بررسی ابعاد مختلف سیستم حسابداری و گزارشگری بانکها



دانشگاه آزاد اسلامی
واحد ……………..
پروژه مالی برای دریافت درجه کارشناسی در رشته حسابداری

عنوان:
بررسی ابعاد مختلف سیستم حسابداری و گزارشگری بانکها

استاد راهنما:
…………………………

پژوهشگر:
…………………….

شماره دانشجویی:

…………………

سال ……

تادییه پروژه مالی

نام و نام خانوادگی دانشجو ……………………… در تاریخ……………. رشته : حسابداری پروژه مالی خود را با عنوان : "بررسی ابعاد مختلف سیستم حسابداری و گزارشگری بانک ها" تحویل دانشگاه نموده است.

نام و نام خانوادگی تاییدکنندگان پروژه مالی سمت امضاء تاییدکنندگان

1 -………………………………… استاد راهنما

2 – …………………………………….. مدیر گروه

تقدیر و تشکر :
شکر شایان نثار ایزد منان که توفیق را رفیق راهم ساخت تا این پروژه را به پایان برسانم . از استاد فاضل و اندیشمند ،استاد راهنما که همواره نگارنده را مورد لطف و محبت خود قرار داده اند ،کمال تشکر را دارم .

تقدیم به

مقدسترین واژه ها در لغت نامه دلم، مادر مهربانم که زندگیم را مدیون مهر و عطوفت آن می دانم.

فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده 1
فصل اول:کلیات تحقیق
1-1-مقدمه 2
2-1-تعاریف و کلیات 3
3-1-حسابداری در ایران 4
4-1-تاریخچه بانک و بانکداری در ایران 4
5-1-گوشه ای از خدمات بانک ها 5
6-1-عملیات بانکی 6
7-1-اعتبار 7
1-7-1-محدودیت بانکها در زمینه ایجاد اعتبار 8
1-1-7-1-مقررات نقدینگی بانکها 8
2-1-7-1-افزایش بدهکاری به اتاق پایاپای 8
3-1-7-1-ضرورت اخذ تامین 9
4-1-7-1-تصمیمات مقامات پولی کشور 9
8-1-سپرده 10
1-8-1-سپرده پس انداز 11
2-8-1-سپرده مدت دار 11
9-1-خدمات بانکی 11
1-9-1-عملیات اعتباری 12
1-1-9-1-عملیات اعتباری بر دو نوع است 12
2-9-1-عملیات مالی 13
3-9-1-خرید و فروش ارز 13

فصل دوم : حسابداری بانک
1-2-نحوه تنظیم حسابهای مالی 14
2-2-حسابهای داخلی 14
3-2-اجزا و عناصر تشکیل دهنده مدل حسابداری بانکها 16
1-3-2-داراییها Assets 17
2-3-2-بدهیها Liabilities 18
3-3-2-اجزای سرمایه در بانکها 19
1-3-3-2-حقوق صاحبان سهام یا خالص داراییها 19
2-3-3-2-سرمایه گذاری صاحبان سرمایهInvestments by Owners 20
4-3-2-هزینه ها Expenses 21
5-3-2-اهم سرفصل حسابهای درآمد بانکها 21
1-5-3-2-درآمدها Revenues 21
4-2-روش ثبت و نگهداری حسابها در سیستمهای مکانیزه حسابداری 22
1-4-2-طریقه ثبت اسناد در دفاتر روزنامه و کل 22
5-2-منابع و مصارف در بانکها 23
1-5-2-منابع چیست 23
1-1-5-2-نحوه طبقه بندی منابع در گزارشات سیستم بانکی 23
2-5-2-مصارف 24
6-2-انواع عملیات بانکها 24
1-6-2-عملیات نقدی 24
2-6-2-عملیات انتقالی 25
7-2-اسناد حسابداری در تسهیلات تبصره ای 25
1-7-2-زمان پرداخت تسهیلات 26
2-7-2-زمان پرداخت قسط توسط مشتری 26
8-2-میزان استهلاک دارائیهای ثابت در بانکها 27
9-2-سند حسابداری سپرده قانونی 28
10-2-سرفصل سرمایه گذاری و مشارکت حقوقی بانکها 28
11-2-نحوه محاسبه سود وام های بانکی 31
1-11-2-نحوه محاسبه اقساط وام 31
2-11-2-زیان های ناشی از مطالبات 32
12-2-اقلام خارج از ترازنامه 32
13-2-ارزش گذاری اوراق بهادار 33
14-2-تراکم دارایی ها و بدهی ها و اقلام خارج از ترازنامه 34
15-2-معاملات با اشخاص وابسته 34
16-2-مدیریت و ذخیره گیری برای انواع ریسک های بانکی 35
17-2-عملیات حسابداری سپرده گذاری کوتاه مدت 35
1-17-2-نحوه محاسبه و پرداخت سود علی الحساب سپرده های سرمایه گذاری کوتاه مدت 36
18-2-نرخ سود و طریقه پرداخت آن در سرمایه گذاری بلند مدت 38
1-18-2-عملیات حسابداری سپرده سرمایه گذاری بلند مدت 39
19-2-رسیدگی به موجودی روزانه صندوق و طریقه ( بستن ) خزانه شعبه و نگهداری کلیدها 41
فصل سوم : حسابداری شعب بانکی
1-3-مقدمه 44
2-3-اسناد محاسباتی 45
3-3-دفاتر 45
4-3-دفتر روزنامه گروه 46
5-3-دفتر معین جزء 47
6-3-دفتر روزنامه شعبه 47
7-3-دفتر کل 48
8-3-فصول اصلی حسابها در دفتر کل و حسابهای فرعی در دفاتر معین جزء 49
5-8-3- مضاربه 50
6-8-3- حساب مشترک مشارکت مدنی 51
7-8-3- فروش اقساطی 55
8-8-3- اموال فروش اقساطی 55
1-8-8-3-تعدیل درآمد سالهای آینده معاملات 56
9-8-3- اجاره به شرط تملیک 56
1-9-8-3-دریافت مال الاجاره 57
2-9-8-3-عدم وصول به موقع اقساط اجاره 57
3-9-8-3-تعدیل حسابهای اجاره به شرط تملیک 57
4-9-8-3-ثبت تسویه حساب اجاره به شرط تملیک 59
10-8-3- اموال منقول اجاره به شرط تملیک 59
11-8-3- اموال غیر منقول اجاره به شرط تملیک 59
12-8-3- معاملات سلف 59
1-12-8-3-فروش کالای سلف 60
13-8-3- کالای معاملات سلف 60
14-8-3- جعاله 60
15-8-3- خرید دین 60
16-8-3- سفته های شهری 61
17-8-3-سفته های شهرستانی 61
18-8-3- وام تولیدی و خدماتی کوچک 61
19-8-3- وام تامین مسکن کارکنان بانک 62
20-8-3-سایر وام ها 62
21-8-3- اعتبار در حساب جاری 62
22-8-3- بدهکاران بابت اعتبارات اسنادی پرداخت شده 62
23-8-3- بدهکاران بابت ضمانت نامه های پرداخت شده 62
24-8-3- اسناد بروات واخواست شده معاملات 63
25-8-3- مطالبات سرسید گذشته معاملات 63
26-8-3-مطالبات معوق معاملات 66
27-8-3- اسناد و بروات واخواست شده قدیمی 66
28-8-3- وام های سرسید گذشته 66
29-8-3- مطالبات معوق 67
30-8-3- تسهیلات اعطائی 67
31-8-3- بدهکاران متفرقه 67
32-8-3- حساب شعب 67
33-8-3- حساب مرکز 67
34-8-3- تعهدات مشتریان بابت ضمانت ها و پذیرش ها 67
35-8-3-تعهدات مشتریان بابت اعتبارات باز شده به ارز 67
36-8-3-سپرده قرض الحسنه جاری دولتی (به نمایندگی بانک مرکزی) 67
37-8-3-سپرده قرض الحسنه سایر موسسات دولتی 67
38-8-3- سپرده قرض الحسنه جاری بانک ها ( حساب آنها ) 67
39-8-3- سپرده قرض الحسنه جاری ریالی 68
40-8-3- سپرده قرض الحسنه جاری ارزی 68
41-8-3- سپرده قرض الحسنه پس انداز ریالی 68
42-8-3- سپرده قرض الحسنه پس انداز ارزی 69
43-8-3- حساب مشترک مشارکت مدنی 69
44-8-3- سپرده پس انداز قرض الحسنه باز سازی مناطق آسیب دیده 69
45-8-3- بستانکاران متفرقه دولتی 69
46-8-3- بستانکاران متفرقه 69
47-8-3- بستانکاران داخلی 70
48-8-3- سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت 70
49-8-3- سپرده سرمایه گذاری بلند مدت 71
50-8-3-پیش پرداخت مشتریان بابت معاملات 71
51-8-3- پیش پرداخت اعتبارات اسنادی 71
52-8-3- سپرده ضمانت نامه ها 71
53-8-3- اجاره به شرط تملیک وجوه استیجاری 71
54-8-3- اجاره به شرط تملیک وجوه استهلاکی 71
55-8-3- سود معاملات 72
56-8-3- درآمد حاصل از خرید دین 72
57-8-3- سود تضمین شده دریافتنی 72
58-8-3- کارمزد دریافتنی 72
59-8-3- درآمد متفرقه 73
60-8-3- نتیجه معاملات ارزی 73
61-8-3- درآمد سالهای آینده خرید دین 73
62-8-3- کارمزد سال های آینده قرض الحسنه اعطائی 73
63-8-3- درآمد سال های آینده معاملات 73
64-8-3- درآمد سال های آینده (جدید) 73
65-8-3- درآمد سال های آینده (سابق) 73
66-8-3- سود معوق معاملات 74
67-8-3- سود تضمین شده و کارمزد معوق 74
68-8-3- اعتبارات اسنادی باز شده به ارز 74
69-8-3- ضمانت نامه ها و پذیرش های صادره به ریال 74
70-8-3- مضارعه 74
71-8-3- مساقات 75
1-71-8-3-تسویه مساقات: 75
72-8-3- حساب های انتظامی (الف) 76
73-8-3- حساب های انتظامی (ج) 76
74-8-3- حساب های انتظامی (د) 76
75-8-3- حساب های انتظامی (الف- ج – د) 77
9-3-مکاتبات 77
10-3-امور بایگانی 79
11-3-طریقه نخ کشی 81
فصل چهارم:نسبت های مالی و صورت های مالی در بانکها
1-4-نسبتهای مالی دربانکها 82
2-4-نسبتهای مالی الزام آور برای سیستم بانکی 82
1-2-4- نسبتهای مالی استاندارد صنعت بانکی 82
3-4-سررسید دارایی ها و بدهی ها 83
5-4-اقلام خارج از ترازنامه 83
6-4-ترازنامه یا بیلان 84
7-4-ترازنامه در بانکها 85
8-4-ترازآزمایشی 86
1-8-4-انواع ترازآزمایشی 86
9-4-تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی در بانکهای دولتی 86
10-4-صورت حساب سود و زیان 87
1-10-4-صورت حساب سود و زیان به روش تک مرحله ای 88
2-10-4-صورت حساب سود و زیان به روش دو مرحله ای 88
3-10-4-اجزاء صورت سود و زیان 88
4-10-4-سود و زیان در بانکها 89
5-10-4-نکاتی پیرامون اقلام صورت سود و زیان بانک 91
6-10-4-فرمت صورت سود و زیان در بانکها 93
فصل پنجم : نقد حسابداری و گزارشگری مالی در بانک های ایران
1-5-مقدمه 95
2-5-مهم ترین اشکالاتی که به اختصار مورد بحث قرار می گیرد به این ترتیب است 96
3-5-اشکال در به کارگیری مبنای تعهدی در شناخت درآمد 97
4-5-اشکال در تهیه صورت های مالی تلفیقی و سرمایه گذاری های مالکیتی بانک ها 97
5-5-تجدید ارزیابی دارایی های ثابت و استهلاک اموال 98
منابع و ماخذ 101

چکیده:
اقتصاد کنونی جهان اقتصاد پولی است . اغلب معاملات و مبادلات با پول صورت می پذیرد . پول در فعالیتهای اقتصادی نقش بسیار تعین کننده ای دارد .بدون استفاده از آن هزاران معامله گوناگون بازرگانی ، که هر روز شاهد انجام آنها هستیم ، غیر ممکن است.پاره ای از این معاملات که امکان پذیر هستند در صورت نبودن پول ، با دشواری و تاخیر فراوان صورت خواهد گرفت.
بنابر این ، حذف پول و به دنبال آن به کنار گذاشتن حرفه بانکداری از جوامع بشری غیر ممکن به نظر میرسد. زیرا در زندگی اقتصادی امروزی بانکها وظایف مهمی را بر عهده گرفته اند.مثلا بانکهای تجاری بر خلاف سایر موسسات مالی که فقط می توانند موجودی های نقدی خود را قرض دهند، قادرند پول جدید ایجاد کنند و تا چند برابر موجودی های نقدی خود بر میزان قدرت خرید جامعه بیفزایند.
به طورکلی میتوان گفت که امروزه حرفه بانکداری ، تامین مالی سایر حرفه ها و کسب کارها را بر عهده دارد. بدین گونه، بانک و بانکداری در تمامی جنبه های زندگی اقتصادی جوامع ریشه دوانده است. حسابداری عملیات امور بانکی که روزانه به بررسی اموری می پردازدکه درجریان عملیات بانکی برای مشتریان و سایراموربانکی درجریان است. انجام عملیات اموربانکی نیازبه تخصص افرادی داردکه آن را انجام می دهند. باید اطلاعات خودرابه روز گردانند تا ازآخرین دستاوردهای عملیات بانکی با اطلاع باشند.

کلمات کلیدی:
بانکداری، حسابداری شعب بانکی، حسابداری بانک، صورتهای مالی بانک، سیستم حسابداری و گزارشگری بانک

فصل اول
کلیات تحقیق
1-1-مقدمه
در دنیای امروز که هر روز شکل تازه ای از ارتباطات اقتصادی به وجود می آید و افراد و شرکتها و موسسات با یکدیگر در ارتباط می باشند و تغییرات مالی آنها بر یکدیگر تاثیر دارد و روز به روز این فعالیت ها پیچیده تر می شود این عوامل باعث می شود که نقش حسابداری به عنوان فراهم کنندگان اطلاعات مالی با استفاده از استانداردهای حسابداری برای استفاده کنندگان بیشتر مشخص گردد. نیاز روز افزون موسسات و سازمانها به اطلاعات صحیح و بهنگام جهت بکارگیری در فرآیند تصمیم گیری مدیران، مقوله ای اجتناب ناپذیر است.
در این راستا سیستم اطلاعات مدیریت منبع اصلی ارائه اطلاعات بشمار می آید. سیستم اطلاعات حسابداری به عنوان مهمترین زیر مجموعه این سیستم، اطلاعات مالی متنوعی را در اختیار استفاده کنندگان این نوع اطلاعات، خصوصا " مدیران هر سازمان" قرار می دهد. به طور کلی اطلاعات حسابداری بایستی از ویژگی های خاصی برخوردار باشد تا در فرآیند تصمیم گیری مورد استفاده قرار گیرد. ویژگی های کیفی این گونه اطلاعات نظیر مربوط بودن، و قابلیت اتکاء از جمله خصیصه هایی است که بر میزان بکار گیری اطلاعات به موقع (بهنگام) تاثیر می گذارد.
حسابداری عملیات یکی ازمهم ترین قسمت های انجام عمالیات بانکی میباشد.اگردراین قسمت کوچکترین نقصی وجودداشته باشد،نه تنها به امور دیگر سرایت میکند، بلکه کل تراز پایان روزانه را نیز با اشکال مواجه خواهد نمود.به همین دلیل عملیات این قسمت از اهمیت خاصی برخوردارخواهد بود.کارکنان این قسمت از تخصص ویژه ای برخوردارند وهر چند مدت یکبار به بازآموزی اطلاعات خود می پردازند.
2-1-تعاریف و کلیات
حسابداری یک سیستم است که در آن فرایند جمع آوری، طبقه بندی، ثبت، خلاصه کردن اطلاعات و تهیه گزارش های مالی و صورتهای حسابداری در شکل ها و مدل های خاص انجام می گیرد تا افراد ذینفع درون سازمانی مثل مدیران و یا برون سازمانی مثل بانکها، دولت و … بتوانند از این اطلاعات استفاده کنند. حسابداری به عنوان یک نظام پردازش اطلاعات، داده های خام مالی را دریافت نموده آنها را به نظم در می آورد. محصول نهایی نظام حسابداری گزارش ها و صورت های مالی است که مبنای تصمیم گیری اشخاص ذینفع (مدیران، سرمایه گذاران، دولت و … ( قرار می گیرد.

3-1-حسابداری در ایران
حسابداری در ایران امروز، با تعریف ها، مفاهیم و بازتاب عملکرد گسترده اش، جایگاه مناسبی در نظام مالی و اقتصادی یافته است. بازتاب این امر را می توان در توجه خاص مدیران به حسابداری و استفاده از اطلاعات مالی در تصمیم گیریها و سیاست گذاری های استراتژیک موسسه ها و شرکت های تحت نظارتشان مشاهده کرد. در سطح کلان نیز شاهد اعتماد و اتکای نظام مالی کشور به رسیدگی های حسابرسان، بررسی اسناد و مدارک فعالیت های مالی به وسیله آنان و قضاوت نهایی ایشان هستیم که در قالب گزارش حسابرسی منتشر می شود.
نخستین انتشارات مستقیم به حسابداری و حسابرسی در ایران بخشنامه ۱۳/۱۱/۱۳۱۴ می باشد که برای بار اول از اصطلاحاتی از قبیل بیلان ( ترازنامه ) – بدهکار و بستانکار صحبت می شد که خود مقدمه ای برقوانین مالیاتی سالهای بعد بود.
همچنین در سال ۱۳۲۲ قانون مالیات بر در آمد تدوین شد. با وجود اینکه این قانون هرگز به مورد اجرا گذاشته نشد ولی اصطلاحاتی از قبیل هزینه و درآمد در آن به کار رفته بود. حسابداری به روش جدید در ایران بیشتر به موسسات خارجی که در ایران مشغول به کار بودند، موسوم شد. این موسسات عبارت بودند از شرکت سابق نفت – بانک شاهی و سایر موسسات و بانکهای خارجی. سپس نیز در بانک ملی ایران و سایر بانکهای ایران رواج یافت.
انجمن حسابداران خبره که در سال ۱۳۵۳ بوجود آمده بود، در آذرماه ۱۳۵۰ لایحه تاسیس شرکتهای سهامی حسابرسی به تصویب کمیسیون های مجلسین رسید. این شرکت در حال حاضر عملیات حسابرسی کلیات موسسات دولتی مستقل و نیمه مستقل (سازمان های دولتی به غیر از وزارت خانه ها و شرکتها ( موسساتی که از دولت کمک مالی دریافت می کنند را عهده دار می باشد.

4-1-تاریخچه بانک و بانکداری در ایران
بانکداری در ایران از قرون وسطی تا اوایل قرن نوزدهم منحصر به فعالیتهای صرافی بود. صرافی های بزرگی در تبریز، مشهد، تهران، اصفهان، شیراز و بوشهر یعنی مراکز تجاری عمده آن دوره وجود داشتند. در این دوره هیچ موسسه دولتی یا بانک خارجی در کشور فعالیت نداشت و نقل و انتقال وجوه در داخل یا در خارج توسط صرافان انجام می گرفت. موسسات صرافی عمده آن روزگار شامل تجارتخانه برادران تومانیانس، تجارتخانه جمشیدیان، تجارتخانه جهانیان و شرکت اتحادیه بودند که فعالیت اکثر آنها تا قبل از سال 1300 هجری شمسی متوقف گردید.
اولین بانکی که در ایران تاسیس شد، شعبه یک بانک انگلیسی بود که مرکز آن در لندن و حوزه فعالیت آن جنوب آسیا به ویژه هندوستان می بود. این بانک، "بانک جدید شرق" خوانده می شد. در سال 1266 هجری شمسی ابتدا شعبه ای در تهران ایجاد کرده و سپس به ایجاد شعب در اصفهان، بوشهر، تبریز، رشت، شیراز و مشهد اقدام نمود. در سال 1269 هجری شمسی، بانک داراییهای خود را به "بانک شاهی ایران" که این بانک نیز بانکی انگلیسی بود فروخت و از آن پس بانک شاهی ایران جانشین بانک جدید شرق شد.

5-1-گوشه ای از خدمات بانک ها:
1) امکان دریافت صورتحساب از طریق نمابر
2) امکان اطلاع از آخرین میزان موجودی در هر لحظه از طریق تلفن گویا
3) امکان دریافت صورتحساب در مقاطع زمانی مشخص (حد اکثر 2 ماه)
4) وصول چکهای انتقالی عهده شعب تهران و واریز چک های مسافرتی شعب سایر بانکهای هر شهرستان در همان روز به حساب مشتریان
5) وصول چکهای عهده شعب این بانک(درون شهری و برون شهری )در همان روز و واریز آن به حساب از طریق نمابر
6) افتتاح حساب جاری برای اشخاص حقیقی و حقوقی
7) امکان تمدید قرارداد سپرده بلند مدت در سرسید بدون مراجعه به بانک و بهره مندی از سود آن برای دارندگان حساب سپرده سرمایه گذاری بلند مدت
8) امکان انتقال تمام یا قسمتی از سپرده بلند مدت و منافع آن به غیر
9) برخورداری از سود سپرده بلند مدت پس از برداشت قسمتی از آن بدون ابطال قرارداد و تغیر در نرخ سود
10) افتتاح انواع سپرده های سرمایه گذاری بلند مدت با پرداخت سود سپرده ها به طور ماهیانه
11) امکان واریز سود علی الحساب سپرده های سرمایه گذاری بلند مدت به صورت ماهانه به حسابهای معرفی شده توسط سپرده گذار
12) افتتاح حساب سپرده کوتاه مدت ویژه با دو درصد بیشتر از سود سپرده های کوتاه مدت عادی
13) انتشار چکهای در گردش با مبالغ دویست هزار تا پنج میلیون ریال به منظور تسهیل رد مبادله روزانه
14) توسعه خدمات سیستم online به کلیه شعب
15) صدور انواع ضمانتنامه
16) برخورداری از سود روز شمار برای انواع سپرده گذاریها
17) صدور انواع کارتهای اعتباری
اکنون که با ضرورت فعالیت های بانکی در جامعه ها آشنا شدیم به توضیح این فعالیتها تحت عنوان اعتبار ، سپرده ، خدمات بانکی و انواع تسهیلات اعتباری می پردازیم .

6-1-عملیات بانکی
عملیات بانکی به 3 دسته تقسیم می شود:
1) منابع
که شامل :
سپرده های :
1) قرض الحسنه
2) جاری
3) پس انداز
4) سپرده های سرمایه گذاری مدت دار:
1. کوتاه مدت
2. بلند مدت
2) مصارف (امور تسهیلات اعطائی ):
که شامل :
1) آئین نامه های اجرائی تسهیلات اعطائی
2) دستور العملهای اجرائی تسهیلات اعطائی
3) آئین نامه های داخلی تسهیلات اعطائی
4) قراردادها
3) خدمات بانکی
شامل :
1) بروات
2) سفته ها وبروات و چک و وصولی اسناد تجاری است که بوسیله مشتریان برای اقدامات لازم از قبیل وصول یا واخواست و غیره در مقابل پرداخت هزینه های مربوط به بانک واگذار می شود .
3) حوالجات:
1- حواله شهری :
واریز پول به حساب افرادکه محدوده همان شهر انجام می پذیرد(مخابره ای)
2-حواله تلگرافی (فاکس ):
با استفاده از تشخیص رمز
3-حواله های کتبی :
که از طریق پست صورت می گیرد
4) مطالب متفرقه
5) چکهای انتقالی
6) ضمانت نامه ها
7) چک های در گردش(چک انتقالی به عهده شعب )
8) ایران چک (چک های مشترک بین بانک ها) (چک انتقالی عهده بانک ها )
9) امور متفرقه میباشد .
7-1-اعتبار :
اعتبار در لغت به معنای اعتماد داشتن و باور کردن است .
گاهی شخص ، به امید به دست آوردن نفع آینده ، موقتا از مالکیت خود بر دارائی فعلی چشم پوشی می کند ؛ نتیجه این عمل به وجود آمدن اعتبار است .
اعتبار دو نوع است:
1) اعتبار تجارتی
2) اعتبار بانکی :
اعتبار بانکی به معنی ایجاد تسهیلات مالی برای مشتریان است

1-7-1-محدودیت بانکها در زمینه ایجاد اعتبار :
1-1-7-1-مقررات نقدینگی بانکها :
بانکها همواره به اعتماد و اطمینان مردم جامعه نیاز فراوان دارند به همین منظور باید کار خود را آن چنان برنامه ریزی کنند که همواره وجوه نقد کافی در اختیار داشته باشند تا بتوانند در صورت تقاضای مشتریان وجوه سپرده آنان را به آنها بازگردانند به همین منظور بانکها مجبورند مقداری وجوه نقد در اختیار داشته باشند. این امر یکی از عواملی است که قدرت بانکها را در دادن اعتبار محدود می کند .

