رد قرار گیرد فرض صفر رد میشود.
در مدل اول مقادیر t برای عرض از مبدا برابر با 46/9-, برای Fsize برابر با 18/8 , برای HCE برابر با 23/3-, برای SCE برابر با 29/4 و برای CEE برابر با 8/10 بدست آمده است از آنجا که در این خروجی (sig=0) آزمون تساوی ضریب رگرسیون و مقدار ثابت ، برابر صفر و کوچکتر از پنج درصد است که همگی معنادارند مدل به شرح زیر است:

همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده ، مقادیر کمتر از 5 بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل است

جدول 8-4 ضرایب معادله رگرسیون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری و ارزش دفتری به بازار
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
Beta

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض ازمبداء
-2.455
.259

-9.466
0.000

HCE
-.008
.002
-0.142
-3.236
0.001
.709
1.427

SCE
.871
.203
.205
4.288
0.000
.594
1.685

CEE
2.013
.186
.207
10.799
0.000
.955
1.048

نمودار 1-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش بازاری به دفتری

نمودار 2-4 نمودار مقایسه ای بین مولفه های سرمایه فکری و مجموع ارزش بازاری به دفتری طی بازه زمانی 7 ساله.

2-2-4-4) آزمون فرضیه فرعی دوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت Tobin q وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت Tobin q وجود ندارد.

: ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q
جهت آزمون فرضیه آماری فوق ازآزمون ضریب همبستگی استفاده می شود . چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q درسطح اطمینان حداقل 95درصدمعنی دارباشد ، دراین صورت ، فرض آماری H0 ردخواهدشد وفرض H1 درسطح اطمینان حداقل 95درصد موردقبول واقع می شود .

جدول 9-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب همبستگی پیرسون
.364
.222
-.026
(sig)سطح معنی داری
0.000
0.000
.879
تعداد
511
511
511

بر اساس جدول خروجی آماری جدول (11-4) ، ضریب همبستگی متغیر Ln(Q-Tobin) با متغیرسرمایه ساختاری SCE در 6 سال و با سرمایه فیزیکی CEE در 7 سال معنادار شده است و جهت ارتباط در تمام موارد مثبت است ولی با متغیرهای سرمایه انسانی HCE رابطه معناداری ندارد.

با استفاده از تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و Ln(Q-Tobin) پرداخته میشود مدل به صورت زیر خواهد بود.

مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برابر با 000/0 است که این مقدار از مقدار 05/0 کوچکتر است بنابراین فرض صفر بالا رد میشود. یعنی مدل معناداری بین دو متغیر وجود دارد.

جدول 10-4 : تحلیل واریانس رگریسون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
Fآماره
سطح معنی داری (sig)
1
رگرسیون
52.313
4
13.078
112.171
.000

مجموع مربعات خطا
58.995
506
0.117

کل
111.308
510

طبق جدول شماره (13-4) ضریب همبستگی بین متغیرها 0.686 است و میزان ضریب تعیین یا برابر با 47/0 بوده که از قدرت توضیح متوسطی برخوردار است و برازش مناسبی از تغییرات متغیر نسبت Tobin q توسط متغیر سرمایه فکری ارایه می کند. مقدار آماره دوربین واتسون برابر با 62/1 است که این مقدار عدم وجود خودهمبستگی را نشان می دهد.

جدول 11-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون بین متغیرمولفه های سرمایه فکری ونسبتTobin q
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیارتخمین
دوربین- واتسون
1
.686
.470
.466
.34146
1.616

در مدل ارایه شده طبق جدول شماره( 11-4) ، مقادیر t برای عرض از مبدا برابر با 69/13-, برای HCE برابر با 63/2-, برای SCE برابر با 87/5 و برای CEE برابر با 76/16 بدست آمده است از آنجا که در این خروجی (sig=0) آزمون تساوی ضریب رگرسیون و مقدار ثابت ، برابر صفر و کوچکتر از پنج درصد است لذا همگی متغیرها معنادارند مدل به شرح زیر است:

همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده ، مقادیر کمتر از 5 بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل است.

جدول 12-4 : ضرایب معادله رگرسیون بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
Beta

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض ازمبداء
-1.693
.130

-13.011
0.000

HCE
-.003
.001
-.102
-2.628
0.009
.701
1.426

SCE
.600
.102
.247
5.878
0.000
.594
1.683

CEE
1.559
.093
.555
16.758
0.000
.957
1.045

نمودار 3-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری و نسبت Tobin qطی بازه زمانی 7 ساله.

نمودار 4-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت Tobin q

3-2-4-4 )آزمون فرضیه فرعی سوم : بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت ارزش بازارهر سهم به عایدی(P/E) شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.

H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E وجود دارد.

: ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E
جهت آزمون فرضیه آماری فوق ازآزمون ضریب همبستگی استفاده می شود . چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E درسطح اطمینان حداقل 95درصدمعنی دارباشد ، دراین صورت ، فرض آماری H0 ردخواهدشد وفرض H1 درسطح اطمینان حداقل 95درصد موردقبول واقع می شود .

جدول 13-4 : ضریب همبستگی پیرسون ،سطح معنی داری و تعداد نمونه آماری بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و نسبت P/E

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب همبستگی پیرسون
.015
.135
-.087
(sig)سطح معنی داری
.741
.002
.051
تعداد
503
503
503
همانطور که نتایج آزمون آماری در جدول شماره (13-4) بیان می دارد ضریب همبستگی بین متغیر Ln(P/E) با متغیر سرمایه ساختاری SCE در 1 سال, با سرمایه انسانی HCE در 1 سال معنادار شده وجهت ارتباط منفی بوده است. در نهایت با متغیر CEE رابطه معناداری وجود ندارد. همچنین باتوجه به اینکه، sig برابر0.000 نمی باشد لذا فرض H0 پذیرش و فرض H 1 رد می شود وبیانگرعدم پذیرش فرضیه فرعی سوم می باشد
با تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و Ln(P/E) پرداخته میشود
مدل به صورت زیر خواهد بود.

فرض صفر و فرض مقابل برای معنی داری به شرح زیر است

طبق جدول شماره (14-4) مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برابر با 001/0 است که این مقدار از مقدار 05/0 کوچکتر است بنابراین فرض صفر بالا رد میشود. یعنی مدل معناداری بین دو متغیر وجود دارد.
جدول 14-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
Fآماره
سطح معنی داری (sig)
1
رگرسیون
7.311
4
1.828
4.896
.001

مجموع مربعات خطا
185.907
498
0.373

کل
193.218
502

همانطور از خروجی اطلاعات مندرج در جدول شماره (15-4) مشخص شده ، میزان ضریب تعیین یا برابر با 04/0 بوده که ازتوان توضیح مناسبی برخوردارنمی باشد و برازش مناسبی از تغییرات متغیر نسبت قیمت به عایدی هر سهم توسط متغیر سرمایه فکری ارایه نمی کند. مقدار آماره دوربین واتسون برابر با 41/1 بوده که این مقدار عدم وجود خودهمبستگی را نشان می دهد.

جدول 15-4 : ضریب همبستگی، تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیارتخمین
دوربین- واتسون
1
.195
.038
.030
.61099
1.412

طبق جدول شماره (16-4) مقادیر t برای عرض از مبدا برابر با 21/6برای HCE برابر با 41/0-, برای SCE برابر با 46/3- و برای CEE برابر با 15/0- بدست آمده است از آنجائیکه در این خروجی سطح معنی داری متغیرهای سرمایه انسانی HCE و فیزیکی CEE بیشتراز 5 درصد(sig≥5) بوده لذا فرض تساوی ضرایب رگرسیون جهت متغیر های فوق تایید شده و ضرایب فوق در مدل ارایه شده معنی دار نمی باشند ، مدل به شرح زیر است:

جدول 16-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت P/E
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
Beta

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض ازمبداء
1.476
.238

6.209
0.000

HCE
-0.001
.002
-.021
-0.406
0.685
.696
1.437

SCE
-0.651
.188
.198
-3.460
0.001
.590
1.695

CEE
-0.025
.168
.007
-0.152
0.880
.954
1.048

نمودار 5-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و مجموع نسبت P/E طی بازه زمانی 7 ساله.

نمودار 6-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت نسبت P/E

بعدازآزمون فرضیه های فرعی نوبت به آزمون فرضیه اصلی اول می رسد که به این شرح می باشد

4-2-4-4) آزمون فرضیه اصلی اول : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار195 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با شاخصهای مالی ارزش بازار وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با شاخصهای مالی ارزش بازار وجود دارد.

جدول 17-4 :ضریب مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار(P/E .Tobin Q. Mbv)

آزمون فرضیه
متغیر وابسته

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب همبستگی
ضریب تعیینR2
فرضیه تایید شده
فرعی اول
MBV
ضریب همبستگی پیرسون
.364
.222
-.026
0.565
0.319
H1

(sig)سطح معنی داری
0.000
0.000
.879

تعداد
511
511
511

معادله رگرسیون

فرعی دوم
TOBIN Q
ضریب همبستگی پیرسون
.364
.222
-.026
0.686
0.470
H1

(sig)سطح معنی داری
0.000
0.000
.879

تعداد
511
511
511

معادله رگرسیون

فرعی سوم
P/E
ضریب همبستگی پیرسون
.015
.135
-.087
0.195
0.38
H0

(sig)سطح معنی داری
.741
.002
.051

تعداد
503
503
503

معادله رگرسیون

با توجه به نتایج بدست آمده در جدول خلاصه جدول (17-4) ، شاخصهای ضریب همبستگی ، ضریب تعیین و سطح معنی داری ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد که مولفه های سرمایه فکری (خصوصا سرمایه فیزیکی و ساختاری) رابطه معنی داری با نسبتهای ارزش دفتری به ارزش بازاری و توبین کیو دارد بطوریکه ضریب تعیین برای روابط فوق به ترتیب 0.319 و 0.470 بوده که مبین توضیح در حد قابل قبول شاخصهای عملکرد مالی مرتبط با ارزش بازار توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد. با توجه به نتایج آماری فوق ، می توان فرضیه اصلی اول را پذیرفت .

3-4-4)فرضیه اصلی دوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت سودآوری 196 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری وجود دارد.

: ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری
جهت آزمون فرضیه آماری فوق ازآزمون ضریب همبستگی استفاده می شود . چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری درسطح اطمینان حداقل 95درصدمعنی دارباشد ، دراین صورت ، فرض آماری H0 ردخواهدشد وفرض H1 درسطح اطمینان حداقل 95درصد موردقبول واقع می شود .

