موضوع اقدام پژوهی :
چگونه کلاس تاریخ را با نشاط و جذاب کردم؟
فهرست مطالب
چکیده 3
مقدمه: 3
بیان مسئله: 5
1- تعریف و تبیین واژه های کلیدی: 8
3- اقدام راه حل پیشنهادی 11
4- ارزیابی نتایج (گردآوری شواهد 2 ): 14
برخی از اظهارنظرها به عنوان نمونه: 15
بیان محدودیتها 17
ارائه پیشنهادات 18
منابع و پیشینه های مورد استفاده 19
چکیده
از زمانی که به تدریس درس تاریخ پرداختم، متوجه عدم علاقه و توجه برخی از دانش آموزان به کلاس شده ام؛ که از درس، کتاب و معلم گریزان و بیشتر سعی دارند که خودشان بصورت مستقل و بدون اتکا به معلم درس را فرا بگیرند. این وضعیت چندان برای من و کلاس خوش آیند نبود بنابراین تصمیم گرفتم تا آنجا که می توانم وضعیت نامطلوب را دچار تغییر و تحول نموده و کلاسم را از هر لحاظ دارای شور و نشاط کافی نمایم.
نتیجه ای که در نهایت پس از به کار بردن راه حل های مختلف برای اینجانب عاید شده، شور و نشاط و علاقه به درس، همراه با فعالیت دانش آموزان در کلاس بوده است. که این مسئله برایم ارزش زیادی داشته است.
از دیگر مواردی که باید به آن اشاره شود کسب موفقیت دانش آموزان در آزمونهای مستمر و پایانی بود.
شرکت همگی دانش آموزان به صورت داوطلبانه در پرسش های کلاسی، انجام برخی تکالیف محوله و رقابت سالم در بین آنها از دیگر مواردی است که از کنار آن نمی توان به سادگی گذشت.
در نشست ها و گفتگوهایی که با همکاران مختلف داشته ام، در استفاده از راه حل های مذکور، بیشتر تشویق می شدم.
مقدمه:
تاریخ هر ملتی، نمادی از هویت آنان است که در شکل گیری شخصیت و هویت جوانانش، نقش اساسی خواهد داشت. تاریخ یکی از مهمترین و بهترین مآخذ تعلیم و تربیت برای انسانهاست و همانطور که گفته شده "هیچ قسمتی از فرهنگ یک جامعه به اندازه ی تاریخ در هویت بخشی موثر نیست".1
این مسئله تنها با آموزش درست تاریخ میسر می شود. و در این راه باید دانش آموزان را به گونه ای جذب درس تاریخ و فلسفه ی حاکم بر آن کرد که بعد از پایان درس، آنان خود به دنبال چرایی مسائل بروند و به غور و تحقیق در امور بپردازند.
در ارائه ی درس تاریخ، چه به صورت سنتی و یا شکل نوین آن، باید روحیه ی کنجکاوی، حقیقت جویی و دنبال کردن دلایل، علت ها و نتایج تاریخی و نقش آنها را در زندگی حال و آینده ی دانش آموزان ایجاد کنیم؛ و کاربرد تاریخ برای حال و آینده را واقعاً در روح و جان آنها و کسانیکه تاریخ را تنها حدیث گذشتگان (مردگان) می پندارند، به صورت علمی و کاربردی تقویت کنیم.
بقول دکتر زرین کوب "آنچه انسان امروز از تاریخ می تواند آموخت شناخت خویش است شناخت معنی حیات خویش در واقع…تاریخ تنها محدود به دنیای حاضر- زمان جاری- هم نیست؛ با دنیای گذشته و با آنچه در آینده خواهد بود نیز پیوند اتصال دارد. و …" 2
درس تاریخ در طی سالهای اخیر شاید برای اولین بار با رویکرد روشمداری و پیوند دادن مباحث تاریخ با زندگی روزمره ی دانش آموزان، با طرح مباحث متفاوت و متنوع جهت بیان جایگاه و نقش زندگی تاریخی انسان ها در رویکرد پژوهش در تاریخ و ارتباط تاریخ با علوم دیگر تدوین و تالیف شده است. که می توان این امر را نوید بخش تحولی در چگونگی تنظیم کتب درسی بحساب آورد.