2-1-7-1-افزایش بدهکاری به اتاق پایاپای :
بانکها ناگذیرند در توسعه یا محدود کردن اعتبار به طور دسته جمعی و هماهنگ با هم عمل کنند .
زیرا اگر مثلا یک بانک بیش از سایر بانکها حجم اعتبارات خود را محدود کند ، در این صورت موجودی نقدی او افزایش یافته و اقلامی از دارائی بانک مزبور ناچار خواهد شد تا برای حفظ نسبت نقدینگی قانونی خود از میزان اعتبارات مذکور بکاهد .
از سوی دیگر ، اگر یک بانک بیش از سایر بانکها حجم اعتبارات خود را محدود کند ، در اینصورت موجودی نقدی او افزایش یافته و اقلامی از دارائی بانک مزبور که سود آور هستند، کاهش خواهد یافت بنابراین بانکها ، در زمینه حجم اعتبارات ، ناگزیرند از سیاست مشترکی پیروی کنند .

3-1-7-1-ضرورت اخذ تامین :
بانکها معمولا قبل از دادن وام از متقاضی وام تقاضای نوعی وثیقه می کنند تا در صورت عدم باز پرداخت وام در سررسید مقرر ، وثیقه را بفروشند و حق خود رابردارند . وثیقه ممکن است سهام اوراق بهادار، اسناد بیمه ، اسناد مالکیت ، و امثال آنها باشد . ضرورت ارائه وثیقه از جانب متقاضی وام ، حجم اعتبارات را محدود می کند .زیرا بسیاری از متقاضیان وام از ارائه وثیقه مورد نظر بانک ناتوانند.

4-1-7-1-تصمیمات مقامات پولی کشور:
بانک مرکزی برای تنظیم حجم پول و اعتبارات ، تدابیر مختلفی را به کار می برد که مهمترین آنها عبارتند از : خرید و فروش اوراق بهادار ، تغیر ذخیره قانونی ، تعیین نرخ تنزیل و تنزیل اتکائی .هرگاه بانک مرکزی افزایش حجم اعتبارات را ضروری بداند ، در این صورت مقداری اوراق قرضه دولتی خریداری می کند . بدین گونه، ذخایر و قدرت وام دهی بانکهای تجاری که فروشنده این اوراق هستند، افزایش می یابد . به عکس اگر بانک مرکزی کاهش حجم اعتبارات را ضروری بداند ، در اینصورت مقداری اوراق قرضه دولتی به فروش می رساند و موجب کاهش ذخایر و قدرت وام دهی بانکهای تجاری می شود .
اگر اوضاع اقتصادی ایجاب کند که از حجم پول واعتبارات کاسته شود، بانک مرکزی در محدوده قانونی مجاز ، درصد ذخیره قانونی را افزایش می دهد و بدین صورت قدرت قدرت اعتبار دادن بانکهای تجاری را کم می کند . لیکن اگر اوضاع اقتصادی ایجاب کند که حجم پول و اعتبارات افزایش یابد ، بانک مرکزی درصد ذخیره قانونی را کاهش می دهد و بدین گونه قدرت اعتبار دان بانکهای تجاری را بیشتر می کند.
8-1-سپرده :
وقتی صاحبان حسابها وجه نقد به بانکها بسپارند و یا اشخاص چک و سایر اسناد اعتباری را به بانک واگذار کنند که پس از وصول به حساب آنها واریز کنند ، سپرده بانکی به وجود می آید . در واقع می توان گفت سپرده بدهی بانک است به مشتریانش

الف) سپرده ها بر اساس منبع ایجاد آنها بر دو نوعند:
1) سپرده های اصلی (اولیه):
2) این سپرده ها از طریق پرداخت وجه نقد یا از طریق واگذار کردن چک از جانب مشتری به بانک (برای وصول ایجاد می شود . این سپرده ها در حجم پول کشور و افزایش قدرت خرید عمومی تاثیری ندارد و فقط قدرت خرید را از شخصی به شخص دیگر منتقل می کند .
3) سپرده های مشتق (ثانویه):
4) این سپرده ها از طریق واگذار کردن اعتبار از جانب بانک به اشخاص و واریز کردن وجوه آن به حساب آنان ایجاد می شود . این سپرده ها حجم پول کشور و قدرت خرید عمومی را بالا می برد .
ب) سپرده ها بر حسب تعهد بانک نسبت به زمان پرداخت آنها :

1) سپرده های دیداری (جاری ): سپرده های دیداری سپرده هایی هستند که موجودی آنها به محض مطالبه مشتری باید به او (یا به هر کسی که او اراده کند ) پرداخت شود. بنابر این، سپرده های دیداری مانند وجه نقد هر لحظه در دست صاحبان خود هستند و در نتیجه موجودی آنها تحت عنوان پول تحریری در محاسبه حجم پول در گردش به حساب می آید.
2) سپرده های غیر دیداری (مدت دار): سپرده های غیر دیداری سپرده هایی هستند که موجودی آنها با یک فاصله زمانی پس از درخواست قبلی مشتری به او قابل پرداخت است (مگر آنکه بانک به دلیل علاقه ای که به نظر مساعد مشتریانش دارد ، از این حق خود صرفنظر کرده ، وجه برخی از انواع سپرده های غیر دیداری را به محض مطالبه مشتری به او پرداخت کند) . بنابراین ، سپرده های غیر دیداری قابلیت نقل و انتقال ندارند و مستقیماَ در معاملات مورد استفاده قرار نمی گیرند .
سپرده های غیر دیداری به نوبه خود بر دو نوعند:
1-8-1-سپرده پس انداز:
سپرده پس انداز بخشی از سپرده های غیر دیداری است که سررسید معینی ندارد و معمولا به تقاضای صاحبان آنها بلافاصله مسترد می شود .
2-8-1-سپرده مدت دار:
سپرده مدت دار بخشی از سپرده های غیر دیداری است که فقط در سررسید معین یا با اخطار قبلی دارنده سپرده به او مسترد می شود.
9-1-خدمات بانکی :
بر خلاف تصور عامه تنها وظیفه بانک توزیع اعتبارات نیست بلکه بانک ها فعالیت دیگری نیز دارند .
به طور کلی بانکها با انجام 4 نوع عملیات زیر در خدمت اقتصاد جامعه هستند:
1) عملیات اعتباری
2) عملیات مالی
3) خرید و فروش ارز
4) سایر خدمات بانکی شامل:
I. نقل وانتقال وجوه داخل کشور
II. وصول مطالبات اسنادی و سود سهام مشتریان به حساب آنها
III. پرداخت بدهی مشتریان در صورت درخواست آنها
IV. قبول امانات و نگهداری سهام و اوراق بهادار و اشیاء قیمتی مشتریان
V. انجام وظایف قیمومیت ، وصایت و وکالت برای مشتریان طبق مقررات مربوط
هنوز تمامی عملیاتی که در دنیای صنعتی عصر حاضر متداول است، در بانکهای ایران به طور متداول معمول نشده است.

1-9-1-عملیات اعتباری:
عملیات اعتباری اصلی ترین فعالیت بانکها است.
بانکها با قبول انواع سپرده (دیداری ، مدت دار و ………)منابع لازم را برای دادن اعتبار به اشخاص مختلف فراهم می کنند.

1-1-9-1-عملیات اعتباری بر دو نوع است:
1. عملیات اعتباری کوتاه مدت:
بانکها با استفاده از موجودی سپرده های دیداری دو نوع اعتبار کوتاه مدت در اختیار بازرگانان و تولید کنندگان می گذارند:
الف- اسناد اعتباری(چک و سفته و برات ) را قبل از سررسید آنها تنزیل می کنند .
توضیح آنکه بانکها فقط اسنادی را تنزیل می کنند که در جریان امور بازرگانی واقعی ایجاد شده اند و تا سررسید آنها بیش از 90 روز نمانده است.

ب- تا مبلغ معینی به بازرگانان و تولیدکنندگانی که در بانک حساب جاری (دیداری) دارند، اعتبار اعطا می کنند و به آنان اجازه می دهند که بیش از موجودی حساب جاری خود به بانک دستور پرداخت دهند.

2. عملیات اعتباری بلند مدت:
اعتبار بلند مدت به اعتباری گفته می شود که مدت آن بیش از یکسال است. بانکها این قبیل اعتبارات را با استفاده از موجودی سپرده های غیر دیداری(مدت دار ) مشتریان و سرمایه اولیه بانک را در اختیار مشتریان خود قرار می دهند .
اعتبار بلند مدت نقش مهمی در تولید دارد. زیرا دریافت کنندگان این اعتبار با استفاده از آن در زمینه های اقتصادی و بازرگانی سرمایه گذاری می کنند .

2-9-1-عملیات مالی :
منظور از عملیات مالی بانکها ، خرید اوراق قرضه منتشر شده از سوی موسسات اعتباری و فروش آن به سپرده گذاران بانک(به مبلغی بیش از مبلغ خرید) است. که معمولا این عملیات مالی را بانکهای تخصصی انجام می دهند.

3-9-1-خرید و فروش ارز:
از دیگر فعالیت بانکها می توان به خرید فروش ارز (تبدیل پول کشورهای مختلف به همدیگر) نام برد.

فصل دوم
حسابداری بانک
1-2-نحوه تنظیم حسابهای مالی
دراین فصل که پیش روی شما می باشد سعی بر آن است که عزیزان به صورت هرچند مختصر و مفید با ثبت اسناد مالی وتهیه دفتر روزنامه و کل وعملکرد حسابداری بانک ها ، نحوه محاسبه انواع وامها از نظر سررسید واقساط آنها ، نحوه ذخیره دارائیها و استهلاک دارائیها و ذخیره مطالبات بیشتر آشنا شده و آنها را مورد ارزیابی قراردهیم

2-2-حسابهای داخلی
در حسابداری یکی از طبقه بندیهای مشهور ، طبقه بندی حسابها بر اساس 5 گروه دارائیها ، بدهیها ، سرمایه ، هزینه و درآمد می باشد که بر این اساس هر یک از حسابها جزء یکی از این گروهها طبقه بندی می شوند اما در سیستم بانکی بعلت کثرت حسابها در سطح کل ، از گروه بندیهای خاص استفاده می شود که یکی از این گروه بندیها تفکیک حسابها به اقلام زیر خطی و بالای خطی بود که قبلاً در مورد آن چند پست مطلب نوشتم اما یکی دیگر از گروه بندیها که گروه بندی بانک مرکزی می باشد دارائیها را به 19 گروه بالاخطی و بدهیها را به 13 گروه بالاخطی طبقه بندی می نماید امروز می خواهم در مورد یکی از این گروه ها که هم در دارائیهای بالاخطی و هم در بدهیهای بالاخطی مشترکاً وجود دارد صحبت کنم
گروه " حسابهای داخلی " هم در دارائیها و هم در بدهیها وجود دارد می خواهیم بدانیم کدام سرفصلها و حسابها جزء این گروهها طبقه بندی می گردند. در گروه حسابهای داخلی ، صرفاً حسابهائی قرار می گیرند که یا ماهیت دو گانه دارند و یا هنوز سرفصل قطعی آنها مشخص نگردیده است و پس از اینکه سرفصل قطعی آنها مشخص شد می بایست به سرفصل اصلی منتقل شوند برای شفاف شدن موضوع مثالی می زنم
فرض کنیم یک مشتری که تسهیلاتی را از شعبه الف دریافت کرده است برای پرداخت قسط به شعبه ب مراجعه کند ( در این مثال فرض این است که سیستم تسهیلات بصورت آن لاین و متمرکز نمی باشد ) وقتی مشتری قسط را در شعبه ب پرداخت می کند از منظر حسابداری باید حساب " صندوق " بدهکار و حساب " تسهیلات " که به مثابه حسابهای دریافتنی می ماند بستانکار شود اما از آنجائیکه شعبه ب تسهیلات را پرداخت ننموده است بنابراین می بایست وجه قسط را دریافت و از طریق یک حساب واسطه قسط را به شعبه الف منتقل نماید بنابراین شعبه ب با دریافت وجه سند زیر را صادر می نماید
بدهکار : صندوق
بستانکار : حساب بین واحدها ( حساب مرکز(

بنابراین در حقیقت می بایست حساب " تسهیلات " بستانکار شود و چون شعبه ب تسهیلات را پرداخت نکرده لذا مانده بدهکار تسهیلات نزد شعبه ب وجود ندارد که بخواهد آنرا بستانکار نماید از اینرو آنرا در حساب واسطه ای جهت انتقال به شعبه الف عمل می نماید با صدور سند فوق یک نسخه از سند به شعبه الف ارسال می شود و شعبه الف با دریافت سند به ترتیب زیر عمل می نماید .
بدهکار : حساب بین واحدها ( حساب مرکز(
بستانکار : حساب تسهیلات
حال فرض کنید نسخه دوم هنوز بدست شعبه الف نرسیده باشد در این حالت سرفصل " حساب مرکز" با مانده بستانکار در تراز بانک وجود خواهد داشت اما آیا به نظر شما این حساب که بستانکار می باشد بیانگر یک بدهی بانک می باشد قطعاً جواب منفی است چون این حساب می بایست به بستانکاری تسهیلات منتقل می شده یعنی کاهنده دارائی است نه یک بدهی برای همین حساب مرکز را حساب داخلی می گویند یعنی حسابی که می بایست صفر شود و در حساب اصلی دیگری تاثیر بگذارد .
از جمله حسابهای داخلی می توان به "حساب مرکز به ریال " " حساب مرکز به ارز " " حساب شعب به ریال " " حساب شعب به ارز " " حساب بدهکاران داخلی ارز و ریال " " حساب بستانکاران داخلی ارز و ریال " " حساب وضعیت ارزی " " حساب ارزش ریالی مبادلات ارزی " اشاره نمود.
نکته پایانی اینکه در بانکهائی که ( معمولاً بانکهای خصوصی اینگونه اند) از سیستم حسابداری متمرکز بهره می برند با توجه به خاصیت سیستم حسابداری متمرکز همواره رویدادها در زمان ایجاد در حسابهای اصلی خود قرار می گیرند و بنابراین کمتر در این نوع بانکها حسابهای داخلی بعنوان واسطه قرار می گیرند. و دیگر اینکه یادمان باشد حسابهائی مثل " بدهکاران موقت " یا " بستانکاران موقت " جزء حسابهای داخلی نیستند زیرا علیرغم اینکه این حسابها نیز واسطه قرار می گیرند اما وجوه این حسابها در صورت قطعیت متعلق به بانک نمی باشد یعنی وجوه بستانکاران موقت به حساب در صورت قطعیت به افراد خارج از بانک تعلق می گیرد و ما گفتیم که حسابهای داخلی حسابهائی هستند که پس از قطعیت به حسابهای بانک وارد می شوند.

3-2-اجزا و عناصر تشکیل دهنده مدل حسابداری بانکها
* دارایی
* بدهی
* سرمایه
* درآمد
* هزینه
1-3-2-داراییها Assets
منافع اقتصادی احتمالی آتی که به وسیله یک واحد اقتصادی مشخص درنتیجه معاملات یارویداد های گذشته بدست آمده یا درکنترل قرار گرفته است.
بطور کلی اموال، مطالبات وسایر منابع متعلق به یک موسسه که در نتیجه معاملات ، عملیات مالی یا سایر رویداد ها ایجاد شده و قابل تقویم به پول و دارای منافع آتی است دارایی نامیده می شود.
اهم سرفصل حسابهای دارایی بانکها
* حساب وجه نقد
* حساب وجوه در راه
* حساب تمبر مالیاتی
* حساب سپرده قانونی
* حساب مطالبات از دولت
* حساب جاری نزد بانکها
* حساب تسهیلات اعطایی قرض الحسنه
* حساب تسهیلات اعطایی مضاربه
* حساب تسهیلات اعطایی جعاله
* حساب تسهیلات اعطایی فروش اقساطی
* حسابهای مربوط به اعطای تسهیلات مسکن
* حساب موجودی انبار کل
* حساب اموال منقول
* حساب اموال غیر منقول
* حساب سرقفلی
* حساب هزینه بهسازی و نوسازی ساختمانهای استیجاری بانک
* حساب بدهکاران داخلی
* حساب شعب
* حساب مرکز
* حساب پرداخت چکهای فروخته شده بانک
* حساب پرداخت چکهای صادره ی سایر بانکها

اجزا و عناصر تشکیل دهنده مدل حسابداری بانکها
2-3-2-بدهیها Liabilities
امکان ازدست دادن منافع اقتصادی درآینده،ناشی ازتعهدات کنونی یک واحد اقتصادی مشخص مبنی بر انتقال داراییها یا ارایه خدمات به واحدهای تجاری دیگر درآینده که درنتیجه معاملات یا رویدادهای گذشته انجام شده است.
یا به عبارتی تعهداتی که یک موسسه در مقابل اشخاص و موسسات دیگر دارد و از معاملات در رویداد های گذشته ناشی شده اند و باید از طریق پرداخت پول،تحویل کالا، انجام دادن خدمات یا انتقال سایر اقلام دارایی تسویه شوند، بدهی نامیده می شود.
اهم سرفصل حسابهای بدهی بانکها
* حساب قرض الحسنه جاری(ریالی)
* حساب قرض الحسنه پس انداز(ریالی)
* حساب سپرده سرمایه گذاری بلند مدت
* حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت
* حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت ویژه
* حساب سپرده قرض الحسنه جاری بانکها
* حساب انواع چکهای فروخته شده
* حساب حواله های عهده شعب
* حساب مانده های مطالبه نشده
* حساب سپرده نقدی ضمانت نامه
* حساب پیش پرداخت مشتریان بابت سایر تسهیلات در بخش خصوصی و دولتی
* حساب مضاربه وجوه دریافتی
* حساب سود سالهای آینده تسهیلات
* حساب سود تسهیلات تکلیفی به تعهد دولت
* حساب بستانکاران داخلی
* حساب بستانکاران موقت
* حساب شعب
* حساب مرکز

3-3-2-اجزای سرمایه در بانکها
اجزا و عناصر تشکیل دهنده مدل حسابداری بانکها
1-3-3-2-حقوق صاحبان سهام یا خالص داراییها Equity, or Net Assets
حق باقیمانده بر دارایی های واحد اقتصادی پس ازکسر بدهیها.دریک واحد تجاری حقوق صاحبان سرمایه،حقوق مالکان آن است.

2-3-3-2-سرمایه گذاری صاحبان سرمایهInvestments by Owners
افزایش درخالص داراییهای یک واحد اقتصادی مشخص ناشی ازانتقال منابع اقتصادی به آن توسط صاحبان سرمایه به منظور افزایش حقوق مالکیت. داراییها متداولترین اقلامی هستند که به عنوان سرمایه گذاری مالکان شرکت دریافت می شود،ولی امکان دارد این دریافت به صورت خدمات،قبول یا تبدیل بدهیهای شرکت باشد.

سرمایه پایه در بانکها عبارتند از مجموع سرمایه اصلی و سرمایه تکمیلی
* سرمایه اصلی:
* سرمایه پرداخت شده +اندوخته قانونی+ سایر اندوخته ها(به استثناء اندوخته تجدید ارزیابی دارائیهای ثابت و سهام متعلق به بانک)+ صرف سهام + سود انباشته (بدیهی است در صورت زیان می بایست مبلغ از سرمایه اصلی کسر شود)
* سرمایه تکمیلی:
* این سرمایه شامل
ذخائر مطالبات مشکوک الوصول (عام) + اندوخته تجدید ارزیابی دارائیهای ثابت + اندوخته ناشی از تجدید ارزیابی سهام
* نکته قابل توجه در محاسبه سرمایه پایه این است که در هنگام استفاده از مبلغ سرمایه پایه در فرمول نسبت کفایت سرمایه برخی محدودیت ها اعمال می شود از جمله اینکه مجموع سرمایه تکمیلی می تواند حداکثر برابر سرمایه اصلی باشد و مازاد بر آن در سرمایه پایه جهت محاسبه نرخ کفایت سرمایه محسوب نمی گردد از دیگر محدودیتهای موجود می توان به عدم احتساب سرقفلی و سرمایه اختصاص یافته به موسسات بانکی تابعه (درصورتی که تلفیق نشده باشد) و سرمایه گذاری در سهام سایر موسسات بانکی اشاره نمود به طوریکه امکان احتساب این اقلام در هنگام تهیه نسبت کفایت سرمایه مقدور نمی باشد.
در رابطه با شناسائی و ثبت درآمد ناشی از سرمایه گذاریها ، باید گفت موارد مطروحه که لازم الاجرا برای بانکها بوده ، دقیقاً مطابق با استانداردهای حسابداری می باشد و بر اساس بخشنامه جدید نیز روش شناسائی درآمد سرمایه گذاری همانند قبل و به شرح یاد شده می باشد.

4-3-2-هزینه ها Expenses
عبارتست ازجریان خروج داراییها یا سایر موارد استفاده از داراییها یا ایجاد بدهیها طی یک دوره که به منظورتولید وتحویل کالا،ارایه خدمات یا انجام سایر فعالیتها دراجرای عملیات اصلی و مستمرواحد تجاری صورت می گیرد.

5-3-2-اهم سرفصل حسابهای درآمد بانکها
* حساب وجه التزام دریافتی ازمحل تسهیلات اعطایی در قالب عقود اسلامی
* حساب سود دریافتی تسهیلات
* حساب کارمزد دریافتی
* حساب درآمد های متفرقه
1-5-3-2-درآمدها Revenues
جریان ورود دارارییها یا سایر موارد افزایش داراییهای یک واحد تجاری ویا تصفیه بدهیهای آن طی یک دوره مالی که ناشی ازتحویل کالا،ساخت دارایی برای مشتریان،ارایه خدمات ،یا سایر فعالیتهای انتفاعی است که دراجرای عملیات اصلی ومستمر واحد تجاری انجام می گیرد.

4-2-روش ثبت و نگهداری حسابها در سیستمهای مکانیزه حسابداری
درسیستمهای کامپیوتری حسابداری، دفاتر روزنامه، کل و معین بعنوان گزارشهای خروجی سیستم و توسط کامپیوتر تهیه می شود. علاوه براین انواع ترازهای آزمایشی، صورتهای مالی و حتی گزارشهای تحلیلی از وضعیت مالی موسسه توسط کامپیوتر تهیه و دراختیار استفاده کنندگان قرار می گیرد.
موضوع مهم دراجرای این سیستمها، تشخیص صحیح حسابهاست.
طبق قوانین مالیاتی ایران، کلیه شرکتها و اشخاص حقوقی علی رغم استفاده از سیستم مکانیزه می بایست دفاتر روزنامه و کل را به صورت دستی نیز نگهداری کنند.در این موسسات بجای ثبت روزانه وقایع می توان خلاصه ای از عملیات یک ماهه موسسه را در دفاتر روزنامه و کل ثبت نمود.