جدول 18-4 : ضریب همبستگی پیرسون ، سطح معنا داری و تعداد نمونه آماری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب همبستگی پیرسون
.433
.392
.42
(sig)سطح معنی داری
0.000
0.000
.360
تعداد
507
507
507

ماتریس همبستگی پیرسون در جدول فوق ملاحظه میگردد. Ln(ROA) با متغیر سرمایه ساختاری SCE و سرمایه فیزیکی CEE در 7 سال معنادار شده است جهت ارتباط در تمام موارد مثبت بوده است و با متغیر HCE رابطه معناداری وجود ندارد.
با تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و Ln(ROA) پرداخته میشود مدل به صورت زیر خواهد بود.

فرض صفر و فرض مقابل برای معنی داری به شرح زیر است :

بر اساس جدول (19-4)مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برابر با 000/0 است که این مقدار از مقدار 05/0 کوچکتر است بنابراین فرض صفر بالا رد میشود. یعنی مدل معناداری بین دو متغیر وجود دارد.

جدول19-4 تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری -بازده دارایی ها
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
Fآماره
سطح معنی داری (sig)
1
رگرسیون
124.519
4
31.130
103.978
.000

مجموع مربعات خطا
150.292
502
0.299

کل
274.811
506

طبق جدول شماره (20-4) میزان ضریب تعیین یا برابر با 10/0 است که مبین وجود رابطه ضعیف در توضیح تغییرات متغیربازده داراییها توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد. مقدار آماره دوربین واتسون برابر با 89/1 است که این مقدار عدم وجود خودهمبستگی را نشان می دهد.

جدول 20-4 : ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری- بازده دارایی ها(ROA)
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیارتخمین
دوربین- واتسون
1
.318
.101
.098
.69998
1.889

بر اساس خروجی ضرایب جدول شماره (25-4) مقادیر t برای عرض از مبدا برابر با 28/18-, برای HCE برابر با 10/4-, برای SCE برابر با 02/11 و برای CEE برابر با 68/14 بدست آمده است از آنجا که در این خروجی (sig=0) آزمون تساوی ضریب رگرسیون و مقدار ثابت ، برابر صفر و کوچکتر از پنج درصد است همگی معنا دارند مدل به شرح زیر است:

همانطور که از ضرایب رگرسیون مشخص است ضریب کارایی سرمایه انسانی HCE منفی می باشد.
همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده ، مقادیر کمتر از 5% بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل است

جدول 21-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری (ROA)
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
Beta

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض ازمبداء
-3.874
.212

-18.278
0.000

HCE
-0.008
.002
-.162
-4.101
0.000
.698
1.432

SCE
1.821
.165
.469
11.019
0.000
.601
1.664

CEE
2.191
.149
.496
14.677
0.000
.956
1.047

نمودار7-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت سودآوری(ROA)طی بازه زمانی7 ساله.

نمودار 8-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت سودآوری

4-4-4 )آزمون فرضیه اصلی سوم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت های فعالیت197 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبتهای فعالیت (ATO) وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با نسبتهای فعالیت (ATO) وجود ندارد.

: ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت فعالیت
جهت آزمون فرضیه آماری فوق ازآزمون ضریب همبستگی استفاده می شود . چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری با نسبت سودآوری درسطح اطمینان حداقل 95درصدمعنی دارباشد ، دراین صورت ، فرض آماری H0 رد خواهد شد وفرض H1 درسطح اطمینان حداقل 95درصد موردقبول واقع می شود
ماتریس همبستگی پیرسون به شرح جدول شماره (28-4) زیر ملاحظه میگردد. نسبت گردش دارایی ATO با متغیر سرمایه ساختاری SCE در 1 سال, با سرمایه فیزیکی CEE در 7 سال و با HCE سرمایه انسانی در 2 سال معنادار شده است جهت ارتباط با CEE مثبت و در سایر موارد منفی و معکوس است.
جدول 22-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت- گردش دارایی

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب همبستگی پیرسون
.342
-0.071
-0.151
(sig)سطح معنی داری
0.000
0.111
.018
تعداد
511
511
511

با تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و ATOپرداخته میشود مدلها به صورت زیر خواهد بود.

فرض صفر و فرض مقابل برای معنی داری برای مدلهای اول و دوم به شرح زیر است

طبق جدول شماره (29-4) مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برابر با 000/0 است که این مقدار از مقدار 05/0 کوچکتر است بنابراین فرض صفر بالا رد میشود. یعنی مدل معناداری بین دو متغیر وجود دارد.
جدول 23-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
Fآماره
سطح معنی داری (sig)
1
رگرسیون
8.291
4
2.073
19.794
.000

مجموع مربعات خطا
52.991
506
0.105

کل
61.282
510

میزان ضریب تعیین یا با 14/0 است که مبیتن قدرت ضعیف توضیح تغییرات متغیر گردش داراییها توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد.. مقدار آماره دوربین واتسون برابر با 86/1 بوده که این مقدار عدم وجود خودهمبستگی را نشان می دهد.

جدول 24-4 : ضریب همبستگی ، تعیین و آزمون دوربین واتسون مولفه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت – گردش دارایی
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیارتخمین
دوربین- واتسون
1
.368
.135
.128
.323611
1.857

مقادیر t برای عرض از مبدا برابر با 52/7, و برای HCE برابر با 82/0-, برای SCE برابر با 32/1 و برای CEE برابر با 82/7 بدست آمده است .از آنجائیکه در این خروجی سطح معنی داری متغیرهای سرمایه انسانی HCE و ساختاری SCE بیشتراز 5 درصد(sig≥5) بوده لذا فرض تساوی ضرایب رگرسیون جهت متغیر های فوق تایید شده و ضرایب فوق در مدل ارایه شده معنی دار نمی باشند لذا مدل صرفاٌ برای سرمایه فیزیکی CEE معنادارد مدل به شرح زیر است:

جدول 25-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با نسبت فعالیت

مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
Beta

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض ازمبداء
0.927
.212

7.517
0.000

HCE
-0.001
.001
-.040
-0.819
0.413
.701
1.285

SCE
0.128
.097
.071
1.326
0.185
.594
1.683

CEE
0.689
.088
.330
7.818
0.000
.957
1.045

نمودار9-4 نمودار مقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری ومجموع نسبت فعالیت طی بازه زمانی7 ساله.

نمودار 10-4 : نمودار پراکندگی متغیر نسبت فعالیت

5-4-4) آزمون فرضیه اصلی چهارم: ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه198 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با و نسبتهای بازده سرمایه وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با و نسبتهای بازده سرمایه وجود دارد.

آزمون فرضیه اصلی چهارم از دو فرضیه فرعی به شرح زیر تشکیل شده است:

1-5-4-4) آزمون فرضیه فرعی چهارم: بین مولفه های سرمایه سرمایه فکری و شاخص ROE از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد.
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهام ROE وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهام ROE وجود دارد.

: ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری و با بازده دفتری صاحبان سهام ROE
جهت آزمون فرضیه آماری فوق ازآزمون ضریب همبستگی استفاده می شود . چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری و با بازده دفتری صاحبان سهام ROE درسطح اطمینان حداقل 95درصدمعنی دارباشد ، دراین صورت ، فرض آماری H0 ردخواهدشد وفرض H1 درسطح اطمینان حداقل 95درصد موردقبول واقع می شود .
ماتریس همبستگی پیرسون در جدول شماره (26-4) زیر ملاحظه میگردد. ROE با متغیر سرمایه ساختاری SCE در 7 سال, با سرمایه فیزیکی CEE در 7 سال و با سرمایه انسانیHCE در 1 سال معنادار شده است و جهت ارتباط در تمام موارد مثبت است .

جدول 26-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهام ROE

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب همبستگی پیرسون
.696
0.432
0.074
(sig)سطح معنی داری
0.000
0.000
.095
تعداد
511
511
511

با تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و ROEپرداخته میشود مدل به صورت زیر خواهد بود.

فرض صفر و فرض مقابل برای معنی داری به شرح زیر است

مقدار احتمال F تحلیل واریانس جدول شماره (27-4) برابر با 000/0 است که این مقدار از مقدار 05/0 کوچکتر است بنابراین فرض صفر بالا رد میشود. یعنی مدل معناداری بین دو متغیر وجود دارد.

جدول 27-4 : تحلیل واریانس رگرسیون سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
Fآماره
سطح معنی داری (sig)
1
رگرسیون
5.337
4
1.334
473.010
.000

مجموع مربعات خطا
1.412
506
0.003

کل
6.749
510

همانطور از خروجی اطلاعات مندرج در جدول شماره (28-4) مشخص شده ، میزان ضریب تعیین یا برابر با 79/0 بوده که ازتوان توضیح مناسبی برخوردارمی باشد و برازش مناسبی از تغییرات متغیر نسبت بازده دفتری صاحبان سهام توسط متغیر سرمایه فکری ارایه می نماید مقدار آماره دوربین واتسون برابر با 99/1 است که این مقدار عدم وجود خودهمبستگی را نشان می دهد.
جدول 28-4 :ضریب همبستگی،تعیین وآزمون دوربین واتسون سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهام ROE
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیارتخمین
دوربین- واتسون
1
.889
.791
.789
.052832
1.997

بر اساس جدول شماره (29-4) مقادیر t برای عرض از مبدا برابر با 72/11-, برای سرمایه انسانی HCE برابر با 93/3-, برای سرمایه ساختاریSCE برابر با 37/22 و برای سرمایه فیزیکی CEE برابر با 11/37 بدست آمده است از آنجا که در این خروجی (sig=0) آزمون تساوی ضریب رگرسیون و مقدار ثابت ، برابر صفر و کوچکتر از پنج درصد است همگی معنا دارند ومدل به شرح زیر است:

همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده ، مقادیر کمتر از 5% بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل است.

جدول 29-4 : ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با بازده دفتری صاحبان سهامROE
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
Beta

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض ازمبداء
-0.236
.020

-11.723
0.000

HCE
-0.001
.000
-0.095
-3.927
0.000
.701
1.426

SCE
0.353
.016
.590
22.368
0.000
.594
1.683

CEE
0.534
.014
.772
37.111
0.000
.957
1.045

نمودار11-4 نمودار مقایسه ای سرمایه فکری و بازده دفتری صاحبان سهامROE طی بازه زمانی7 ساله.

نمودار 12-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده دفتری صاحبان سهامROE

2-5-4-4 )آزمون فرضیه فرعی پنجم : بین مولفه سرمایه سرمایه فکری و شاخصASR از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد .
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با بازده صاحبان سهام ASR وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با بازده صاحبان سهام ASR وجود دارد.

: ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR
جهت آزمون فرضیه آماری فوق ازآزمون ضریب همبستگی استفاده می شود . چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR درسطح اطمینان حداقل 95درصدمعنی دارباشد ، دراین صورت ، فرض آماری H0 ردخواهدشد وفرض H1 درسطح اطمینان حداقل 95درصد موردقبول واقع می شود .
ماتریس همبستگی پیرسون در جدول شماره (30-4) زیرملاحظه میگردد. ASR با متغیرسرمایه ساختاری SCE در 1 سال, با سرمایه فیزیکی CEE در 7 سال و با سرمایه انسانیHCE در 4 سال معنادار شده است جهت ارتباط به جز سال 82 برای CEE که منفی است در سایر موارد مثبت بوده است .لذا فرضیه H0 مورد پذیرش قراگرفته و در نتیجه فرضیه مقابل- فرعی پنجم مورد پذیرش قرار نمی گیرد.

جدول 30-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب همبستگی پیرسون
.197
0.113
0.042
(sig)سطح معنی داری
0.000
0.011
.343
تعداد
511
511
511

با تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و ASRپرداخته میشود مدل به صورت زیر خواهد بود.

فرض صفر و فرض مقابل برای معنی داری به شرح زیر است

طبق جدول شماره (31-4) مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برابر با 000/0 است که این مقدار از مقدار 05/0 کوچکتر است بنابراین فرض صفر بالا رد میشود. یعنی مدل معناداری بین دو متغیر وجود دارد.
جدول 31-4 : تحلیل واریانس رگرسیون بین مولفه های سرمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR
مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
Fآماره
سطح معنی داری (sig)
1
رگرسیون
210847.1
4
52711.77
10.781
.000

مجموع مربعات خطا
2473971
506
4889.271

کل
2684818
510

به شرح جدول شماره (32-4) میزان ضریب تعیین یا ترتیب برابر با 08/0 است. که ازتوان توضیح قابل قبولی برخوردارنمی باشد و برازش مناسبی از تغییرات متغیر نسبت بازده صاحبان سهام توسط متغیر سرمایه فکری ارایه نمی نماید مقدار آماره دوربین واتسون به ترتیب برابر با 52/1 بوده که این مقدار عدم وجود خودهمبستگی را نشان می دهد.

جدول 32-4 :ضریب همبستگی ،تعیین و آزمون دوریبن واتسون بین رمایه فکری و بازده صاحبان سهام ASR

مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیارتخمین
دوربین- واتسون
1
.280
.079
.071
69.9233237
1.523

مقادیر t برای عرض از مبدا برابر با 85/3-, برای HCE برابر با 20/0, برای SCE برابر با 24/1 و برای CEE برابر با 16/5 بدست آمده است.از آنجائیکه در این خروجی سطح معنی داری متغیرهای سرمایه انسانی HCE و ساختاری SCE بیشتراز 5 درصد(sig≥5) بوده لذا فرض تساوی ضرایب رگرسیون جهت متغیر های فوق تایید شده و ضرایب فوق در مدل ارایه شده معنی دار نمی باشند لذا صرفا CEE ضریب سرمایه فیزیکی معنا دارد که مدل به شرح زیر است:

جدول 33-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با بازده صاحبان سهام ASR
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
Beta

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض ازمبداء
-102.492
26.656

-3.846
0.000

HCE
0.048
.240
0.010
0.201
0.841
.701
1.426

SCE
26.024
20.912
0.069
1.244
0.214
.594
1.683

CEE
98.333
19.055
0.225
5.160
0.000
.957
1.045

نمودار 13-4 نمودار مقایسه ای بین سرمایه فکری وبازده صاحبان سهامASRطی بازه زمانی7 ساله.

نمودار 14-4 : نمودار پراکندگی متغیر بازده صاحبان سهام ASR

3-5-4-4) نتیجه آزمون فرضیه اصلی چهارم : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.

H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با شاخصهای مالی بازده سرمایه وجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با شاخصهای مالی بازده سرمایه وجود دارد.

جدول 34-4 : ضریب مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای بازده سرمایه (ROE .ASR)

آزمون فرضیه
متغیر وابسته

HUE
SCE
CEE
ضریب همبستگی
ضریب تعیینR2
فرضیه تایید شده
فرعی پنجم
ASR
ضریب همبستگی پیرسون
.197
0.113
0.042
0.280
0.079
H0

(sig)سطح معنی داری
0.000
0.011
.343

تعداد
511
511
511

معادله رگرسیون

فرعی چهارم
ROE
ضریب همبستگی پیرسون
.696
0.432
0.074
0.889
0.791
H1

(sig)سطح معنی داری
0.000
0.000
.095

تعداد
511
511
511

معادله رگرسیون

با توجه به نتایج بدست آمده در جدول خلاصه جدول (46-4) ، شاخصهای ضریب همبستگی ، ضریب تعیین و سطح معنی داری ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد که مولفه های سرمایه فکری (خصوصا سرمایه فیزیکی و ساختاری) رابطه معنی داری با شاخصهای بازده سرمایه دارد بطوریکه ضریب تعیین برای ROE 0.79 بوده که مبین توضیح مناسب شاخصهای عملکرد مالی مرتبط با بازده سرمایه توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد. با توجه به نتایج آماری فوق ، می توان فرضیه اصلی چهارم را پذیرفت .

6-4-4 )آزمون فرضیه اصلی پنجم:ارتباط معنی داری بین مولفه هایسرمایه فکری و شاخص مبتنی برارزش آفرینی 199بعنوان معیارنوین عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
H0 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادیوجود ندارد.
H1 : همبستگی معنا داری بین مولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی وجود دارد.

: ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی
جهت آزمون فرضیه آماری فوق ازآزمون ضریب همبستگی استفاده می شود . چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه های سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی درسطح اطمینان حداقل 95درصدمعنی دارباشد ، دراین صورت ، فرض آماری H0 ردخواهدشد وفرض H1 درسطح اطمینان حداقل 95درصد موردقبول واقع می شود .
بر اساس خروجی آماری جدول شماره (35-4) متغیر ارزش افزوده اقتصادی با متغیر ضریب کارایی سرمایه فکری ضریب ارزش افزوده فکری و مولفه های سرمایه ساختاری SCE و سرمایه انسانی HCE ومعنادار و ربطه مثبتی دارد ولی با سرمایه فیزیکی CEE رابطه معناداری در سالهای مختلف وجود ندارد.

جدول 35-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی داریمولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی

سرمایه فیزیکی
سرمایه ساختاری
سرمایه انسانی
ضریب
سرمایه فکری
ضریب همبستگی پیرسون
-0.124
0.220
0.206
0.168
(sig)سطح معنی داری
0.006
0.000
0.000
0.000
تعداد
498
498
498
498

با تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و ارزش فزوده اقتصادی EVA پرداخته میشود مدلها به صورت زیر خواهد بود.

و مدل دوم به شرح زیر است:

فرض صفر و فرض مقابل برای معنی داری برای مدلهای اول و دوم به شرح زیر است

همانطور که در جدول شماره (36-4) عنوان شده است ، مقدار احتمال F جدول تحلیل واریانس برای مدل اول برابر با 000/0 است که این مقدار از مقدار 05/0 کوچکتر است بنابراین فرض صفر بالا رد میشود. یعنی مدل معناداری بین دو متغیر وجود دارد. برای مدل دوم این مقدار برابر با 000/0 است که این مقدار نیز از مقدار 05/0 کوچکتر است یعنی مدل دوم هم معنادار است.

جدول 36-4 : تحلیل واریانس رگرسیون مولفه های سرمایه فکری با ارزش افزوده اقتصادی EVA

مدل

مجموع مربعات
درجه آزادی
میانگین مربعات
Fآماره
سطح معنی داری (sig)
1
رگرسیون
4E+013
4
9.496E+012
55.374
.000

مجموع مربعات خطا
8E+013
494
1.715E+011

کل
1E+014
498

2
رگرسیون
4E+013
2
1.804E+013
103.304
.000

مجموع مربعات خطا
E+0139
496
1.746E+011

کل
1E+014
498

میزان ضریب تعیین یا طبق جدول شماره(37-4)برای مدلهای اول و دوم به ترتیب برابر با 31/0 و 29/0 است. با توجه به عدد ضریب همبستگی و ضریب تعیین متغیر سرمایه فکری از توان ضعیفی جهت توضیح تغییرات متغیر ارزش افزوده برخوردار می باشد و میزان تبیین دو مدل تقریبا یکسان است. مقدار آماره دوربین واتسون به ترتیب برابر با 73/1 و 73/1 است که این مقدار عدم وجود خودهمبستگی را نشان می دهد.

جدول 37-4 :ضریب همبستگی ، تعیین وآزمون دوریبن واتسون بین مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی

مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
خطای معیارتخمین
دوربین- واتسون
1
.557
.310
.304
414116.660
1.734
2
.543
.294
.292
417902.687
1.732

در مدل اول مقادیر t برای عرض از مبدا برابر با 08/11-, برای HCE برابر با 5/2, برای SCE برابر با 38/2- و برای CEE برابر با 95/1- ( در سطح اطمینان 90 درصد معنادار است) بدست آمده است که همگی معنادارند مدل به شرح زیر است:

و در مدل دوم مقادیر t برای عرض از مبدا برابر با 22/12-, برای Fsize برابر با 67/13 و برای ضریب ارزش افزوده فکری برابر با 31/1 که سطح معنی داری ضریب ارزش افزوده فکری بیشتراز 5 درصد(sig≥5) بوده و در مدل ارایه شده معنادار نبوده است و Fsize و عرض از مبدا مدل معنادار است مدل به شرح زیر است:

همچنین آماره عامل تورم واریانس که در انتهای جداول برآورد شده ، مقادیر کمتر از 5 % بوده که حاکی از عدم وجود همخطی شدید بین متغیرهای مستقل است.

