اهمیت برنامه ریزی از دیدگاه قرآن وسنت
*برنامه ریزی
تعریف:
در این زمینه چندین تعریف ارائه شده است که ما به دو تای از آنها اشاره می کنیم:
الف) برنامه ریزی فرایندی است که طی آن مدیران اهداف را تعیین می کنند؛ آینده را پیش بینی می کنند و مسیر فعالیت های طراحی شده را برای بدست آوردن اهداف نشان می دهند.
ب) برنامه ریزی یعنی تعیین اهداف درست و سپس انتخاب روش و وسیله مناسب برای بدست آوردن اهداف.
ارکان اصلی برنامه ریزی
1- تعیین اهداف.
2- پیش بینی راهها و امکانات لازم برای رسیدن به آن اهداف به عبارتی برنامه ریزی عبارت است از تعیین اهداف و پیش بینی راه ها و امکانات لازم برای دستیابی به آن اهداف.
فرایند برنامه ریزی جامع
برای دست یابی به برنامه جامع و استراتژیک که از دقت لازم برخوردار باشد طی نمودن مراحل زیر ضروری است:
1- تعیین اهداف کلان و اصلی سازمان
نخستین قدم برای طراحی یک برنامه جامع برای سازمان این است که اهداف اصلی و کلی سازمان تعیین شود، یعنی مقاصد اساسی و نتایج مورد انتظار به وضوح بیان شود تا مسیر اصلی حرکت سازمان مشخص شود، در برنامه جامعی که توسط حضرت یوسف طراحی شده هدف اصلی و مقصد نهایی آن نجات کشور مصر آن زمان از خطر وتهدید بزرگ اقتصادی بود.
تعیین اهداف از نگاه اسلامی که اولین گام است متاثر است از:
1- باور های انسانها.
2- اعتقادات(اعتقادات مذهبی و آئینی)
3- ارزشها.
4- ارزشهای حاکم بر سازمان و کار کنان.
در نظام اسلامی اعتقادات و ارزشهای اسلامی در تعیین اهداف سازمانی تاثیر بسیاری دارند بنا براین لازم است کلیه سازمان ها درتعیین اهداف سازمانی همواره دقت لازم را داشته باشند تااهدافی را که برای سازمان خود تعیین می کند در راستای اهداف آرمانی و ارزشی آنها باشد.
گرچه توجه به ارزشها و معیار های دینی در همه مراحل مدیریت از اهمیت خاصی برخور دار است اما در مورد هدف گذاری و تعیین اهداف سازمانی این اهمیت نمود بیشتری پیدا می کند، مدیران مسلمان در تعیین اهداف سازمان خود باید اهداف آرمانی وارزشی خود را که همان اهداف پیامبران الهی است مورد توجه قرار بدهند و اهداف سازمان را طوری تعیین کنند که نه تنها تضادی با اهداف ارزشی و الهی نداشته باشند بلکه در راستای آنها و در جهت تحقق وعینیت بخشیدن به اهداف مقدس باشد.
2- تجزیه و تحلیل منابع و امکانات سازمان
دومین مرحله در فرایند برنامه ریزی جامع تجزیه و تحلیل دقیق منابع به منظور دستیابی به شناخت صحیح منابع و امکانات بالقوه و بالفعل و منابع اصلی وکلیدی سازمان است.در برنامه ریزی جامعی که حضرت یوسف انجام داد به منابع و امکانات موجود آن زمان که عمده ترین آنها نیروی انسانی ماهر، باران کافی در هفت سال اول، زمین قابل کشت و حاصل خیز بود، توجه کافی شده و برنامه برمبنای آنها طراحی شده بود و به همین دلیل در رسیدن به اهداف خود موفق بود.
منظور از تجزیه و تحلیل منابع وامکانات بررسی توانایی های موجود می باشد. علیکم من الاعمال ما یطیقون (کنز العمال ج3 ح 5299) بنا براین برنامه ریزی در صورت موفق خواهدبود که متناسب با امکانات و منابع و توانایی های سازمان باشد، پیامبر گرامی اسلام این نکته را در حدیثی که گذشت متذکر شده است.( اعمالی را انجام دهید که توانایی انجام آن رادارید ) بنا بر این هیچ گاه به کاری دست نزنید که توانایی انجام آن را ندارید.