اما علیرغم پروانهات کتاب، به واسطه سابقه ذهنی، که آن هم برخواسته از یکسری عوامل گوناگون می باشد، ما شاهد بی رمقی و علاقه کم دانش آموزان نسبت به این درس هستیم. در صورتیکه اگر درس تاریخ به شیوه ای جذاب و اثرگذار ارائه شود، علاوه بر اینکه حس مسئولیت پذیری دانش آموزان را بر می انگیزاند، در شکل گیری هویت فرهنگی و اجتماعی نسل جوان و آینده ساز این دیار نیز نقش بسزایی خواهد داشت.
آنچه در پی می آید تنها شرح برخی از تجربه هایی است که در حین تدریس جهت ایجاد علاقه و طراوت بیشتر در کلاس کسب شده است. البته امیدوارم که این تجربیات برای همکارانی که در آغاز راهند مفید فایده باشد.
بیان مسئله:
اینجانب …………. دبیر علوم اجتماعی دارای …….سال سابقه کار می باشم. از زمانی که به تدریس درس تاریخ پرداختم، متوجه عدم علاقه و توجه برخی از دانش آموزان به کلاس شده ام؛ که از درس، کتاب و معلم گریزان و بیشتر سعی دارند که خودشان بصورت مستقل و بدون اتکا به معلم درس را فرا بگیرند. این وضعیت چندان برای من و کلاس خوش آیند نبود بنابراین تصمیم گرفتم تا آنجا که می توانم وضعیت نامطلوب را دچار تغییر و تحول نموده و کلاسم را از هر لحاظ دارای شور و نشاط کافی نمایم.
در نشست ها و تماس هایی که با دیگر دبیران تاریخ (حتی در مناطق و شهرهای دیگر) داشته ام، به این نتیجه رسیده ام که این مسئله تنها خاص من نیست بلکه آنها هم بنوعی با این مشکل مواجه هستند و هرکدام می کوشند به شیوه ای مشکل را حل کنند و یا از شدت آن بکاهند.
در این اثنا با برخی همکاران دیگر، مدیران، معاونین و مشاوران نیز به گفت و گو پرداخته ام که تقریباً همگی در باب این مسئله متفق القول بوده اند.
جدای از این رجوع به برخی دفاتر ثبت نمرات نیز بر این مسئله کاملاً صحّه می گذاشت. همچنین با توجه به نظرخواهی هایی که در اوایل سال (جلسه اول یا دوم) تحصیلی در باب درس مذکور انجام داده بودم، نتیجه بدست آمده موید نظر بالا بوده است.
بنابراین از مجموع گفته های همکاران و یافته هایی که در نتیجه تحقیقات مختلف کسب شده بود دریافتم که تعدادی از دانش آموزان نسبت به درس تاریخ علاقه ای نشان نداده و بسیاری از آنها درس را فقط به واسطه ی کسب امتیاز در کنکور مورد مطالعه قرار می دهند.
شاید علت اصلی این مسئله آن است که هنوز جایگاه و اهمیّت درس تاریخ در نظام آموزشی ما مشخص نشده است و به آن به عنوان یک درس اصلی و پایه نگریسته نمی شود. دانش آموزان نیز صرفاً تلاش می کنند آن را بدون یادگیری تنها حفظ کنند، بدون اینکه درک درستی از تاریخ بدست آورده باشند. البته نباید از نوع نگاه کادر اداری مدارس و سایر دبیران غافل ماند، که خود در بی اهمیت جلوه دادن این درس در مقایسه با دروس دیگر و دادن انرژی منفی به دانش آموزان تاثیر بسزایی دارند.
این مسئله که تا حدود زیادی فکر مرا به خود مشغول کرده بود، مرا بر آن داشت تا از کُنه مسئله آگاهی یابم؛ و با حضور در برخی از مدارس و صرف وقت بیشتری پیرامون این قضیه به جمع آوری نظرات همکاران مختلف روی بیاورم. که در زیر به نمونه هایی از گفته هایشان می پردازیم:
– مدیر یک مدرسه راهنمایی (دخترانه): "بعضی از دروس علوم انسانی که تاریخ هم جزوشان است، همیشه سبب خستگی و کسالت دانش آموزان در کلاس می شود. علت آن هم بنظر این است که آنها احساس می کنند بدون دبیر هم می توانند از عهده آن برآیند و …"
– یکی از همکاران تاریخ: "با اینکه علاقه ی فراوانی به تدریس تاریخ دارم نمی دانم در کلاس چه کار کنم. علیرغم میلم اکثر بچه ها فقط از من می خواهند سوال به آنها بدهم، و بعد از تعیین جواب، کاری به آنها نداشته باشم.