جدول 38-4 :ضرایب معادله رگرسیون مولفه های سرمایه فکری باارزش افزوده اقتصادی
مدل
ضرایب استاندارد نشده
ضرایب استاندارد شده
t آماره
سطح معنی داری (sig)
آزمون هم خطی

B
خطای استاندارد
Beta

تلورانس
عامل تورم واریانس
1
عرض ازمبداء
-1837338
165812.9
–
-11.081
0.000
–
–

HCE
3738.181
1494.387
0.112
2.501
0.000
.704
1.420

SCE
-299155
125899.8
0.115
-2.376
0.018
.565
1.681

CEE
-221337
113347.5
0.075
-1.953
0.051
.957
1.045

2
عرض ازمبداء
-19656968
160093.5
–
-12.224
0.000
–
–

VAIC
821.687
628.067
0.051
1.308
0.191
.951
1.051

F size
4700974.4
29330.175
0.529
13.670
0.000
.951
1.051

نمودار 15-4 نمودارمقایسه ای بین مجموع سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی طی بازه زمانی7 ساله

نمودار 16-4 : نمودار پراکندگی متغیر ارزش افزوده اقتصادی

7-4-4 )آزمون فرضیه اصلی ششم : بین اندازه شرکت200 بامیانگین سرمایه فکری و عملکرد مالی رابطه معنی داری وجود دارد.
در این تحقیق متغیر اندازه شرکت FSIZE بعنوان متغیر کنترل در نظر گرفته شده تا تاثر اندازه شرکت بر روی متغیرهای سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتها خنثی و کنترل شود. حال می خواهیم به تاثیر متغیر کنترلی یاد شده در معادله رگرسیون چندگانه بپردازیم.
H0 : اندازه شرکت داری همبستگی معنا داری با میانگین سرمایه فکری وعملکرد مالی ندارد.
H1 : اندازه شرکت داری همبستگی معنا داری با میانگین سرمایه فکری وعملکرد مالی دارد.

: ضریب همبستگی بین اندازه شرکت و مولفه های سرمایه فکری و عملکرد مالی
جهت آزمون فرضیه آماری فوق ازآزمون ضریب همبستگی استفاده می شود . چنانچه ضریب همبستگی بین مولفه های اندازه شرکت وسرمایه فکری و عملکرد مالی درسطح اطمینان حداقل 95درصدمعنی دارباشد ، دراین صورت ، فرض آماری H0 ردخواهدشد وفرض H1 درسطح اطمینان حداقل 95درصد موردقبول واقع می شود .
بر اساس خروجی آماری جدول شماره (39-4)و مقدار (sig<5) متغیر اندازه شرکت با شاخصهای عملکرد مالی رابطه معنی داری دارد به استثنای شاخص نسبت گردش دارایی که رابطه منفی بوده مابقی سال ها رابطه مثبت می باشد و می توان تفسیر نمود که بین اندازه شرکت و شاخصهای عملکرد مالی و مولفه های سرمایه فکری در مدل رگرسیون چند گانه رابطه معنی دار و مثبتی وجود دارد.
جدول 39-4 : ضریب همبستگی پیرسون و سطح معنی اندازه شرکت و مولفه های سرمایه فکری با عملکرد مالی

MB
Tobin Q
P/E
ROA
ATO
ROE
ASR
EVA
ضریب همبستگی پیرسون
.365
.373
.059
.315
-.157
.202
.168
.540
(sig)سطح معنی داری
.000
.000
.183
.000
.000
.000
.000
.000
تعداد
508
511
503
507
511
511
511
498

با تحلیل رگرسیونی به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و اندازه شرکت و مولفه های سرمایه فکری و عملکرد مالی پرداخته میشود مدلها به صورت زیر خواهد بود.

فرض صفر و فرض مقابل برای معنی داریبه شرح زیر است

حال می خواهیم از طریق بررسی ضرایب متغیر اندازه شرکت FSIZE به بررسی تاثیر اندازه شرکت در روابط بین متغیر سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی بپردازیم همانطور که در جدول شماره (40-4) عنوان شده است ، به استثنای مدل رگرسیون بازده دفتری صاحبان سهام ، مابقی مدلهای درنظر گرفته شده با متغیر اندازه شرکت معنا دار می باشد sig آماره آزمون t نیز مویید این موضوع است بنابراین متغیر اندازه شرکت در تبیین روابط بین مولفه های سرمایه فکری و عملکرد مالی تاثیر گذار است بررسی جهت ضرایب سرمایه فکری در معادلات فوق نشان دهنده تاثیر مثبت و همسو با میزان برخورداری شرکتها از سرمایه فکری و عملکرد مالی می باشد.

جدول 40-4 :تجزیه و تحلیل ضرایب معادله رگرسیون اندازه شرکت ،سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی
شاخص عملکرد مالی
مدل رگرسیون تبیین شده
ضریب همبستگی
ضریب
تعیین
ضریبβ اندازه شرکت
T آماره
جهت روابط

Fsize
سطح معنی داری sig
سرمایه فکری
عملکرد مالی
MB

0.565
0.470
0.40+
8.904
0.000
+
+
Tobinq

0.686
0.319
0.23+
9.247
0.000
+
+
P/E

0.195
0.38
0.14+
3.153
0.0002
–
+
ROA

0.318
0.101
0.21+
5.243
0.000
+
+
ATO

0.368
0.135
0.073-
-3.125
0.002
–
–
ROE

0.889
0.791
–
1.159
0.247
معنی دار نمی باشد
ASR

0.280
0.079
16.27+
3.212
0.001
+
+
EVA

0.557
0.310
42981+
13.218
0.000
–
+
8-4-4 )خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها

جدول 41-4 :خلاصه نتایج
مولفه های آماری

خلاصه فرضیه
مدل
ضریب همبستگی
ضریب تعیین
ضریب تعیین تعدیل شده
آماره F
آماره t
سطح خطا
سطح معنی داری
نتیجه آزمون
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت MB
1
0.565
0.470
0.466
112.171
-1311.
0.34146
5%
H1
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت TOBIN Q
1
0.686
0.319
0.313
58.813
-9.466
0.67714
5%
H1
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت P/E
1
0.195
0.038
0.030
4.896
6.209
0.61099
5%
H0
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت ROA
1
0.318
0.101
0.098
103.978
-18.278
0.69998
5%
H1
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت ATO
1
0.368
0.135
0.128
19.794
7.517
0.323611
5%
H0
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت ROE
1
0.889
0.791
0.789
478.010
-11.723
0.52832
5%
H1
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت ASR
1
0.280
0.079
0.071
10.781
-3.846
69.9233
5%
H0
رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت EVA
1
0.557
0.310
0.304
55.374
-11.081
414116.660
5%
H1

2
0.543
0.294
0.292
103.304
-12.224
417902.687
5%

تاثیر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و عملکرد مالی
8
= sigeva <5% sigasr = sigroe = sigato = sigroa = sig tobin q = sigmb
H1

‏

فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات

1-5 )مقدمه
با امعان نظر به ظهور اقتصاد مبتنی بر دانش و تغییرات حاصل شده در ماهیت فعالیت شرکتها در سطح تجارت جهانی، امروزه سرمایه فکری به عنوان یکی از ارکان اساسی شرکت جهت ایجاد بازدهی تلقی می گردد. در این میان حسابداری سنتی به اندازه گیری ترازنامه مالی دارایی ملموس اکتفا نموده و قادربه محاسبه ارزش واقعی شرکتها نمی باشد . سرمایه فکری می تواند از طریق هدایت و مدیریت سرمایه فکری ، تکنیک های سازمانی ، مهارتهای حرفه ای ، روابط مشتریان و تجارب ، منجر به ایجاد مزیت رقابتی در بازار و بهبود عملکرد مالی گردد . عدم توجه به شناخت ، اندازه گیری و درک ارزش اجزای مرتبط با سرمایه فکری می تواند منجر به تصمیم ناکارامد سرمایه گذاری در فرآیند تصمیم گیری شود .از این رو سنجش و ارزیابی سرمایه فکری می تواند نقش به سزایی در فرآیند تصمیم گیری افراد داشته باشد.
دراین تحقیق نیزمحقق مبادرت به بررسی رابطه بین مولفه های سرمایه فکری ( سرمایه فیزیکی ، ساختاری و انسانی) با شاخصهای عملکرد مالی در پنچ گروه شاخصهای وابسته به ارزش بازار شرکت ، سودآوری ، فعالیت ، بازده صاحبان سهام و شاخصهای مبتنی بر ارزش آفرینی نموده است که درفصول قبل مفصلا توضیح داده شده است وفرضیاتی دراین زمینه مطرح شده وموردبررسی قرارگرفته وداده های جمع آوری شده مربوط به فرضیه ها توسط نرم افزارspss مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته وبه نتایجی نیز منتج شده است که دراین فصل به این مبحث پرداخته می شود .

2-5) ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها طبق شرایط متغیرها
با توجه به تجزیه و تحلیل ارائه شده در فصل چهارم که در خصوص هر فرضیه انجام گرفت، ابتدا به تفکیک نتایج هر فرضیه ارائه شده و سپس به نتیجه گیری کلی در خصوص یافته این تحقیق می پردازیم.

فرضیه اصلی اول : ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازاربعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد..
فرضیه اصلی اول به سه فرضیه فرعی تقسیم می شود :

1-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی اول :
بین مولفــه های سرمایه فکری و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری201 شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.
باتوجه به مطالعات انجام شده دربازه زمانی 80تا 86 ویافته های بدست آمده ازتحقیق درنگاره شماره (5-4و7-4) نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت ارزش بازاری به دفتری برابر 0.565است . باتوجه به ضریب F و Tوعدد معنا داری آنها یک رابطه مثبت و معنا دار بین آنها وجود دارد و سرمایه فکری 32% تغییرات نسبت ارزش بازاری به ارزش دفتری را تبیین می نماید. هم چنین باتوجه به اینکه ضریب کارایی سرمایه فیزیکی و ساختاری دارای بیشترین ضریب (01/2 و 87/0) در این معادله رگرسیونی بوده لذا از قدرت تبیین بیشتری نسبت به مولفه سرمایه انسانی برخوردار می باشد.
همچنین درنگاره شماره (11-4) ، sig مولفــه های سرمایه فکری و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری کوچکتر از 5%می باشد این اطلاعات حاکی از در فرض H0 وپذیرش فرض H1 دارد وبیانگرپذیرش فرضیه فرعی اول می باشد . یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری رابطه مثبت وجود دارد .
رستمی انوری درتحقیق خود در ارزیابی پنج مدل سنجش سرمایه فکری ، ضمن تبیین معنی دار بودن مدلهای ارایه شده به نتیجه مشابهی در خصوص وجود رابطه مستقیم سرمایه فکری و ارزش بازار شرکت دست یافته است . بعلاوده نتایج تحقیق چن و همکاران در بورس سهام تایوان و تحقیق مشابه وانگ حاکی از وجود رابطه مثبت سرمایه فکری با ارزش بازار می باشد.