ویژگی های مدیریت اسلامی (برداشتهای سید ابراهیم مصباح)
1- از بخش عملی دین باشد.
2- ناظر به قوانین و ضابطه های عملی باشد.
3-مربوط به اجتماع باشد.
4- در اداره ی اجتماع و سازمان به طوری کلی یا جزیی کار برد داشته باشد.
5- از بخش نظری دین پشتوانه داشته باشد.
در حوزه مدیریت ،توانمند کسی است که علاوه بر اینکه خودش توانایی خود را قبول دارد دیگران هم بپذیرند که او توانمند است.
پیامبر اسلام می فرماید: لاینبغی للمومن ان یذل نفسه، قالوا و کیف یذل نفسه؟ قال: ان یتعرض من البلاء لما لایطیق "شایسته نیست که مومن نفس خویش را خوار نماید، سئوال شد چگونه نفس خود را خوار می نماید؟ در جواب فرمود: اینکه خود را در معرض کار و آزمونی قرار دهد که توانایی انجام آن را ندارد"
پس وارد شدن در کاری که توانایی و امکانات لازم جهت انجام درست آن وجود ندارد نه تنها نتیجه مطلوبی نخواهد داشت که موجب سرخوردگی و پشیمانی و از دست رفتن منابع و امکانات خواهد شد.
توان و قدرت، گاهی واقعی و حقیقی است و گاهی سایه قدرت و توان است، در امور سیاسی بیش از قدرت، سایه ی قدرت کار برد دارد، جنگ روانی برای قدرت نمایی است ولی اگر جلوی آنها وایستند معلوم نیست مقاومت کند و از خود واکنش عملی نشان بدهد.
در مورد مدیریت شما با سایه ی قدرت نمی توانید برنامه ریزی جامع داشته باشید بلکه باید روی ابسلون(کوچک ترین واحد) و واقعیت های خارجی هم توجه کافی را مبذول دارید.
3- شناسایی فرصت ها، تهدید ها و شرایط محیطی.
گام سوم در فرایند برنامه ریزی جامع عبارت است از شناسایی فرصت ها، تهدید هاو شرایط محیطی، بعد از اینکه اهداف سازمان بر اساس رسابت آن مشخص شد نابع و امکانات آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت ونقاط قوت و ضعف سازمان روشن شد برنامه ریزان باید به بررسی و مطالعه ی دقیق فرصت ها و تهدیدات بپردازند و مشخص نمایند تا مدیران سازمان بتوانند از فرصت های موجود یا فرصت های ممکن بهترین استفاده را بکنند و با خطراتی که سازمان را تهدید می کند به مقابله برخیزند مسایل زیادی از جمله شرایط محیطی ، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و نیز قوانین و مقررات دولت می توانند فرصت ها و موقعیت های مناسبی برای سازمان ایجاد کند ، همچنین سازمان همواره با تهدید ها و خطراتی رو به رو است که باید برای مقابله با آنها شیوه های مناسبی اتخاذ نمایند.
از امیر مومنان علی (ع) سوال شد دور اندیشی در چیست.؟ حضرت فرمود: ان تنظر فرصتک و تعاجل ما امکنک.
ترجمه: دور اندیشی این است که منتظر فرصت خود باشید و آنگاه که ممکن شد شتاب کنید.
باز دریک روایتی می فرماید: بادر لافرصه قبل ان تکون غصه.
در جریانی که از حضرت یوسف نقل شد، یک تهدید خطرناک و یک فرصت طلایی وجود داشت، خطر بزرگی که مصر آن زمان را تهدید می کرد قحطی و خشکسالی هفت سال دوم بود، فرصت مهمی که وجود داشت و موقعیت مناسبی که برای آنها بود امکانات مناسبی چون باران فراوان، زمین های مرغوب و قابل کشت در هفت سال اول بود، حضرت یوسف با شناخت دقیق آنها از آن فرصت طلایی به خوبی استفاده کرد و بوسیله ای آن به مقابله مناسب با تهدید قحطی پرداخت.