1-4-2-طریقه ثبت اسناد در دفاتر روزنامه و کل
الف ) شعب پس از جمع آوری اسناد ( اعم از نقدی یا انتقالی ) در مقاطع مختلف در طول روز بر حسب نوع تفکیک جمع بندی و به طور مسلسل شماره گذاری و جهت صدور سند کلی از فرم انتقالی نمونه مربوطه سند حسابداری داخلی استفاده می گردد . بدیهی است جهت اسناد نقدی و انتقالی سندحسابداری داخلی جداگانه صادر می گردد .
ب) به منظور کنترل گردش عملیات نقدی و مطابقت مانده خلاصه دفتر کل با موجودی صندوق شعب موظفند صورت وضعیت از حساب صندوق تهیه نمایند . پس از کلیه اسناد روز در دفتر روزنامه ، جمع بندی شده و به خلاصه دفتر کل استخراج می گردد .
ج ) دفتر روزنامه یکی از مهمترین دفاتر شعبه بوده و دارای ارزش قانونی می باشد . لذا هر گونه خط خوردگی و تراشیدگی و محو اقلام به وسیله لاک در دفتر مزبور قانونا ممنوع می باشد . چنانچه احیاناً رقمی در دفتر روزنامه اشتباه ثبت شود بایستی به اطلاع مسئولین شعبه نسبت به درج رقم صحیح اقلام و در ستون ملاحظات رقم صحیح به تائید و امضاء مسئولین ذی ربط برسد .
د) چون در روش فعلی اسناد کلی ، اسناد نقدی محسوب نمی شود لذا لزومی به انعکاس آنها در ماشین تحویلداری نمی باشد.

5-2-منابع و مصارف در بانکها
1-5-2-منابع چیست ؟
اصولاً تمامی سرفصلهای سمت چپ ترازنامه که ماهیت بستانکار دارند منابع بانک تلقی می گردند ( دقت کنید ترازنامه را می گویم نه تراز چون در تراز درآمدها و سود سالهای آتی تسهیلات هم در سمت چپ درج می شود اما منابع نیستند) اما سیستم بانکی کشور در هنگام ارائه گزارش منابع ، صرفاً منابعی را گزارش می کند که از جامعه جذب نموده است و این منابع را نیز یک طبقه بندی خاص که خواهم گفت گزارش می نماید

1-1-5-2-نحوه طبقه بندی منابع در گزارشات سیستم بانکی :
منابع را برای گزارشدهی به 2 طبقه عمده گروه بندی می نمایند
الف – منابع موثر :
این منابع شامل حسابهای جاری ، پس انداز ، سپرده های کوتاه مدت و سپرده های بلند مدت می باشد
ب – منابع غیر موثر :
که به آن سایر منابع هم گفته می شود این منابع شامل حسابهای سپرده ضمانتنامه ها ، پیش دریافت اعتبارات اسنادی ، پیش دریافت بابت معاملات ، بستانکاران متفرقه ، حواله های عهده ما ، حواله هاب عهده شعب ، خالص چکهای بانکی فروخته شده ، مانده های مطالبه نشده ، وجوه اداره شده مصرف نشده می باشد

2-5-2-مصارف
مصارف نیز در هنگام ارائه گزارش به مانده حسابهای تسهیلات ، مطالبات ، سرمایه گذاریها و مشارکتها ، بدهکاران ، پیش پرداختها و اصولاً تمام حسابهای با ماهیت بدهکار به استثناء هزینه ها و موجودیهای نقد اعم از وجوه نقدی و وجوه نزد سایر بانکها و بانک مرکزی جزء مصارف هستند تنها نکته مهم در هنگام تهیه مصارف این است که تسهیلات باید خالص گزارش شود یعنی باید از مانده تسهیلات (عقود مبادله ای ) سود سالهای آتی کسر گردد.
در پایان فراموش نکنیم سرمایه یا حقوق صاحبان سهام نیز منابع بانکها هستند اما معمولاً در گزارشات بانکی درج نمی شوند.

6-2-انواع عملیات بانکها
* عملیات نقدی
* عملیات انتقالی

1-6-2-عملیات نقدی
دراین عملیات حتما یکطرف عملیات با حساب صندوق سروکار دارد
* انواع عملیات نقدی عبارتند از:
الف – عملیات واریز وجه به صندوق از طریق اسناد زیر:
حواله دریافت، حواله خرید ایران چک، حواله چک بانکی، حواله چک بین بانکی، بخش نقدی جاری، قبض انواع حسابهای پس انداز، حواله تلفنی(کتبی) و قبض دریافت اقساط وام
ب- عملیات برداشت وجه نقد ازصندوق ازطریق اسناد زیر:
حواله پرداخت، آگهی پرداخت، ایران چک، چک، قبض انواع حساب پس انداز سپرده های سرمایه گذاری، سند هزینه و چکهای بانکی

2-6-2-عملیات انتقالی
این عملیات کلیه اقلام ترازنامه را و سود وزیان بجز حساب صندوق را دربر می گیرد.. عملیات انتقالی به وسیله اسناد زیر صورت می گیرد:
سند انتقالی، آگهی بدهکار، آگهی بستانکار، قبض وصولی چکها، سند حسابداری بین واحدها، فرم یادداشت حواله جات مخابره ای و نمونه یادداشت تلفنی بروات عهده شهرستان

7-2-اسناد حسابداری در تسهیلات تبصره ای
تسهیلات تبصره ای ، تسهیلاتی هستند که بانکهای دولتی بر اساس تبصره های مندرج در قانون بودجه می بایست به اشخاص و یا در بخشهای خاص پرداخت نمایند یکی از ویژگیهای این نوع تسهیلات این است که معمولاً پرداخت بخشی از سود این نوع تسهیلات بعنوان یارانه توسط دولت تقبل می گردد که با توجه به این ویژگی خاص اسناد حسابداری این نوع تسهیلات با سایر تسهیلات کمی متمایز می باشد که در این مطلب می خواهیم در مورد حسابداری این گونه تسهیلات صحبت نماییم .
فرض کنید تسهیلاتی به مبلغ 40000000 ریال را با نرخ 12% قرار است به شخصی پرداخت نمائیم این تسهیلات در قالب تبصره ای می باشد که طی آن 8% سود توسط دولت تعهد شده است و مشتری فقط باید 4 % سود بعلاوه اصل را بازپرداخت نماید مدت بازپرداخت تسهیلات 36 ماهه و طی اقساط برابر پرداخت انجام شده است .اینک اسناد مرتبط با این مثال .

محاسبات مربوط به این مثال
اصل تسهیلات = 40000000 ریال
مدت بازپرداخت = 36 ماه
نرخ تسهیلات = 12%
نرخ سود سهم مشتری = 4%
نرخ سود سهم دولت = 8%
سود سالهای آتی سهم دولت = 4934000
سود سالهای آتی سهم مشتری = 2466000
یادآوری می شود برای تسهیل کار با فرمول قدیم محاسبات را انجام داده ایم زیرا قصدمان رویه حسابداری تسهیلات است نه نحوه محاسبه ارقام اسناد حسابداری مرتبط با پرونده
نکته :
علامت – به معنای نشان دادن معین حساب است اما علامت / به معنای " یا " می باشد
1-7-2-زمان پرداخت تسهیلات
بدهکار : تسهیلات تبصره ای- بخش خصوصی ( بمیزان اصل + سود آتی سهم مشتری)
بدهکار : مطالبات از دولت – سود آتی دولت ( بمیزان سود آتی سهم دولت )
بستانکار : سود سالهای آتی سهم مشتری ( بمیزان سود آتی سهم مشتری )
بستانکار : سود سالهای آتی در تعهد دولت ( بمیزان سود آتی سهم دولت)
بستانکار : صندوق – حساب مشتری ( بمیزان اصل تسهیلات )

2-7-2-زمان پرداخت قسط توسط مشتری
قسط این تسهیلات شامل اصل و سود سهم مشتری می باشد و سود سهم دولت در قسط لحاظ نمی گردد بنابراین وقتی مشتری قسط می دهد
بدهکار : صندوق (بمیزان قسط)
بستانکار : تسهیلات تبصره ای ( بمیزان قسط )
بدهکار : سود سالهای آتی سهم مشتری ( بمیزان سود قسط(
بستانکار : درآمد معاملات) بمیزان سود قسط(
بدهکار : مطالبات از دولت -سود آتی (بمیزان سود محقق شده سهم دولت
بستانکار :مطالبات از دولت – سود محقق شده (بمیزان سود محقق شده سهم دولت
بدهکار : سود سالهای آتی در تعهد دولت (بمیزان سود محقق شده سهم دولت (
بستانکار : درآمد معاملات / درآمد معوق (بمیزان سود محقق شده سهم دولت)
اسناد زمان تسویه نیز بسیار ساده است دوستانی که علاقه مند هستند اسناد تسویه را برایم ایمیل کنند نکته دیگر این که این تسهیلات فقط در بانکهای دولتی وجود دارد
تا اینجا متوجه شدیم سرفصل "مطالبات از دولت " 2 معین دارد البته این سرفصل 5 معین دارد که بعداً به مابقی معینهای آن می پردازم.

8-2-میزان استهلاک دارائیهای ثابت در بانکها
دارائیهای ثابت در بانکها معمولاً در قالب دو گروه اموال منقول و اموال غیر منقول طبقه بندی شده و روش استهلاک در هر گروه به شرح ذیل می باشد
1- اموال غیر منقول ( ساختمانها ) به روش نزولی و با نرخ 7% مستهلک می شود
2- اموال منقول : که خود به 5 زیر گروه وسائط نقلیه (موتور سیکلت ) ، وسائط نقلیه ( خودرو ) ، اثاثیه و منصوبات ، تجهیزات کامپیوتری و ماشین آلات خاص بانکی تقسیم و به شرح ذیل مستهلک می شوند
الف – وسائط نقلیه ( موتور سیکلت ) : به روش نزولی با نرخ 30%
ب – وسائط نقلیه ( خودرو ) : به روش نزولی با نرخ 35 %
ج – اثاثیه و منصوبات : به روش خط مستقیم و با عمر 10 ساله
د – تچهیزات کامپیوتری : به روش خط مستقیم و با عمر 3 ساله
ه – ماشین آلات خاص بانکی : به روش خط مستقیم و با عمر 10 ساله

9-2-سند حسابداری سپرده قانونی
در مطلبهای قبلی در رابطه با دلائل اخذ و میزان سپرده قانونی مترتب با منابع بانکها اعم از دولتی یا غیر دولتی صحبت کردیم اینک اسناد مربوط به تودیع این سپرده ها به بانک مرکزی را درج می کنیم .
فرض کنیم مانده منابع کل شعب یک بانک در پایان هفته برابر 1000 ریال شده باشد این اطلاعات از طریق سیستمهای متمرکز یا از طریق سیستم انتقال و تلفیق تراز شعب کل کشور به دست اداره مرکزی می رسد در آنجا میزان سپرده قانونی منابع را محاسبه می نمایند )نرخ هر یک از منابع را قبلاً گفتیم( فرض کنیم سپرده قانونی 1000 ریال منابع ، معادل 50 ریال می شود حال اداره مرکزی باید سند زیر را صادر نماید.
بدهکار : سپرده قانونی 50
بستانکار : حساب جاری نزد بانک مرکزی 50

و سپس در پایان هفته بعد اگر منابع افزایش یابد بمیزان افزایش در منابع سند مزبور صادر و اگر کاهش یابد می بایست سند مزبور برعکس صادر شود به عبارتی همواره این سند بر اساس سپرده قانونی مشمول ، تعدیل می گردد.

10-2-سرفصل سرمایه گذاری و مشارکت حقوقی بانکها
موضوع " سرمایه گذاریها " به غیر از تعاریف و کارکردهای محدودی که بصورت اختصاصی در بانکها مورد استفاده قرار می گیرد یکی از مباحث جالب و قابل بحث از دیدگاه استانداردهای حسابداری می باشد شاید برایتان این سئوال مطرح شود که مگر نحوه حسابداری سرمایه گذاریها در سیستم بانکی با تعاریف و استانداردهای حسابداری مغایرت دارد؟ باید بگوییم مغایرت ندارد اما کاربرد این سرفصل در بانکها بسیار محدود بود و از آنجائیکه بانکها استانداردهای وضع شده خود را با تایید و تصویب نهادهای خاص ( شورای پول و اعتبار ) اجرا می نمایند بنابراین گاهاً تغییراتی هرچند محدود با استانداردهای حسابداری دارند به نحوی که در ارتباط با موضوع " سرمایه گذاریها" علیرغم طبقه بندی صورت گرفته بر اساس استانداردهای حسابداری ، بانکها از قوانین آمرانه نهادهای مزبور تبعیت می نمودندکه البته در سال 1386 و بر اساس جلسه 1081 شورای پول و اعتبار رفتار حسابداری بانکها در رابطه با سرمایه گذاریها مطابق با استاندارد شماره 15 کمیته فنی سازمان حسابرسی تعریف شد و صرفاً محدودیتهائی جهت میزان سرمایه گذاریها تعریف شد نکته جالب در ابلاغ بخشنامه مب/182 سال 1386 که مبین مصوبه 1081 شورای پول و اعتبار می باشد حذف تعریف مشارکت حقوقی و اطلاق عبارت "سرمایه گذاری " به انواع سرمایه گذاری بانکها و موسسات اعتباری می باشد که امیدوارم بتوانیم ضمن ارائه ضوابط و دستورالعملهای خاص بانکها در رابطه با سرمایه گذاریها ، استانداردهای وضع شده در این خصوص را نیز بیان نماییم.
برای بانکها آن چیزی که در رابطه با این سرفصلها مهم است این است که بدانند ماهیت این سرفصلها چیست ؟، نحوه ثبت ناشی از ایجاد سرمایه گذاریها چگونه است ؟ ، درآمدهای ناشی از سرمایه گذاریها جه هستند و چگونه محاسبه و ثبت می شود ؟ ، طبقه بندی سرمایه گذاریها در صورتهای مالی چگونه است ؟ ، نحوه حسابداری فروش سرمایه گذاریها چگونه است ؟
بر اساس آنچه که در مطلب قبلی گفته شد رفتار بانکها در قبال سرمایه گذاریها و مشارکتهای حقوقی و مقایسه آن با استانداردهای حسابداری را می توان به شرح زیر عنوان کرد .
1-در رابطه با طبقه بندی موضوع ، تا قبل از سال 86 بانکها سرمایه گذاریهای خود را در دو طبقه "سرمایه گذاری مستقیم " و " مشارکت حقوقی " افشاء می نمودند و برای هر یک تعریف خاصی داشتند که در مطلب قبلی گفتم . حال آنکه بر اساس استانداردهای حسابداری طبقه بندی سرمایه گذاریها بر اساس " سرمایه گذاری جاری " و " سرمایه گذاری بلند مدت " قابل تفکیک می باشد . که البته بر اساس بخشنامه سال 86 بانک مرکزی (مب/182) طبقه بندی تسهیلات باید بر اساس استانداردهای حسابداری (استاندارد شماره 15 سازمان حسابرسی ) انجام پذیرد.
2-در رابطه با شناسائی و ثبت سود سرمایه گذاریها و مشارکتها تا قبل از سال 86 و بر اساس بخشنامه مب /1799 سال 1382 درآمدهای سرمایه گذاریهای بانکها می بایست بر اساس میزان مشارکت بانک در سرمایه گذاری یا مشارکت حقوقی و به شرح ذیل انجام می پذیرفت.
الف – در رابطه با مشارکتها و سرمایه گذاری مستقیم کمتر از 20% در سهام شرکتهای سرمایه پذیر ، نحوه عمل بدین ترتیب بود که بابت سود نقدی و سود غیر نقدی می بایست سرفصل "درآمد سرمایه گذاری مستقیم یا درآمد مشارکت " مورد استفاده قرار می گرفت و در رابطه با سود سهمی ، ثبت درامد نیاز نبود زیرا با دریافت سهام تعداد سهام بانک در شرکت سرمایه پذیر افزایش یافته و به تبع آن بهای تمام شده هر سهم کاهش می یافت ( البته شاید سئوال کنید با توجه به عدم ثبت در حالت دریافت سهام بعنوان سود ، تاثیر آن بر عملکرد بانک چه خواهد بود جواب این است که با کاهش بهای تمام شده هر سهم در پایان دوره مالی ذخیره کاهش ارزش سهام مورد تاثیر جدی قرار خواهد گرفت زیرا بر اساس استانداردهای حسابداری در هنگام سرمایه گذاری در سهام دارای ارزش متعارف ، می بایست در مقطع صورتهای مالی با توجه به ارزش بازار و مقایسه آن با قیمت تمام شده سهام تعدیلاتی در رابطه با این نوع سهام انجام پذیرد لذا کاهش قیمت تمام شده ناشی از دریافت سهام به جای سود ، تعدیل یادشده را متاثر می نماید.
ب- در رابطه با مشارکتها و سرمایه گذاری مستقیم بیش از 20% در سهام شرکتهای سرمایه پذیر ، بعلت وجود نفوذ قابل ملاحظه و یا کنترل ( بر اساس میزان سهام ) بانکها موظف بودند سود نقدی و غیر نقدی را صرفاً بعنوان تعدیل سرفصل " سرمایه گذاری مستقیم یا مشارکت حقوقی" ثبت نمایند لذا ثبت مزور در سرفصل درآمد انجام نمی پذیرفت ) بنابراین در این نوع سرمایه گذاریها ، بانکها می بایست بمیزان سود دریافتی نقدی یا به ارزش متعارف سود غیر نقدی سرفصل سرمایه گذاریها یا مشارکتهای حقوقی خود را بستانکار می نمودند و در صورت دریافت سهام به جای سود در این نوع سرمایه گذاریها ، مطابق با آنچه در بند الف ذکر شد هیچ گونه ثبتی انجام نمی پذیرفت .
در رابطه با شناسائی و ثبت درآمد ناشی از سرمایه گذاریها ، باید گفت موارد مطروحه که لازم الاجرا برای بانکها بوده ، دقیقاً مطابق با استانداردهای حسابداری می باشد و بر اساس بخشنامه جدید نیز روش شناسائی درآمد سرمایه گذاری همانند قبل و به شرح یاد شده می باشد.

11-2-نحوه محاسبه سود وام های بانکی
فرمول متداول برای محاسبه سود وام های بانکی عادی عبارت است از:
(مبلغ وام x (تعداد اقساط+?) x نرخ سود ) تقسیم بر ۲۴۰۰
حال به مساله ابتدایی بحث باز می گردیم: شخصی مبلغ پنجاه میلیون ریال با نرخ بهره 15درصد، وام پنج ساله دریافت کرده است. با استفاده از رابطه فوق، سود کل عبارت است از:
با افزودن این مبلغ به اصل وام، بانک در طول 5 سال یاد شده مبلغ 69062500ریال دریافت می کند. از تقسیم این مبلغ بر تعداد اقساط که ?? ماه می باشد مبلغ پرداختی برای هرقسط حاصل می شود.
اما محاسبه مبلغ سود وام های یک سررسید با فرمول زیر صورت می گیرد.
(مبلغ وام x مدت به روزx نرخ سود ) تقسیم بر ۳۶۵۰۰

1-11-2-نحوه محاسبه اقساط وام
همانطور که می دانید مدتی است فرمول محاسبه اقساط وام تغییر یافته است. ما ضمن ارائه ساده تر دو فرمول سعی خواهیم کرد تفاوت میزان اقساط را با ذکر مثالی بهتر نشان دهیم.
اگر میزان وام دریافتی را ۷۰ میلیون ریال و نرخ سود را ۱۲ درصد و مدت را ۵ سال (مانند وام خودرو )فرض کنیم:

سود
سود و اصل
مبلغ قسط
فرمول قدیم
21,350,000
91,350,000
1,522,500
فرمول جدید
23,426,472
93,426,472
1,557,107

2-11-2-زیان های ناشی از مطالبات :
در بانکداری ایران، طبق دستورالعمل بانک مرکزی، مطالبات را به سررسید نشده، سررسید گذشته و معوق طبقه بندی می کنند که رویه ای قابل قبول است.
در مورد مطالبات سررسید نشده، دو درصد ذخیره در نظر گرفته شده است که با میزان مقرر در کنوانسیون بال هماهنگی دارد.
کم بودن ذخیره مطالبات لاوصول علاوه بر اینکه ریسک اعتباری بانک را افزایش می دهد موجب نشان دادن سود واهی خواهد شد.

12-2-اقلام خارج از ترازنامه
ازعواملی که صورت های مالی بانک ها را از سایر موسسات متفاوت می سازد، اقلام احتمالی و تعهدات مشروطی است که از معاملات متداول بانک ها ناشی ودر زمان وقوع در حساب ها به عنوان تعهد یا دین شناسایی نمی شود. این اقلام که بخش عمده ای از کسب و کار بانک را تشکیل می دهند، اثر عمده ای بر میزان ریسکی دارند که یک بانک در معرض آن است.
اقلام خارج از ترازنامه شامل ذخایر و بدهی های احتمالی هستند. این اقلام باید حداقل در چهار سرفصل در یادداشت های همراه صورت های مالی ارائه و حسب مورد ذخیره لازم برای بدهیهای احتمالی ناشی از آنها گرفته شود:

جایگزین های اعطای اعتبارمانند تضامین مربوط به قبول بروات، ضمانت نامه ها مانند ضمانت حسن انجام کار و شرکت در مناقصه، معاملات اسنادی مانند گشایش اعتبار اسنادی و تضمین اسناد کوتاه مدت تجاری و معاملات مربوط به اوراق بهادار و اوراق مشتقه.

علاوه براین طبقه بندی و ارائه اقلام خارج از ترازنامه ، از لحاظ محاسبه کفایت سرمایه طبق میثاق بال نیز لازم است. زیرا این اقلام با احتساب ضریب ریسک مربوط در مخرج کسر نسبت کفایت سرمایه منظور می شود

در صورت های مالی برخی از بانک های ایران، اقلام خارج از ترازنامه تحت عنوان حساب های انتظامی در یک قلم منظور می شود اما در برخی دیگر حساب های انتظامی به روشی مطلوب طبقه بندی و ارائه می شوند. اما در اغلب بانک ها، ذخیره لازم،به شکل کنارگذاری مبلغی از سود، برای زیان های بالقوه ناشی از اقلام خارج ترازنامه پیش بینی و در نظر گرفته نمی شود.

13-2-ارزش گذاری اوراق بهادار
از مهم ترین انواع دارایی های بانک ها ، سرمایه گذاری در اوراق بهادار است. اوراق بهادار بانک ها باید در دو سرفصل طبقه بندی شود: اوراق بهاداری کهبه قصد دادوستد نگهداری می شود و اوراق بهادار سرمایه گذاری. تمایل عمومیدر حسابداری امروز دنیا بر این است که اوراق بهادار به ارزش های بازار ارزش گذاری شود، مگر آنکه ارزش بازار قابل اطمینانی وجود نداشته باشد.

دربانک های ایران معمولا کلیه انواع اوراق بهادار از جمله اوراق بهادار قابلمعامله در بورس اوراق بهادار به ارزش های تاریخی حسابداری می شود. زیرا درمقررات مالیاتی شرایط و معافیت لازم برای انتقال مازاد به اندوخته، درصورت به کارگیری ارزش های بازار پیش بینی نشده است.

14-2-تراکم دارایی ها و بدهی ها و اقلام خارج از ترازنامه

استانداردبین المللی حسابداری، به منظور ارزیابی ریسک بالقوه ای که در تحققدارایی ها و الزامات مربوط به پرداخت بدهی ها و تعهدات مشروط مقرر می داردکه بانک ها، موارد عمده تراکم دارایی ها و بدهی ها و اقلام خارج ازترازنامه خود را بر حسب مناطق جغرافیایی، گروه های مشتریان یا گروه هایصنعتی و همچنین خالص مبلغ دارایی ها و بدهی های عمده ارزی و ریسک مترتب برآنها را افشا کند.
در یادداشت های همراه صورت های مالی بانک های ایرانمعمولا تراکم تسهیلات اعطایی از جنبه های مختلف نظیر بخش های اقتصادی وانواع عقود و تراکم سپرده ها بر حسب نوع سپرده افشا می شود که براستانداردهای بین المللی منطبق است. اما در دو مورد مفاد استانداردبین المللی رعایت نمی شود:
یکی ارائه اطلاعات مربوط به دارایی ها و بدهی های ارزی شامل دارایی ها و بدهی های شعب خارجی و دیگری ارائه اطلاعات مربوط به تراکم دارایی ها در بخش های عمومی و خصوصیبه علت ناروشن بودن تعریف و حدود هر بخش با توجه به دامنه گسترده بخشعمومی غیردولتی و قلمداد کردن برخی از واحدهای تابعه بخش عمومی غیردولتیدر شمار موسسات خصوصی (نظیر شرکت های سرمایه گذاری وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی.