– یکی از دبیران تاریخ: "برای درس تاریخ و مثل آن (جغرافیا، علوم اجتماعی و …) همانند دروس عربی، ادبیات و زبان اهمیت قائل نشده اند. اگر این درس هم جدی گرفته می شد (از طرف مسئولین امر)، دیگر ما از روی ناچاری به کلاس نمی رفتیم و کلاس حکم جهنم را پیدا نمی کرد. و دانش آموز هم به ارزش درس و اهمیت آن پی می برد".
– معاون یک مدرسه: "… زمانی که ما برای برخی از دروس مثل زبان و عربی وقت کم می آوریم دست به دامن دبیر تاریخ می شویم و البته به مرادمان می رسیم".
– از دبیران تاریخ: "… من برای بچه ها از اول تا آخر کتاب سوال در می آورم و برخی از سوالات مهم را گوشزد می کنم که همین ها را بخوانید دیگر کارتان نباشد".
– اظهار نظر دانش آموزان : در چند محور خلاصه می شود: 1- اطلاعات زیاد کتاب و اینکه نمی توانند آن را به خاطر بسپارند. 2- نوع بیان معلم (مونولوگ) 3- پراکندگی مطالب و …
بنابراین از مجموع گفته های همکاران و اظهارنظرهای دانش آموزان یکی از مشکلاتی که دامنگیر اکثر دبیران تاریخ است بی علاقه بودن دانش آموزان به درس تاریخ می باشد. البته نباید از برخی از همکاران بزرگوار و تجربیات گرانبهای آن ها در شیوه تدریس و کلاس داری غافل بود که در دستیابی به اهدافم بسیار از آنها استفاده نموده ام.
بنابراین با توجه به بررسی وضع موجود، در همه حال این دغدغه خاطر را داشته و دارم که چگونه و از چه طریقی می توانم دانش آموزانم را به درس، کلاس و کتاب علاقه مند سازم و درس تاریخ را به درسی زنده، پویا و با نشاط تبدیل کنم؟
1- تعریف و تبیین واژه های کلیدی:
علاقه در کلاس: سلامت و شور و نشاط فضای محیط های آموزشی.
تاریخ: از نظر واژگان در زبان های مختلف کاربردهای معین و مشابهی دارد و به معنای نقل و قایع و حوادث گذشته، بررسی، قضاوت، تحقیق و کنکاش و … بکار می رود. 3
اما تاریخ را بسیاری از صاحبنظران تلاش و کوششی روشمند برای تحلیل و ریشه یابی ابعاد مختلف حیات اجتماعی انسان در بستر زمان آنهم به قصد فهم "اکنون" به یاری "گذشته" می دانند. 4 به تعبیر دیگر علم مطالعه اکنون، در پرتو گذشته را تاریخ می دانند.
تاریخ پویا: منظور کارکرد تاریخ در سه حوزه علوم انسانی می باشد: الف) تاریخ به منزله راهنمای عمل اجتماعی از طریق انتقال مفاهیم و مضامین و رویدادهای گذشته به حال ب: تاریخ به منزله نهادی برای آموزش، انتقال و اشاعه مدنیت. ج: تاریخ به منزله نهادی برای سازماندهی و ساماندهی امور سیاست، جامعه، فرهنگ و اقتصاد در حال و آینده5
2- روش گردآوری اطلاعات (شواهد 1 ):
غیراز مشاهده ی مستقیم آنچه که خود در کلاس با آن مواجه بودم، از مصاحبه و پرسش نامه نیز جهت جمع آوری اطلاعات بهره گرفتم.
پرسشنامه را به صورت باز انتخاب نمودم (در حد نظرخواهی) و آن را در بین دانش آموزان خود توزیع نمودم.
با توجه به فرصتی که در اختیارشان قرار داده بودم از آن ها خواستم که با دقت به پرسشها پاسخ داده و نقطه نظرات خودشان را بدون درج نام و نام خانوادگی و هرگونه ترس و هراس از عاقبت اظهارنظر، با خاطر آسوده بنویسند. مصاحبه ها هم به واسطه اینکه حساسیت های احتمالی همکاران را سبب نشود به صورت رسمی انجام نشدند، بلکه بیشتر به صورت عادی و خودمانی برگزار شد (با برخی همکاران تاریخ، مدیران، مشاوران و دبیران دیگر رشته ها). بنظر اینجانب مطالبی که از طریق گفت وگوی عادی بدست می آید به حقیقت نزدیکتر می باشد. بخشی دیگر از کارم را برای کسب اطلاعات معطوف به دفاتر ثبت نمرات درس تاریخ شناسی نمودم.