4- گام چهارم دربرنامه ریزی جامع ،شناسایی وتعیین گزینه ها
بعد از اینکه اهداف سازمان تعیین شد ومنابع وامکانات بالقوه وبالفعل سازمان به دقت مورد بررسی وتجزیه وتحلیل قرار گرفت وفرصت ها وتهدید های سازمان شناسایی ومشخص شد باید راه های مختلف دستیابی به اهداف سازمان مورد بررسی ومطالعه همه جانبه وکامل قرا ر گیرد ، تااز بین آنها راه هایی را که بیشترین استفاده از فرصت ها وموقعیت وکم ترین خطر وتهدید را دارند انتخاب شود.
برای دستیابی به گزینه های مختلف:
1- جمع آوری نظریات مختلف ، باید توجه داشت که یکی از دامهای مدیریت ،استبداد رای و در نظر نگرفتن دیدگاههای دیگران است.
2- ارزیابی اولیه صورت نگیرد یکی از مشکلات ما این است که بسیار کم حوصله هستیم و سریع واکنش نشان می دهیم وبسیار زود قضاوت می کنیم و نظریات را ارزیابی شخصی می کنیم.
3- بررسی نقاط قوط وضعف هر نظریه؛ برای بدست آوردن آراء حضرت علی ع می فرماید: من استقبل وجوه الآراء عرف مواقع الخطاء( هر کس از نظریات دیگران استقبال کند لغزش گاه ها ر ا می شناسد، بدون توجه به آراء مختلف دست یابی به هدف و بدون بررسی نظریات گونانی که از طرف افراد متعدد ارائه می شود نمی توان راهکار مناسبی یافت و برنامه صحیح و اصولی طراحی کرد و به اهداف ونتایج مورد انتظار نایل شد.
5-گام پنجم ارزیابی گزینه ها و انتخاب گزینه ای مناسب آنگاه که تمامی گزینه ها و راهکارهای ممکن برای دست یابی به اهداف مورد نظر شناسایی وتعیین شد این راهها و گزینه های مختلف باید به دقت مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد ونقاط قوت وضعف هریک مشخص شود تا بدین وسیله بهترین ومناسب ترین راه برای رسیدن به اهداف سازمان انتخاب گرددوبرنامه مناسب ودقیقی طراحی شود.
درآیه 189 سوره مبارکه بقره آمده است که : ولیس البر بان تاتوالبیوت من ظهورها ولکن البر من اتقی وآتوالبیوت من ابوابها واتقوا لله لعلکم تفلحون -"نیکی به این نیست که از پشت خانه ها وارد خانه شوید،
لکن نیکی آن است که پارسا باشید واز در خانه وارد شوید وتقوی پیشه کنید تا رستگار شوید" .
درتفسیر این آیه روایتی از امام با قر (ع) آمده است که : یعنی ان یاتی الامور من وجهها ایّ الامور کانت.
منظور ایه این است که هر کاری را باید ازراهش انجام داد،مدیران وبرنامه ریزان سازمان باید تلاش کنند دربرخورد با موضوعات ومسائل مختلف سازمان راهکار خاص ومتناسب آن مساله را از میان راهکار های موجودبیابند وبدین وسیله به حل آن مساله بپردا زند ( تفسیر عیاشی ،ج 1 ،ص 86 ذیل آیه مبارکه)
اگر انسان بخواهد راهکار مناسب هر موضوع را پیدا کند لازمه اش این است که راهکارها ی مختلف را پیداواز میان آنها بهترین را انتخاب نماید ودراین راستا است که امام رضا (ع) می فرماید : من طلب الامر من وجهه لم یزل ( هر کس کاری را از راه خودش دنبال کندنمی لغزد
باید توجه داشت بهترین و مناسب ترین راهکار وراه حل زمانی بدست خواهد آمد که راه حلها ور اهکارهای مختلف به دقت مورد تجزیه وتحلیل و ارزیابی قرار گیرد ونقاط قوت و ضعف هریک بوضوح روشن شود تا بتوان از میان آنها راهکار مناسب را انتخاب نمود.