15-2-معاملات با اشخاص وابسته
استاندارد بین المللی حسابداری ، علاوه بر افشای معاملات بانک ها با اشخاص وابسته، در موردبانک ها مقرر داشته است که جزئیات مربوط به معاملات بانک اشخاص وابسته وتغییرات در مانده حساب های آنها و سهم اشخاص وابسته از تعهدات مشروط وبدهی های احتمالی ناشی از اقلام خارج از ترازنامه افشا شود. اما دریادداشت های همراه صورت های مالی بانک ها جزئیات معاملات با اشخاص وابستهو اطلاعات مربوط به سهم آنها از تعهدات مشروط ناشی از اقلام خارج ازترازنامه به طور کامل انعکاس ندارد.

16-2-مدیریت و ذخیره گیری برای انواع ریسک های بانکی
ذات و ماهیت معاملات و عملیات، بانک ها را با ریسک های متعدد و متنوعی مواجهمی کند. آنچه به حسابداری مربوط می شود این است که برای ریسک های عمومیبانکداری، شامل زیان های آتی ، اقلام احتمالی و سایر ریسک ها در تخصیص سود ، مبلغی کنار گذاشته شود و تغییرات آن در طول سال مورد گزارش افشا شود.
خوشبختانه مدتی است که مقامات نظارتی و مدیران بانک های ایران، به مقوله ریسک های بانکی و مدیریت آن توجه پیدا کرده اند ولی هنوز در صورت های مالی بانک ها،آثار این توجه، به شکل اقلام مالی دیده نمی شود.

17-2-عملیات حسابداری سپرده گذاری کوتاه مدت :
الف) نحوه ثبت و نگهداری اطلاعات حساب سپرده گذاری کوتاه مدت :
ثبت اقلام دریافتی ، پرداختی و نگهداری اطلاعات حساب سپرده و سرمایه گذاری کوتاه مدت با توجه به امکانات شعبه در تهران و شهرستانها بشرح زیر است .
1- در شعب تهران :
شعبی که عملیات آنها با ماشین 9100 و 2292 انجام می گیرد عملیات دریافت و پرداخت حسابهای مذکور بدون استفاده از کارت و یا دفتر صورت می گیرد و اطلاعات بصورت کاست روزانه به مرکز محاسبات ارسال می گردد .
شعبی که عملیات آنها بصورت دستی انجام می گیرد عملیات دریافت و پرداخت اینگونه شعب در نمونه های مربوطه در دو نسخه ثبت روزانه به مرکز ارسال می گردد و اطلاعات توسط آن اداره نگهداری می شود .
2- شعب شهرستان ها عملیات حسابداری به قرار زیر است :
1- در شعبی که عملیات آنها با ماشین های 80386 و یا 80486 می باشد عملیات دریافت و پرداخت حسابهای سپرده گذاری کوتاه مدت بدون استفاده از کارت و یا دفتر صورت می گیرد و اطلاعات در خود شعبه نگهداری می شود .
2- در شعبی که عملیات آنها بدون ماشین و بصورت دستی انجام می گیرد علاوه بر ثبت عملیات دریافت و پرداخت در کارت نمونه جهت نگهداری اطلاعت در مرکز محاسبات طبق دستورالعمل مربوطه بایستی نمونه 708 را نیز تکمیل و بموقع به اداره محاسبات ارسال دارند .
توجه :
مسئولین ، کارمندان و تحویلداران بایستی از دادن دفترچه سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت به مشتریان قبل از کنترل عمل دریافت ، پرداخت و امضاء خودداری نمایند بدیهی است در صورت بروز هر گونه سوء استفاده مسئولین و کارمندان و تحویلداران جوابگو می باشند .

1-17-2-نحوه محاسبه و پرداخت سود علی الحساب سپرده های سرمایه گذاری کوتاه مدت :
به منظور سهولت در محاسبه و تسریع در پرداخت سود علی الحساب سه ماهه سپرده های سرمایه گذاری کوتاه مدت زمان محاسبه مورد سه ماهه مقاطع زمانی پایان خرداد ء شهریور ء آذر و اسفند ماه هر سال در نظر گرفته شده است که با توجه به اطلاعات ارسالی از شعب توسط اداره محاسبات الکترونیک محاسبه و به مانده سپرده ها اضافه و کلی لیست جهت اطلاع و اقدام به شعب ارسال خواهد شد . شعب به محض وصول لیست فوق الذکر عملیات زیر را در حساب ها بمبلغ سود متعلقه منعکس تا مانده لیست محاسبه با دفاتر شعبه تطبیق نماید .

بدهکار : حساب سود پرداختن کد ………………………….
بستانکار : حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت

بدیهی است کل مبلغ سود در دفتر نمونه مربوطه پس از عملیات روزانه ثبت تا مانده حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت دفتر کل شعبه به مانده دفتر نمونه 708 مطابقت نماید و از ثبت سود سپرده ها بصورت ریز در دفتر 708 خودداری و فقط هنگام مراجعه سپرده گذار مبلغ سود در دفتر چه حساب سیزده سرمایه گذاری کوتاه مدت مشتری ثبت می گردد .
چنانچه حسابی تا تاریخ وصول لیست سود علی الحساب سه ماهه و یا طی دوره مسدود گردیده لکن در لیست ارسالی دارای مانده باشد ( سهم سود ) مبلغ مذکور به شرح زیر از حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت خارج و در حساب بستانکاران متفرقه قابل پرداخت به صاحب سپرده نگهداری و نسبت به پرداخت آن اقدام نمایند . مسئولین شعب موظفند در امر پرداخت سود به صاحب سپرده های کوتاه مدت نظارت نمایند تا بدینوسیله از پیش آمد های سوء احتمالی جلوگیری گردد .
بدهکار : حساب سپرده سرمایه گذاری
بستانکار : حساب بستانکاران متفرقه

بنابراین از این پس شعب راساً مجاز به محاسبه و پرداخت سود علی الحساب به سپرده های کوتاه مدت نبوده و فقط نسبت به پرداخت سود محاسبه شده توسط اداره محاسبات الکترونیک اقدام نمایند

ج ) نحوه محاسبه و پرداخت سود قطعی سپرده های سرمایه گذاری کوتاه مدت :
سود قطعی پس از اعلام نرخ از طرف بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران توسط اداره محاسبات الکترونیک در پایان سال محاسبه و لیست مابه التفاوت به شعب ارسال خواهد شد .

18-2-نرخ سود و طریقه پرداخت آن در سرمایه گذاری بلند مدت :
الف ) نرخ سود هر سال هنگامی که از جانب بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام گردید به اطلاع شعب خواهد رسید
ب) سود سپرده های بلند مدت در پایان هر ماه از جانب شعب محاسبه و حسب تقاضای مشترک هنگام افتتاح حساب پرداخت می گردد .
ج) چون بندرت اتفاق می افتد که سپرده گذاران در ابتدای ماه نسبت به افتتاح حساب اقدام نمایند بنابراین جهت حفظ مواجد ماهانه اولین پرداخت سود در صورتیکه کمتر از یکماه باشد بصورت روز شمار محاسبه و به متقاضی طبق تقاضا پرداخت می گردد . هنگام محاسبه اولین سهم سود در صورتی که کمتر از یکماه از افتتاح آن گذشته باشد ، سال 365 روز در نظر گرفته می شود .
د) سودهای پرداختنی به شرح زیر ( ب ) و ( ج ) بصورت علی الحساب بوده و در صورتی که سپرده گذار تا پایان سر رسید نسبت به برداشت از حساب و فسخ قرارداد سپرده سرمایه گذاری بلند مدت اقدام بنماید سود سپرده های سرمایه گذاری 1،2،3،4،5 ساله محاسبه و هر ماه یکبار تا پایان مدت قرارداد پرداخت می گردد . اگر سپرده گذار قبل از سررسید به برداشت از حساب اقدام نماید ، پرداخت سود به آنها از ابتدا ء به شرح زیر محاسبه و در صورتی که در مجموع اضافی پرداخت شده باشد از سپرده گذار اخذ می گردد
1- درصورتی که سپرده های 1،2،3،4،5 سال قبل از پایان سال اول برداشت گردد سودی معادل نیم درصد در سال کمتر از سود سپرده های کوتاه مدت به سپرده گذارپرداخت خواهد شد .
2- در صورتی که سرمایه گذاری 1،2،3،4،5 ساله پس از گذشت یکسال و قبل ازپایان سال دوم برداشت گردد سودی معادل نیم درصد در سال کمتر از سود سپرده های یکساله به سپرده گذار پرداخت خواهد شد .
3- در صورتی که سپرده ها ی سرمایه گذاری3،5 ساله پس از گذشت دوسال قبل از پایان سال سوم برداشت گردد سودی معادل نیم در صد در سال کمتر از سود سپرده گذاری دوساله به سپرده گذار تعلق می گیرد.
4- در صورتی که سپرده های سرمایه گذاری 5 ساله پس از گذشت سه سال و قبل از پایان سال پنجم برداشت گردد ، سودی معادل نیم درصد درسال کمتر از سود سپرده گذار خواهد شد .
5- از تاریخ انقضای سررسید در صورتی که صاحب حساب هنگام افتتاح حساب اجازه تمدید آن را به بانک نداده باشد سودی به آن تعلق نخواهد گرفت .

1-18-2-عملیات حسابداری سپرده سرمایه گذاری بلند مدت :
الف : نحوه ثبت و نگهداری حساب سپرده های سرمایه گذاری بلند مدت به ترتیب زیر می باشد .
1- پس از تکمیل کارت افتتاح حساب و قرار دادسپرده ، وجه سپرده با صدور سند حواله دریافت از سپرده گذار اخذ وبه شرح زیر در حساب ها منعکس می گردد .
بدهکار : حساب صندوق
بستانکار : حساب سپرده سرمایه گذاری بلند مدت ( 1،2،3،4،5 ساله )

2- حساب سرمایه گذاری بلند مدت ( 1،2،3،4،5 ) تحت یک فصل در دفتر کل ثبت می گردد و برای مشخص شدن تعداد و حجم ریالی انواع سپرده ها از دفتر کل معین یا شیفریه که دارای 4 زیر بخش به شرح زیر می باشد استفاده می شود ، سپرده سرمایه گذاری یک ساله – سپرده سرمایه گذاری دوساله – سپرده سرمایه گذاری سه ساله – سپرده سرمایه گذاری پنج ساله .
3- چون کارت افتتاح وقرارداد ظهر آن ، نوع و مبلغ سپرده مندرج است لذا نیاز به ثبت مشخصات تک تک سپرده ها در دفتر مخصوص ندارد و کارت های افتتاح حساب به عنوان دفاتر معین تلقی می گردد که بر حسب نوع سپرده های (1،2،3،5 ساله ) بطور مجزاء نگهداری می شود .
4- هنگام استرداد یا برداشت سپرده در سررسید یا قبل یا بعد از آن دریافت اصل گواهی سپرده از سپرده گذار و صدور سند حواله پرداخت ، وجه به سپرده گذار مسترد شده به شرح زیر در حسابها منعکس می گردد .
بدهکار – حساب سپرده سرمایه گذاری بلند مدت ( 1،2،3،5 ساله )
بستانکار – حساب صندوق یا هر حسابی که سپرده گذار قبلاً درخواست نماید .
ب ) نحوه محاسبه پرداخت سود علیالحساب و قطعی سپردههای سرمایهگذاری بلندمدت .
1- سود علی الحساب و قطعی با توجه به مواردآتی و نرخ های اعلام شده در هر سال از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران توسط شعب محاسبه شده و از سود پرداختی _ ( کد 10104 ) بشرح زیر پرداخت می گردد .
بدهکار – حساب سود پرداختنی کد 10104
بستانکار – صندوق

یا حساب قرض الحسنه جاری پرداختی نقدی در روز محاسبه در صورتی که یاحساب قرض الحسنه کوتاه مدت یا بستانکاران متفرقه
در صورت عدم مراجعه در روز محاسبه و نداشتن وکالت در صورتی که سود متعلق به حساب بستانکاران متفرقه – بستانکاران حساب صندوق
1-شعب موظفند سود سپرده ها را تا پایان هر ماه از حساب سود پرداختن محاسبه و پرداخت نمایند .
2-تسویه حساب نهایی سود با سپرده گذار پس از سر رسید و اعلام نرخ قطعی سود به عمل خواهد آمد .
3-در محاسبه مدت برای تعیین سود قطعی انواع سپرده های سرمایه گذاری بلند مدت که قبل از سر رسید و کسر سال برداشت می شود . مشروط بر اینکه ضریبی از سه ماه باشد ، منظور خواهد شد .

19-2-رسیدگی به موجودی روزانه صندوق و طریقه ( بستن ) خزانه شعبه و نگهداری کلیدها
برای نگهداری موجودی صندوق و خزانه شعب و رسیدگی به وجوه مذکور و بستن خزانه در پایان وقت اداری رعایت نکات مشروحه ذیل ضروری بوده و بایستی دقیقاً مد نظر قرار گرفته و به موقع اجرا گذاشته شود .

الف ) پس از خاتمه عملیات دریافت و پرداخت کلیه وجوه توسط تحویلدار یا تحویلداران مربوطه جمع آوری و دقیقاً رسیدگی و اسکناسهای موجود صندوق از لحاظ نوع ، مرتب و دسته بندی شده و هر بسته از اسکناسها با باند بسته بندی و با مهر نام تحویلدار ذیربط و تاریخ ممهور و توسط وی پاراف می شود .
سپس صورت انواع اسکناسهای موجود در صندوق به تفکیک روی دفتر نمونه مربوطه در دو نسخه تحویلدار یا اپراتور تحویلدار ( در شعب بزرگ سر تحویلدار ) به دقت و به طور پاکیزه و بدون قلم خوردگی تنظیم گردیده آنگاه از طرف معاون شعبه نسبت به رسیدگی و شمارش موجودی صندوق و تطبیق آن با دفتر روزنامه اقدام و پس از حصول اطمینان کامل هر دو نسخه از نمونه مربوطه توسط مسئولین شعبه و همچنین متصدی صندوق و تحویلدار یا اپراتور مربوط امضاء و نسخه اول از دفتر جدا ضمناً اسناد روزنامه بایگانی و خود دفتر که متضمن نسخه دوم موجودی روزانه صندوق می باشد به انضمان موجودی خزانه در صندوق شعبه نگهداری می گردد .

ب) از آنجائیکه کادر نگهبان بانک در کلیه واحد ها مستقر نیست لذا مقرر داشته اند در شعب دارای نگهبان خزانه یا صندوق پس از انجام عملیات فوق الذکر با حضور نگهبان یا محافظ شعبه بسته و قفل و لاک مهر یا پلمپ می شود و با اخذ امضاء از نگهبان در دفتر نمونه مربوطه بر صحیح و سالم بودن صندوق و لاک و مهر یا پلمپ آن بسته شدن صندوق و خزانه شعب صورت قطعی به خود می گیرد بدیهی است در اداره خزانه و مبادلات وشعب ممتاز علاوه بر نگهبان کشیک و سر نگهبان نیز بایستی حضور داشته باشد تا علاوه بر نظارت در تحویل و لاک یا پلمپ ثبت عملیات فوق را دردفاتر مذبور تائید نمایند در ابتدای روز بعد نگهبان و سر نگهبان صندوق و خزانه واحد ذیربط را رسیدگی و صحیح و سالم با اخذ امضاء در دفتر تحویل با حضور یکی از مسئولین شعبه ( معاون یا رئسی ) به مسئول صندوق تحویل و پس از انجام تشریفات فوق نسبت به باز کردن صندوق شعبه اقدام می شود .

ج ) واحدهایی که فاقد نگهبان بوده و مرکز پول رسانی نمی باشند مسئولین اینگونه واحدها موظفند براساس فصل تعدیل نقدینگی و توزیع و جمع آوری وجوه در تعدیل موجودی روزانه صندوق اقدام و سپس نقدینگی شعبه را که نبایستی از حدود مصوبات تجاوز نماید با توجه به موارد عنوان شده در بند الف این ماده رسیدگی نموده و سپس در صندوق و یا خزانه قرار داده و پس از بستن صندوق نسبت به لاک و مهر یا پلمپ صندوق را توسط افراد ذی ربط که عهده دار نگهداری کلید می باشد در صندوق یا خزانه باز می شود .

د ) از آنجائیکه کیفیت صندوق و خزانه واحدها مختلف بوده و بر اساس نیاز پولی حجم و اندازه آنها یکسان نیست لذا نحوه نگهداری کلیدهای درب صندوق و خزانه و اطلاع از کلید رمز بر اساس تفاوتهای موجود و درجه بندی شعب در بند ( ه الی ط ) بیان شده است .

ه ) در شعبی که خزانه آنها دارای رمز و کلیدی باشد همیشه از نحوه باز و بسته شدن قفل رمزی رئیس یا معاون شعبه بایستی اطالع داشته باشد مسئولیت افشاء کلید رمز نیز به عهده مسئولین مربوط خواهد بود و کلیدهای دیگر اینگونه خزانه ها با توجه به درجه بندی شعب به وسیله افراد زیر نگهداری می شود :
1- در شعب ممتاز و درجه یک ، دو ،یک کلید در اختیار رئیس صندوق و کلید دیگر در اختیار سر تحویلدار قرار داده می شود .
2- در شعب درجه سه و چهار و ژنج و شش و باجه های خدماتی یک کلید نزد رئیس و درغیاب وی نزد معاون و کلیدهای دیگر در اختیار تحویلدار قرار داده می شود .
و ) خزانه و شعبی که درب آنها فاقد رمز بوده و از کلید استفاده می شود .
ی) کلیدهای دوم ( اضافی ) صندوق و خزانه شعب مستقر در تهران پس از بسته بندی و لاک و مهر طی نامه جداگانه به شعب مرکزی ( اثر مهر مربوطه باید جهت کنترل و مقابله در ذیل نامه نقش گردد ) تحویل داده و حتماً رسید اخذ گردد و واحدهای بانک مستقر در یک شهرستان هم بایستی کلیدهای اضافی خودرابه همان ترتیب به شعبه اصلی تحویل و رسید دریافت دارند ، کلیدهای دوم ( اضافی ) صندوق و خزانه و مبادلات و شعبه مرکزی تهران و شعبه مرکزی شهرستانها ودر شهرستانهای مربوطه به ترتیب فوق با اخذ رسید به شعب اصلی بانک ملی تحویل داده می شود .

فصل سوم
حسابداری شعب بانک
1-3-مقدمه
بر کسی پوشیده نیست که بانکها جز نهادهای مالی هر کشور می باشند. نهادهای مالی دو گونه اند:
۱- نهادهای مالی سیاست گذار: موسساتی که مسئولیت پایه ریزی و تعیین خط مشی های اصلی مالی را عهده دارند و برنامه های کلی را در چهارچوب قوانین و مصوبات جاری دولت مشخص می کنند پس از تکمیل و تایید سیاست های مقرر توسط دولت این برنامه ها برای اجرا به دستگاههای مربوطه ابلاغ می گردد. هدف این موسسات دستیابی به راههایی است که گردش پولی و مالی را افزایش، نقدینگی را کاهش، سرمایه گذاری ها را افزایش و در نهایت به پویایی اقتصاد کشور منجر گردد.
۲- نهادهای مالی عملیاتی: موسساتی هستند که به طور مستقیم به ارائه خدمت به مردم می پردازند مانند موسسات مالی و اعتباری، صندوق های قرض الحسنه و بانک ها
این موسسات ملزم به اجرای برنامه های اعلام شده توسط نهادهای مالی سیاست گذار هستند و در واقع بخش عملیاتی و اجرا به عهده این موسسات است.
هدف اصلی آنها علاوه بر اجرای برنامه های معین، ارائه خدمات هر چه بیشتر و بهتر در کمترین زمان ممکن به مراکز صنعتی، دولتی، خصوصی و آحاد جامعه به منظور افزایش رفاه و رضایت مندی مردم و تشویق برای سپرده گذاری و سرمایه گذاری در راستای سیاست های معین است.
بانک ها نیز به عنوان مهمترین این موسسات، در این راستا پیشرو هستند.
بانک ها برای نیل به هدف های مذکور در شهرها و مناطق مختلف شعبی را تاسیس نموده اند حجم فعالیت شعبه متفاوت است و در بعضی شعب ازدیاد برای دریافت خدمات و پرداخت های ضروری به قدری است که ممکن است کارکنان را برای انجام وظایف خود با دشواری رو به رو سازد برای رفع این مشکل و جلوگیری از دوباره کاری و اتلاف وقت و رسیدگی سریعتر و بهتر به امور مردم دوایری در شعب مشخص شده که مهمترین این دوایر، دایره حسابداری شعب است.

2-3-اسناد محاسباتی
عملیاتی که برای نگهداری حسابها در دفاتر بانک انجام می گیرد باید مبتنی بر اسناد و مدارک کتبی باشد و هیچ یک از واحدها مجاز نیستند بدون سند محاسباتی ارقامی در دفاتر ثبت نمایند. اسناد محاسباتی باید با مشخصات کامل از نظر تاریخ ، نام حسابها و توضیح کافی موضوع سند و مبلغ تنظیم شود و با امضاء و مهر شعبه تکمیل گردد. تغیر ارقام و قلم خوردگی در اسناد موجب سلب اعتبار سند می شود ، مگر آنکه با ذکر توضیح کافی وتصحیح ارقام بطور خوانا به تایید و به امضاء مجدد مسئول رسیده باشد.

3-3-دفاتر
کارمندانی که مسئول ثبت اسناد در دفاتر و نگهداری حسابها هستند باید به اصول دفتر داری و روشهای حسابداری بانک اشنا باشند . تراشیدن ، پاک کردن ، قلم زدن مندرجات دفتر و بین سطور نوشتن و یا جای سفید گذاشتن در هر صفحه بیش از حد معمول منع قانونی دارد و اشتباهات احتمالی در ثبت اقلام باید با رعایت اصول دفتر نویس اصلاح گردد.
دفاتری که از نظر امور حسابداری مورد استفاده شعب می باشند عبارتند از:
دفتر روزنامه گروه ، دفتر معین جزء ، دفتر روزنامه شعبه ، دفتر معین کل و دفتر صندوق

4-3-دفتر روزنامه گروه
دفتر روزنامه دفتری است که کلیه عملیات روزنامه شعب باید بصورت ریز و بر حسب طبقه بندی حسابها در آن ثبت گردد و چون در بانک ملی ایران هر گروه بانکی دارای دفتر جداگانه می باشد، بنابراین برای نوشتن دفتر مزبور باید ابتدا اسناد بدهکار و بستانکار حساب جاری را در خلال ریز در ستونهای مربوط و در ذیل سرفصل حسابجاری درج و درپایان روز اسناد مربوطه به سایر فصول حسابها را به تفکیک در ذیل سرفصل مربوط به همان حساب ثبت نموده و پس از حصول اطمینان از صحت عملیات انجام شده برابر ما به التفاوت جمع کل اقلام بدهکار و بستانکار روزانه سند صندوق صادر و دفتر روزنامه عمل نمایند تا موازنه حساب روز برقرار گردد. ضمنا" در پایان وقت اداری که مسئول گروه موجودی نقد خود را به رئیس شعبه یا حسابدار مربوطه تحویل و تسویه حساب می نماید صحت جمع صفحات دفتر و صدور و ثبت سند صندوق در ذیل عملیات دفتر روزنامه هر گروه بانکی باید از طرف مسئول صندوق یا رئیس شعبه تائید شود.
پس از انجام عملیات فوق ، هر گروه بانکی باید ابتدا اقلام مربوط به حسابهای انتظامی را به موجب اسناد صادره بعد از رقم صندوق ثبت نموده و سپس جمع اقلام بدهکار و بستانکار روزانه هر یک از سرفصل ها را با قلم قرمز در ذیل اقلام همان سرفصل تعین و پس از بستن حساب روز، ضمن انتقال جمع کل گردش عملیات بدهکار و بستانکار تا آخر روز قبل در زیر جمع اقلام بدهکار و بستانکار امروز، جمع کل گردش عملیات بدهکار و بستانکار تا آخر امروز که باید مساوی و برابر باشد در انتهای صفحه ثبت و جمع بندی نماید.
مبلغی که به موجب سند صندوق در دفتر روزنامه ثبت می شود معرف مابه التفاوت وجوهی است که یک گروه بانکی در خلال روز از اشخاص و مشتریان دریافت و یا به آنها پرداخت نموده است. بنابراین هرگاه وجوه دریافتنی بیش از وجوه پرداختنی باشد چون جمع اقلام مندرج در ستون بستانکار دفتر روزنامه بیشتر از جمع اقلام بدهکار می باشد برای ایجاد توازن در جمع کل عملیات روزانه باید سند بدهکار صندوق صادر ودر دفتر ثبت گردد و برعکس در صورتیکه وجوه پرداختنی بیش از وجوه دریافتنی باشد چون اقلام مندرج در ستون بدهکار دفتر روزنامه بیشتر از اقلام بستانکار می باشد و برای ایجاد توازن در جمع کل عملیات روزانه ، سند بستانکار صندوق صادر و در دفتر روزنامه ثبت می شود.
شماره ردیف صدور برگه اسنادی که در دفاتر روزنامه ثبت می شود در اول هر ماه از 1 شروع و تا آخر ماه ادامه می یابد واین شماره ردیف باید عینا در روی اسناد مورد عمل درج گردد.