در عین حال پس از مطالعه و بررسی اطلاعات جمع آوری شده عوامل موثر بر بی علاقگی دانش آموزان را نسبت به درس "تاریخ" اپنچنین دسته بندی نمودم.
الف: عوامل مرتبط با کتاب درسی
نظام آموزش و پرورش در کشور ما بر پایه ی کتاب محوری و همچنین با تکیه بر حافظه و در نهایت آزمونی سنتی در پایان ترم استوار است.
باید بیان شود که ویژگیهای کتب درسی، بر آموزش دانش آموزان از تاثیر بسزایی برخوردار است.
کتاب "تاریخ " ، علیرغم ماهیت علمی و روشمند خود نیاز به بازنگری مختصر و جزئی ای دارد تا به کیفیت و ارزش علمی آن افزوده شود. در زیر به برخی از ایراداتی که در باب کتاب قابل طرح است اشاره می شود:
– در تبیین چارچوب مفهومی تاریخ تلاش در خور توجهی انجام نشده است. و حتی کتاب تعریفی صحیح از "تاریخ" ارائه نکرده است. همچنین دانش آموز باید قبل از فراگیری منابع تحقیق، با تاریخ و اهمیت و ضرورت آن در زندگی بشر، و نیز انواع مکاتب تاریخ نگاری آشنا شود. جهت گیری کلی تاریخ را بشناسد و دریابد که تاریخ، علمی زنده و تاثیرگذار در سرنوشت فعلی و آینده ی بشر است.
– در کتاب جای آشنایی با برخی از مورخان و اهداف و شیوه ی کار آنها، که موجب جذابیت آن می شود کاملاً خالی است.
– در صورت معرفی برخی از سایت ها مثل سایت موزه ها و کتابخانه های الکترونیکی و … مسلماً به زیبایی و غنای کتاب افزوده می شد و باعث افزایش علاقه مندی دانش آموزان نسبت به مباحث کتاب می شد.
ب: علل مرتبط با دبیران تاریخ
"منقول است که تعلیم و تربیت بد، هنگامی واقع می شود که رشته ای از کلمات از جزوات درسی معلم به دفتر دانش آموزان سرازیر می شود، بدون اینکه ذهن هیچ یک از این دو را به تکاپو بیندازد"6
در هر نظام آموزشی، معلم یکی از ارکان آموزش محسوب می شود و نقش رابط و واسطه بین دانش آموز و کتاب را به عهده دارد. کم ترین سستی در اجرای برنامه ها در جهت رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده آموزشی، ممکن است به خیل عظیمی از مشکلات بینجامد. و بقولی رشد درصد مردودی ها، ترک تحصیل ها، اعتیاد دانش آموزان و دانشجویان، رشد درصد خودکشی و بسیاری دیگر از ناهنجاری های کلامی و رفتاری می تواند معلول تعلیم و تربیت باشد. 7 در این زمینه به برخی از موانع موجود، در راه اجرای نقش معلم خصوصاً معلمان تاریخ که رسالت آنها همطراز با رسالت مورخان است اشاره می شود.
– شرایط اقتصادی و اجتماعی که مشکلات معیشتی زیادی را سبب شده است (برای دبیران)، در بی انگیزه نمودن معلم و دانش آموز و در نتیجه در افت تحصیلی بسیار اثرگذار بوده است.
– پرداختن به مشاغل کاذب در کنار معلمی فرصت مطالعه را برای بهتر شدن معلم گرفته است.
– منحصر ماندن دانش و مطالعات دبیر تاریخ به آموخته ها و مطالعات دوران تحصیل در دانشگاه، نه تنها او را از توجه به مسائل جدید و جذاب باز می دارد بلکه کلاس را نیز به شکل بارزی برای او و شاگردانش همراه با کسالت و زجر می کند.