6-گام ششم اجرای برنامه
این راهکار و به عبارت دیگر این برنامه باید به عمل در آید و در سازمان اجراء شود ؛ زیرا روشنن است که هدف از برنامه ریزی و انجام مراحل مختلف که گاهی هزینه ای زیادی هم برای سازمان در بر دارد این است که برنامه ای بدست آمده اجراء شود و اگر نه برنامه ریزی کار لغو وبیهوده خواهد بود.
یکی از دانشمندان مدیریت می گوید: حتی پیشرفته ترین، پیچیده ترین و خلاق ترین راهبرد نفعی برای سازمان نخواهد داشت مگر اینکه بصورت اثر بخش به اجرا در آید.
در مورد ضرورت اجرای برنامه ها می توان به بیان نورانی امیر مومنان علی (ع) اشاره کرد که فرمود اذا علمتم فاعملوا و اذا تیقنتم فاقدموا( آنگاه که دانستید عمل کنید و هرگاه یقین پیدا کردید اقدام نمایید)
از این بیان شریف میتوان چنین برداشت نمود که وقتی راه و نحوه ای انجام کاری روشن شد و مسیر را شناختید (یعنی برنامه ریزی کردید) وارد عمل شوید و برای دستیابی به اهداف خود ورسیدن به نتیجه مورد نظر اقدام نمایید (بحار ج 2 ص 36 )
7- گام هفتم؛ کنترل برنامه ریزی جامع، کنتر ل و ارزیابی برنامه است، کنترل و ارزیابی برنامه زمانی موثر و کار آمد خواهدبودکه برنامه باز خورد داشته باشد.
مرحله ی نهایی در فرایند برنامه ریزی کنترل و ارزیابی برنامه است، که بایستی مبتنی بر اطلاعات صحیح ودقیقی باشد، بنابراین باید در مورد اجرای برنامه اطلاعات لازم جمع آوری و در اختیار مدیران و برنامه ریزان قرار بگیرد تا بتوانند براساس اطلاعات درست و دقیق، ارزیابی صحیح و دقیقی داشته باشند؛ یعنی بین برنامه ی پیش بینی شده و آنچه عملا اجرا شده است مقایسه کنند و مشخص کنند که آیا برنامه ها به درستی اجراء شده است یا خیر.؟ در منابع اسلامی خصوصا در نامه های نهج البلاغه سفارشات زیادی در این زمنیه داریم.
*فوائد برنامه ریزی
برنامه ریزی آثار مثبت و فوائد بسیاری برای سازمان دارد و در متون اسلامی نیز به آنها شاره شده است چند نمونه از آثار و فوائد برنامه ریزی را مطرح می کنیم:
1- کاستن از میزان خطا پذیری در انجام امور، لذا سازمان ها در راستای رسالت و ماموریت اصلی خود همواره دست به اقداماتی می زنند که اگر پیش از انجام این اقدامات و فعالیت ها در مورد آنها بیاندیشند و آثار و عواقب ناشی از انجام آنها را پیش بینی کنند ازلغزشها ، اشتباهات و خطاها در امان خواهند ماند، امیرالمومنین در این مورد ی فرماید: التدبیر قبل العمل یومن العثار.
ترجمه: (برنامه ریزی قبل از هرکاری باعث درماندن از لغزش می شود)
2- استفاده بهینه از منابع و امکانات ، منابع و امکانات هچ سازمانی بی نهایت و نامحدود نیست، هرسازمانی به میزان محدودیت منابع و امکانات مواجه است بنا براین باید در استفاده و بهره برداری از آنها نهایت دقت را به خرج داد تا بتوان بصورت مناسب و بهینه از آنها استفاده نمود این مساله زمانی محقق می شود که سازمان برای استفاده از امکانات خود و تخصیص منابع به بخش های مختلف سازمان ،برنامه ای منسجم ودقیق داشته باشد.
حضرت علی (ع) این حقیقت را این گونه بیان میکند: لافقر مع حسن التدبیر ( در صورتی که برنامه ریزی خوبی وجود داشته باشد هیچ گونه فقر وکم بود امکاناتی وجود نخواهد داشت)
در روایت دیگر می فرماید: حسن التدبیر مع الکفاف اکفی من الکثیر مع الاسراف(بحار ج8 ص12)
(برنامه ریزی خوب به همراه امکانات به مقدار نیاز کار ساز تر از امکانات زیاد همراه اسراف است) یعنی اگر فرد یا سازمان امکانات مورد نیاز خود را در حد کفاف داشته باشد و برای استفاده مناسب از آنها بطور صحیح و خوب برنامه ریزی کند بهتر از آن است که منابع و امکانات زیادی در اختیار داشته باشد ولی برای استفاده بهینه از آنها برنامه ای مناسبی نداشته باشد.