5-3-دفتر معین جزء
چون لازم است وضعیت هر یک از حسابها ی جزء شعب از نظر نوع حساب و مشخصات و مبلغ بطور تفکیک در کلیه واحدها مشخص باشد بنابراین کلیه شعب باید برای حسابهای جزء هر سرفصل در دفتر معین جزء ، حساب جداگانه ای اختصاص داده مبلغ و مشخصات اسناد مورد عمل را به موجب نوع حساب فرعی در دفاتر معین جزء به ریز ثبت و شماره ردیف دفتر را در روی اسناد درج نمایند. بدیهی است جمع گردش عملیات و مانده کلیه حسابهای جزء که در دفتر معین ، یک سرفصل حساب را تشکیل می دهند باید با گردش عملیات و مانده سرفصل حساب مربوط در دفتر معین کل و خلاصه کل روزانه برابر باشد.

6-3-دفتر روزنامه شعبه
در کلیه شعبی که از 5 گروه یا بیشتر تشکیل شده است برای ثبت و ادغام جمع عملیاتی که بوسیله گروهها انجام میشود باید دفتر روزنامه شعبه به شرح زیر تنظیم گردد.
همه روزه به موجب خلاصه دفتر روزنامه گروه ها عملیات بدهکار و بستانکار در سر فصل با ذکر نام سرفصل و شماره گروه ها به ترتیب نوشته شده و جمع عملیات هر سرفصل معین می گردد و سپس با جمع بندی صفحات نوشته شده " جمع گردش عملیات روز ……………"بدست می آید طریقه بستن دفتر روزنامه شعبه عیناَ مانند دفتر روزنامه گروه می باشد.
از سایر دفترها میتوان از دفاتر زیر نام برد :
دفتر نمونه 93( دفتر وضعیت صندوق)
دفتر عملیات صندوق و گروه ها
دفترنمونه 94 (دفتر عملیات صندوق)
مسئول صندوق یا مسئول شعبه در شروع کار، مانده روز قبل را در دفتر نمونه 93 ثبت وسپس ارقام پرداختنی یا دریافتنی از گروهها در خلال روز را در ستونهای مربوط با ذکر شماره فیش و شماره گروه ثبت و وجوه دریافتنی از هر گروه در پایان وفت را نیز در ستون دریافتنی دفتر درج و سپس ریز پول موجود در پایان وقت را نیز در ستون دریافتنی درج و سپس ریز پول موجود در پایان وقت را نیز در قسمت 1 تعین و پس از جمعبندی رقم جمع قسمت 1 که نشاندهنده ریز وجوه موجود در صندوق می باشد به آخرین سطر ستون پرداختنی قسمت 2 منتقل و پس از جمع بندی ستون های پرداختنی قسمت 2 منتقل و پس از جمع بندی ستون های پرداختنی و دریافتنی باید در انتها توازن برقرار شود.
و نمونه 94 نیز به منظور تسهیل در امر مبادلات پولی شعب 2 گروه به بالا تهیه گردیده است .

7-3-دفتر کل
دفتر کل عبارت است از دفتری که مجموعه حسابهای شعبه در آن به صورت کلی نگهداری می شود
شعب 3 گروه به بالا باید دفتر معین کل به شرح زیر تنظیم نمایند:ابتدا برای هر سر فصل تعداد صفحات کافی اختصاص داده شده سپس روزانه گردش عملیات هر سر فصل از خلاصه روزنامه را و در شعب 5 گروه به بالا از خلاصه دفتر روزنامه شعبه منتقل و در صفحه مربوط در یک سطر ثبت و روزانه جمع بندی و مانده گیری میشود و پس از اتمام نقل و ثبت عملیات در دفتر کل اقدام به تهیه خلاصه کل روزانه شعبه می گردد.

8-3-فصول اصلی حسابها در دفتر کل و حسابهای فرعی در دفاتر معین جزء
فصول اصلی حسابها در خلاصه کل روزانه با شماره ردیف سرفصلهای مربوط که در حال حاضردر شعب بانک بر اساس عملیات بانکی بدون ربا تدوین شده و مورد عمل می باشد شامل حسابهای زیر می باشد:
1-8-3-صندوق
سر فصل حساب صندوق نشاندهنده موجودی ریالی صندوق می باشد، لذا همیشه وجوه موجود در صندوق ریالی شعبه در پایان هر روز بایستی با رقم مانده سرفصل حساب صندوق در دفتر کل برابر باشد.
2-8-3- اسکناس و ارز
3-8-3-سپرده قرض الحسنه جاری بانکها
4-8-3- قرض الحسنه اعطائی.
وجوهی که پس از انعقاد قرارداد مربوط به پرداخت قرض الحسنه به مشتریان حائز شرایط با تصویب مقامات ذیصلاح بانک پرداخت می شود باید اسناد مربوطه به شرح زیر صادر و در دفاتر ثبت گردد.
حساب قرض الحسنه(معادل اصل کارمزد مربوطه)(بدهکار)
حساب کارمزد دریافتنی ، عندالزوم حساب کارمزد سالهای آینده قرض الحسنه(بستانکار)

بدیهی است اسناد مربوط به حساب قرض الحسنه در کارتی که به نام هر یک از مشتریان به صورت جداگانه
نگهداری می شود ثبت خواهد شد.
عناوین قرض الحسنه عبارتند از:
هزینه های ازدواج
تهیه جهزیه
درمان بیماری
تعمیرات مسکن
کمک هزینه تحصیلی
کمک برای ایجاد مسکن در روستاها
ثبت حسابداری مربوط به کسر کارمزد سالانه پس از تعین اقساط و سهم کارمزد همزمان با اولین قسط هر سال که کارمزد با توجه به آئین نامه های هر سال متغیر میباشد

حساب صندوق یا حساب قرض گیرنده (بدهکار)
حساب قرض الحسنه اعطائی (بستانکار)

5-8-3- مضاربه
اسناد پرداخت بابت سرمایه که ثبت آن به صورت زیر می باشد:
حساب مضاربه تسهیلات استفاده شده (بدهکار)
حساب جاری عامل(بستانکار)
دریافت از عامل بابت تسهیلات استفاده شده:
هنگامی که بانک از بابت مضاربه وجهی از عامل دریافت مینماید (اعم از ماحاصل فروش و غیره) اسناد حسابداری زیر صادر میشود:
حساب عامل یا صندوق (بدهکار)
حساب مضاربه تسهیلات استفاده شده(بستانکار)
تسویه حساب مضاربه :
که خود دارای دو حالت می باشد:

الف- در کارت حساب مضاربه تسهیلات استفاده شده مانده بستانکار داشته باشیم(سود)
که ثبت حسابداری آن به شرح زیر می باشد:
حساب مضاربه تسهیلات استفاده شده
{معادل بستانکار همین حساب}(بدهکار)
حسابسودمعاملات معادل سهم بانک(بستانکار)
حساب جاری عامل {معادل نسبت سهم عامل}

ب- در کارت حساب مذکور مانده بدهکار باقی مانده باشد(خسارت)
حساب جاری عامل معادل کسر سرمایه مضاربه(بدهکار)
حساب مضاربه تسهیلات استفاده شده(بستانکار)

6-8-3- حساب مشترک مشارکت مدنی
که بین بانک و شریک همزمان تعین و به حساب مشارکت مدنی که بدین منظور افتتاح می گردد واریز و به شرح زیر عمل می شود:
در صورتیکه سرمایه به صورت وجوه نقد باشد:
الف- سهم بانک
حساب مشارکت مدنی (بدهکار)
حساب مشترک مشارکت مدنی(بستانکار)
ب- سهم شریک
حساب جاری شریک و یا حساب صندوق (بدهکار)
حساب مشترک مشارکت مدنی (بستانکار)
در صورتیکه سرمایه غیر نقدی باشد:
الف- سهم بانک:
حساب مشارکت مدنی (بدهکار)
حساب مشترک مشارکت مدنی (بستانکار)
و همزمان با ثبت بالا ، ثبت زیر باید انجام گیرد:
حساب مشترک مشارکت مدنی(بدهکار)
حساب اموال یا دارائی مربوط(بستانکار)
این دو ثبت موئید تحویل سرمایه غیر نقدی بانک به شریک و انعکاس آن در حساب مشترک مشارکت مدنی می باشد که از طریق آن عمل پرداخت سرمایه غیر نقدی و تحویل آن نشان داده می شود. در صورتیکه قیمت دفتری اموال و یا دارائی بانک با قیمت تقویم شده متفاوت باشد ما به التفاوت در حساب دارائی ها تعدیل و به حساب درامد یا هزینه بانک منظور خواهد گردید.

ب- سهم شریک:
حساب بدهکاران متفرقه (بدهکار)
حساب مشترک مشارکت مدنی (بستانکار)
پس از ثبت زیر و هنگام تحویل سرمایه غیرنقدی شریک به شرکت مدنی که همزمان صورت می گیرد ثبت حسابداری زیر صورت میگیرد:
حساب مشترک مشارکت مدنی(بدهکار)
حساب بدهکاران متفرقه(بستانکار)

ثبت مربوط به استفاده از سرمایه
به هنگام استفاده شریک از سرمایه مشارکت مدنی به موجب تقاضای شریک و تائید نماینده بانک ثبت حسابداری زیر زده می شود:
حساب مشترک مشترک مدنی (بدهکار)
حساب جاری شریک(بستانکار)
ثبت مربوط به دریافت وجه از شریک:
هنگامی که بانک از بابت مشارکت مدنی وجهی از شریک دریافت می نماید ثبت های حسابداری زیر به کار میرود:
حساب جاری شریک یا صندوق(بدهکار)
حساب مشترک مشارکت مدنی(بستانکار)
ثبت مربوط به تسویه حساب مشارکت مدنی :
پس از خاتمه موضوع شرکت و یا انقضاء مدت آن و تعین تکلیف دارائی ها و موجودی های شرکت و همچنین ثبت آنها در حسابهای ذیربط، شرکت مدنی خاتمه یافته و حسابهای مربوط بشرح زیر تسویه خواهد شد

الف – در صورتیکه مشارکت مدنی سود داشته باشد:
برگشت سرمایه:
حساب مشترک مشارکت مدنی
{معادل کل سرمایه}(بدهکار)
حساب مشارکت مدنی (بستانکار)
حساب جاری شریک یا صندوق {معادل سهم سرمایه شریک}
تقسیم سود:
حساب مشترک مشارکت مدنی (بدهکار)
حساب سود معاملات {معادل سهم سود سود شریک}(بستانکار)
حساب جاری شریک یا صندوق {معادل سهم سود شریک}

ب- در صورتیکه مشارکت مدنی زیان داشته باشد:
1) چناچه مانده بستانکار حساب مشترک مدنی بیش از سهم سرمایه بانک باشد اسناد به شرح زیر صادر و در دفاتر ثبت می شود:
حساب مشترک مشارکت مدنی{معادل مانده بستانکار این حساب } (بدهکار)
حساب مشارکت مدنی {معادل سهم سرمایه بانک}(بستانکار)
حساب جاری شریک یا صندوق
در صورتیکه حساب مشترک مشارکت مدنی مانده بستانکار آن کمتر از سهم سرمایه بانک باشد اسناد حسابداری زیر صادر و در دفاتر منعکس میشود .

حساب مشترک مشارکت مدنی {معادل سهم سرمایه بانک}(بدهکار)
حساب مشارکت مدنی (بستانکار)
با ثبت این سند سهم سرمایه بانک تضمین شده است تامین و معادل مانده بدهکار حساب مشترک مشارکت مدنی از حساب جاری شریک به شرح زیر برداشت می شود .
حساب جاری شریک(بدهکار)
حساب مشترک مشارکت مدنی (معادل مانده بدهکار همین حساب )(بستانکار)

7-8-3- فروش اقساطی
نظر به اینکه انجام معاملات فروش اقساطی مستلزم پیش پرداخت توسط مشتریان می باشد بنابر این عملیات حسابداری آن در ذیل سرفصل حساب مذکور جهت کلیه معاملاتی که درآنها دریافت پیش پرداخت از مشتریان الزامیست ثبت گردیده است:
ثبت مربوط به خرید اموال :
حساب اموال فروش اقساطی(بدهکار)
حساب صندوق و یا حساب گیرنده وجه {فروشنده}(بستانکار)
ثبت مربوط به تعدیل حساب و پیش پرداخت مشتریان بابت معاملات:
حساب پیش پرداخت مشتریان بابت معاملات(بدهکار)
حساب فروش اقساطی تسهیلات اعطائی (بستانکار)

8-8-3- اموال فروش اقساطی
پس از انعقاد قرارداد فروش اقساطی و هنگام تحویل کالا به مشتری ثبت های حسابداری زیر در دفاتر ثبت می گردد:
حساب فروش اقساطی تسهیلات اعطائی
{معادل قیمت فروش}(بدهکار)
حساب اموال فروش اقساطی {معادل قیمت تمام شده}(بستانکار)
سود معاملات(بستانکار)
درآمد سالهای آینده (بستانکار)

واگر وجوه را به اقساط از مشتریان دریافت کنیم ثبت زیر در دفاتر ثبت می گردد:
حساب صندوق یا جاری مشتری(بدهکار)
حساب فروش اقساطی تسهیلات اعطائی(بستانکار)
1-8-8-3-تعدیل درآمد سالهای آینده معاملات :
در پایان سال به منظور تعین درآمد فروش اقساطی ومشخص کردن میزان درآمدهای معوق فروش اقساطی حساب درآمد سالهای آینده معاملات به شرح زیر تعدیل می گردد:
ثبت درآمدهای فروش اقساطی اقساط وصول شده
حساب درآمدهای سالهای آینده معاملات(بدهکار)
حساب سود معاملات(بستانکار)

ثبت مربوط به درآمدهای فروش فروش اقساطی سرسید گذشته و وصول نشده :
حساب درآمدهای آینده معاملات(بدهکار)
حساب سود معوق معاملات(بستانکار)

ثبت وصول درآمد فروش اقساطی در دوره های بعدی:
حساب سود معوق معاملات(بدهکار)
حساب سود معاملات(بستانکار)

9-8-3- اجاره به شرط تملیک :
ثبت ایجاد حساب فوق(خرید اموال اجاره به شرط تملیک) :
حساب اموال اجاره بشرط تملیک(بدهکار)
حساب صندوق یا جاری گیرنده وجه(بستانکار)

ثبت واگذاری اموال موضوع اجاره به شرط تملیک:
حساب اجاره به شرط تملیک تسهیلات اعطائی(بدهکار)
حساب اجاره به شرط تملیک وجوه استیجاری(بستانکار)
1-9-8-3-دریافت مال الاجاره :
ثبت مربوط به دریافت اجاره از مستاجر به صورت اقساط:
حساب صندوق یا حساب جاری مشتری(بدهکار)
حساب اجاره به شرط تملیک تسهیلات اعطائی (بستانکار)

و اگر این مال الاجاره به صورت پیش پرداخت از مشتری دریافت گردد ثبت حسابداری فوق منعکس می گردد:
حساب پیش پرداخت مشتریان بابت معاملات (بدهکار)
حساب اجاره به شرط تملیک تسهیلات اعطائی (بستانکار)

2-9-8-3-عدم وصول به موقع اقساط اجاره:
عملیات حسابداری این مورد نیز مانند مطالبات سرسید گذشته و مطالبات معوق است

3-9-8-3-تعدیل حسابهای اجاره به شرط تملیک:
مال الاجاره اموال واگذار شده به اجاره به شرط تملیک که به اقساط از مستاجر دریافت می شود از دو قسمت تشکیل شده است یک قسمت بابت اصل وجوه پرداختنی که به نسبت اقساط مال الاجاره دریافتنی در حسابی تحت عنوان اجاره به شرط تملیک وجوه استهلاکی منظور می گردد بطوریکه در پایان قرارداد و وصول کلیه اقساط مال الاجاره مانده این حساب معادل مانده حساب اموال اجاره به شرط تملیک خواهد شد . که با یکدیگر پایاپا می شود و در قسمت دیگر بابت سود معاملات (درآمد اجاره به شرط تملیک )می باشد که به نسبت اقساط وصول شده محاسبه و به حساب سود معاملات منظور می گردد.
با توجه به مراتب فوق در پایان هر سال و همچنین در پایان هر قرارداد اجاره به شرط تملیک با استفاده از روش محاسباتی حساب درآمد معاملات و وجوه استیجاری سالهای آینده اجاره به شرط تملیک به تناسب آن قسمت از اقساط وصول شده در طول آن سال و یا آن دوره بصورت زیر تعدیل می گردد:

حساب اجاره بشرط تملیک وجوه استیجاری(بدهکار)
حساب اجاره بشرط تملیک وجوه استهلاکی (بستانکار)
حساب سود معاملات(اجاره بشرط تملیک)(بستانکار)
روش محاسبه سود معاملات اجاره به شرط تملیک:

R=C1 * i {1+N }
در این فرمولها : A=C +R کل درآمد در طول اجارهR
C1 =قیمت تمام شده مال مورد اجاره
I =نرخ سود سالانه و پیش بینی شده
N =تعداد اقساط مال الاجاره
C =کل سرمایه موردلزوم(سرمایه بانک+مشتری)
A =مبلغ کل مال الاجاره(جمع سرمایه و سود مورد انتظار)

4-9-8-3-ثبت تسویه حساب اجاره به شرط تملیک:
حساب وجوه استهلاکی اجاره به شرط تملیک(بدهکار)
حساب اموال (منقول یا غیر منقول)
اجاره به شرط تملیک(بستانکار)
ثبت اسناد حسابداری فوق کلیه حسابهای اجاره به شرط تملیک در دفاتر بانک تسویه و اموال مورد اجاره طبق مفاد
قراردادنامه به مالکیت مستاجر در خواهد آمد .

10-8-3- اموال منقول اجاره به شرط تملیک
11-8-3- اموال غیر منقول اجاره به شرط تملیک
عملیات حسابداری این دو سر فصل نیز همانند عملیات حساب اجاره به شرط تملیک می باشد.
12-8-3- معاملات سلف
ثبت مربوط به پرداخت به فروشنده بابت معاملات سلف :
حساب معاملات سلف (بدهکار)
حساب فروشنده{پرداخت نقدی مجاز نمی باشد}(بستانکار)

ثبت مربوط به تحویل کالا:
حساب کالای معاملات سلف(بدهکار)
حساب معاملات سلف(بستانکار)

ثبت مربوط به هزینه های خرید(هزینه های حمل ونقل و انبارداری و…….):
حساب کالای معاملات سلف{معادل هزینه های عملیاتی}(بدهکار)
حساب صندوق یا گیرنده وجه(بستانکار)

1-12-8-3-فروش کالای سلف:
1) فروش نقدی
ثبت فروش نقدی به صورت زیر خواهد بود:
حساب صندوق یا خریدار(بدهکار)
حساب کالای معاملات سلف {به قیمت فروش}(بستانکار)
2) فروش اقساطی
در صورتیکه کالای موضوع معامله سلف بطور نسیه فروخته شود باید ابتدا معادل بهای روز کالا از حساب اموال فروش اقساطی برداشت و اسناد حسابداری مربوطه را به شرح بند الف صادر و در حسابها ثبت شود .

13-8-3- کالای معاملات سلف
عملیات این سرفصل نیز همانند سرفصل حساب معاملات سلف است.
14-8-3- جعاله
15-8-3- خرید دین
وجه اوراق تجارتی که بر اساس پرونده پایه مصوب تسهیلات اعطائی خرید دین مشتریان تنزیل می شود باید از سرفصل خرید دین بر حسب تهران و یا شهرستان در دفتر معین جزء برداشت و یا پس از کسر مبلغ سود ، خالص مبلغ به حساب جاری مشتری منظور و یا چک بانکی در وجه آورنده سفته به امضاء مشتری اعتباری صادر گردد.
وجوه اوراق تجارتی که بعدا وصول و یا به علت عدم وصول منجر به واخواست می گرددبه بستانکار حسابهای فوق واریز می شود .
وجه اوراق تجارتی که متعهدین آنها مقیم سایر شهرها به غیر از تهران می باشند پس از تنزیل در موقع وصول بموجب بردرو و یا اعلام وصول دریافتی از توزیع و یا شعبه وصول کننده به سر فصل حساب خرید دین شهرستان واریز می شود . در شعبه وصول کننده وجه اوراق تجارتی (سفته ها و بروات خریداری) پس از وصول باید در بردرو بستانکار مخصوص بروات خریداری ثبت و به حساب 17 منظور شود .
شعب واگذارنده باید وجه اوراق تجارتی را پس از وصول ضمن ثبت در بردرو بدهکار مخصوص بروات از حساب 17 برداشت و به حساب بستانکار خرید دین شهرستان منظور نمایند .
شعب موظفند برای هر مشتری که از اینگونه تسهیلات اعطائی استفاده می نماید کارت مانده تعهدات اشخاص اختصاص داده و جمع کل اوراق تجارتی را که در هر نوبت تنظیم یا وصول شده است بموجب برگ پیشنهاد تنزیل یک قلم در کارت مذبور ثبت نموده و همانطوریکه در دستور امور مصارف مشروحاً توضیح داده شده است همیشه آخرین مانده تعهدات مشتری را مشخص و اکیداً مراقبت نمایند تا مانده تعهدات مشتری از حد تسهیلات اعطائی پایه مصوبه تجاوز ننماید .

16-8-3- سفته های شهری
17-8-3-سفته های شهرستانی
18-8-3- وام تولیدی و خدماتی کوچک
شعب در ارتباط با ایجاد تعهدات وام تولیدی و خدماتی کوچک نقشی نداشته و فعالیت آنها صرفاً در جهت وصول اقساط آن تا پایان مدت آخرین قسط خواهد بود .

19-8-3- وام تامین مسکن کارکنان بانک
این حساب فقط اختصاص به وام تامین مسکن کارمندان داشته که منحصراًً واحدهایی که مجاز به پرداخت این وام بوده اند دارای مانده بدهکار می باشد که با وصول تدریجی اقساط آن مانده مانده مذکور تعدیل می گردد .