3- اقدام راه حل پیشنهادی
انتقال مفاهیم و مضامین تاریخ و شرح و بسط آن تنها با استفاده ی دبیران تاریخ از جدیدترین متدها و الگوهای روش تدریس میسر می باشد. متاسفانه آنچه که امروز ما شاهد آن هستیم استفاده از روش سخنرانی جهت تدریس تاریخ می باشد، که از سطح بسیار پایینی در انتقال مفاهیم آموزشی برخوردار است. زیرا مخاطبان فقط از حس شنوایی بهره مند می باشند. در صورتیکه از حس دیداری و لمسی نیز برخوردار شوند، یادگیری به صورت صحیح تر و عمیق تر خواهد بود. "دیگر نمی توان با روش های سنتی، جامعه و افراد آن را به سوی تحول و پیشرفت سوق داد…. همه ی کسانی که با روش های سنتی آموزش دید ه اند، لحظاتی را بخاطر می آورند که نشستن سر کلاس، گوش دادن به صدای یکنواخت معلم، از برکردن مطالب درسی بدون فهم و درک، دلهره و اضطراب ناشی از امتحان، و تحمل سرزنش معلمان و والدین، چگونه موجب نفرت و گریز از کلاس، درس و محیط آموزشی می شد. راستی چرا؟ چرا بسیاری از فعالیت های آموزشی نمی توانستند ما را با محیط های آموزشی ما نوس و به یادگیری علاقه مند کنند؟…"9
– با توجه به عوامل موثری که سبب عدم نشاط کافی در کلاس و درس تاریخ شناسی می شد، سعی شده است، در حیطه کاری خودم، حداقل در محدوده ی کلاس راه حل هایی برای نشاط بیشتر و علاقه مندی دانش آموزان به درس تایخ به کار ببندم.
– در جلسه اول بعداز معارفه و برگزاری پیش آزمون (برای تعیین سطح)، با طرح سوالی مبنی بر تعریف تاریخ، و اینکه چرا تاریخ می خوانیم، دانش آموزان را وارد بحث نمودم، به طوری که هر یک به فراخور حال پاسخی می داد. اما بعد از شنیدن پاسخهای متفاوت، با ارائه ی پاسخی صحیح سعی نمودم در همان جلسه اول، دانش آموزانم تعریفی درست از تاریخ را آموخته و بیاموزند که آنچه انسان امروز از تاریخ می تواند آموخت شناخت خویش است شناخت معنی حیات خویش.
باید بیان شود که متاسفانه در کتابهای درسی تاریخ، تعریفی جامع از آن نشده است و تاریخ را تنها حدیث گذشتگان و تاریخ اجتماعی مردگان می پندارد. همچنین در ادامه تابوی گرفتن نمره که یکی از مهمترین دلایل مطالعه درس تاریخ برای کسب نمره ی قبولی در امتحان است را می شکنم، و با بیان این مطلب که اگر با کلاس همراهی کنند و شرایط ساده ام را بپذیرند، طبق آمار سالهای قبل، به راحتی قبول می شوند. (بخشیدن آرامش به کلاس)
2- مشارکت همه دانش آموزان در کلاس به دو طریق: الف: با استفاده از یکسری سوالات
برانگیزاننده و محرک در آغاز و یا در بین مباحث درسی، که این روش با توجه به پاسخهای مختلف، سبب می شود که بچه ها به شنیدن پاسخ صحیح بیش از پیش راغب شوند و شوق نشان دهند.
ب: گاهی هم دانش آموزان را ترغیب می کنم که در یک فاصله کوتاه زمانی یک یا دو دقیقه ای مطلبی یا پاراگرافی را بخوانند و بعد به صورت داوطلبانه درک و استنباط خودشان را در باب آن موضوع بیان کنند. که از این طریق به خوبی جو گفت و گو در کلاس حاکم می شود.
3- برای هر درس از درسهای تاریخ سعی کرده ام با به همراه آوردن یکی از منابع و یا گاهی چند منبع مرتبط با کلاس و درس، دانش آموزان را هر چه بیشتر با منابع تاریخ آشنا کنم.
که این خود در ایجاد شور و نشاط در فضای کلاس بسیار موثر بود. خصوصاً زمانی که بچه ها تصاویر برخی از کتاب های مرجع و مرتبط با درس را، در کتاب درسی مشاهده می کنند و بعد به یکباره خود آن منبع را در دست شان حس می کنند و ورق می زنند، برای آنها باعث تعجب می شود و علاقه ی شان را نسبت به درس تشدید می کند.