2-2-5) نتیجه فرضیه فرعی دوم :
بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد.
باتوجه به مطالعات انجام شده دربازه زمانی 80تا 86 ویافته های بدست آمده ازتحقیق درنگاره شماره ( 11-4و 12-4) نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q برابر 0.686است . باتوجه به ضریب F و Tوعدد معنا داری آنها یک رابطه مثبت و معنا دار بین آنها وجود دارد و سرمایه فکری 47% تغییرات نسبت Tobin q از جمله شاخصهای ارزش بازاری شرکت را تبیین می نماید. هم چنین باتوجه به اینکه ضریب ارزش افزوده سرمایه فیزیکی و ساختاری دارای بیشترین ضریب (56/1 و 6/0) در این معادله رگرسیونی بوده لذا از قدرت تبیین بیشتری نسبت به مولفه سرمایه انسانی برخوردار می باشد.
همچنین درنگاره شماره (9-4) ، sig مولفــه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q کوچکتر از 5%
می باشد این اطلاعات حاکی از رد فرض H0 وپذیرش فرض H 1 دارد وبیانگرپذیرش فرضیه فرعی دوم می باشد . یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و و نسبت Tobin q رابطه مثبت وجود دارد .
انوری درتحقیق خود در ارزیابی پنج مدل سنجش سرمایه فکری ، ضمن تبیین معنی دار بودن مدلهای ارایه شده به نتیجه مشابهی در خصوص وجود رابطه مستقیم سرمایه فکری و ارزش بازار شرکت دست یافته است .

3-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی سوم :
بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت ارزش بـازار هر سهم به عایدی((P/E شرکت از شاخصهای ارزش بازار رابطه وجود دارد..
باتوجه به مطالعات انجام شده دربازه زمانی 80تا 86 ویافته های بدست آمده ازتحقیق درنگاره شماره ( 14-4و 15-4) نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q برابر 0.195است . همچنین درنگاره شماره (11-4) ، sig مولفــه های سرمایه فکری و نسبت Tobin q بزرکتر از 5%می باشد این اطلاعات حاکی از پذیرش فرض H0 دارد وبیانگر رد فرضیه فرعی سوم می باشد . یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و و نسبت Tobin q رابطه معنی داری وجود ندارد . ، میزان ضریب تعیین یا برابر با 04/0 بوده که نشان دهنده عدم توان توضیح تغییرات نسبت ارزش بازاری هرسهم به عایدی توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد.طبق نگاره شماره (13-4) مقادیر t برای عرض از مبدا در مدل آماری صرفا جهت سرمایه ساختاری SCE با مقدار 46/3- معنادارد.
طبق نتایج تحقیق مدهوشی و اصغر نژاد ایرانی ، بین سود هر سهم و ارزش سرمایه فکری یک رابطه مثبت معنادار وجود دارد(تعداد16 شرکت طی بازه زمانی شش ساله مورد مطالعه قرار گرفته است) . هم چنین ،گلدی صدقی در بررسی رابطه بین مولفه های سرمایه فکری و سود هرسهم ، وجود رابطه بین کارایی سرمایه فیزیکی را تایید نموده و سرمایه انسانی با شاخص سود هر سهم رابطه منفی داشته است.بعدازنتیجه گیری درمورد چهار فرضیه فرعی ، فرضیه اصلی اول به شرح ذیل نتیجه گیری می شود .

4-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی اول :
ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازاربعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
باتوجه به نتایج فرضیه های فرعی اول تا سوم که به تایید فرضیه فرعی اول دوم ورد فرضیه فرعی سوم منتج شد وهمچنین اطلاعات بدست آمده ازنگاره شماره (22-4) می توان به این نتیجه رسید که فرض H0 رد شده وفرض H1 مورد قبول قرارمی گیرد واین مطلب حاکی ازاین است که فرضیه اصلی اول تایید می شود یعنی می توان نتیجه گرفت های سرمایه فکری وشاخصهای ارزش بازار رابطه مثبت وجود دارد .
ازنتیجه فرض اصلی اول می توان بیان کرد که نتایج این تحقیق با نتایج چن وهمکاران ، وانگ، چان ، انوری ،مدهوشی مشابه بوده وبادیگر محقیق درمواردی مشابه ودربعضی مواردنیزمتفاوت می باشد .

5-2-5 )فرضیه اصلی دوم :
ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری ونسبت سودآوری- بازده دارایی ها 202 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
باتوجه به مطالعات انجام شده دربازه زمانی 80تا 86 ویافته های بدست آمده ازتحقیق درنگاره شماره ( 20-4 و 21-4) نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت بازده دارایی ها برابر 0.318است . باتوجه به ضریب F ، Tوعدد معنا داری آنها یک رابطه مثبت و معنا دار بین آنها وجود دارد و سرمایه فکری 10% تغییرات نسبت بازده دارایی ها از جمله شاخصهای ارزش بازاری شرکت را تبیین می نماید. هم چنین باتوجه به اینکه ضریب کارایی سرمایه فیزیکی و ساختاری دارای بیشترین ضریب (19/2 و 82/1) در این معادله رگرسیونی بوده لذا از قدرت تبیین بیشتری نسبت به مولفه سرمایه انسانی برخوردار می باشد و سرمایه انسانی بر شاخص نسبت بازده دارایی ها تاثیر معنی داری ندارد.
همچنین درنگاره شماره (21-4) ، sig مولفــه های سرمایه فکری و نسبت بازده دارایی ها کوچکتر از 5%می باشد این اطلاعات حاکی از رد فرض H0 وپذیرش فرض H 1 دارد وبیانگرپذیرش فرضیه اصلی دوم می باشد . یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و نسبت بازده دارایی ها نسبت بازده دارایی ها از شاخصهای سودآوری رابطه مثبت وجود دارد .
نمازی و ابراهیمی درتحقیق خود وجود رابطه مثبت بین سرمایه فکری با نسبت بازده داراییها با ضریب تعیین 0.697 را تایید نموده و به نتیجه مشابهی دست یافته است .

6-2-5) نتیجه فرضیه اصلی سوم :
ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای فعالیت – گردش دارایی 203بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
همانطور که نگاره شماره ( 22-4 )نشان می دهد سطح معنی داری ضریب همبستگی، sig بین مولفــه های سرمایه فکری و نسبت فعالیت – گردش دارایی بزرگتراز 5% حد قابل قبول می باشد این موضوع بهمراه عدم معنی دار بودن مدل رگرسیون برای مولفه های سرمایه انسانی و ساختاری به شرح نگاره شماره (25-4) حاکی از پذیرش فرض H0 دارد وبیانگر رد فرضیه اصلی سوم می باشد . یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و نسبت فعالیت- گردش دارایی رابطه معنی داری وجود ندارد . ، میزان ضریب تعیین یا برابر با 135/0 بوده که نشان دهنده عدم توان توضیح تغییرات نسبت گردش دارایی ها توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد.

7-2-5)فرضیه اصلی چهارم:
ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه204 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
فرضیه اصلی چهارم دو فرضیه فرعی بررسی شده که نتایج آن درذیل ارائه می شود .

8-2-5 )نتیجه فرضیه فرعی چهارم :
بین مولفه های سرمایه سرمایه فکری و شاخص بازده دفتری صاحبان سهام نسبت بازده دارایی ها از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد.
باتوجه به مطالعات انجام شده دربازه زمانی 80تا 86 ویافته های بدست آمده ازتحقیق درنگاره شماره ( 26-4 و 27-4) نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدل تبیین شده بین بین مولفه های سرمایه فکری و نسبت بازده دفتری صاحبان سهام برابر 0.889است . باتوجه به ضریب F ، Tوعدد معنا داری ، بین سرمایه ساختاری و فیزیکی و نسبت بازده دارایی ها یک رابطه مثبت و معنا دار وجود دارد و سرمایه فکری 79% تغییرات بازده دفتری صاحبان سهام ROE از جمله شاخصهای بازده سرمایه را تبیین می نماید. هم چنین باتوجه به اینکه ضریب کارایی سرمایه فیزیکی و ساختاری دارای بیشترین ضریب (0.534 و 0.353) در این معادله رگرسیونی بوده لذا از قدرت تبیین بیشتری نسبت به مولفه سرمایه انسانی که دارای رابطه معکوس بوده ، برخوردار می باشد .
همچنین درنگاره شماره (26-4) ، sig مولفــه های سرمایه فکری و نسبت بازده دارایی ها کوچکتر از 5%می باشد این اطلاعات حاکی از رد فرض H0 وپذیرش فرض H 1 دارد وبیانگرپذیرش فرضیه فرعی چهارم می باشد . یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و نسبت بازده دفتری صاحبان سهام ROE از شاخصهای بازده صاحبان سهام رابطه مثبت وجود دارد .
نتیجه کلی بدست آمده با نتایج تحقیقات نمازی و ابراهیمی ،مدهوشی و اصغر نژاد ،گلدی صدقی ،چن و همکاران ، وانگ و چان مشابه می باشد.

9-2-5)فرضیه فرعی پنجم :
بین مولفه سرمایه سرمایه فکری و نسبت بازده صاحبان سهام ASR از معیارهای بازده سرمایه رابطه وجود دارد .
. همانطور که نگاره شماره ( 30-4 )نشان می دهد سطح معنی داری ضریب همبستگی، sig بین مولفــه های سرمایه فکری و نسبت بازده صاحبان سهام ASR بزرگ تر0.509می باشد این موضوع به همراه عدم معنی دار نبودن مدل رگرسیون برای مولفه های سرمایه انسانی و ساختاری به شرح نگاره شماره (33-4) حاکی از پذیرش فرض H0 دارد وبیانگر رد فرضیه فرعی پنجم می باشد . یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و نسبت بازده صاحبان سهام رابطه معنی داری وجود ندارد . ، میزان ضریب تعیین یا برابر با 079/0 بوده که نشان دهنده عدم توان توضیح تغییرات نسبت ارزش بازاری هرسم به عایدی توسط مولفه های سرمایه فکری می باشد.
نتیجه بدست آمده در تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات گلدی صدقی و آپوهامی 205 مبنی بر تاثیر معنی دار سرمایه فیزیکی بر شاخص مالی ASR همسو بوده و با نتایج تحقیقات د یگران متفاوت می باشد.

10-2-5) نتیجه فرضیه اصلی چهارم:
ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و نسبتهای بازده سرمایه206 بعنوان شاخص عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
باتوجه به نتایج فرضیه های فرعی چهارم و پنجم که به تایید فرضیه فرعی چهارم و رد فرضیه فرعی پنجم منتج شد وهمچنین اطلاعات بدست آمده ازنگاره شماره (34-4) می توان به این نتیجه رسید که فرض H0 رد شده وفرض H1 مورد قبول قرارمی گیرد واین مطلب حاکی ازاین است که فرضیه اصلی اول تایید می شود یعنی می توان نتیجه گرفت های سرمایه فکری وشاخصهای بازده سرمایه رابطه مثبت وجود دارد .
ازنتیجه فرض اصلی چهارم می توان بیان کرد که نتایج این تحقیق با نتایج نمازی و ابراهیمی ،مدهوشی و اصغر نژاد ،گلدی صدقی ،چن و همکاران ، وانگ و آپوهامی مشابه بوده وبادیگر محقیق درمواردی مشابه ودربعضی مواردنیزمتفاوت می باشد .