20-8-3-سایر وام ها
وامهائی که مشمول این سرفصل می باشند عبارت از وام متفرقه ، کارگشائی ، صنفی و وام ضروری کارکنان بانک که از این مجموعه تنها وام ضروری و تعمیر مسکن بانک در شعبی به این امر اختصاص یافته اند فعال بوده و دارای گردش عملیات بدهکار و بستانکار می باشد .بدیهی است سایر وامها مانند موارد مندرج در بند55 و 56 فاقد گردش عملیات بدهکار خواهد بود.

21-8-3- اعتبار در حساب جاری
22-8-3- بدهکاران بابت اعتبارات اسنادی پرداخت شده
23-8-3- بدهکاران بابت ضمانت نامه های پرداخت شده
مبلغ ضمانت نامه هایی که توسط شعب بانک وجه آنها به ضمانت گیر پرداخت می شود از سر فصل فوق الذکر برداشت می گردد. ضمنا شعبی که در سرفصل فوق دارای مانده باشند مکلفند که در پایان هر ماه صورت ریز اقلام پرداختنی را از محل این سرفصل را در دو نسخه با مشخصات کامل (شماره ضمانت نامه -سرسید – ومبلغ در ستون ملاحظات اسامی متعهدین سفته ها و یا سایر وثائق)تهیه و به دوایر تسهیلات و حقوقی منطقه ارسال دارند .

24-8-3- اسناد بروات واخواست شده معاملات
وجوهی که بابت تنزیل اوراق تجارتی از سر فصل حساب خرید دین برداشت و یا اوراق و اسناد تجارتی که جهت دریافت اقساط تسهیلات اعطائی معاملات از مشتریان اخذ گردیده در صورت عدم وصول وجه آنها در موعد مقرر پس از واخواست بایستی بلافاصله از سرفصل مطالبات سررسید گذشته معاملات برداشت و بنابر حسب مورد به حساب خرید دین و یا سایر تسهیلات اعطائی مربوط واریز گردد . بنابر این با این تعریف این سرفصل در حال حاضر فاقد گردش عملیات بدهکار در این ارتباط خواهد بود .

25-8-3- مطالبات سرسید گذشته معاملات
وجوهی که از بابت تسهیلات اعطائی از سرفصل حسابهای مربوطه برداشت می شود و چنانچه در سرسید مقرر مشتریان نسبت به باز پرداخت اقساط بدهی یا دیون خود اقدام ننمایند بایستی از حساب مطالبات سرسید گذشته معاملات برداشت و به حسابهای مربوطه واریز گردد .
روش عملیات حسابداری هر یک از مطالبات سرسید گذشته معاملاتی که مشمول عملیات سرفصل اسناد و بروات خواسته شده معاملات نمی گردند به شرح زیر خواهد بود:
1) مضاربه :
به هنگامی که کارت حساب مضاربه تسهیلات اعطائی پس از تسویه حساب دارای مانده بدهکار(خسارت) بوده و حساب جاری عامل نیز فاقد مانده کافی جهت جبران خسارت فوق باشد شعب الزاماً وجوه مربوط را بایستی از سرفصل مطالبات سرسید گذشته مطالبات برداشت و به حساب مضاربه تسهیلات اعطائی واریز نمایند:
حساب مطالبات سرسید گذشته معاملات (بدهکار)
حساب مضاربه تسهیلات اعطائی (بستانکار)

2) مشترک مشارکت مدنی :
از آنجا که سهم سرمایه بانک تضمین شده است لذا به هنگام تسویه حساب مشترک مشارکت مدنی در صورتیکه این حساب مانده بستانکار نداشته باشد و یا مانده بستانکار آن کمتر از سهم سرمایه بانک و بر حسب مورد کل سرمایه بانک در حساب جاری شریک موجود نباشد شعب الزاماً بایستی به منظور برگشت سرمایه سهم بانک بشرح زیر عمل نمایند:
حساب سرسید گذشته معاملات {معادل مانده بدهکار حساب مشترک مشارکت مدنی}(بدهکار)
حساب مشترک مشارکت مدنی(بستانکار)

3) فروش اقساطی :
در مواردیکه پرداخت اقساط توسط مشتری در سرسید مقرر صورت نپذیرد مبلغ قسط مربوط بایستی از حساب مطالبات سرسید گذشته معاملات برداشت و به حساب فروش اقساطی تسهیلات اعطائی واریز گردد.

4) اجاره به شرط تملیک:
در صورت عدم پرداخت به موقع اقساط اجاره ثبت های زیر در دفاتر عمل می گردد:
حساب سرسید گذشته اجاره به شرط تملیک معادل سهم پرداختنی مشتری از هر قسط(بدهکار)
اجاره بشرط تملیک تسهیلات اعطائی(بستانکار)
همزمان با ثبت اسناد و حسابداری فوق حساب پیش پرداخت مشتریان متناسب با اقساط معوق نیز تعدیل و بشرح زیر در حسابها منعکس می گردد:
حساب پیش پرداخت مشتریان بابت معاملات(بدهکار)
حساب اجاره بشرط تملیک تسهیلات اعطائی(بستانکار)
همزمان با ثبت اسناد و حسابداری فوق حساب پیش پرداخت مشتریان متناسب با اقساط معوق نیز تعدیل و بشرح زیر در حسابها منعکس می گردد:
حساب پیش پرداخت مشتریان بابت معاملات (بدهکار)
حساب اجاره به شرط تملیک تسهیلات اعطائی (بستانکار)
الف)- وصول مطالبات سرسید گذشته اجاره بشرط تملیک
چنانچه وصول اجاره معوق قبل از پایان سال و یا پایان دوره صورت پذیرد عملیات حسابداری آن به شرح زیر می باشد:
حساب صندوق یا حساب مستاجر (بدهکار)
حساب مطالبات سرسید گذشته معاملات{اجاره به شرط تملیک}(بستانکار)
بدیهی است در پایان سال و یا پایان دوره اجاره ، تعدیلات بصورت زیر صورت می پذیرد:
حساب اجاره بشرط تملیک وجوه استیجاری(بدهکار)
حساب اجاره بشرط تملیک وجوه استهلاکی(معادل اصل سرمایه در هر قسط)(بستانکار)
حساب سود معاملات (اجاره بشرط تملیک)(بستانکار)

ب)- در صورتیکه تعدادی از اقساط معوق مال الاجاره در پایان سال به هنگام تعدیل حسابها وصول نشده باشد و مبالغ مربوط قبلا از حساب مطالبات سرسید گذشته معاملات تامین شده باشد و یا در زمان تعدیلات از حساب مذکور تامین گردد تعدیلات لازم به میزان مبالغ مذکور بشرح زیر در حسابهای مربوط به عمل خواهد آمد :
حساب اجاره بشرط تملیک وجوه استیجاری{معادل کل قسسط}(بدهکار)
حساب اجاره معوق {معادل قسط پرداختنی مستاجر پس از کسر سود یک قسط(بستانکار)
حساب اجاره بشرط تملیک وجوه استهلاکی {معادل مبلغ هر قسط پیش پرداخت شده }
حساب سود معوق معاملات (معادل مبلغ سود موجود در هر قسط)

5) سلف:
در صورتیکه فروشنده در مهلت مقرر کالا و یا بهای موضوع معامله را به بانک تحویل ننماید اسناد حسابداری به شرح زیر انجام می پذیرد:
حساب سرسید گذشته معاملات(بدهکار)
حساب معاملات سلف(بستانکار)

26-8-3-مطالبات معوق معاملات
وجوهی که از اسناد و بروات خواسته شده و یا مطالبات سرسید گذشته معاملات برداشت شده است در صورتیکه بعداً وصول گردد مبالغ وصول شده باید به حسابهای مذکور واریز شود در غیر اینصورت هرگاه شعب موفق به وصول مطالبات فوق نگردند برای جلوگیری از تضییع حقوق بانک با توجه به مهلتهای قانونی که بانک می تواند علیه متعهدین وظهرنویسان اقامه دعوا نماید با کسب مجوز از منطقه متبوعه ، باید وجوه مذکور را از سر فصل حساب مطالبات معوق معاملات برداشت نموده و اصل اسناد مربوط را جهت اقدامات قانونی به دایره حقوقی منطقه ارسال دارد به این ترتیب مبالغی که از این بابت به وسیله دوایر یا اداره حقوقی بانک بعدا وصول به شعبه حواله می شوند باید به این حساب واریز گردد. بدیهی است پس از اقدامات فوق مسئولیت وصول مطالبات در هر لحظه از زمان کماکان به عهده مسئولین شعب بوده که بایستی همکاری های لازم را با مقامات حقوقی بانک نسبت به وصول آنها در حداقل زمان ممکنه انجام دهد .

27-8-3- اسناد و بروات واخواست شده قدیمی
28-8-3- وام های سرسید گذشته
29-8-3- مطالبات معوق
30-8-3- تسهیلات اعطائی
31-8-3- بدهکاران متفرقه
32-8-3- حساب شعب
که از حسابهای زیر تشکیل شده :
I. چکهای انتقالی
II. انتقال وجه
III. سایر حسابها (هزینه ها -حساب 1100 -مانده های مطالبه نشده و………)

33-8-3- حساب مرکز
بمنظور ثبت عملیات فیمابین شعب از قبیل حواله های تلگرافی و کتبی وارده و صادره و وجوه دریافتی به انواع حسابهای پس انداز سایر شعب ، سفته ها و بروات واگذاری دریافتنی و همچنین سایر اقلام مبادلات بین شعب ، کلیه واحدها باید در فوی و لانت حساب جداکانه ای ذیل سرفصل حساب مرکز تحت عنوان حساب 17 نگهداری کنند .
34-8-3- تعهدات مشتریان بابت ضمانت ها و پذیرش ها
35-8-3-تعهدات مشتریان بابت اعتبارات باز شده به ارز
36-8-3-سپرده قرض الحسنه جاری دولتی (به نمایندگی بانک مرکزی)
37-8-3-سپرده قرض الحسنه سایر موسسات دولتی
38-8-3- سپرده قرض الحسنه جاری بانک ها ( حساب آنها )

حسابهایی که سایر بانکها نزد توزیع ها وشعب بانک صادرات افتتاح می نمایند باید بطور کلی در سرفصل حساب سپرده قرض الحسنه بانکها نزد ما (حساب آنها )در دفاتر نگهداری شود . در این مورد هر واحد باید به تعداد سایر بانکهائیکه نزد ما حساب باز نموده اند در صورت حسابهای جداگانه ای نگهداری نموده ، عملیات بدهکار و بستانکار هر یک از بانکها را در حساب مخصوص خود ثبت و در آخر هر ماه به صورت حساب هر بانک جهت رسیدگی و تائید عملیات انجام شده به بانک مربوط ارسال دارند .
39-8-3- سپرده قرض الحسنه جاری ریالی
وجوهی که بعنوان سپرده دیداری طبق شرایط عملیات حسابداری از مشتریان دریافت می شود به بستانکار این حساب منظور می شود . و وجوهی که به هر ترتیب با رعایت شرایط پرداخت می گردد در بدهکار حساب ثبت خواهد شد . برای نگهداری حساب هر مشتری یک کارت اختصاص داده می شود که عملیات دریافت و موجودی حساب به ترتیب تاریخ و ردیف در آن ثبت می گردد و در هر عمل دریافت مانده نهائی حساب باید در کارت تعیین گردد و در پایان هر روز مسئولین وگرئه موظفند اسناد بدهکار و بستانکار هر حساب را با اقلام ثبت شده در کارتها مقابله و با تعیین جمع عملیات بدهکار و بستانکار و مانده پایان روز حساب مشتری را کنترل و تائید نمایند.
40-8-3- سپرده قرض الحسنه جاری ارزی
41-8-3- سپرده قرض الحسنه پس انداز ریالی
شعب وجوهی را که از مشتریان در یافت می نمایند به صورت ریز در بردرو مخصوص بستانکار و وجوهی را که به صاحبان حساب پرداخت می شود را در بردرو بدهکار حساب سپرده قرض الحسنه پس انداز ثبت نموده و در انتهای بردروها جمع اقلام مندرج را تعیین و یک قلم به حساب مزبور در دفتر معین و در دفتر روزنامه ذیل سرفصل مربوط ثبت نماید و نسخه اول بردرو های مزبور را به اداره ماشین های الکترونیک ارسال دارند .
هر گاه در شعب غیر از باز کننده حساب وجهی به حساب سپرده قرض الحسنه پس انداز دریافت شود شعبه دریافت کننده در قبال دریافت وجه مبادرت به صدور یک فقره چک بانکی (بدون کارمزد و هزینه) نموده است.

42-8-3- سپرده قرض الحسنه پس انداز ارزی
43-8-3- حساب مشترک مشارکت مدنی
44-8-3- سپرده پس انداز قرض الحسنه باز سازی مناطق آسیب دیده
45-8-3- بستانکاران متفرقه دولتی
46-8-3- بستانکاران متفرقه
حسابهای مختلفی که بطور عموم در حال حاضر سرفصل حساب بستانکاران متفرقه را تشکیل می دهند عبارت از موقت اشخاص ، اضافه صندوق و منافع سپرده سرمایه گذاری بلند مدت که در این مورد کلیه شعب باید در دفتر معین برای هر از حسابهای جزء سرفصل بستانکاران متفرقه صفحات جداگانه ای اختصاص داده و عملیات محاسبه هر یک را بشرح زیر انجام دهند.
تبصره . در برخی شعب که پرداخت حقوق کارکنان دولت به آن محول شده است در ذیل حساب سرفصل فوق حسابی به نام پرداخت حقوق موسسه یا اداره افتتاح میگردد . که شرح آن در خاتمه همین سرفصل داده شده است. ضمنا در بعضی مواقع شعب عندالزوم اقدام به افتتاح حسابهای جزء دیگری مانند حساب ستاد بسیج اقتصادی و غیره ذیل سرفصل فوق نموده که دستورالعملهای مربوطه همزمان با افتتاح حسابهای مذکور به شعب ابلاغ میگرد.
مبالغی که در شعب بستانکار میگردند عبارتند از :
• حساب اضافه صندوق
• حساب موقت اشخاص
• منافع سپرده سرمایه گذاری بلند مدت

47-8-3- بستانکاران داخلی
از قبیل فروش تمبر و اوراق بهادار به حساب بدهکار واریز می گردد و برای تهیه مجدد آن بایستی از همین حساب
برداشت گردد.

48-8-3- سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت
عملیات حسابداری دریافت و پرداخت وجوه این حساب همانند حساب سپرده قرض الحسنه پس انداز که شرح آن در قسمت مربوط داده شده است بوده بوده با این تفاوت که ذیل سرفصل حساب فوق در دفتر معین جزء حسابی تحت عنوان منافع سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت وجود دارد که همه ساله بوسیله اداره ماشینهای الکترونیک لیست منافع مربوط به واحدها فرستاده می شود که یک قلم مطابق جمع لیست در ذیل بستانکار این حساب ثبت می گردد. در موقع مراجعه مشتریان شعب باید ضمن مراجعه به لیست ، مبلغ منافع متعلق به هر صاحب حساب را به حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت وی منظور نموده ارقام پرداختنی را در خلال روز در بردروی مشترک درج و جمع آنها رایک قلم در پایان روز به بدهکار حساب منافع سپرده سرمایه گذاری در کوتاه مدت و همزمان در بستانکار حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت دفتر معین جزء ثبت می گردد. نسخه اول و دوم بردروهای لاتین بشرح فوق تنظیم می گردد باید به اداره ماشینها ارسال گردد. ضمنا صورت حساب مربوط به عملیات این حساب در پایان هر سه ماه از طرف اداره ماشینها از طریق دایره حسابداری منطقه جهت رسیدگی به شعب فرستاده می شود تا رد صورت وجود اختلاف ضمن مقابله ارقام صورت حساب مذکور ، با ارقام مندرج در دفتر معین نسبت به رفع آنها اقدام شود.

49-8-3- سپرده سرمایه گذاری بلند مدت
وجوهی که از اشخاص و مشتریان با تنظیم قرارداد و تحت شرایط لازم به عنوان سپرده سرمایه گذاری بلند مدت دریافت میشود در بستانکار این حساب ثبت میشود .
سپرده هایی که مدت آن منقضی و مشتری برای دریافت وجه سپرده و یا تجدید قرارداد مراجعه نمی نماید و یا قبلاً تقاضای کتبی وی مبنی مبنی برتجدید قرارداد و اصل نشده باشد بلافاصله وجه سپرده مذکور به حساب بستانکاران متفرقه موقت اشخاص واریز می گردد .
بدیهی است از این تاریخ به بعد هیچگونه منافعی به این گونه سپرده ها تعلق نخواهد گرفت . صدور اوراق سپرده به عهده شعبه و نگهداری و کنترل حساب به عهده دایره حسابداری منطقه و محاسبه سهم منافع در اختیار اداره ماشینهای الکترونیک خواهد بود .که پس از محاسبه ، لیست مربوطه از طریق منطقه به شعبه ارسال که باید از ذیل سرفصل بستانکاران متفرقه تحت عنوان حساب منافع سرمایه گذاری بلندمدت ثبت و به موقع پرداخت به مشتریان از این حساب خارج گردد.

50-8-3-پیش پرداخت مشتریان بابت معاملات
در کلیه مواردی که مبلغی به عنوان پیش پرداخت بابت اجرای قرارداد ناشی از اعطائی تسهیلات از مشتریان اخذ می گردد اسناد مربوط بشرح زیر صادر و در دفاتر ثبت میگردد:
حساب صندوق یا حساب مشتری(بدهکار)
حساب پیش پرداخت مشتریان بابت معاملات(بستانکار)

51-8-3- پیش پرداخت اعتبارات اسنادی
52-8-3- سپرده ضمانت نامه ها
53-8-3- اجاره به شرط تملیک وجوه استیجاری
54-8-3- اجاره به شرط تملیک وجوه استهلاکی
55-8-3- سود معاملات:
ماهیت این حساب بستانکار میباشد

56-8-3- درآمد حاصل از خرید دین
ماهیت این حساب بستانکار می باشد .

57-8-3- سود تضمین شده دریافتنی
اجزاء سرفصل فوق عبارتند ار سود تضمین شده دریافتنی بروات نزولی و سود تضمین شده دریافتی انواع وام ها که در حال حاضر با توجه به اجرای عملیات بانکی بدون ربا حساب سود تضمین شده در یافتنی بروات نزولی دارای عملیات نبوده وفقط حساب جزء سود تضمین شده وامها که در مواعد مقرر پس از برداشت سهم سود تضمین شده سالهای آینده و واریز آن به حساب بستانکار فوق ، دارای عملیات بوده و تا تسویه کامل وامهای پرداختنی سابق این حساب دارای عملیاتی بصورت فوق خواهد بود ضمناً توجه شود که جریمه دیرکرد وامها نیز به این حساب واریز میگردد.بدیهی است در پایان هر سال مانده این حساب به حسابداری منطقه واریز میگردد.

58-8-3- کارمزد دریافتنی:
وجوهی که طبق تعرفه بانک بعنوان کارمزد خدمات بانکی از قبیل صدور ضمانت نامه ها و اموذ حوالجات و بروات وغیره که از مشتریان دریافت میگردد و همچنین سهم کارمزد وامهای پرداختنی سابق مربوط به سال عملکرد باید در بستانکار این حساب ثبت و در پایان سال به حساب حسابداری منطقه واریز می گردد

59-8-3- درآمد متفرقه:
حسابهایی که ذیل این سرفصل قرار گرفته اند عبارتند از حساب پست و تلگراف و حساب فروش ملزومات و درآمد ارزیابی اموال و وثائق تسهیلات .

60-8-3- نتیجه معاملات ارزی
61-8-3- درآمد سالهای آینده خرید دین
62-8-3- کارمزد سال های آینده قرض الحسنه اعطائی

63-8-3- درآمد سال های آینده معاملات
نظر به اینکه درآمد حاصله از تسهیلات اعطائی و معاملات بانک باید برحسب درآمد سنواتی تفکیک و درآمد سال مورد عمل به حساب سود معاملات همان سال و درآمد سالهای بعد به حساب درآمد سنواتی سالهای آینده معاملات منظور گردد لذا مسئولین امر باید در موقع محاسبه درآمد معاملات توجه نمایند که سود قطعی معاملات سال مورد عملکرد از تاریخ اعطای تسهیلات تا پایان اسفند همان سال به حساب سود معاملات منظور و درآمد سالهای آتی با توجه به روشهای محاسباتی مندرج در سرفصل آندسته از تسهیلاتی که دارای درآمد سالهای آینده بوده و به طور مفصل شرح داده شده است ، جداگانه محاسبه وذیل سرفصل حساب درآمد سالهای آینده معاملات در حساب درآمد سنواتی مربوط در دفتر معین جزء ثبت گردد .

64-8-3- درآمد سال های آینده (جدید)
65-8-3- درآمد سال های آینده (سابق)
سر فصل حسابهای فوق منحصراً دارای عملیات بدهکار بوده و عملیات آن مربوط به بازپرداخت وامهائی است که قبل از انقضای سرسید تسویه گردیده که بایستی کارمزد و سود تضمین شده آن برگشت داده شود .
66-8-3- سود معوق معاملات
پس از وصول مطالبات معوق معاملات ، سهم سود اقساط وصول شده از این حساب برداشت و به حساب سود معاملات (درآمد قطعی واریز خواهد شد .

67-8-3- سود تضمین شده و کارمزد معوق
68-8-3- اعتبارات اسنادی باز شده به ارز
69-8-3- ضمانت نامه ها و پذیرش های صادره به ریال
70-8-3- مضارعه
ثبت ایجاد حساب مزارعه
حساب مضارعه(بدهکار)
حساب صندوق یا گیرنده وجه(بستانکار)

ثبت دریافت بانک از عامل :
حساب صندوق یا جاری عامل یا خریدار(بدهکار)
حساب مضارعه(بستانکار)

تسویه حساب مزارعه:
حساب مزارعه{معادل مانده بستانکار}(بدهکار)
حساب سود معاملات {درآمد مزارعه}(بستانکار)

71-8-3- مساقات
پس از انعقاد قرارداد، هر نوع وجهی که بابت تامین و تحویل عوامل تولید که بموجب قرارداد مساقات مسئول تهیه آنها بوده و در اختیار عامل قرارداده به صورت زیر در دفاتر ثبت می گردد:
حساب مساقات (بدهکار)
حساب صندوق یا گیرنده وجه (بستانکار)
بدیهی است ثبت های فوق در کارتی که بهمین منظور به نام مشتری اختصاص می یابد ثبت خواهد شد .
ثبت مربوط به دریافت سهم بانک از عامل :
پس از تولید محصول وتعیین سهم بانک طبق قرارداد و فروش آن ، اسناد ماحاصل فروش سهم بانک بشرح زیر صادر و در دفاتر ثبت می شود :
حساب صندوق یا جاری عامل و یا خریدار (بدهکار)
حساب مساقات (بستانکار)
سند بستانکار مذکور نیز در کارت فوق الذکر ثبت می گردد .

1-71-8-3-تسویه مساقات:
پس از ثبت ماحاصل فروش به شرح فوق ، چنانچه حساب مساقات دارای مانده بستانکار باشد ، مساقات منتج به سود بوده و ثبت حسابداری زیر به کار می رود :
حساب مساقات (معادل مانده بستانکار )(بدهکار )
حساب سود معاملات (درآمد مساقات)(بستانکار )
واگر چنانچه حساب مساقات دارای مانده بدهکار باشد ، حاصل مساقات زیان بوده که باید با انعکاس مراتب به مرکز منطقه نسبت به تامین آن اقدام شود

72-8-3- حساب های انتظامی (الف)
73-8-3- حساب های انتظامی (ج)
74-8-3- حساب های انتظامی (د)
بمنظور نگاهداری حساب سفته ها و بروات و اسناد وصولی مشتریان که بطور امانی برای وصول به شعب ابنک واگذار می شوذ ، همچنین برای نگهداری حساب قراردادها و وثائق ناشی از معاملات و سایر امانات واشیاء و اسناد اوراق بهادار ، شعب باید در دفتر کل سه سرفصل حساب انتظامی و در دفاتر معین جزء برای هر یک از حسابهای فرعی مربوط ، حساب تفکیکی نگهداری نمایند .