4- انتخاب گزیده ای از منابع (که با دقت در منزل فراهم شده است) برای قرائت در کلاس بر علاقه ی دانش آموزانم به درس افزوده و سبب تنوع در کلاس می شود.
5- برای تفهیم بهتر سعی شده است از نقشه ها، نمودارها، عکس های تاریخی، سی دی و یا فیلم هایی که از طریق مختلف جمع آوری نموده ام استفاده نمایم. برای مثال نشان دادن عکس های قدیمی ایران (کتاب قاسم صافی) .
6- همچنین برای رسیدن به منظورم به فراخور حال از اسناد قدیمی (با طراز، حاشیه و مهر سلاطین که به صورت رنگی از روی نسخه ی اصل عکس گرفته شده)، نمونه هایی از دست نوشته های بزرگان علم و ادب ایران زمین (مثل مجلسی، علامه حلی، ملاصدراو…) و روزنامه های دوره قاجار استفاده های مفیدی نموده ام.
7- مشتاق شدن دانش آموزان جهت همراهی در کلاس با تهیه ی برخی از اسناد قدیمی، عکس ها،
8- تهیه و نگارش گزارش از اقسام پیشه ها و مشاغل، نحوه خوراک و پوشاک، شیوه های زیستی و معیشتی در گذشته و حال و نوع مراودت و معاشرت و آداب و رسوم، از سوی دانش آموزان با رویکرد به تاریخ محلی و منطقه ای از دیگر فعالیت های فوق برنامه مدرسه به شمار می آمد. که حتی برای تنوع در محیط مدرسه این گزارشها بعداز تصحیح و تنقیح در تابلوی اعلانات (مختص بچه ها) به معرض عموم گذاشته می شد.
9- بیان برخی داستانها و سخنان طنز آمیز تاریخی جهت ایجاد فضای متبوع در کلاس از دیگر برنامه ها بود.
10- انجام پرسش مستمر در هر جلسه به مدت 10 دقیقه (تهیه ی سوال به شکل های مختلف برای هر درس و تکثیر آن بین بچه ها) سبب شده است تا هم دانش آموزان را با نوع سوالات امتحانی آشنا ساخته و هم از نگرانی آنها نسبت به امتحان پایانی و نمره ی نهایی کاسته شود.
باید بیان شود که بعد از هر امتحان سعی می شود که برگه ها بین بچه ها تقسیم شود (به صورت اتفاقی) و هر کدام با بیان جوابها آنهم به صورت همگانی به تصحیح سوالات می پردازند. این روش سبب می شود که بار دیگر سوالات مرور شود و جوابها در خاطر آنها بماند.
11- طرح برخی از مباحث علمی که دانش آموزان مبتلا به آن هستند مثل چگونه امتحان بدهیم؟ یا روش مطالعه به شکل صحیح آن چگونه است؟ و … از دیگر فعالیت های فوق برنامه ای است که بنظر بنده تاثیر بسیار زیادی در اصلاح برخی از روش های نادرست داشته است. (البته به جهت محدودیت زمان در بیشتر مواقع با رضایت بچه ها از زنگ تفریح جهت طرح این گونه مسائل استفاده می شود.
4- ارزیابی نتایج (گردآوری شواهد 2 ):
نتیجه ای که در نهایت پس از به کار بردن راه حل های مختلف برای اینجانب عاید شده، شور و نشاط و علاقه به درس، همراه با فعالیت دانش آموزان در کلاس بوده است. که این مسئله برایم ارزش زیادی داشته است.
از دیگر مواردی که باید به آن اشاره شود کسب موفقیت دانش آموزان در آزمونهای مستمر و پایانی بود.
شرکت همگی دانش آموزان به صورت داوطلبانه در پرسش های کلاسی، انجام برخی تکالیف محوله و رقابت سالم در بین آنها از دیگر مواردی است که از کنار آن نمی توان به سادگی گذشت.
در نشست ها و گفتگوهایی که با همکاران مختلف داشته ام، در استفاده از راه حل های مذکور، بیشتر تشویق می شدم.
مدیر مدرسه، معاون، مشاور و دیگر همکاران از علاقه و نشاط بچه ها در روزی که با درس تاریخ شناسی مواجه هستند، برایم نقل می کردند.
استفاده از نظرات و پیشنهادات دانش آموزان در اصلاح کارم بسیار راهگشا و مفید بوده است.