11-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی پنجم :
ارتباط معنی داری بین مولفه های سرمایه فکری و شاخص مبتنی بر ارزش آفرینی 207EVAبعنوان معیارنوین عملکرد مالی شرکت وجود دارد.
باتوجه به مطالعات انجام شده دربازه زمانی 80تا 86 ویافته های بدست آمده ازتحقیق درنگاره شماره (36-4و 37-4) نشان می دهد که ضریب همبستگی در مدلهای تبیین شده بین بین مولفه های سرمایه فکری وارزش افزوده اقتصادی به ترتیب برابربا 0.557 و 0.543است . باتوجه به ضریب F ، T درنگاره شماره (38-4) وعدد معنا داری آنها یک رابطه منفی و معنا دار بین آنها وجود دارد و سرمایه فکری 31% تغییرات ارزش افزوده اقتصادی را تبیین می نماید. هم چنین تنها کارایی سرمایه انسانی تاثیر معنی داری بر ارزش افزوده اقتصادی دارد و می توان گفت که کارایی سرمایه فیزیکی و ساختاری دارای تاثیر چندانی بر شاخص های مالی ندارد و تاثیر آن منفی است.
همچنین درنگاره شماره (35-4) ، sig مولفــه های سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی کوچکتر از 5%می باشد این اطلاعات حاکی از رد فرض H0 وپذیرش فرض H1 دارد وبیانگرپذیرش فرضیه پنجم می باشد . یعنی می توان نتیجه گرفت که بین سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی از شاخصهای عملکرد رابطه وجود دارد .
رودپشتی و همتی درتحقیق خود از طریق شش مدل سنجش سرمایه فکری به ارزیابی رابطه بین سرمایه فکری و ارزش افزوده اقتصادی پرداخته که در نهایت به دلیل نتایج متفاوت مدلها ی سنجش سرمایه فکری، نتایج تحقیق به نتیجه واحدی منجر نشده است . همچنین نیکومرام و یاری در بررسی خود به وجود رابطه معنی دار بین سرمایه فکری و بازده سرمایه گذاریها و ارزش افزوده وتاثیر سرمایه فکری بر این شاخصها اشاره نموده است.بطور کلی گرچه نتایج متفاوت ازتحقیقات حاضربدست آمده ،لیکن آنچه قابل توجه و اشاره است تاثیر سرمایه فکری بر شاخص ارزش افزوده اقتصادی می باشد .

12-2-5 )نتیجه فرضیه اصلی ششم :
بین اندازه شرکت208 بامیانگین کل سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت رابطه معنی داری وجود دارد.
همانطور که در نگاره شماره (39-4) عنوان شده است به استثنای مدل رگرسیون بازده دفتری صاحبان سهام ، مابقی مدلهای درنظر گرفته شده در تبیین رابطه بین مولفه های سرمایه فکری با شاخصهای عملکرد مالی با متغیر اندازه شرکت معنا دار می باشد sig آماره آزمونt نیز مویید این موضوع است همچنین sig همبستگی بین متغیر اندازه شرکت و متغیرسرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی کوچکتر از 5%می باشد بنابرمی توان نتیجه گیری کرد که اندازه شرکت در تبیین روابط بین مولفه های سرمایه فکری و عملکرد مالی تاثیر گذار است بررسی جهت ضرایب سرمایه فکری در معادلات فوق نشان دهنده تاثیر مثبت و همسو با میزان برخورداری شرکتها از سرمایه فکری و عملکرد مالی می باشد
نمازی و ابراهیمی در تحقیقی تاثیر متغیر کنترلی اندازه شرکت را بر متغیر های عملکرد جاری و آتی شاخصهای ROE ,ROA ,EPS))،رابطه منفی عنوان نموده اند.
3-5 )نتیجه گیری کلی تحقیق
بعدازآزمون تک تک فرضیه ها و نتیجه گیری درمورد آنها نوبت به نتیجه گیری کلی می رسد . محقق دراین تحقیق به این نتیجه کلی رسیده است که بین متغیر مولفه های سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی درسطح اطمینان مطرح شده درتحقیق ، رابطه معنی دار و مثبتی وجود دارد در این رابطه مولفه ها سرمایه فکری بیشترین همبستگی و رابطه را با شاخصهای مبتنی بر بازده سرمایه ، ارزش بازارو ارزش افزوده از جمله شاخصهای عملکرد مالی داشته است در همین خصوص تاثیر اندازه شرکت بر متغیر سرمایه فکری و عملکرد مالی بصورت مستقیم و هم جهت بوده است . لازم به ذکر است در کشورهای در حال توسعه برخلاف کشورهای پیشرفته ، ارزش گذاری بازارهای محلی با افزایش سرمایه فیزیکی بیش از سرمایه فکری رشد کرده است وکمتر IC به بعنوان یک راهبرد عملکرد وابسته هستند . یکی از دلایل آن این مساله است که این گروه هنوز به خرید و فروش و پردازش منابع طبیعی به عنوان یک راهبر اساسی رشد وابسته هستند. بازار بورس ایران نیز از این موضوع مستثنی نبوده و بهمین جهت سرمایه فیزیکی CEE در مولفه های سرمایه فکری ، بیشترین ضریب را به خود اختصاص داده است.

4-5) پیشنهادهایی مبتنی بریافته های تحقیق
باتوجه به نتایج بدست آمده این تحقیق وآزمون فرضیه ها ، می توان پیشنهاداتی به شرح زیرارائه داد .
1- با امعان نظر به شرایط آتی صنعت و رشد روز افزون تکنولو‍‍ژی و تمرکز بر مشتریان و ساختار داخلی شرکتها ونتایج بدست آمده از فرضیه اول از قدرت همبستگی و توضیح دهندگی سرمایه فکری نسبت شاخصهای مبتنی بر ارزش بازار ، می توان از طریق رتبه بندی شرکتها بر اساس سرمایه فکری بعنوان شاخصی جهت تعیین ارزش واقعی سهام شرکتها استفاده کرد.
2-باتوجه به نتایج آزمون فرضیه های دوم و چهارم مبنی بر وجود رابطه مثبت و معنی دار بین سرمایه فکری بویژه سرمایه ساختاری با شاخص های بازده دفتری دارایی ها و صاحبان سهام از شاخصهای مالی ، و قدرت تبیین بالای آن ، می توان نظرمدیران و سرمایه گذاران را به توجه بیشتر به منابع درون سازمانی و توانمندیهای سازمان در روابط با مشتریان و سطوح برخورداری از سطح دانش و ساختار سازمانی در جهت کسب بازده بیشتر جلب نمود.
3-باتوجه به وجود رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد ، می توان به سرمایه گذاران ومدیران مالی که به دنبال سرمایه گذاری دربورس اوراق بهادار هستند ، این مدل را پیشنهاد کرد که می توانند با لحاظ سرمایه فکری در مدل تصمیم گیری خود به بازده بالاتری دست یافت.
4-نظر به وجود رابطه مثبت و معنی دار بین اندازه شرکت با عملکرد مالی و سرمایه فکری ،شرکتهای بزرگتر دارای انگیزه های بیشتری به افشای اطلاعات سرمایه فکری می باشند.
5- با توجه به رابطه سرمایه فکری با عملکرد مالی ، ضرورت انعکاس اینگونه داراییها در ترازنامه مالی شرکتها بیش از گذشته آشکار شده بطوریکه ارایه اطلاعات کامل مالی در قالب صورتهای مالی ( اعم از داراییهای فیزیکی و سرمایه فکری) از طریق سیستم حسابداری منجر به تعیین ارزش واقعی شرکتها خواهد شد.

5-5 )پیشنهادهایی برای تحقیق های آتی
* پیشنهادمی شود که محققین ، متغیر، صنعت رابه عنوان متغیرکنترلی به این تحقیق اضافه نموده ودرآن صورت موضوع رامورد بررسی قراردهند ،ومقایسه آن بانتیجه این تحقیق صورت گیرد .
* پیشنهاد می شود که محققین ، شرکتهای موجود در بورس اوراق بهادار تهران را بر اساس شاخص سرمایه فکری رتبه بندی کرده تا سرمایه گذاران د ر مدل تصمیم گیری خود از معیار فوق استفاده نموده تا به تخصیص بهینه منابع اقدام نمایند .
* پیشنهاد می شود تاثیر سرمایه فکری بر ریسک مورد بررسی قرار گیرد .
* پیشنهاد می شود سرمایه فکری از طریق مدلهای ترکیبی مالی و غیر مالی مورد سنجش قرار گیرد.
* پیشنهاد می شود رابطه سرمایه فکری و عملکرد غیر مالی نظیر رضایت مشتریان ،کارکنان ، رتبه در صنعت ، سهم بازار و …. نیز بررسی شود .

6-5 )محدودیت های تحقیق
این نکته ، که درهرتحقیق محدودیت های وجودداردغیرقابل انکاراست . زیرا اگر محدودیت نباشد ابتکاروخلاقیت وارائه ایده های جدید توجیه ناپذیرمی شود . درمراحل این تحقیق نیز محدودیت های پیش رو بوده است که به شرح ذیل می باشد :
* می توان به محدودیت د رمحاسبه دقیق هزینه حقوق و دستمزد سالانه اشاره کرد در مدل پالیک جهت محاسبه مولفه سرمایه انسانی لازم است حقوق و دستمزدکل کارکنان از متن صورتهای مالی در یادداشتهای متفاوت( بهای تمام شده ، هزینه اداری ، هزینه فروش ) جمع آوری گردد . مشابه مورد فوق محاسبه ارزش افزوده اقتصادی بر مبنای رویکرد مالی و سود عملیاتی نیز مستلزم استخراج بعضی از اطلاعات از متن صورتهای مالی بوده است این امر بدلیل محدودیتهای زمانی و بعضا اطلاعاتی (افشای اطلاعات) با مشکلاتی همرا بوده است.
* جهت محاسبه هزینه حقوق و دستمزد ، کالای در جریان ساخت اول دوره و پایان دوره و همینطور کالای ساخته شده اول و پایان دوره بایستی به اطلاعات جدول آحاد دسترسی داشته باشیم تا امکان محاسبه دقیق هزینه حقوق و دستمزد بکار رفته شده در طی سال مقدور باشد. از آنجائیکه این اطلاعات در صورتهای مالی افشاء نمی شود بنابر این در دسترس محقق نبوده است آثار ناشی از آن با فرض پیوسته بودن اثرات آن ، نادیده فرض شده است.
* محدودیت دیگر شاخصهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1384 و 1385 تحت تاثیر مسایل سیاسی و اقتصادی دچار نوسات غیر عادی بوده است . در این تحقیق اثر مورد فوق تعدیل نشده است.
* کارا نبودن بازار سرمایه ایران، به عنوان یک عامل مداخله گر می تواند نتایج پژوهش را تحت تاثیر قرار دهد که کنترل آن توسط محقق امکان پذیر نمی باشد. این موضوع یکی از تنگناهای موجود در اجرای تحقیقات متکی به بازار سرمایه از جمله تحقیق حاضر است.