امام علی(ع) در بیانی نورانی می فرماید: التلطف فی الحیله اجدی من الوسیله.(غررالحکم روایت 2025) (ظرافت و دقت در برنامه ریزی بهتر از امکانات و ابزار است)
3- ایمنی از ندامت و پشیمانی: امیر المومنین می فرماید: التدبیر قبل العمل یومنک من الندم (برنامه ریزی قبل از کار تو را از پشیمانی نگه میدارد و….)
هر فرد یا سازمانی که بدون تفکر در ابعاد مختلف فعالیت های خود خویش را مشغول انجام کاری نماید بی گمان دچار سر درگمی می شود و در صد خطاها و اشتباهات او زیاد می شود و طبیعتا چنین کاری موجب پشیمانی وندامت او خواهد شد.
*اهمیت برنامه ریزی
ما اگر بخواهیم موفقیت مدیران را ارزیابی کنیم دوتا معیار ما داریم که یکی اثر بخشی است و یکی کا رآیی ، یعنی توانایی انجام کار درست و توانایی انجام درست کارها معیار ارزیابی ما محسوب می شود. برای ارزیابی میزان موفقیت مدیر در سازمان باید عملکرد مدیر را با هریک از دو معیار فوق مورد ارزیابی قرار بدهیم. این دو معیار نظیر دو رکن اصلی برنامه ریزی هستند زیرا همان گونه که در تعریف برنامه ریزی بیان شد برنامه ریزی عبارت است از تعیین اهداف درست و سپس انتخاب راه های درست و مناسب برای بدست آوردن آن اهداف.
در یک روایت زیبایی پیامبر بزرگوار اسلام به ابن مسعود سفارش می کند به اینکه : یابن مسعود اذا عملت عملا فاعمل بعلم عقل و ایاک ان تعمل عملا بغیر تدبیر فانه جل جلاله یقول: ولا تکونوا کا للتی نقضت غزلهعا من بعد قوه انکاثا. نحل/ 94 (بحار الانوار ج77 ص 100)
ترجمه: (ای پسر مسعود آنگاه که کاری انجام می دهی با آگاهی و عقل انجام بده و مبادا که کار را بدون برنامه ریزی وآگاهی انجام دهی، همانا خداوند متعال می فرماید: مانند زنی نباشید که رشته های خود را پس از محکم تابیدن وا تابید.
این نمونه ای از یک کار بی هدف و بدون برنامه می باشد و خداوند متعال دستور می دهدکه انسان ها از چنین کار پرهیز نمایند.
علی (ع) می فرماید: من قعد عن حیله اقامته الشدائد(غررالحکم ح 867)
ترجمه: (هرکس دست از برنامه ریزی و چاره جویی بردارد گرفتار مشکلات و سختی ها می شود و بخود می آید.
از این جمله معلوم می شود که اگر برنامه ریزی نباشد در سازمان انسان دچار مشکلات و سختی ها خواهد شد و در حقیقت حدود 70 الی 80% از وظایف مدیر ،برنامه ریزی است.
علی (ع) در یک از سخنرانی های خود برنامه ریزی صحیح وخوب را محکم ترین و روشن ترین دلیل بر خردمندی انسان و کامل بودن عقل او می داند و می فرماید: ادل شئ علی غزاره العقل حسن التدبیر(همان. ح 3251)
ترجمه: (بهترین دلیل بر کمال عقل برنامه ریزی خوب و مناسب است)
*انواع برنامه ریزی
* برنامه ریزی جامع/ استراتژیک. Sterategic planning
* برنامه ریزی عملیاتی/ اجرایی operationall planning
توضیح: برنامه ریزی استراتژیک فرایندی است که اهداف کلان و اصلی سازمان را تعیین و مسیر کلی سازمان و فعالیت های آن را مشخص می کند، برنامه ریزی استراتژیک فرایند تعیین اهداف سازمان و خط مشی ها و استراتژی هایی است که برای بدست آوردن آن اهداف برگزیده شده است.