الف – فصول اصلی حسابهای انتظامی الف شامل :
سفته های وصولی محلی ، بروات دریافتنی و بروات واگذاری

ب- سرفصل حسابهای انتظامی ج شامل :
قراردادها و وثائق معاملات که بر اساس هر یک از آنها معادل یک ریال و انواع دسته چک ها بر اساس بهای آنها به تفکیک (50-25-10 برگی ) و دسته چکهای بانکی ، چک ها و اسناد امانی ، اسناد اتکائی سفته ها و قبوض قرارداد وامهای سابق و سفته های امانی ضمانت نامه ها و انواع چک های مسافرتی و اصل اوراق سپرده سرمایه گذاری بلند مدت – مدت و اوراقی که بعنوان پیشوانه تسهیلات اعطائی می باشند و کلیدهای شعبه و صندوق و همچنین حواله های پرداخت نشده و دفترچه های امانی انواع حسابهای پس انداز .

وثائق :
حسابهای انتظامی ج (وثائق ) به ازای هر وثیقه یک ریال (بدهکار)
طرف حسابهای انتظامی (بستانکار)
ج- سرفصل حسابهای انتظامی دال (د)
این سرفصل فقط برای نگهداری حساب سفته ها و بروات تضمینی می باشد .

75-8-3- حساب های انتظامی (الف- ج – د)
جمع عملیات و مانده سه سرفصل مذکور در یک حساب تحت عنوان طرف حساب های انتظامی ثبت می گردد .
شعب باید در آخر هر روز برابر جمع هر یک از بروات و اسناد و اشیاء و اوراق بهاداری که در خلال روز به شعبه واصل شده است و همچنین برابر تعداد قرارداهای منعقده و توثیق وثائق سند ورودی انتظامی صادر و بموجب آن حساب انتظامی مربوطه را بدهکار و در مقابل همان مبلغ طرف حساب انتظامی بستانکار نماید .
همچنِن برابر جمع بروات و اسناد و اوراق بهاداری که وصول و یا اشیائی که از شعبه خارج و یا آندسته قرارداهای منقضی شده و یا وثائق خارج شده از رهن ، سند خروج انتظامی ج صادر و حساب طرف حسابهای انتظامی را بدهکار و حساب انتظامی مربوط را بستانکار نمایند.

9-3-مکاتبات :
1) برای کلیه مکاتبات اعم از خارجی و داخلی باید یک فایل رونوشت که شماره آن هر سال از یک شروع می شود نگهداری گردد.
2) نامه های صادره باید در سه نسخه تنظیم و طبق فایل رونوشت شماره گذاری شده برگ اول جهت گیرنده و دو برگ دیگر در فایل رونوشت و پرونده مربوط نگهداری گردد.
3) در مکاتبات باید اعداد مبلغ در متن با حروف و در داخل پرانتز با عدد و خوانا نوشته شود . در نوشتن مبلغ اعم از اینکه با دست و یا با ماشین تحریر شده باشد دقت وصحت باید در درجه اول اهمیت قرار گیرد
4) در نوشتن نامه ها و یادداشتها سمت چپ کاغذ حداقل 2.5 سانتیمتر سفید گذاشته شود که در موقع بایگانی اولاٌ محلی برای منگنه کردن نامه باقی بماند تا مندرجات نامه در موقع منگنه شدن از بین نرود ثانیاً در موقع مطالعه هر پرونده برای خواندن آن قسمت از مندرجات نامه که زیر گیره کلاسور یا پرونده قرار گرفته اشکالی پیش نیاید .
5) در مواردی که لازم باشد رونوشت نامه ای علاوه بر گیرنده اصلی به یک و یاچند واحد و نامه نوشته شود . رونوشت و در مقابل به ترتیب نام اداره و یا واحد و یا اشخاصی که باید رونوشت آن را دریافت کنند ذکر گردد .
البته نام گیرندگان رونوشت باید روی تمام نسخه ها نوشته شود زیرا منظور این است که همه آنها از موضوع اطلاع یافته و از فرستادن مجدد رونوشت آن نامه برای یکدیگر خودداری نمایند چنانچه مقام گیرندگان در یک سطح نباشد باید به ترتیب مقام نام آنها از بالا به پائین نوشته شود .
6) در مواردیکه ضمن ارسال رونوشت نامه تعهدی برای گیرنده ایجاد و یا انجام تعهدی از او خواسته شود باید موضوع بطور وضوح و روشن ذیل برگ رونوشت نوشته شود (ولو اینکه مطلب در متن نامه ذکر شده باشد ) و مجدداً امضاء گردد .
7) هنگام تهیه نامه و تلگرام باید دقت شود که در ذکر نام شهر و واحد طرف و بطور کلی گیرنده و آدرس اشتباهی روی ندهد .
8) کلیه نامه ها و تلگرام ها باید به امضای مجاز مسئول واحد صادر شود .
9) شعب بانک مجاز نیستند مستقیماً با دوائر دولتی و بانکها و موسسات خصوصی و سازمان ها و ارگانهای مختلف مکاتبه نمایند مگر با اطلاع رئیس منطقه .
10) در نوشتن نامه ها باید وظائف و عناوین سازمانی مورد توجه کامل باشد تا هر نامه به همان قسمتی فرستاده شود که موضوع نامه و رسیدگی به آن جزو وظایف آن است .
11) ارسال نامه به منظور اعلام وصول مکاتبات عادی ضرورت ندارد .
12) کلیه مکاتبات اداری باید از طریق سلسله مراتب انجام گیرد .
13) در نوشته ها عنوان نامه از مقام پائین به مقام بالاتر و مساوی عنوان ریاست مانند (ریاست اداره ، ریاست منطقه ، ریاست شعبه ) بکار برده شود .

14) ادارات در مواردیکه لازم باشد مستقیماً با شعب مکاتبه نمایند باید رونوشت نامه صادره را برای منطقه مربوط ارسال دارند .
15) از آنجائیکه مقرر است تحویل مطبوعات و ملزومات در ماه فقط یک بار تحویل شعب گردد، در خواست مطبوعات بایستی روی نمونه 90 تهیه و حد اکثر تا پانزدهم هر ماه به دایره تدارکات منطقه ارسال تا این دایره بتواند نسبت به تحویل مطبوعات مورد نیاز شعب حداکثر تا پایان بیست وپنجم هر ماه اقدام نماید.بدیهی است به در خواستهای شعبی که بعد از پانزدهم به دایره مذکور برسد ترتیب اثر داده نخواهد شد وعیناً اعاده می گردد . ضمناً در مورد ملزومات (انواع دسته چک بر چسب و دفترچه های پس انداز قرض الحسنه سپرده سرمایه گذاری بلند مدت ) میبایستی یک ماه قبل از اتمام آنها درخواست تا رد فاصله تعیین شده ارسال و تحویل گردد همچنین درخواست مطبوعات و ملزومات بایستی در فرم های جداگانه و به تفکیک تنظیم و ارسال گردد .

10-3-امور بایگانی :
بایگانی عبارت است از فن جمع آوری و نگهداری منظم مدارک و اسناد و اداره آن .
هنگام بایگانی اسناد در پرونده های مربوط باید نهایت دقت وسلیقه بکار برده شود ، بخصوص اوراقی که قطعشان بزرگ است باید طوری بایگانی گردد که مطالعه آنها بدون در هم ریختن و بسهولت امکان پذیر باشد .
از گذاشتن سنجاق وگیره به اوراق داخل پرونده بایگانی خودداری شود و مراقبت بعمل آید تا کلیه اوراق و اسناد و مخصوصاً یادداشتهای کوچک کاملاً منگنه وبایگانی شود .
نامه ها نباید بدون اقدام و دستور کتبی رئیس واحد مربوط یا اشخاص مجاز دیگر بایگانی شود .
هر گاه لازم باشد پرونده یا سندی با اجازه مقامات مجاز از بایگانی خارج گردد باید نام کسی که پرونده و یا سند نزد او فرستاده می شود روی یادداشت با ذکر تاریخ وآخرین شماره برگ پرونده و یا شماره مشخصات کامل سند نوشته شده و در جای پرونده یا سند گذاشته شود و در مواقع اعاده پرونده و یا سند تاریخ برگشت یادداشت گردد.
چنانچه لازم باشد برای تشکیل پرونده از ته پوشه فنردار استفاده شود نام پرونده و تاریخ تشکیل آن با مداد مشکی بالای ته پوشه یادداشت گردد .
هرگاه تعداد برگهای پرونده بحدی رسید که دیگر جائی برای بایگانی وجود نداشت باید فایل دیگری را به نام جلد دوم تشکیل داد و ضمن ذکر نام پرونده عبارت جلد دوم نیز روی آن نوشته شود .
هر بایگان باید برای پرونده های خود راهنما داشته باشد که نام پرونده ها و نام آن در دفتر ثبت گردد و هر کس با مراجعه به دفتر راهنما بتواند بسهولت پرونده مورد نظر خود را پیدا کند .
در پرونده حساب جاریو پس انداز و سپرده ها افراد، باید کلیه نامه های مربوط به حساب جاری و تقاضای دسته چک و وکالت نامه ها و تغییرات صاحبان امضاء و یادداشتهای مربوط به چک ها و کلیه مکاتبات دیگر در خصوص حساب ها بایگانی شود و چنانچه پرونده حساب مربوط به اشخاص حقوقی باشد باید علاوه بر مدارک فوق مدارک شرکت از قبیل اساسنامه ، شرکت نامه ،روزنامه رسمی ، صورت جلسات مربوط به تعیین به تعیین اعضای هیآت مدیره و مدیر عامل و………. در پرونده ضبط گردد .
در صورتیکه پرونده ای از جریان خارج گردد باید در فایل مخصوصی بنام پرونده مسدودی و یا پرونده راکد قرار داده میشود .
نامه ها ی محرمانه و کلیه اطلاعات و مکاتبات مربوط به درخواست کنندگان تسهیلات اعطائی و اوراق پرسشنامه و اطلاعیه ها در پرونده های زیر نظر مسئول تسهیلات یا رئیس شعبه نگهداری می شود .معمولاً در پایان سال اسناد از پرونده ها خارج و در محل دیگر نخ کشی می شود و به انبار منتقل می گردد .
11-3-طریقه نخ کشی :
با استفاده از دو سوزن بزرگ و نخ و دو مقوا که طول وعرض آن کمی بیشتر از اسناد باشد اسناد را از کلاسور خارج و وبا استفاده از دوسوزن فیمابین دو مقوا قرار می دهند ودر پایان مشخصات اسناد را روی آن نوشته و به انبار منتقل می کنند .

فصل چهارم
نسبت های مالی و صورت های مالی در بانکها

1-4-نسبتهای مالی دربانکها
در مباحث حسابداری مدیریت و مدیریت مالی نسبتهای مالی متداولی وجود دارد از جمله نسبتهای نقدینگی ، نسبتهای فعالیت ؛ اهرمی ؛ سودآوری و ارزش بازار و در هر کدام از این عناوین کلی نسبتهای مربوطه ذکر شده است لکن در سیستم بانکی بعلت فرآیندهای خاص موجود در این صنعت ، نسبتهای مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل صورتهای مالی بانکها نیز خاص می باشد طبقه بندی که می توان برای نسبتهای مالی در بانکها قائل بود را می توان به شرح ذیل عنوان نمود.

2-4-نسبتهای مالی الزام آور برای سیستم بانکی
1-2-4- نسبتهای مالی استاندارد صنعت بانکی
نسبتهای مالی الزام آور ، نسبتهائی هستند که بانکها ملزم و مقید به رعایت حد اعلام شده در آن نسبت می باشند معمولاً اینگونه نسبتها توسط مراجع داخلی یا بین المللی ناظر بر امور بانکی تدوین می شود ( کمیته بال یا بانک مرکزی ) مانند نسبت کفایت سرمایه یا نسبت اموال غیرمنقول به سرمایه و …… که برخی را گفته ام و برخی را بعداً خواهم گفت.
نسبتهای مالی استاندارد صنعت بانکداری نیز جهت دستیابی به نقاط بهبود مورد استفاده قرار می گیرد از معروفترین نسبتهای ارائه شده در این خصوص می توان به نسبتهای CAMELS اشاره نمود که حدود 48 نسبت استاندارد بانکی در حوزه های مختلفی همچون نقدینگی ، ارزش دارائیها ، مدیریت ، درآمدی ، سرمایه و حساسیت به ریسک بازار را ارائه نموده است

3-4-سررسید دارایی ها و بدهی ها
طبق بند 30 استاندارد بین المللی حسابداری، بانک ها باید جدول سنی دارایی ها وبدهی های خود را برحسب مدت باقی مانده از تاریخ ترازنامه تا سررسیدقراردادی آنها ارائه کنند. این کار انطباق یا عدم انطباق سررسید دارایی هاو بدهی های یک بانک را نشان می دهد و اهمیت زیادی در مدیریت آن دارد. دربانک های ایران تهیه جدول سنی تسهیلات سررسید نشده معمول نیست و دریادداشت های همراه صورت های مالی ارائه نمی شود. در نتیجه، مبنایی قابل اعتماد برای تحلیل و ارزیابی نقدینگی بانک ها فراهم نمی آید.

5-4-اقلام خارج از ترازنامه
از عواملی که صورت های مالی بانک ها را از سایر موسسات متفاوت می سازد ، اقلام احتمالی و تعهدات مشروطی است که از معاملات متداول بانک ها ناشی ودر زمان وقوع در حساب ها به عنوان تعهد یا دین شناسایی نمی شود. این اقلام که بخش عمده ای از کسب و کار بانک را تشکیل می دهند ، اثر عمده ای بر میزان ریسکی دارند که یک بانک در معرض آن است.
اقلام خارج از ترازنامه شامل ذخایر و بدهی های احتمالی هستند. این اقلام باید حداقل در چهار سرفصل دریادداشت های همراه صورت های مالی ارائه و حسب مورد ذخیره لازم برای بدهی های احتمالی ناشی از آنها گرفته شود:
جایگزین های اعطای اعتبارمانند تضامین مربوط به قبول بروات، ضمانت نامه ها مانند ضمانت حسن انجام کار و شرکت در مناقصه، معاملات اسنادی مانند گشایش اعتبار اسنادی و تضمین اسناد کوتاه مدت تجاری و معاملات مربوط به اوراق بهادار و اوراق مشتقه.
علاوه براین طبقه بندی و ارائه اقلام خارج از ترازنامه، از لحاظ محاسبه کفایت سرمایه طبق میثاق بال نیز لازم است. زیرا این اقلام با احتساب ضریب ریسک مربوط در مخرج کسر نسبت کفایت سرمایه منظور می شود.
در صورت های مالی برخی از بانک های ایران، اقلام خارج از ترازنامه تحت عنوان حساب های انتظامی در یک قلم منظور می شود اما در برخی دیگر حساب های انتظامی به روشی مطلوب طبقه بندی و ارائه می شوند. اما در اغلب بانک ها، ذخیره لازم ، به شکل کنارگذاری مبلغی از سود، برای زیان های بالقوه ناشی از اقلام خارج ترازنامه پیش بینی و در نظر گرفته نمی شود.

6-4-ترازنامه یا بیلان :
عبارتست از صورتی که وضع مالی یک موسسه را در یک تاریخ معین ( غالبا آخرین روز ماه یا سال ) نشان می دهد و به همین دلیل به آن صورت وضعیت مالی نیز گفته می شود . ترازنامه در واقع همان معادله حسابداری است که در آن ارقام مربوط به هریک از دو طرف معادله تفکیک و با طبقه بندی جزییات نمایش داده شده است . به عبارتی ترازنامه صورتی از مایملک و بدهیهای یک موسسه می باشد
عنوان ترازنامه شامل سه سطر است که سطر اول نام موسسه ای می باشد که ترازنامه جهت نشان دادن وضعیت مالی آن تهیه می گردد در سطر دوم نام صورت مالی تهیه شده که همان ترازنامه است ذکر می شود . در سطر سوم تاریخ تنظیم ترازنامه که معمولا یک روز معین است نوشته می شود و این بدان معنی است که ترازنامه نشاندهنده وضع مالی موسسه در یک روز معین است و نه در یک دوره مالی . ضمنا ترازنامه وضعیت مالی یک موسسه را نشان می دهد و نه وضعیت مالی شخصی صاحب یا صاحبان موسسه را چرا که ممکن است ایشان منابع ایجاد درآمد دیگری نیز داشته باشند . ترازنامه خود به دو صورت گزارشی عمودی و حسابی افقی تهیه می شود
در شکل گزارشی ترازنامه ابتدا عنوان ترازنامه مشتمل بر سه سطر آورده می شود . سپس داراییها را به صورت ستونی می آوریم . پس از آن بدهیها نوشته شده و پس از آن حقوق صاحبان سرمایه را می آوریم . بدهیها را قبل از حقوق صاحبان سرمایه می آوریم بدلیل اینکه طلبکاران در دریافت مطالباتشان نسبت به صاحب یا صاحبان موسسه تقدم دارند
در شکل حسابی ترازنامه پس از عنوان ابتدا داراییها در سمت راست و سپس بدهیها و حقوق صاحبان سرمایه در سمت چپ نوشته می شوند
به طور کلی می توان گفت ترازنامه صورتی است که اطلاعات لازم در مورد پرداخت بدهی های موسسه را در اختیار می گذارد
ترانامه بر اساس اصل زیر استوار است:
دارایی = بدهی + سرمایه به این اصل، معادله اصلی حسابداری می گویند.

7-4-ترازنامه در بانکها
در رابطه با ترازنامه بانکها هم باید گفت از آنجائیکه عمده دارائیهای بانکها را تسهیلات تشکیل می دهند نحوه ارائه تسهیلات در تراز بانکها از اهمیت خاصی برخوردار است . کافی است کمی به تراز بانکها دقت کنیم در سمت چپ ترازنامه که بدهیها و حقوق صاحبان سهام وجود دارند سپرده های سرمایه گذاری ( که اهم منابع بانکها را تشکیل می دهند ) به تفکیک زمانهای سررسید افشاء می شوند به نحویکه سپرده های کوتاه مدت و بلند مدت بر اساس زمانهای سررسید در سرفصلهای حسابداری درج می گردند اما در سمت راست ترازنامه که تسهیلات گزارش می شود به تفکیک نوع عقود و بخشهای مصرفی افشاء شده است این ناهمگونی یکی از نواقص مهم در تحلیلهای حیاتی بانکها در رابطه با مدیریت نقدینگی آنها می باشد . تسهیلات در ترازنامه بانکها تنها هنگامی که سررسید می شوند در تراز به سرفصلهای جداگانه ( مطالبات سررسید گذشته ، معوق و یا مشکوک الوصول ) منتقل می شوند که البته آن هم معمولاً بصورت واقعی انجام نمی پذیرد.

8-4-ترازآزمایشی
درسیستم حسابداری دوطرفه جمع مبالغ بدهکار و بستانکار هرمعامله باید مساوی باشد تا بتوان اثررویداد را درحسابها ثبت کرد.اگر درنقل اقلام اشتباهی روی ندهد و حسابها درست مانده گیری شوند،جمع حسابهای دارای مانده بدهکار با جمع حسابهای دارای مانده بستانکار مساوی خواهد بود. تراز آزمایشی فهرستی ازنام ومانده حسابهای دفترکل ومعین است که معمولا درپایان هرماه به منظور آزمون توازن مانده حسابهای دفاتر مزبور تهیه می شود وبه عنوان مبنایی برای تهیه صورتهای مالی مورد استفاده قرار می گیرد

1-8-4-انواع ترازآزمایشی
* تراز آزمایشی 2 ستونی
* تراز آزمایشی 4 ستونی
انواع ترازآزمایشی از لحاظ تاریخ تهیه:
* تراز آزمایشی روزانه
* تراز آزمایشی ماهانه
* تراز آزمایشی سالانه

9-4-تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی در بانکهای دولتی
بر اساس ماده 136 قانون محاسبات عمومی کشور

" سود وزیان حاصل از تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی شرکتهای دولتی درآمد یا هزینه تلقی نمی گردد . مابه التفاوت حاصل از تسعیر دارائیها و بدهیهای مذکور باید در حساب " ذخیره تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی " منظور شود . در صورتیکه در پایان سال مالی مانده حساب ذخیره مزبور بدهکار باشد این مبلغ به حساب سود وزیان همان سال منظور خواهد شد .
تبصره – در صورتیکه مانده حساب ذخیره تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی در پایان سال مالی از مبلغ سرمایه ثبت شده شرکت تجاوز نماید مبلغ مازاد پس از طی مراحل قانونی قابل انتقال به حساب سرمایه شرکت می باشد ."
با توجه به این ماده نتیجه گیری این است که بانکهای دولتی می بایست مانده ایجادی ناشی از تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی خود را از سرفصل "نتیجه مبادلات ارزی" خارج و در پایان سال به سرفصل " ذخیره تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی " منتقل نمایند و اگر این اقدام باعث شود مانده حساب ذخیره تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی بدهکار شود آنگاه مجازیم مانده بدهکاری را به حساب سود و زیان همان سال منتقل نمائیم ( باعث کاهش سود سالجاری خواهد شد) و اگر پس از انتقال مانده نتیجه مبادلات ارزی ( البته قسمتی که مربوط به تسعیر می باشد) به حساب ذخیره دارائیها و بدهیهای ارزی ، چنانچه این حساب بستانکار شود آنگاه اگر با گذشت زمان مانده بستانکاری حساب مزبور از میزان سرمایه بانک تجاوز نماید بمیزان مبلغی که مازاد بر سرمایه می باشد را می توان به حساب سرمایه منظور نمود بنابراین این روش نیز یکی از روشهای افزایش سرمایه در بانکهای دولتی تلقی می گردد.
نکته :
دیگر این که یادمان باشد در سرفصل " نتیجه مبادلات ارزی " دو اتفاق می افتد یکی ارقامی که بابت تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی وارد این حساب می شود که داستان آن را در بالا درج کردم و دیگری اینکه سود یا زیان ناشی از خرید و فروش ارز نیز به معین دیگر این حساب منتقل می شود که این اقلام مستقیماً بعنوان هزینه و درآمد تلقی و به سود و زیان سالجاری منتقل می شود . و دیگر اینکه رعایت این ماده صرفاً محدود به بانکهای دولتی می باشد.

10-4-صورت حساب سود و زیان income statement
صورت حساب سود و زیان همانطور که از نامش پیداست جهت تعیین سود یا زیان ویژه واحد مالی تهیه میشه و شامل خلاصه ای از درآمدها و هزینه های برای یک دوره زمانی معین می باشد.
این صورت حساب معمولا به دو طریق تهیه می شود :
تک مرحله ای
دو مرحله ای
1-10-4-صورت حساب سود و زیان به روش تک مرحله ای
در این روش ابتدا کلیه درآمد ها یکجا و در ادامه کلیه هزینه ها در زیر آنها آورده می شود و در نهایت از تفاضل آنها به سود یا زیان قبل از کسر مالیات می رسیم که با کسر مالیات (در صورتی که موسسه سود داشته باشد) به سود یا زیان بعد از کسر مالیات یا همان سود یا زیان ویژه خواهیم رسید.
2-10-4-صورت حساب سود و زیان به روش دو مرحله ای
در این روش ابتدا درآمدهای عملیاتی آورده شده در ادامه هزینه های عملیاتی ذکر می گردد که از تفاضل این دو به سود یا زیان عملیاتی می رسیم در مرحله بعد درآمدهای غیر عملیاتی و هزینه های غیر عملیاتی آورده می شود که از تفاضل این مرحله و مرحله قبل به سود و زیان قبل از کسر مالیات می رسیم که با کسر مالیات به سود و زیان بعد از کسر مالیات یا همان سود و زیان ویژه خواهیم رسید.
به صورت حساب سود و زیان صورت حساب درآمد یا صورت حساب عملیات نیز گفته میشود . مهمترین بخش صورت حساب سود و زیان قسمت پایانی آن یعنی سود یا زیان ویژه است که نتیجه فعالیت یک واحد تجاری را نشان می دهد که آیا واحد تجاری در طول دوره مالی فعالیتش سود آور بوده است و یا خیر.