پیوستها

پیوست الف) اسامی شرکتهای نمونه انتخاب شده و میانگین سرمایه فکری محاسبه شده:

VAIC
SCE
CEE
HCE
نام شــــــــــرکت
2.6
0.4
0.4
1.8
افست
4.3
0.7
0.4
3.3
البرز دارو
7.2
0.8
0.2
6.2
آلومتک
3.4
0.6
0.5
2.4
آهنگری تراکتور سازی ایران
3.9
0.7
0.2
3.0
ایران ترانسفو
2.9
0.5
0.2
2.2
ایران خودرو
4.4
0.7
0.2
3.6
ایران خودرو دیزل
15.8
0.9
0.3
14.6
پارس دارو
3.1
0.4
0.9
1.8
پتروشیمی آبادان
3.7
0.6
0.6
2.6
پتروشیمی اراک
5.5
0.7
0.6
4.2
پتروشیمی اصفهان
2.6
0.4
0.6
1.6
پتروشیمی فارابی
1.9
0.2
0.4
1.3
پشمبافی توس
25.5
0.6
7.1
17.8
تامین ماسه ریخته گری
2.4
0.4
0.3
1.7
توسعه صنایع بهشهر
23.1
0.8
0.2
22.1
توسعه معادن روی ایران
2.9
0.5
0.3
2.1
تولی پرس
2.9
0.4
0.6
1.8
تولیدی لنت ترمز ایران
2.5
0.3
0.7
1.5
جام دارو
7.9
0.8
0.2
6.9
جوش و اکسیژن ایران
205.5
1.0
0.2
204.3
داروپخش
3.5
0.6
0.3
2.6
داروسازی ابوریحان
7.2
0.8
0.4
6.0
داروسازی اکسیر
2.9
0.5
0.3
2.1
داروسازی امین
4.2
0.7
0.4
3.1
داروسازی جابر ابن حیان
3.9
0.6
0.3
2.9
داروسازی داملران
3.7
0.6
0.4
2.7
داروسازی زهراوی

VAIC
SCE
CEE
HCE
نام شــــــــــرکت
7.7
0.8
0.3
6.5
داروسازی فارابی
3.5
0.6
0.3
2.6
داروسازی کوثر
3.7
0.6
0.2
2.8
دارویی لقمان
5.9
0.8
0.4
4.7
دوده صنعتی پارس
3.1
0.6
0.2
2.3
رادیاتور ایران
2.5
0.4
0.4
1.7
ریخته گری تراکتور سازی ایران
5.3
0.7
0.4
4.2
زامیاد
8.6
0.8
0.3
7.5
سایپا
3.0
0.5
0.4
2.1
سایپا آذین
5.3
0.7
0.1
4.5
سایپا دیزل
65.1
1.0
0.2
64.0
سرمایه گذاری البرز
32.3
1.0
0.2
31.2
سرمایه گذاری پارس توشه
186.2
1.0
0.2
185.1
سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات
5.5
0.8
0.3
4.5
سیمان تهران
5.6
0.8
0.4
4.4
سیمان شرق
7.0
0.8
0.7
5.4
سیمان قاین
4.0
0.6
0.5
2.9
سیمان کرمان
5.4
0.8
0.4
4.2
سیمان مازندران
5.4
0.8
0.5
4.1
سینا دارو
2.2
0.3
0.3
1.5
شیشه و گاز
4.9
0.7
0.3
3.9
صنایع سرما آفرین
9.2
0.9
0.3
8.0
صنایع شیمیایی ایران
4.0
0.6
0.5
2.9
صنایع شیمیایی سینا
3.0
0.5
0.5
2.0
صنایع کاشی اصفهان
4.6
0.7
0.3
3.6
صنایع لاستیکی سهند
3.5
0.6
0.2
2.6
صنعتی آما
7.2
0.7
0.2
6.3
صنعتی نیرو محرکه
4.1
0.6
0.3
3.2
فنر سازی خاور
3.4
0.6
0.4
2.4
کاربراتور ایران
2.4
0.4
0.3
1.6
کارخانجات کمک فنر ایندامین سایپا
VAIC
SCE
CEE
HCE
نام شــــــــــرکت
3.0
0.5
0.4
2.1
کارخانه چینی ایران
8.3
0.8
1.0
6.6
کالسیمین
6.3
0.8
0.3
5.3
کربن ایران
3.3
0.6
0.2
2.5
کف
3.2
0.5
0.3
2.3
کمباین سازی ایران
2.3
0.4
0.3
1.6
کیوان
7.3
0.8
0.1
6.4
گروه بهمن
3.9
0.6
0.3
3.0
گروه صنعتی سپاهان
4.9
0.7
0.3
3.8
لابراتوار های رازک
2.5
0.4
0.3
1.8
لامپ پارس شهاب
3.5
0.6
0.4
2.5
لبنیات پاستوریزه پاک
4.1
0.6
0.4
3.0
لعابیران
7.5
0.8
0.5
6.2
معدنی املاح ایران
2.9
0.5
0.4
2.1
معدنی دماوند
2.6
0.5
0.2
1.9
مهندسی فیروزا
4.7
0.7
0.2
3.7
نوش مازندران
11.6
0.6
0.5
10.5
میانگین کل

پیوست ب) خروجی های آماری از نرم افزار SPSS

جدول شماره 1: خروجی آماری رابطه بین متغیر های سرمایه فکری و شاخص MB

جدول شماره 2: خروجی آماری رابطه بین متغیر های سرمایه فکری و شاخص TOBIN Q

جدول شماره 3: خروجی آماری رابطه بین متغیر های سرمایه فکری و شاخص ROE

جدول شماره 4: خروجی آماری رابطه بین متغیر های سرمایه فکری و شاخص ATO

جدول شماره 5: خروجی آماری رابطه بین متغیر های سرمایه فکری و شاخص ASR

جدول شماره 6: خروجی آماری رابطه بین متغیر های سرمایه فکری و شاخص ROA

جدول شماره 7: خروجی آماری رابطه بین متغیر های سرمایه فکری و شاخص P/E

جدول شماره 8: خروجی آماری رابطه بین متغیر های سرمایه فکری و شاخص EVA

منابع و ماخذ

منابع فارسی:

1. انوری رستمی ، ع و حسن سراجی ،1384، "سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه میان سرمایه فکری و ارزی بازر سهام شرکتهای بورس اوراق بهادار" ، بررسی های و حسابرسی،شماره 39، صفحه 49- 62.
2. انوری رستمی ، ع، 1384،"سنجش سرمایه فکری و برسی روابط میان سرمایه فکری و ارزش بازار سهام شرکت های بورس اوراق بهادار تهران" ، بررسی های حسابداری و حسابرسی، شماره 39 ، صفحه 49-62.
3. انوری رسمتی ، ع و همکاران،1382 ، "ارزیابی مدل ها و روش های سنجش و ارزشگذاری سرمایه فکری شرکت ها" ، بررسی های حسابداری و حسابرسی،شماره 34 ، صفحه 51-75.
4. جعفری ، م و همکاران، 1387 ، "بازنگری مدلهای اندازه گیری سرمایه فکری : یک رویکرد کل نگر"،چهارمین کنفرانس بین المللی مدیریت ، صفحه 1 الی 13.
5. حافظ نیا ،م.ر.، 1386،"مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی" ، چاپ چهارم ، انتشارات سمت.
6. خاکی ، غ.م.، 1388، "روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی" ، چاپ پنجم ، انتشارات بازتاب.
7. رهنمای رودپشتی ، ف و هدا همتی، 1388، "بررسی ارتباطبین سرمایه فکری با متغیر های نوین سنجش عملکرد مبتنی بر ارزش آفرینی" ،مطالعات مالی، شماره دوم ، ، صفحه 111 الی 134.
8. فلاحتی ،ع،1386 ، "بررسی محتوای اصلاعاتی سود حسابداری به عنوان معیار سنتی ارزیابی عملکرد در برابر سود باقیمانده و ارزش افزوده اقتصادی بعنوان معیارهای اقتصادی"، پایان نامه ،استاد راهنما دکتر خوش طینت ،موسسه عالی بانکداری ایران، ارشد حسابداری.
9. گلدی صدقی، ا ، 1386،"بررسی رابطه میان سرمایه های فکری و بازده مالی شرکتها در بورس اوراق بهادار تهران"، پایان نامه ، دانشگاه علی آباد کتول ، ارشد مدیریت دولتی.
10. مدهوشی ، م و مهدی اصغری نژاد امیری ، 1388، "سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکتها، برررسی حسابداری و حسابرسی" ،شماره 57 ، صفحه 101 الی 116 .
11. نمازی ، م و شهلا ابراهیمی، 1388 ، "بررسی تا ثیر سرمایه فکری برعملکرد مالی جاری و آینده شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار" ،تحقیقات حسابداری ، شماره چهارم ، صفحه 4 الی 25.
12. یزدانی، ح.ر،1385،"بررسی روابط متقابل میان اجزای سرمایه های فکری (سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری و سرمایه مشترک ) و اثرات سرمایه ها برعملکرد شعب بانک ملت استان تهران" ، پایان نامه ، دانشگاه ترتبیت مدرس ،ارشد مدیریت دولتی.