باید توجه داشت که ایجاد فضای لازم جهت بیان عقاید، و نظرات دانش آموزان در کلاس، برای ارزیابی کار معلم از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در اواسط هر ترم فرصتی را به بچه ها دادم که با آزادی کامل، بدون ذکر نام، نقطه نظرات و پیشنهادات خودشان را بنویسند. به جرات می توانم بگویم با استفاده از این روش مواردی در جهت اصلاح به من گوشزد می شود که سالهای سال اگر من کار می کردم شاید متوجه آن نمی شدم.
به عنوان مثال من عادت داشتم که در عرض کلاس (جلوی تخته) مرتب راه بروم، که برخی از دانش آموزان از من خواستند که کمتر به این امر مبادرت ورزم چرا که هم سبب از بین رفتن تمرکز بچه ها می شد و هم باعث سرگیجه برای آنها.
ولی در نهایت آنچه که می توان در کنار چنین نکات ریز و مهمی به آن اشاره داشت این است که تقریباً همه ی دانش آموزان از افزایش علاقه و رغبت خودشان به کلاس و درس تاریخ یاد کرده بودند.
برخی از اظهارنظرها به عنوان نمونه:
– "… من در سالهای پیش از تاریخ خوشم نمی آمد و حتی نمره ی کم از آن می گرفتم، اما اکنون به آن علاقه مند شده ام"
– "از اینکه برایمان منابع مختلفی را انتخاب می کنید و به همراه می آورید بسیار ممنونم. اگر ممکن است به این کار ادامه دهید. و ما را با گذشته مان بیشتر آشنا کنید".
– "کلاس تاریخ یکی از بهترین کلاسها برایم بود و گذشت زمان را حس نمی کردم. همیشه در این فکرم که بعداز پایان سال جای خالی کلاس تاریخ را چگونه پر کنم؟"
– "از کلاس تاریخ لذت می برم. با توجه به صحبتهای شما نظرمان نسبت به درس و دبیری تاریخ دگرگون شده است."
– "نحوه تدریس و کلاس داری شما عالی است. من بعد از چند سال تاریخ خواندن تازه فهمیدم تاریخ چیست و …"
– "… لطفاً کتاب عکس های قدیمی ایران را دوباره برایمان بیاورید چون که در جلسه قبل فرصت نشد آنرا نگاه کنیم."
– "درس تاریخ از جمله درسهایی بود که همیشه از آن می ترسیدم و به راحتی قبول نمی شدم اما خدا را شکر امسال کلاس و کتاب برایم جور دیگری شده است و هیچ ترسی از آن ندارم…"
– "… برداشت من در ابتدا از شما و کلاس تاریخ مانند گذشته بود ولی به مرور فهمیدم که اشتباه فکر می کردم و …"
– "…. دیدن اسناد، روزنامه های قدیمی و نسخه های خطی و دست نوشته های بزرگان هم سبب علاقه من و هم سبب حیرت من شده است. باید بگویم که آوردن بعضی از کتاب ها (منبع) به کلاس مرا هر چه بیشتر به مطالعه و جمع آوری کتاب تشویق کرده است."
در طی این مدت که به تدریس تاریخ اشتغال دارم نمی دانم به چه صورت است؛ شوق زایدالوصفی دارم که هر چه زودتر سرکلاس حاضر شوم. البته اینکه آیا واقعاً من توانستم به اهدافی که مد نظرم بوده دست پیدا کنم یا نه، امریست که باید قضاوت آنرا به عهده دانش آموزان، همکاران و دیگر اطرافیان واگذار کرد.
در عین حال معتقدم که هر وقت دبیری از کلاس با رضایت بیرون بیاید احتمالاً توانسته تا حدودی به آن اهدافی که مورد نظرش بوده دست پیدا کند. به تعبیر دیگر رفتار دانش آموزان و رضایت خاطر خودش در پایان کلاس بنظرم بهترین گواه بر توفیق و یا عدم توفیق آن معلم است.
من همیشه در صددم که بیش از هر کس خودم از کلاس لذت ببرم و شاد شوم تا در ادامه بتوانم این لذت و شادابی را انتقال دهم در غیراینصورت، افسرده دلی افسرده کند انجمنی را. در این اثنا ممکن است نتوانسته باشم رغبت و میل همه را نسبت به کلاس تاریخ جلب کرده باشم ولی همانطوریکه بیان نمودم از رفتار دانش آموزانم در بیرون از کلاس و برخوردهایی که طی سالها پس از جدایی شان از کلاس و مدرسه با من داشته اند، به جز ادامه ی راه و پیشبرد اهداف آموزشی و تغییر در جهت بهتر شدن چیزی استناط نمی شود.