در برنامه ریزی عملیاتی گفته شده است که برنامه ریزی عملیاتی با توجه به برنامه ریزی جامع و بر مبنای استراتژی های که در آنجا تعیین شده است انجام می شود یعنی هدف یا اهداف کلی سازمان که در برنامه ریزی جامع مشخص شده ااست در برنامه ریزی عملیاتی به صورت اهداف جزیی تقسیم می شود.
در برنامه ریزی عملیاتی سعی می شود فعالیت ها و عملیات لازم برای دست یابی به هدف مذکور به صورت دقیق پیش بینی شود.
– تفاوت برنامه ریزی جامع با برنامه ریزی عملیاتی
1. برنامه جامع کلی است، اما برنامه ریزی عملیاتی جزیی و اجرایی می باشد.
2. جامع بلند مدت است اما عملیاتی کوتاه مدت است.
3. برنامه جامع در سطوح عالی سازمانی است ولی عملیاتی در سطوح میانی و پائین قرار دارد.
4. در جامع نگاه ما به مجموع امکانات فعلی و آتی است و در عملیاتی نگاه ما فقط به امکانات موجود می باشد.
5. برنامه جامع نگاه به آینده دارد، اما در برنامه عملیاتی نگاه به وضعیت فعلی سازمان است.
6. در برنامه ریزی جامع تعیین اهداف مراد است اما در عملیاتی مراد ما تقسیم اهداف است.
7. در برنامه جامع اثر بخشی مورد تاکید است اما در عملیاتی تاکید بر کار آیی سازمان است.
8. در برنامه استراتژیک مخاطره و ریسک پذیری بیشتری نسبت به عملیاتی دارد.
9. برنامه جامع به منافع آتی سازمان می نگرد، ولی برنامه عملیاتی نگاه آن به برنامه های آنی است.
البته باید در نظر داشت که این دو نوع برنامه ریزی اخیر در مرحله ای اجراء و عمل از یکدیگر تفکیک ناپذیر است و مرز بندی میان آنها عملا میسر نیست؛ زیرا آنچه در برنامه جامع به عنوان هدف و خطوط کلی تعیین می شود در برنامه ریزی عملیاتی اجراء می گردد پس این دو نوع برنامه ریزی در عمل با هم پیوسته و جدایی ناپذیر هستند.
*برنامه ریزی جامع در قران کریم
در این زمینه باید دید که آیا در منابع دینی می توانیم برنامه ریزی جامع داشته باشیم؟
در سوره یوسف خداوند جریان تعبیر خواب پادشاه را بیان می دارد به اینکه: یکی از نمونه های بارز برنامه ریزی جامع و استراتژیک درمتون اسلامی برنامه ریزی 15 ساله حضرت یوسف است که در قرآن کریم به آن اشاره شده است ، پاد شاه مصر برای تعبیر خواب خود اطرافیان را حاضر کرد و چنین گفت : من در خواب دیدم که هفت گاو لاغر به هفت گاو چاق حمله کرده و آنهارا خوردند، و نیز هفت خوشه خشکیده بدور هفت خوشه سبز پچیده و آنها را از بین بردند.
این خواب به حضرت یوسف عرضه شد و ایشان فرمود: (تزرعون سبع سنین دابا و….)
ترجمه:(هفت سال پی درپی می کارید در خوشه های خود باقی بگذارید پس از آن هفت سال سخت میاید که مردم آنچه را برای آن سالها ذخیره کرده اند می خورند جز اندکی که برای بذر نگهداری می کنید پس از آن سالی فرا می رسد که به مردم در آن سال باران می رسد و در آن آب، میوه و… می گیرند.
با دقت در مفاد این آیات می توان چنین برداشت کرد که آن پیامبر بزرگ الهی علاوه بر تعبیر خواب آن سلطان به خوبی مسایل و مشکلات آینده را پیش بینی کرد و برنامه ای اقتصادی جامع و بلند مدتی را برای 15 سال کشور مصر طراحی نمود و بدین وسیله کشور را از بحران اقتصادی بزرگ و خطر قحطی و خشکسالی نجات داد .