منابع لاتین:

1. Appuhami R. ,2007, "The impact of intellectual capital on investors Capital Gain On Shares: An empirical investigation in Thai banking finance & insurance sector". Journal of internet Banking and commerce, April 2007, Vol.12, No.1,www.arraydev.com /commerce/jibe/,
2. Bontis, N. ,1998,, "Intellectual capital: an exploratory study that develops measures and models" ,Management Decision, Vol. 36 No. 2,pp.63-76.
3. Bontis, N. ,2000,, "Assessing knowledge assets: a review of the models used to measure intellectual capital". Available at: www.business.mcmaster.ca ,accessed 22 June 2004,.
4. Brooking, A. 1997. Management of intellectual capital. Long Range Planning 30 ,3,: 364-5.
5. Chen Goh P.,2005,, "intellectual capital performance of commercial banks in Malaysia" ,Journal of intellectual Capital, Vol.6, No.3, 2005 pp.385-396 ,www.emeraldinsight.com /1469-1930.htm,
6. Chin Chen M. , Ju Cheng S. Hwang Y, ,2005,, "An empirical investigation of the relationship between intellectual capital and firms" market value and financial performance" Journal of intellectual Capital, Vol.6, No.2,2005 pp.159-176 ,www.emeraldinsight.com /1469-1930.htm,
7. Edvinsson, L, Malone,M.S ,1997,.Intellectual capital: Realizing your Company's True Value by Finding Its Hidden Brainpower. Harper Business, New York.
8. Kaplan, R.S, and D,P.norton. 1996. Using the balanced scorecard as a strategic management system. Harvard Business Review ,January February,: 75-85.
9. King Hang Chan , ,2009, "Impact Of Intellectual Capital On Organizational Performance",Emerald,Vol.16, No.1,2009,pp.4- 21 ,Error! Hyperlink reference not valid.,
10. Kujansiveu P, Lonnqvist A. ,2005,, "The value inefficiency of intellectual Capital, update January 23.2006.
11. Lev,B,2001,, Intangibles. Management, Measurement, and Reporting, Brookings Institution Press, Washington. D.C.
12. Marr ,B, Schiuma, G. ,2001, Measuring and managing intellectual capital and knowledge assessing new economy organizations. In Bourne, M.,ed,. Handbook of performance Measurement. GEE Publishing Ltd, London.
13. Petty. R. and J. Guthrie. 2000. "Intellectual capital literature review: measurement, reporting and management" Journal of Intellectual Capital, 1 ,2,, pp. 155-176
14. Pew Tan H. Plowman D. Hancock P.,2007,, "Intellectual capital and financial returns of companies", Journal of intellectual capital , Vol.8. No.1, 2007 pp. 76-95 ,www.eemeraldisight.com/1469-1930.htm,
15. Pulic , A , ,2002,, "an accounting tool for ic management"available at : http://www.measuring-ip.at/papers/ham99txt.html
16. Pulic, A.2000.MVA and VAICTM Analysis of randomly Selected Companies from FTSE 250. Austrian Intellectual capital Research center, Graz-London.
17. Sullivan P. ,2000,, Value-driven Intellectual Capital: How to convert intangible corporate assets into market value, Wiley.

Abstract:
Organizations are getting into a knowledge-based economy are economic, in which knowledge and intangible assets as the most important competitive advantage of organizations are recognized. One of the components of intangible assets intellectual capital is an important effect on performance and implementation of strategic organization is therefore to identify, measure and manage intellectual capital has particular importance and value to all organizations is.
Measure intellectual capital categories are presented, one of these categories by Palyk (PULIC) called VAIC (value-added intellectual capital) proposed that three components of physical capital efficiency, effectiveness and efficiency of human capital investment is structured be. In this study, based on the model first VAIC, the value of intellectual capital in listed companies in Tehran Stock Exchange for seven-year period 1380 till 1386 and then calculated the relationship between intellectual capital components and the efficiency of financial companies has been assessed. To calculate the financial performance of the eight financial indicators of financial performance in five groups representing the market value, profitability, activity, investment returns, based on value creation has been used. In this study, statistical methods used for data analysis, multiple regression and correlation coefficients are. Includes 73 companies selected as a continuous period of 7 years for which firm size as control variable is considered.
Results indicated a significant positive relationship between intellectual capital and corporate financial performance and positive impact on levels of firm size having intellectual capital and financial Mlmrd is. Considering these results can be attention managers, shareholders, investors and other interest groups to attract resources and capabilities within the organization and utilization of this model for higher financial returns and access to value companies, proposed.
Key words: intellectual capital, financial performance, firm size, multiple regression, Tehran Stock Exchange

Islamic Azad University
Arak Branch

Faculty of Management-Department of Accounting
((M.A)) Thesis

Subject:
Monitoring the Relationship between Intellectual Capital and Financial Performance of Companies in the Iranian Capital Markets During the Years 1381-1387

Thesis Advisor:
Majid Zanjirdar Ph.D.

Consulted by:
Majid DavodAbadi
by:
Saeed Vatani

Summer 2010
1-Pulic
2-Vaic
3- Chen et al,2005,p388.
4 -Sullivan,2002,p9
5 -Tayles,2004
6- Intellectual propery
7-chan,2009,p9
8 – book value
9 – market value
10- lev,2002,p14
11 -Bontis
12 -Chan,2009,p5
13 – Intellectual capital
14 – penrose,1950
15 -Intangible Assets
16-Chan,2009,p12
17 -Market valuation-Profitability
3-Productivity
4-Return on equity

21 -Drunker
3-keng Hang
4-kendrick
22 -Bontis,2000,p18
23- Human capital
24 -Structural capital
25- External capital
26- Marr
27- Corporate Financial Performance
28 – Human Capital Efficiency
29- Structural Capital Efficiency
30 -physical Capital Efficiency
31 -Market valuation
32- The ratio of market capitalisation to book value of common stocks
33- Profitability
34- The ratio of total revenue to book value of total assets
35- Return on equity
36 -Creation value emphasis
37 -Firm size
38 -Pulic,2002,p119
39-Hang,2009,p14
40-Nopat
3-Hang,2009,p16
41- Intellectual Capital
42- Stewart
43 -Salivan
44 -Bontis
45- Brooking
46- Good will
47 Hang Chan2009,p11
2-King Hang Chan
3-Salivan,2000,p13
3-Bontis2000,p12
48-Bontis,1996
49- Dierick & cool,1999
50- Roos,1997
51 -Seetharaman,2002
52 -Stewart,1997
53 -Mouritsen,2001
54- Edvinsson,1997
55 -Bontis,1997
56- Human capital
57-Structural capital
58- External capital
59- Goran Roos,1997
60- Hannas & Lowendahl
61 -Petty &Guthire
62 -Dallimore & Lime ,2004
63 -Edvinsson & Malone,1997
64 -Scandia
65 -ChenGo,2007,p392
66 -Roos,1997
67 -Bontis,2000,p25
3-Brooking,1997
68- Sveiby,1997
69 -Bontis,2000,p28
2-Stewart,1997
4-Chengo,2005,p388
5-Petty,2000
70-Petty,2000,p162
71-Chen et all,2004
72-Chen et all,2004,p26
2-Petty & Goiter,2000
3- Petty et all,2000,p165
73-Hannas & Lovendahel ,1997
74-Chen,2005,p29
75-Marr & Schiuma,2001,p26
76-Lim & Dalimor,2004
77-Chen,2005,p27
78- Norton & Kaplan
79- Balanced scorecard by Kaplan and Norton
80 -Internal Process
81 -Chen,2005,p28
82-Apohami,2007,p37
83-Apohami,2007,p37
84- Economic value-added
85- Balanced scorecard
86- Kaplan & Norton,1996,p79
3- Intangible asset control
87- Skandia Navigator
88- Broking,1997,p13
2-Tobin's q
89-Fitz-Enz
2-Apohami2007,p29
90- McPherson
91- Rodov & Leliaert
2 -Chen,2005,p392
93- Williams,2000
94 -Luthy,1998
95-Clint B. Fondo& Darren B.Wrigh
5-DIC
7-MCV
8-ROA
96-SC
2-Erik Svieby
97-VAIC
98-VA
99-CEE
100-HCE
101-Edvinson 1997
102-SCE
103 -Performance
104- James Tobin
105- Market Value Of Stock
106 -Book Value Of Debit
107 -Book Value Of Assets
108-ROA
109-ASR
110-ROE
1-Hamilton
112 -A. Marshal
113 -P. Druker
114 -Residual Income
115 -Excess Earnings
116 -Caning
117 -Perinreich
118 -Super – Profits
119 -Edey
120- Excess Realizable Profit
121 -Edwards & Bell
122 -Key
123 -Pensel
124 -Abnormal Earnings
125 -Feltham
126 -Ohlson
127 -Stervart
128 – Deleverage The Rate Of Return
129-EBIT
130-ATIn
131-WACC
2-Economic Value Added
3-Market Value Added
4-Shareholder Value Added
2-kujansivu p,2005
3-IC
4-ICE
132- Chen Goh,2005
133-HCE
134-Appuhami R,2007
135-VAIC
136- Appuhami R,2007,p105
137 -williams S.M,2000
138- Pew Tan,2007
139-Potan et all,2007,p82
140-VAIC
141-Hang ,2009,p12
142-VA
143-CEE, HCE, SCE
2-A.N. Kolmogorov & N.V. Smirnov
144 -Durbin-Vatson Test
145 – Multi colinearity
146 – Variance inflation factor, VIF
147 – Marquardt,1970
148- pulic
149-VAIC
150-Value Added
151- Human Capital Efficiency
152- Structural Capital Efficiency
153- physical Capital Efficiency
154 -Operating Profits
155 -Depreciation and Amortization
156 -Total Employee Expenses
157-CEE
158-HCE
159 -Human Capital
160-SCE
161 -Structural Capital, SC
162- Book Value
163 -Market Value
164 -James Tobin
165- Market Value Of Stock
166 -Book Value Of Debit
167 -Book Value Of Assets
168-ROE
169-ROA
170 -Operation Income
171-ATO
172-ASR
173-EVA
174-EBIT
175-ATIn
176-WACC
177 -Aaccounting Adjustment
178 -Firm Size
179 -Natural log
180 -Value Added Intellectual Coefficient
181 -Economic Value Added
182 -Return Of Assets
183 -Return Of Equity
3-Excel
184- P-value& Significant Level
185 – Std Deviation
186 – Skewness
187 – Kurtosis
188 -A.N. Kolmogorov & N.V. Smirnov
189 Durbin-Vatson Test
190 – Multi colinearity
191-Normality test
192 -A.N. Kolmogorov & N.V. Smirnov
193 -Market valuation
194 -The ratio of market capitalisation to book value of common stocks (MB)
195- Market valuation
196-ROA
197-ATO
198 -Return on equity
199 -Creation value emphasis (EVA(
200 -Firm size
201-MB
202 -Profitability )ROA(
203-ATO
204 -Return on equity
205 -Appuhani R.2007
206 -Return on equity
207 -Creation value emphasis
208 -Firm size
—————

————————————————————

—————

————————————————————

فهرست مطالب
عنوان صفحه:

فهرست جداول
عنوان صفحه:

فهرست نمودارها
عنوان صفحه:

فصل اول …………………………………………………………………………………… کلیات تحقیق

فصل دوم ………………………………………………………………………. مروری بر ادبیات تحقیق

فصل سوم ………………………………………………………………………. روش اجرای تحقیق

فصل چهارم ………………………………………………………………………. تجزیه و تحلیل داده ها

فصل پنجم …………………………………………………………………….. نتیجه گیری و پیشنهادات

154

175

174

176

تعداد صفحات : 104 | فرمت فایل : word

بلافاصله بعد از پرداخت لینک دانلود فعال می شود