3-10-4-اجزاء صورت سود و زیان
۱- فروش: میزان پولی که از فروش محصولات عاید فروشنده می شود.
۲- بهای تمام شده کالاها یا خدمات فروش رفته: که عبارت است از هزینه تمام شده کالاهای فروخته شده برای یک واحد، ضرب در تعداد واحدهای فروخته شده. هرگز بهای تمام شده کالاهای فروش رفته را افشاء نکنید. بخاطر داشته باشید میزان پولی که برای تولید محصولات خرج می کنید تا بتوانید سودی از فروش آن بدست آورید، یک راز است.
۳- سود ناخالص: که عبارت است از فروش منهای بهای تمام شده کالاهای فروش رفته. البته عدد بدست آمده سود خالص یا نهایی نیست، چرا که هزینه های عملیاتی و مالیات ها را باید از آن کسر کرد.
۴- هزینه های عملیاتی: هزینه هایی که برای فعالیت کسب و کار باید پرداخت شود هزینه های عملیاتی نام دارد که عبارتند از: خدمات شهری، حقوق کارمندان، تبلیغات، بیمه، سود بانکی یا کارمزد وام های دریافتی، اجاره و استهلاک سرمایه. هزینه های عملیاتی به دو دسته تقسیم می شوند:
۴-۱هزینه های ثابت: هزینه های عملیاتی که بدون تغییر باقی می مانند.
۴-۲ هزینه های متغیر: هزینه های عملیاتی که بسته به میزان فروش تغییر می کنند.
۵- سود پیش از پرداخت مالیات: که عبارت است از سود کسب و کار قبل از پرداخت مالیات و پس از پرداخت همه هزینه ها.
۶- مالیات ها: یک کسب و کار باید مالیات بر درآمد و دیگر انواع حقوق دولتی را پرداخت کند.
۷- سود/ زیان خالص: سود یا زیان پس از پرداخت مالیات ها و سایر حقوق و عوارض.

4-10-4-سود و زیان در بانکها
روشهای گوناگونی برای تجزیه و تحلیل صورتهای مالی وجود دارد ( روش افقی یا روند ، روش عمودی ، روش استفاده از نسبتهای مالی و شناسائی ریسک ) که قبلاً در رابطه با این روشها مطلب نوشته ام نکته ای که قصد دارم اینجا به آن بپردازم این است که اصولاً ما باید ببینیم قرار است تجزیه و تحلیلمان مورد استفاده چه کسی قرار گیرد ؟ این یک نکته مهم و اساسی است برای این منظور باید ببینیم اصولاً کدام اقلام مورد تحلیل قرار می گیرد مسلماً یکی از موارد اساسی که مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد صورتهای مالی می باشد خوب حالا سئوال این است صورتهای مالی که مورد تحلیل قرار می گیرد باید دارای چه ویژگی باشد ؟
بر اساس استانداردهای تجزیه و تحلیل هر یک از صورتهای مالی اساسی باید ارائه کننده اطلاعاتی باشد که بر مبنای آن بتوان با روشهای تجزیه و تحلیل آن صورت مالی را بررسی نمود مثلاً در رابطه گزارش سود و زیان باید اذعان کنیم برای اینکه تحلیل جامع و مطلوبی از سود و زیان داشته باشیم صورت سود و زیان بایداطلاعات زیر را افشاء نماید.
1- درآمدهای عملیاتی
2-هزینه های عملیاتی
3-سود و زیان عملیاتی
4- هزینه های مالی
5- سایر درآمدها و هزینه های غیر عملیاتی
6- مالیات بر درآمد
7-سود و زیان فعالیتهای عادی
8- اقلام غیر مترقبه
9-سهم اقلیت
10- سود و زیان خالص

حال کافی است نگاهی به فرمت سود و زیان بانکها بیاندازیم ساختار سود و زیان بانکها به نحوی است که محور اصلی آن بر تفکیک درآمد مشاع و غیر مشاع جهت شناسائی سود سهم سپرده گذاران بنا نهاده شده است (دیدن فرمت سود و زیان بانکها ) بدین ترتیب عمده تحلیلهائی که در رابطه با سود و زیان انجام خواهد شد مورد استفاده تمام استفاده کنندگان نخواهد بود

5-10-4-نکاتی پیرامون اقلام صورت سود و زیان بانک
1- وجه التزام از محل سایر یعنی جرائمی که بانک بابت تاخیر از پیمانکاران یا طرفین قرارداد با خود به علت عدم انجام کار در وقت و یا مطلوبیت مورد نظر دریافت می نمایند .
2- سود اوراق مشارکت درج شده در فرمت سود و زیان مربوط به سود اوراقی می باشد که بانک برای خود خریداری نموده و یا سود اوراق امانی نزد بانک در فواصل بازخریدی نیز در این عنوان درج می گردد.
3- سود سپرده قانونی ، سودی است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در پایان دوره مالی به بانکها پرداخت می شود و آن شامل دو موضوع می شود که عبارتند از 1% سود بابت سپرده های دریافتی از بانکها در طی سال و بطور هفتگی تحت عنوان " سپرده قانونی " که به میزان 1% میانگین وجوه دریافتی از بانکها به بانکها تحت عنوان " سود سپرده قانونی " پرداخت می نماید و دیگر اینکه از آنجائیکه بانکها 88 % مانده حسابهای جاری دولتی نزد خود را در مقاطع هفتگی می بایست نزد بانک مرکزی تودیع نمایند ، بانک مرکزی بابت دریافت این وجوه نیز مبلغی را به تناسب مانده تودیعی هر بانک در پایان دوره بعنوان سود به آنها پرداخت می نماید .
4- سود سهام و سود فروش سهام نیز شامل سود ناشی از خرید و فروش سهام توسط بانکها بابت مشارکتهای حقوقی و یا سهم القدر خود از سود دوره شرکتهای سرمایه پذیر در مشارکتهای حقوقی و یا سرمایه گذاریهای مستقیم
5- سود ناشی از فروش طرحهای سرمایه گذاری نیز همانند مطالب بند 4 می باشد با این تفاوت که بانکها در مقاطعی نسبت به سرمایه گذاری در طرحهای عمرانی بالاخص طرحهای ساختمانی شرکت نموده و ازاین بابت سود فروش واحدهای مسکونی احداثی را در این عنوان درج می نمایند
6- نتیجه مبادلات ارزی ; مبالغ ثبت شده در سرفصل نتیجه مبادلات ارزی ناشی از تسعیر دارائیها و بدهیهای ارزی از یکسو و نیز سود و زیان ناشی از خرید و فروش ارز می باشد که بر اساس رویه های حسابداری حاکم بر امور ارزی از تفاوت سرفصلهای " وضعیت ارزی " و " ارزش ریالی مبادلات ارزی " منتج می گردد .
7- هزینه مطالبات مشکوک الوصول نیز بر مبنای مقررات حاکم بر سیستم بانکی ( بخشنامه 2823/مب مورخ 5/12/85 بانک مرکزی ج .ا.ا ) محاسبه و براساس میزان ذخائر موجود به طرفیت این سرفصل و یا سرفصل درآمد متفرقه مورد تعدیل قرار می گیرد
8- هزینه استهلاک ; مفهوم و روشهای استهلاک موضوعی است که در اکثر کتابهای حسابداری به آن پرداخته شده است دراینجا صرفاً طبقه بندی دارائیهای ثابت استهلاک پذیر در بانکها و روش استهلاک هر طبقه را بیان خواهیم نمود.

دارائیهای ثابت استهلاک پذیر در بانکها به دو گروه عمده اموال غیر منقول و اموال منقول طبقه بندی می شوند که در هر طبقه روش استهلاک به شرح ذیل است .
***اموال غیرمنقول با روش نزولی و به نرخ 7% مستهلک می گردد.
***اموال منقول در 5 زیرگروه و به شرح ذیل مستهلک می گردد.
1- وسائط نقلیه (خودرو) به روش نزولی با نرخ استهلاک 30%
2- وسائط نقلیه (موتور سیکلت ) به روش نزولی با نرخ استهلاک 35%
3- اثاثیه و منصوبات به روش خط مستقیم با عمر 10 ساله
4- تجهیزات کامپیوتری به روش خط مستقیم 3 ساله
5- ماشین آلات خاص بانکی به روش خط مستقیم 10 ساله
9-هزینه کاهش ارزش سهام ; از تفاوت ارزش بازار سهام خریداری شده با قیمت تمام شده آن در پایان دوره مالی ، چنانچه ارزش بازار کمتر از قیمت تمام شده باشد بانکها می بایست مبلغی را تحت عنوان ذخیره نگهداری نمایند که این مبلغ به طرفیت حساب هزینه ثبت می گردد
10- هزینه جوائز قرض الحسنه ; بانکها در حال حاضر موظفند 2% مانده حسابهای قرض الحسنه پس انداز خود را بابت جوائز و هزینه های جانبی از محل این حساب ذخیره گیری نمایند.
11- هزینه مالیات ; نحوه محاسبه و پرداخت مالیات در بانکها به نحوی می باشد که درآبان ماه الی آذرماه هر سال بانکها موظفند بودجه عملیاتی سال خود را تهیه و پس از تایید مدیریت عالی بانک جهت تصویب به مراجع ذیصلاح ارائه نمایند در بانکهای دولتی مالیات هر سال بر اساس سود پیش بینی شده در بودجه طی 12 قسط و در سال مربوط به بودجه از بانکها دریافت می گردد و درپایان سال و پس از تهیه صورتهای مالی و تطبیق عملکرد واقعی با ارقام پیش بینی شده در بودجه تعدیلات لازم صورت می پذیرد.

6-10-4-فرمت صورت سود و زیان در بانکها
درآمدهای مشاع :
سود و وجه التزام دریافتی از تسهیلات
1- درآمد معاملات *****
2- وجه التزام دریافتی از تسهیلات *****
3- وجه التزام دریافتی بابت سایر *****
سود دریافتی از محل سپرده گذاریها و سرمایه گذاریها :
1- سود اوراق مشارکت *****
2- سود سپرده قانونی *****
3- سود حاصل از فروش طرحهای سرمایه گذاری *****
4- سود سهام و سود فروش سهام *****
جمع درآمدهای مشاع *****
کسر می شود سود قطعی قابل پرداخت به سپرده گذاران (*****)
درآمد عملیاتی ( معادل سود ناویژه در شرکتها) ******
اضافه و کسر می شود
درآمدهای غیرمشاع و هزینه ها :
خالص کارمزد دریافتی و کارمزد پرداختی ******
خالص نتیجه معاملات ارزی ******
سایر درآمدها ******
هزینه مطالبات مشکوک الوصول ( ******)
هزینه جوائز قرض الحسنه ( ******)
سود پرداختی به بانک ملی و مرکزی ( ******)
هزینه کل :
هزینه اداری (******)
هزینه پرسنلی (******)
هزینه استهلاک (******)
هزینه کاهش ارزش سهام ( ******)
سود قبل از مالیات *****
مالیات ( ******)
سود قابل تقسیم *******

فصل پنجم
نقد حسابداری و گزارشگری مالی در بانک های ایران

1-5-مقدمه
بانک هااز جنبه های عمومی و عملیات تابع استانداردهای حسابداری مربوط به موسسات انتقاعی هستند، ولی از آن جا که نقش های زیادی در جامعه و سیستم پولی کشورایفا می کنند، دارای جایگاه ویژه ای هستند. به طور مثال از طریق واسطه گری مالی بخش مهم و موثر از فعالیت های اقتصادی و بازرگانی را در سراسرجهان تشکیل می دهند. اکثر افراد جامعه و موسسات برای سپرده گذاری یا تامین مالی فعالیت های خود از بانک ها استفاده می کنند. از طرف دیگر بانک ها برثبات و سلامت سیستم پولی کشور تاثیرگذار هستند.
همچنین در جهت حفظ اعتماد عمومی به سیستم پولی کشور و حفظ حقوق سپرده گذاران و دیگر مشتریان بانک ها فعالیت می کنند.
بنابراین قوانین و مقررات ویژه ای در مورد اداره و معاملات بانک ها و معمولا از طریق برقراری سیستم،
بانک مرکزی بر اجرای آن نظارت و در عین حال، امتیازاتی را در جهت حفظ و ایمنی به بانک ها اعطا می کنند.
به این ترتیب، نسبت به سلامت اقتصادی، توانایی پرداخت تعهدات و میزان ریسکی که متوجه عملیات گوناگون بانک ها است، توجه و علاقه فراگیری وجود دارد. بهتبع این حالت، حسابداری و گزارشگری مالی بانک ها از سایر موسسات تجاری متفاوت است. در ایران به موجب ماده 33 قانون پولی و بانکی کشور، شورای پول و اعتبار به عنوان مرجع تعیین نحوه و اصول حسابداری بانک ها، صورت های مالی، استهلاک ها، اندوخته ها و سایر حساب های بانکی تعیین شده است و همچنین مصوباتی را در موارد فوق تصویب و ابلاغ کرده است.
از طرفی به موجب قانون تشکیل سازمان حسابرسی در سال 1362، این سازمان مرجع رسمی تدوین استانداردهای حسابرسی و حسابداری در ایران است. به این ترتیب وضع و تدوین استانداردهای حسابداری بانک ها در شمار وظایف و اختیارات این سازمان قراردارد.
علاوه بر این بانک ها به عنوان موسساتی که در صحنه بین المللی فعالیت دارند، ملزم هستند که استانداردهای بین المللی حسابداری را رعایت کنند. همچنین ملزم به رعایت قواعدی هستند که میثاق بال به وسیله کمیته نظارتی این میثاق در بانک تسویه بین المللی در زمینه حسابداری وضع کرده است.
مواردعمده اشکال در رعایت استانداردهای بین المللی حسابداری در بانک های ایران لازم به یادآوری است اشکالاتی که در اینجا گفته می شود، غالبا ناشی از این نیست که حسابداران شاغل در بانک ها، از استانداردهای بین المللی حسابداری آگاه نبوده اند یا نحوه به کارگیری آنها را نمی دانستند. بلکه مقررات ودستورالعمل های ابلاغ شده به بانک ها، تصمیمات مدیریتی و نوع عملیات امکان رعایت استانداردهای مزبور را از بانک ها سلب کرده است.

2-5-مهم ترین اشکالاتی که به اختصار مورد بحث قرار می گیرد به این ترتیب است:
اشکال در به کارگیری مبنای تعهدی در شناخت درآمد، اشکال در تهیه صورت های مالی تلفیقی و سرمایه گذاری های مالکیتی بانک ها، تجدید ارزیابی و استهلاکدارایی های ثابت (اموال)، زیان های ناشی از مطالبات، سررسید دارایی ها وبدهی ها، اقلام خارج از ترازنامه، ارزش گذاری اوراق بهادار، تراکم دارایی ها و بدهی ها، معاملات با اشخاص وابسته و مدیریت و ذخیره گیری برای انواع ریسک های خارجی.

3-5-اشکال در به کارگیری مبنای تعهدی در شناخت درآمد
اغلب بانک های ایران درآمد معاملات بانکی در قالب عقود اسلامی را بر مبنای نقدی یعنی زمانی که تمام یا بخشی از تسهیلات اعطایی وصول می شود، شناسایی می کنند.
در مواردی که درآمد معامله در پایان قرارداد تحقق می یابد شناخت درآمد در مقطع وصول تسهیلات پرداختی مغایرتی با مبنای تعهدی ندارد. اما در مواردی که به موجب قرارداد سود تسهیلات اعطایی به نرخ معین تعیین وبراساس گذشت زمان تحقق می یابد، در صورتی که گیرنده تسهیلات به وجه الزام آوری متعهد به تادیه سود متعلقه باشد و اندازه گیری درآمد باابهام مواجه نباشد، درآمد باید در طول زمان شناسایی شود.
با آن که مبنای نقدی از لحاظ اندازه گیری مطالبات لاوصول در بانک ها مزیت هایی دارد، ولی از لحاظ رعایت اصول و استانداردهای حسابداری و به خصوص مقابله با تطابق هزینه های واقع شده با درآمد این مبنا با اشکالات عمده ای مواجهاست. در طول دو سال گذشته وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی ایران دستورالعمل هایی را در مورد به کارگیری مبنای تعهدی شناخت درآمد صادرکرده اند. از طرفی بانک ها را ملزم به اجرای آن کرده اند. اما اجرای این دستورالعمل ها در عمل با اشکالاتی مواجه بوده است و نمی توان گفت که این مشکل به طور اساسی حل شده است.

4-5-اشکال در تهیه صورت های مالی تلفیقی و سرمایه گذاری های مالکیتی بانک ها
بانک هانیز مانند سایر موسسات انتفاعی باید در مواردی که واحد دیگری را در تسلط مالکانه خود دارند صورت های مالی تلفیقی تهیه کنند و صورت های مالی جداگانه خود را همراه آن ارائه کنند.
در بانکداری جهان، بانک ها مجازبه سرمایه گذاری منجر به تسلط در موسسات تولیدی نیستند و فقط می توانند بانک یا موسسات مالی دیگر را به صورت فرعی ایجاد کنند یا در کنترل خودداشته باشند.
به این ترتیب جز در موارد نادر مشکلی از لحاظ تهیه صورت های مالی تلفیقی پیش نمی آید.
درایران قانون پول و بانکداری کشور بانک ها را از خرید سهام و مشارکت درسرمایه یک یا چند شرکت و یا خرید اوراق بهادار داخلی یا خارجی به میزانی بیش از آنچه بانک مرکزی تعیین می کند منع کرده و به نظر می رسد که مراد،جلوگیری از بنگاه داری بانک ها بوده است.
با این حال در دو دهه گذشته بنا به ضرورت ها و مصالح موجود براساس قوانین و مقررات خاص و یا با تصویب شورای پول و اعتبار بانک ها شرکت هایی را به کنترل خود درآوردند.
ازطریق مشارکت حقوقی به سرمایه گذاری مستقیم در شرکت ها و طرح ها پرداختند ومدیریت و کنترل آنها را به دست گرفتند و در نهایت از طریق ایجاد شرکت های سرمایه گذاری مالکیتی یا HOLDING تعدادی از شرکت ها و موسسات وابسته را درچنین شرکت هایی سازمان دادند.
در نتیجه اغلب بانک های دولتی ایران در حال حاضر هم به طور مستقیم و هم از طریق شرکت های سرمایه گذاری فرعی و وابسته خود شرکت ها و موسسات انتفاعی مختلفی را در کنترل دارند.
درشرایط کنونی اگر بانک ها صورت های مالی تلفیقی تهیه نکنند، مفاد استانداردهای بین المللی حسابداری و استانداردهای حسابداری کشور را رعایت نکرده اند.
اگر صورت مالی تلفیقی را با اطلاعات کلیه شرکت های فرعی ازجمله شرکت هایی که در تسلط شرکت های سرمایه گذاری بانک ها هستند تهیه کنند و معاملات با شرکت های وابسته را حذف کنند، صورت های مالی تلفیقی آنها فایده ای در امر تصمیم گیری و تحلیل نخواهد داشت. چرا که حاوی اقلامی چون ماشین آلات و موجودی کالا و کالای در راه و غیره خواهد شد که در یک موسسه مالی معنایی ندارد.

5-5-تجدید ارزیابی دارایی های ثابت و استهلاک اموال
درسال 1367 ماده واحده ای به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و به موجب آنتجدید ارزیابی بانک ها مجاز و مبالغ حاصل از ارزیابی مجدد دارایی های موجود بانک ها از پرداخت مالیات معاف شد و مقرر شد که مبالغ فوق الذکر به حساب سرمایه بانک ها منظور شود. به نظر می رسد که هدف از تصویب قانون صرف نظر از این که تجدید ارزیابی، انتساب ارزش های جدید (ارزش جاری) به دارایی هایی موجود است و از آن عایدی یا درآمدی حاصل نمی شود که به عنوان سرمایه گذاری جدید تلقی شود، از طرفی افزایش سرمایه طبق قانون تجارت ازطریق سرمایه گذاری مجدد صاحبان سرمایه، انتقال سود تقسیم نشده اندوخته ها، صرف سهام و تبدیل مطالبات ممکن است، در تجدید ارزیابی انجام شده قواعد وشرایط متعارف در ارزیابی مجدد دارایی های در مقیاس بین المللی و مفاداستاندارد بین المللی حسابداری شماره 16: اموال، ماشین آلات و تجهیزات درموارد زیر رعایت نشد: نکته دیگری که در مورد تجدید ارزیابی دارایی های ثابت بانک ها از لحاظ ضوابط بین المللی قابل ذکر است این که میثاق بال،سرمایه بانک ها را به دو بخش تقسیم می کند. بخش اول، سرمایه پایه یا درجه یک که منحصرا از سرمایه پرداخت شده و ذخایر آشکار شده صرف سهام،اندوخته ها و سود انباشته تشکیل می شد و بخش دوم، سرمایه مکمل یا درجه دو،شامل مازاد تجدید ارزیابی ذخیره عمومی مربوط به مطالبات لاوصول و اقلامی دیگر که از لحاظ محاسبه کفایت سرمایه بانک ها نمی تواند از سرمایه پایه بیشتر محسوب شود. انتقال مازاد تجدید ارزیابی به سرمایه پرداخت شده که ظاهرا سرمایه آنها را در سال 1372 چندین و چند برابر کرد، از لحاظ ارزیابی سلامت اقتصادی و کفایت سرمایه بانک ها کم اثر یا بدون اثر بود و محاسبات بعدی نسبت کفایت سرمایه را نیز عملا دشوار یا غیر دقیق کرد.
مورد دیگری که علاوه بر نکته بالا در مورد استهلاک دارایی های ثابت بانک ها قابل ذکراست اینکه طبق مصوبه شورای پول و اعتبار بانک ها می توانند زمین زیربنای ساختمان های در مالکیت خود را مستهلک کنند.
در مورد تجدید ارزیابی جادارد اضافه شود که طبق ماده 62 قانون برنامه سوم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دولت اجازه داده شده که دارایی های ثابت شرکت های دولتی را که صد در صد سهام آنها متعلق به دولت یا متعلق به شرکت های مذکور هستند، تجدید ارزیابی و مبالغ حاصل حسب مورد به حساب افزایش سرمایه دولت یا شرکت دولتی مربوط منظور شود.
به این ترتیب، بانک های دولتی نیز مجاز می باشند که در دوران برنامه سوم توسعه دارایی های خود را تجدید ارزیابی کنند. نظر به اینکه به موجب این قانون نیز مازاد تجدید ارزیابی به سرمایه منظور می شود اجرای آن با همان اشکالاتی مواجه خواهد بود که در تجدید ارزیابی قبلی گفته شد.این تجدید ارزیابی نیز در جریان است و استانداردهای حسابداری کشور و استانداردهای بین المللی حسابداری در آن رعایت نمی شود.

منابع و ماخذ
1. دکتر طالبی ، 23 مرداد 1387، مدیر عامل بانک کشاورزی — مصاحبه مطبوعاتی مدیرعامل بانک کشاورزی با خبرنگاران
2. آمار ارائه شده در هجدهمین همایش بانکداری اسلامی ، بانک مرکزی- شهریور ماه 1387
3.حبیبی، فاطمه و یعقوبی،الهام ( 1386‍) مدیریت ارتباط با مشتری، برگرفته از سایت اینترنتی
www.ce.sharif.edu/courses.
4.الوداری، حسن(1384) شبکه فن آوری اطلاعات ایران ، مقاله ای با موضوع بازاریابی و مدیریت بازار
5.جاوید موید، محسن،( 1384) ، رضایت مشتری ، رمز بقای سازمانها در کسب و کار
6.بانک وبانکداری درایران/منیژه ربیعی رودسری
7.تاریخ بانک وبانکداری/ژان ریووار-ترجمه:شیرین هشترودی
8.سازمان بانکی ایران/ولی الله محمدی
9.بانکداری الکترونیک وراهبردهای آن درایران/سعیدشیخانی
10.جزوه آموزشی سازمان بانک ملی
11.اصول حسابداری1، تالیف : عبدالکریم مقدم علی شفیع زاده

و

1

ا