*نتیجه گیری:
برنامه ریزی جزء اصلی وظایف مدیران در جامعه اسلامی است وبرنامه ریزی موجب:
-کاستن از میزان خطا پذیری در انجام امور،
امیرالمومنین در این مورد می فرماید: التدبیر قبل العمل یومن العثار)،
استفاده بهینه از منابع و امکانات:
با توجه به اینکه منابع و امکانات هچ سازمانی بی نهایت و نامحدود نیست واین مسئله زمانی محقق می شود که سازمان برای استفاده از امکانات خود و تخصیص منابع به بخش های مختلف سازمان ،برنامه ای منسجم ودقیق داشته باشد.
حضرت علی (ع) این حقیقت را این گونه بیان میکند: لافقر مع حسن التدبیر ( در صورتیکه برنامه ریزی خوبی وجود داشته باشد هیچ گونه فقر وکم بود امکاناتی وجود نخواهد داشت)
در روایت دیگر می فرماید: حسن التدبیر مع الکفاف اکفی من الکثیر مع الاسراف(بحار ج8 ص12)
(برنامه ریزی خوب به همراه امکانات به مقدار نیاز کار سازتر از امکانات زیاد همراه اسراف است) یعنی اگر فرد یا سازمان امکانات مورد نیاز خود را در حد کفاف داشته باشد و برای استفاده مناسب از آنها بطور صحیح و خوب برنامه ریزی کند بهتر از انی است که منابع و امکانات زیادی در اختیار داشته باشد ولی برای استفاده بهینه از انها برنامه ای مناسبی نداشته باشد.
امام علی(ع) در بیانی نورانی می فرماید: التلطف فی الحیله اجدی من الوسیله.(غررالحکم روایت 2025) (ظرافت و دقت در برنامه ریزی بهتر از امکانات و ابزار است)
– ایمنی از ندامت و پشیمانی: امیر المومنین می فرماید: التدبیر قبل العمل یومنک من الندم (برنامه ریزی قبل از کار تو را از پشیمانی نگه میدارد و….)
هر فرد یا سازمانی که بدون تفکر در ابعاد مختلف فعالیت های خود خویش را مشغول انجام کاری نماید بی گمان دچار سر درگمی می شود و در صد خطاها و اشتباهات او زیاد می شود و طبیعتا چنین کاری موجب پشیمانی وندامت او خواهد شد.
19
منابع :
1- قران
2-نهج البلاغه ،ترجمه ،محمد دشتی ؟،انتشارات طلیعه نور
3-افجه ای ،علی اکبر ،مدیریت اسلامی ،نشر ساجد ،تهران 1377
4-نبوی ،محمدحسن ،مدیریت اسلامی ،دفتر تبلیغات اسلامی،1375
5- مدیریت از دیدگاه قرآن وسنت- پایان نامه کارشناسی ارشد-حبیب الله تاکی-دانشگاه آزاد اسلامی تهران واحدمرکزی
6- مدیریت زمان از دیدگاه قرآن و حدیث-پایان نامه کارشناسی ارشد-رضوان عمرانی رحمت آبادی-دانشگاه تهران
www.islamicmanagement.org-7 8
8- مقاله استراتژی و سازماندهی نظامی در سیره نبوی- زینب ابراهیمی
9- دفتر برنامه ریزی و نظارت – مدیریت در اسلام- شماره ششم
10- شورا دراسلام از دیدگاه اسلام و سنت-پایان نامه کارشناسی ارشد-احسان تاریمرادی-دانشگاه ازادتهران واحدمرکزی
11- مقاله الگویی برای شناخت مدیریت اسلامی-"بوشهرنیوز"- رضا وزیری برازجانی
12- اصول و مبانی مدیریت- عبدالله جاسبی-انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی
13- اصول و مبانی مدیریت (مدیریت عمومی)- شریعتمداری، مهدی- انتشارات کوهسار
14- اصول مدیریت از دیدگاه قرآن و حدیث- شهین افغانلودین- انتشارات مشهد
15- نظارت و کنترل در مدیریت اسلامی- دکترعبدالله جاسبی
2