بیان محدودیتها
– عدم همکاری جهت سفرهای علمی و بازدید از موزه ها به واسطه عدم صدور مجوز و کمبود وسیله نقلیه.
– نبود برخی از کتابهای مرجع و منابع اصلی در کتابخانه های مدارس.
– از دیگر موانع، مشکلات اقتصادی و اجتماعی و معیشتی معلمین است که سبب شده وقت و انگیزه کافی برای مطالعه نداشته باشند.
– عدم شرکت برخی از دانش آموزان در فعالیت های گروهی و شرکت داوطلبانه در پاسخ گویی به سوالات مطروحه در کلاس از دیگر موانع در اجرای برنامه هایم بوده است.
ارائه پیشنهادات
– اهمیت بیشتر به جایگاه درس تاریخ (به طور کلی)در نظام آموزشی در پویایی این رشته تاثیر بسزایی دارد.
– پیشنهاد می شود به اینکه نباید خود و مخاطبان خود، به ویژه نسل جوان را با اطلاعات ناچیز و اندک و بعضاً گمراه کننده یا غیر روز آمد (out- of- date) قانع و سرگرم سازیم.
بلکه با مطالعه مداوم، در رفع این نقیصه بسیار بکوشیم.
– تهیه ی سی دی های آموزشی- تاریخی و برخی از فیلم ها و نگه داری آن ها در آرشیو مدرسه از نکات بسیار مهمی است که به مدیران در هر سطحی (اداره یا مدرسه) توصیه می شود.
– دیگر اینکه معتقدم معلم باید به کارش عشق بورزد و عاشق باشد از حضور در کلاس لذت ببرد تا بتواند ساعات مفیدی را در کنار دانش آموزان تحربه کند.
– توصیه می شود نوع نگاه معلم به کلاس حالتی برابر داشته باشد و از توجه زیاد به برخی از دانش آموزان و غفلت از دیگر کسان پرهیز شود.
– تهیه طرح درس و برنامه برای هر جلسه و مرور آن، برای موفقیت الزامی است
– توصیه می شود برای هر درس سوالاتی طرح و تکثیر شود و در نهایت 10 دقیقه (کمتر و بیشتر) برای پرسش مستمر وقت گذاشته شود (لازم نیست که حتماً در هر جلسه اینگونه پرسش شود گاهی به جهت کمبود وقت سوالات را در کلاس توزیع کنید، و بعد به آنها اجازه دهید که خودشان را در منزل محک بزنند، به خودشان نمره بدهند و اشتباهاتشان را تصحیح کنند.)
منابع و پیشینه های مورد استفاده
1- رشد آموزش تاریخ 25، ویژه آموزش تاریخ (2)، دوره هشتم، شماره ی 2، زمستان 1385، تهران، دفتر انتشارات کمک آموزشی، سخن سردبیر، ص 2.
2- زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ در ترازو، تهران، انتشارات امیرکبیر،1381، ص 26.
3- نوذری، حسینعلی، فلسفه تاریخ، انتشارات طرح نو، تهران، 1379، ص 122.
4- حضرتی، حسن، تاملاتی در علم تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی، تهران، انتشارات نقش جهان، 1381، ص 21 و20.
5- نورائی، مرتضی، کارگاه آموزش تاریخ شفاهی، فصلنامه تخصصی تاریخ معاصر ایران سال هشتم شماره ی 29، بهار 1383، ص 25.
6- استنفورد، مایکل، درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، تهران، انتشارات سمت، 1384، ص 201.
7- روزنامه اعتماد، سال ششم، شماره ی 1455، 9 مرداد 1386، " به مناسبت سالگرد درگذشت دکتر امیرحسین آریانپور".
8- برای آگاهی بیشتر، ر.ک. رشد آموزشی تاریخ 25، همان، نصرا… صالحی، مقاله " دیوار کوتاه درس تاریخ"، ص 40 -31.
9- دبیرخانه راهبردی درس تاریخ استان اصفهان، بروشور روشهای فعال تدریس درس تاریخ، شماره یک، مهر 1382، ص 1.
19